Αιμιλία Κουγιουμτζή
Στις 6 Αυγούστου 1947 γεννήθηκε η Αιμιλία Κουγιουμτζή. Διακριτική παρουσία, από το 1967, στο πλευρό του Σταύρου Κουγιουμτζή, συμμετείχε σε τέσσερις δισκογραφικές δουλειές του συνθέτη («Ηλιοσκόπιο» το 1973, «Τραγούδια του καιρού μας» το 1977, «Μικραίνει ο κόσμος» το 1982, «Ύμνοι αγγέλων σε ρυθμούς ανθρώπων» το 1998), ενώ το 1993 κυκλοφόρησε ένας ολόκληρος δίσκος με επανεκτελέσεις τραγουδιών του Κουγιουμτζή με τη φωνή της, με τίτλο «Κάτι παιδιά που αγαπάνε το τραγούδι». Παράλληλα συμμετείχε, όλα αυτά τα χρόνια, σε πολλές από τις συναυλίες του Σταύρου Κουγιουμτζή.
«Μικραίνει ο κόσμος»
Με αυτή την αφορμή σήμερα ταξιδεύουμε στα 1982, όταν ο Σταύρος Κουγιουμτζής μπήκε στο στούντιο για να ηχογραφήσει την εργασία του πάνω στην μελοποίηση ποιητών όπως οι Τάσος Κόρφης, Κώστας Ριτσώνης (ο οποίος έφυγε από τη ζωή πριν από λίγες μέρες), Γιώργος Σεφέρης, Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, Μίλτος Σαχτούρης και ο Ντίνος Χριστιανόπουλος, που κατέχει τη «μερίδα του λέοντος» με έξι ποιήματα.
Στο δίσκο που κυκλοφόρησε από τη Lyra με τίτλο «Μικραίνει ο κόσμος» τραγούδησαν ο Αντώνης Καλογιάννης, ο Γιάννης Μπογδάνος, ο Γιάννης Κούτρας, η Αιμιλία Κουγιουμτζή και σε τρία κομμάτια ο Ντίνος Χριστιανόπουλος.
Τα τραγούδια του δίσκου:
1) Μικραίνει ο κόσμος (Τάσος Κόρφης) Αντώνης Καλογιάννης
2) Ο φωτογράφος (Ντίνος Χριστιανόπουλος) Γιάννης Μπογδάνος
3) Τι σημαίνει αγάπη (Κώστας Ριτσώνης) Αιμιλία Κουγιουμτζή
4) Λυπούμαι (Γιώργος Σεφέρης) Γιάννης Μπογδάνος, Αιμιλία Κουγιουμτζή
5) Το τρανζιστοράκι (Ντίνος Χριστιανόπουλος) Αιμιλία Κουγιουμτζή, Γιάννης Μπογδάνος
6) Με γέλασες με γέρασες (Ντίνος Χριστιανόπουλος) Ντίνος Χριστιανόπουλος
7) Κάτι παιδιά (Κώστας Ριτσώνης) Αιμιλία Κουγιουμτζή
8) Εικόνα αχειροποίητη (Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης) Αιμιλία Κουγιουμτζή
9) Καημένε Μακρυγιάννη (Ντίνος Χριστιανόπουλος) Γιάννης Κούτρας & χορωδία
10) Ο ναύτης (Μίλτος Σαχτούρης) Αιμιλία Κουγιουμτζή
11) Το πάρκο (Ντίνος Χριστιανόπουλος) Γιάννης Μπογδάνος
12) Μπατιρημένο κουρείο (Ντίνος Χριστιανόπουλος) Ντίνος Χριστιανόπουλος
13) Φινάλε (Με γέλασες με γέρασες) (Ντίνος Χριστιανόπουλος) Ντίνος Χριστιανόπουλος & χορωδία
Οι μουσικοί:
Η ενορχήστρωση και διεύθυνση της ορχήστρας έγινε από τον Σταύρο Κουγιουμτζή, ο οποίος έπαιξε πιάνο. Έπαιξαν οι μουσικοί: Γιάννης Μπιθικώτσης (μπουζούκι, τζουρά, μπαγλαμά), Μπάμπης Λασκαράκης, Κώστας Νικολόπουλος, Αντώνης Βαρδής (κιθάρα), Παντελής Δεσποτίδης (βιολί), Γιάννης Ζουγανέλης (τούμπα), Τάκης Κλαβανίδης (τρομπόνι), Σαράντης Κασσάρας, Τάκης Χαρίτος (πιάνο), Κίμων Βασιλάς (ακορντεόν), Στέφανος Στεφανόπουλος (φυσαρμόνικα), Γιώργος Ζηκογιάννης, Γιάννης Σαρόγλου (μπάσο), Γιώργος Τσουπάκης (κρουστά).
Η ηχογράφηση έγινε στην Columbia από τον Γιώργο Κωνσταντόπουλο με την βοήθεια των Γιώργου Τζάνε και Πέτρου Σακαβέλα. Το εξώφυλλο ήταν έργο του Γιώργου Σταθόπουλου. Παραγωγός ήταν ο Γιώργος Μακράκης, ενώ με την «επιβολή» του ψηφιακού ήχου ο δίσκος επανεκδόθηκε δυο φορές σε cd.
To σημείωμα του Σταύρου Κουγιουμτζή
Έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον οι απόψεις του Σταύρου Κουγιουμτζή σχετικά με τη μελοποίηση της ποίησης, στο σημείωμα που βρίσκεται στην επανέκδοση του δίσκου σε cd (επιμέλεια επανέκδοσης Γιώργου Τσάμπρα):
Σημείωμα δεν έχω γράψει για τα τραγούδια μου σε κανένα δίσκο μέχρι σήμερα. Πιστεύω πως ό,τι έχει να πει κανείς, το λέει με τη δουλειά του. Αν τώρα παρέκλινα απ’αυτή την αρχή είναι γιατί μου το ζήτησαν. Χάρηκα που κυκλοφορεί σε cd το «Μικραίνει ο κόσμος». Σε δίσκο κυκλοφόρησε το 1982 στη λεγόμενη «δεκαετία του κενού». Θυμάμαι τον Πατσιφά που μου είπε: «Δεν θα κάνει πάνω από 3.000, αλλά μου αρέσει και θα το γυρίσουμε». Από τότε περάσανε 13 χρόνια κι εγώ εξακολουθώ να θεωρώ μερικά απ’αυτά τα τραγούδια ό,τι ανήκουν ανάμεσα στα καλύτερά μου… «Μικραίνει ο κόσμος», «Τι σημαίνει αγάπη», «Το τρανζιστοράκι», «Ο φωτογράφος», «Κίνδυνο μαύρο σύννεφο» («Εικόνα αχειροποίητη»).
Τώρα, όσο για εκείνες τις αστειότητες που έχουν ειπωθεί κατά καιρούς ότι δηλαδή η ποίηση δεν μελοποιείται γιατί έχει τη δική της μουσικότητα, μιας και το «Μικραίνει ο κόσμος» είναι βασισμένο σε ποίηση, θα ‘θελα να πω τα εξής: Άλλο πράγμα είναι η ποιητική μουσικότητα και άλλο η μελωδία. Ο Μπετόβεν γνώριζε καλά τη μουσική της ποίησης. Αυτό όμως δεν τον εμπόδισε να μελοποιήσει την «Ωδή στη χαρά» του Σίλλερ για την Ενάτη του Συμφωνία. Και δεν είναι μόνο ο Μπετόβεν. Όλοι οι μεγάλοι συνθέτες μελοποίησαν ποιήματα. Ο Σούμπερτ, ο Μάλερ κλπ.
Πολλοί θα πουν πως άλλο πράγμα είναι η κλασική μουσική και άλλο το τραγούδι. Και φυσικά θα ’χουν δίκιο. Μόνο που εγώ έτυχε πολλές φορές να κλάψω ακούγοντας ένα τραγούδι και άλλοτε πάλι να χασμουριέμαι ακούγοντας μια συμφωνία. Για μένα σημασία έχει ποιος έγραψε το ένα και ποιος το άλλο.
Παρ’ όλα αυτά που είπα πιο πάνω όμως στην πραγματικότητα είμαι κι εγώ εναντίον της μελοποίησης, αλλά για εντελώς διαφορετικούς λόγους απ’ αυτούς που συνήθως προβάλλονται. Και μιλώ βέβαια για την περίπτωση που θέλουμε να κάνουμε τραγούδι ένα ποίημα. Ο λαός έχει τη δική του γλώσσα που είναι άμεση και σαφής και οι ποιητές τη δική τους που είναι συμβολική και διφορούμενη. Επίσης, τα προβλήματα του λαού είναι διαφορετικά απ’αυτά των ποιητών. Αν όχι όλα, τα περισσότερα. «Νύχτωσε χωρίς φεγγάρι, το σκοτάδι είναι βαθύ, κι όμως ένα παλικάρι, δεν μπορεί να κοιμηθεί» λέει ο Καλδάρας. «Λυπούμαι γιατί άφησα να περάσει ένα πλατύ ποτάμι μέσα από τα δάχτυλά μου, χωρίς να πιω ούτε μια στάλα» λέει ο Σεφέρης. Και τα δυο είναι θαυμάσια. Όμως το χάσμα που υπάρχει μεταξύ τους είναι αγεφύρωτο. Και δεν είναι θέμα παιδείας. Είναι θέμα διαφορετικής κουλτούρας. Αυτό νομίζω είναι το πρόβλημα για να γίνει τραγούδι ένα ποίημα. Οι ελάχιστες εξαιρέσεις που υπήρξαν δεν αποτελούν κανόνα. Αυτός είναι άλλωστε και ο λόγος που προσπάθησα στο «Μικραίνει ο κόσμος» να βρω ποιήματα που έχουν άμεση σχέση με τη λαϊκή κουλτούρα με τη λαϊκή γλώσσα (Χριστιανόπουλος, Ριτσώνης, Παπαδιαμάντης…)
Νομίζω πως δεν εξάντλησα το θέμα αλλά ο χώρος δεν μου επιτρέπει να επεκταθώ περισσότερο σε λεπτομέρειες.
Σταύρος Κουγιουμτζής
Θεσσαλονίκη, 2/5/95
Σκέψεις και εντυπώσεις
Ο δίσκος αυτός ήρθε τρία χρόνια μετά τη συνεργασία του Σταύρου Κουγιουμτζή με τη Βίκυ Μοσχολιού και το δίσκο «Όταν σε περιμένω», ο οποίος, παραδόξως, δεν έτυχε μεγάλης αποδοχής. Το ίδιο συνέβη και με το «Μικραίνει ο κόσμος». Μετά τη «χρυσή» δισκογραφική περίοδο του συνθέτη και τη συνεργασία του με τον Γιώργο Νταλάρα, από το 1968 μέχρι το 1975, το κοινό αποδέχθηκε, μάλλον με κάποια αμηχανία τις μετέπειτα συνεργασίες του. Εξαίρεση ίσως αποτελεί ο δίσκος «Λαϊκές Κυριακές» με ερμηνεύτρια τη Χάρις Αλεξίου το 1976. Έχω την αίσθηση πως στο «Μικραίνει ο κόσμος», το υλικό ήταν, μάλλον, πιο «δύσκολο» για τον μέσο ακροατή, σε σχέση πάντα με τα τραγούδια της δεκαετίας του ’70.
Αυτό βέβαια δεν αναιρεί το γεγονός πως στο «Μικραίνει ο κόσμος» υπάρχουν μερικές από τις ωραιότερες στιγμές στην πορεία του Σταύρου Κουγιουμτζή, όπως επισημαίνει άλλωστε και ο ίδιος στο σημείωμά του. Δεν ξέρω βέβαια αν οι συγκεκριμένοι ερμηνευτές ήταν επιλογές του συνθέτη ή «αναγκάστηκε» να συμπορευθεί με το τότε «υλικό» της εταιρείας. Η ουσία είναι πως συμμετέχουν σημαντικοί τραγουδιστές όπως ο Αντώνης Καλογιάννης και ο Γιάννης Κούτρας με τους οποίους, δυστυχώς, δεν συνεργάστηκε στη συνέχεια. (Μια επανεκτέλεση μόνο υπάρχει με τη φωνή του Γιάννη Κούτρα, στο «Μέθυσα κι απόψε», σε στίχους Σώτιας Τσώτου, στο δίσκο «Τα τραγούδια της Κυριακής που κυκλοφόρησε το 1993).
Αξιόλογες ερμηνείες όμως καταθέτει και ο Γιάννης Μπογδάνος (ανιψιός, αν δεν απατώμαι του Γρηγόρη Μπιθικώτση και μόνιμος συνεργάτης του Γιώργου Μητσάκη στα χρόνια του ’70). Ο Μπογδάνος είχε ηχογραφήσει το 1975 και «Το πουκάμισο το θαλασσί», σε στίχους Άκου Δασκαλόπουλου, για «τουριστική» συλλογή της εποχής.
Όσο για την Αιμιλία Κουγιουμτζή, νομίζω πως, αν και γενικά δεν ηχογράφησε πολλά τραγούδια, είναι ευδιάκριτο πως σε αυτή τη δουλειά βρίσκεται στην ερμηνευτική της ωριμότητα. Απόδειξη, η ερμηνεία της σε δύσκολα τραγούδια όπως το «Τι σημαίνει αγάπη», το «Κάτι παιδιά», ο «Ναύτης», αλλά και η «Εικόνα αχειροποίητη»…
Χωρίς βέβαια να διεκδικεί δάφνες τραγουδιστή, αλλά με ιδιαίτερη ευαισθησία και η συμβολική συμμετοχή του ποιητή Ντίνου Χριστιανόπουλου. Ο Χριστιανόπουλος, ο οποίος, σύμφωνα με μαρτυρία της Αιμιλίας Κουγιουμτζή, δεν μπορούσε να τραγουδήσει αν δεν άκουγε στο πιάνο τον ίδιο το συνθέτη. Έτσι στα κομμάτια που τραγουδά ο ποιητής, «επιστρατεύθηκε» ο ίδιος ο Κουγιουμτζής, προκειμένου να μπορέσει να μπει στο στούντιο και να τα αποδώσει.
Αν εξαιρέσουμε το ομώνυμο τραγούδι του δίσκου, που ακούστηκε αρκετά τότε, νομίζω πως κάποια από τα υπόλοιπα τραγούδια έγιναν περισσότερο γνωστά, κυρίως στα κατοπινά χρόνια. Υπάρχουν βεβαίως και κάποια άλλα που παραμένουν παντελώς άγνωστα στο πλατύ κοινό. Εδώ που τα λέμε κι ο ίδιος ο Κουγιουμτζής σπάνια συμπεριλάμβανε στις συναυλίες του τραγούδια από αυτό το δίσκο. Εξαίρεση ίσως αποτελούσε το ομώνυμο κομμάτι.
Επανεκτελέσεις και «Παράλληλες ιστορίες»
Όσον αφορά την πορεία των τραγουδιών στο χρόνο, το «Μικραίνει ο κόσμος» ηχογραφήθηκε τότε με τη φωνή του Δημήτρη Ψαριανού, πάνω στην ίδια ορχήστρα που παίζει στο δίσκο. Η ηχογράφηση αυτή παρέμεινε ανέκδοτη και κυκλοφόρησε πολλά χρόνια αργότερα, το 2010, σε συλλογή τραγουδιών του Ψαριανού.
Το 2001, το κομμάτι συμπεριλήφθηκε στη συλλογή τραγουδιών «Λόγια της καρδιάς» της Πολυφωνικής Χορωδίας Βόλου (υπό τη διεύθυνση του Γιάννη Καρκάλα), ενώ ένα απόσπασμα του τραγουδιού ακούστηκε τον Σεπτέμβρη του 2008 από τον Γιώργο Νταλάρα στις δυο συναυλίες με τα τραγούδια του Σταύρου Κουγιουμτζή στο Ηρώδειο, που κυκλοφόρησαν το 2010 σε cd.
Το «Τι σημαίνει αγάπη» ηχογραφήθηκε το 1986 από τον Γιώργο Νταλάρα στο δίσκο «Τρελοί και άγγελοι», ενώ το 1993 η Αιμιλία Κουγιουμτζή ξανατραγούδησε το «Κάτι παιδιά» για το δίσκο «Κάτι παιδιά που αγαπάνε το τραγούδι». Σ' εκείνο το δίσκο το τραγούδι αφιερώθηκε στον Στέλιο Καζαντζίδη. Εκεί υπάρχει και μια επανεκτέλεση στον «Φωτογράφο» με την Αιμιλία και τον Ανδρέα Καρακότα στις δεύτερες φωνές. Ο «Φωτογράφος» ηχογραφήθηκε ξανά το 1997 από τον Δημήτρη Νικολούδη, στο δίσκο «Με τέχνη και με πάθος».
Υπάρχουν όμως κάποια ποιήματα που μελοποιήθηκαν, πριν ή μετά τον Σταύρο Κουγιουμτζή κι από άλλους δημιουργούς. Όσον αφορά τον «Φωτογράφο», στον οποίο μόλις αναφέρθηκα, το 1994 κυκλοφόρησε «Το αιώνιο παράπονο», ένας δίσκος με 10 τραγούδια σε μουσική και στίχους του Ντίνου Χριστιανόπουλου, με τραγουδιστές τον Δημήτρη Νικολούδη και τον Παναγιώτη Καραδημήτρη. Ένα από τα ποιήματα που μελοποίησε ο Ντίνος Χριστιανόπουλος και τραγούδησε ο Καραδημήτρης, ήταν και ο «Φωτογράφος». Το 2002, αυτή η μελωδία του «Φωτογράφου» ξαναηχογραφήθηκε από την Αριάδνη, με τον Γιάννη «Μπαχ» Σπυρόπουλο στο πιάνο και εντάχθηκε σε ένα cd με τίτλο «Βαρδάρι κι Εγνατία».
Το 1975 στο δίσκο του Μάνου Χατζιδάκι «Ο Καπετάν Μιχάλης και ο Κύκλος του C.N.S» συμπεριλήφθηκαν και τα «Δυο ναυτικά τραγούδια» σε ποίηση του Μίλτου Σαχτούρη, «Ο βαρκάρης των κεραυνών» και «Ο ναύτης» τραγουδισμένα από τον Σπύρο Σακκά.
Το ποίημα όμως πάνω στο οποίο έχουν γραφτεί οι περισσότερες μελωδίες από διαφορετικούς συνθέτες, είναι η «Εικόνα αχειροποίητη», από το διήγημα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη «Ειδύλλιον της Πρωτομαγιάς». Εκτός από την απόπειρα του Κουγιουμτζή, το 1993 ο Μιχάλης Κουμπιός μελοποίησε κάποια δίστιχα από το ίδιο ποίημα και ηχογράφησε με τη φωνή του το «Ζωγραφιστά τραγούδια», που έδωσε και το γενικό τίτλο στο δίσκο. Δέκα χρόνια μετά, το 2003, ο Ορφέας Περίδης έδωσε τη δική του εκδοχή μελοποιώντας και τραγουδώντας ο ίδιος το μεγαλύτερο μέρος από την «Εικόνα αχειροποίητη», στο δίσκο του «Τι θα πει ζωή». Το 2006 στο δίσκο «Το σκοτεινό τρυγόνι» ο οποίος είναι εξ’ ολοκλήρου αφιερωμένος στον Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη, ακούγονται δυο διαφορετικές συνθέσεις με αποσπάσματα από τους στίχους της «Εικόνας». Το πρώτο είναι σε μουσική Μανώλη Λιαπάκη και τραγουδά ο Σωκράτης Μάλαμας και το δεύτερο σε μουσική Νίκου Μαστοράκη και τραγουδά η Μαρία Κώτη από τους Χαΐνηδες. Η τελευταία μελοποίηση του ποιήματος για τη δισκογραφία έγινε από τον Ανδρέα Κατσιγιάννη το 2013. Στο δίσκο «Εικόνα αχειροποίητη» με την εργασία του συνθέτη πάνω στον Παπαδιαμάντη, το κομμάτι αποδόθηκε από τον Γιώργο Νταλάρα…
