Το ημερολόγιο έγραφε 30 Οκτωβρίου 1938. Εκείνο το βράδυ, λίγο πριν από το Halloween, ο Όρσον Ουέλς, τότε σκηνοθέτης και πρωταγωνιστής της ραδιοφωνικής δραματικής σειράς Mercury Theatre on the Air, περνούσε από τις πρόβες της τελευταίας στιγμής για την καινοτόμο νέα του μετάδοση.
Ο Όρσον Ουέλς ήταν μόλις 23 ετών τότε και πολλοί τον θεωρούσαν θαύμα. Το πιο φιλόδοξο έργο του ήτανμια διασκευή του The War of the Worlds, ενός θρίλερ επιστημονικής φαντασίας του HG Wells, που δημοσιεύτηκε το 1898. Αυτό που ήθελε ήταν να ζωντανέψει την ιστορία του βιβλίου τοποθετώντας τη στη σύγχρονη εποχή, δημιουργώντας μια αίσθηση επείγουσας ανάγκης και φόβου.
Μεταθέτοντας την τοποθεσία δράσης από την Αγγλία στο Νιου Τζέρσεϊ των ΗΠΑ «ξαναέγραψε» την ιστορία σαν μία σειρά από ρεαλιστικά δελτία ειδήσεων, τα οποία έκαναν λόγο για εισβολή εξωγήινων από τον Άρη και ακουγόταν σε πραγματικό χρόνο, θολώνοντας έτσι τα όρια μεταξύ πραγματικότητας και φαντασίας.
Η μετάδοση έγινε με τέτοιο τρόπο, ώστε οι ακροατές είχανε την εντύπωση πως ο εκφωνητής μιλούσε για αληθινές σκηνές που διαδραματίζονταν μπροστά στα μάτια του. Μάλιστα η εκπομπή διακόπτονταν για να συνεχισθεί σε λίγο με νεότερες σκηνές.
Τα πρώτα 40 λεπτά της ωριαίας εκπομπής παρουσιάστηκαν υπό τη μορφή δελτίων ειδήσεων, κατά τα οποία οι ακροατές ενημερώνονταν για μία εισβολή εξωγήινων από τον Άρη. Δεδομένου ότι η εκπομπή Mercury Theatre On The Air δεν διέκοπτε για διαφημίσεις, οι συνεχιζόμενες διακοπές για τις εξελίξεις της εισβολής αύξησε το ρεαλισμό του προγράμματος σε σημείο που μεγάλη μερίδα των ακροατών πίστεψε ότι επρόκειτο περί πραγματικής εισβολής που λάμβανε χώρα σε πραγματικό χρόνο.
Ξαφνικά έγινε μία ακόμη διακοπή, όπως όταν πρόκειται να μεταδοθεί κάποια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα είδηση, και ο εκφωνητής ακούστηκε να λέει: «Επάνω στον πλανήτη Άρη παρατηρούνται αλλεπάλληλες μυστηριώδεις εκρήξεις».
Σε λίγο ακολούθησε καινούργια μετάδοση: «Ένας μετεωρόλιθος έπεσε προ ολίγου στη γη» και για να γίνει η εκπομπή ακόμα πιο ενδιαφέρουσα, είπε ο εκφωνητής πως ο μετεωρόλιθος έπεσε στην Αμερική, κοντά στην πόλη Πρίνστον του Νιού Τζέρσεϊ, ενώ στο μυθιστόρημα του Γουέλς αναφέρεται πως ο μετεωρόλιθος είχε πέσει στην Αγγλία.
Ακολούθησε η ανακοίνωση πως δεν επρόκειτο για μετεωρόλιθο παρά για έναν κύλινδρο μέσα από τον οποίο βγήκανε πλάσματα από τον Άρη. Ήταν οπλισμένα με μία φοβερή θερμική ακτίνα που έκαιγε ό,τι βρισκότανε μπροστά της. Πολλοί άνθρωποι σκοτώθηκαν από αυτήν και οι Αρειανοί βαδίζανε προς τη Νέα Υόρκη.
Το αποτέλεσμα της εκπομπής αυτής ήτανε να καταληφθούν πολλοί Αμερικανοί από πανικό. Πολλοί ακροατές δεν είχανε ακούσει πως πρόκειται για ραδιοσκηνοθεσία και νομίσανε πως όσα άκουγαν ήταν αληθινά.
Σκόρπισε τον τρόμο και τον πανικό
Οι κάτοικοι του Νιου Τζέρσεϊ και της Νέας Υόρκης πιστέψανε πως ήτανε ο πρώτος στόχος των Αρειανών και τρομοκρατήθηκαν. Γέροι, νέοι και παιδιά ετοιμάστηκαν να φύγουν παίρνοντας μαζί τους ό,τι πιο πολύτιμο είχανε. Τα τηλέφωνα της αστυνομίας, των εφημερίδων και της ραδιοφωνικής εταιρίας δεν πρόφταιναν να απαντάνε στις αγωνιώδεις ερωτήσεις του κοινού. Οι περισσότεροι ρωτούσανε πού έπρεπε να καταφύγουνε για περισσότερη ασφάλεια.
Η φαντασία συμπλήρωνε τον πανικό. Κάποιος βεβαίωσε ότι η αστυνομία είχε βγάλει διαταγή να εκκενωθεί αμέσως η Νέα Υόρκη. Άλλος ανέφερε πως είδε εχθρικά αεροπλάνα να πετάνε πάνω από τον ποταμό Χάντσον. Και άλλος είπε πως είχε δει με τα μάτια του τους καπνούς της μάχης ανάμεσα στους Αρειανούς και στον αμερικανικό στρατό.
Γιατροί και νοσοκόμοι τηλεφωνούσαν στα νοσοκομεία για να προσφέρουν εθελοντικές υπηρεσίες και μερικοί δημοτικοί υπάλληλοι άρχισαν να καταστρώνουν σχέδια για την εκκένωση της Νέας Υόρκης.
Από όλες τις άλλες αμερικανικές περιοχές φθάνανε τηλεγραφήματα και τηλεφωνήματα συγγενών και φίλων που αγωνιούσαν για την τύχη των δικών τους. Και όλοι αναρωτιόνταν αν οι εισβολείς κατακτούσαν όλες τις Η.Π.Α. και τον Καναδά.
Κάποια γυναίκα από το Οχάιο τηλεφώνησε σε μια εφημερίδα και ρώτησα ποια ώρα ακριβώς θα ερχόταν το τέλος του κόσμου. Μια άλλη, στην Πενσυλβάνια, την βρήκε ο σύζυγός της τη στιγμή που ετοιμαζόταν να πιει δηλητήριο, λέγοντας «Καλύτερα να πεθάνω έτσι».
Ο Όρσον Ουέλς δεν αντιλήφθηκε τον πανικό που προκάλεσε παρά μόνο όταν η αστυνομία όρμισε και κατέλαβε το στούντιο του σταθμού διακόπτοντας την εκπομπή. Την επόμενη μέρα, κι ενώ οι Αμερικανοί προσπαθούσαν να συνέλθουν από τον τρόμο τους, όλος ο κόσμος, ακόμα και ο Αδόλφος Χίτλερ, γελούσε με το πάθημά τους. Ωστόσο, το γεγονός αυτό απέδειξε τη δύναμη των μέσων ενημέρωσης στις μάζες και άφησε εύφορο έδαφος στην προπαγάνδα που ασκήθηκε τα επόμενα χρόνια.
Ο Richard J. Hand παραθέτει μελέτες από απροσδιόριστους ιστορικούς που υπολόγισαν ότι περίπου 6.000.000 άτομα άκουσαν τη ραδιοφωνική μετάδοση του CBS, εκ των οποίων 1.700.000 άτομα πίστεψαν ότι ήταν αλήθεια και 1.200.000 άτομα φοβήθηκαν πραγματικά.
Μεταγενέστερες μελέτες ανέφεραν ότι ο πανικός ήταν λιγότερο διαδεδομένος απ’ ό,τι ανέφεραν οι εφημερίδες. Εκείνη την περίοδο πολλές εφημερίδες εξέφρασαν την ανησυχία ότι το ραδιόφωνο, που τότε ήταν ένα νέο μέσο ενημέρωσης, θα καθιστούσε τον Τύπο παρωχημένο. Ως εκ τούτου οι δημοσιογράφοι άρπαξαν την ευκαιρία και μεγαλοποίησαν το γεγονός του πανικού για να καταδείξουν τους κινδύνους που υποτίθεται ότι έκρυβαν οι ραδιοφωνικές εκπομπές.
Ο Robert E. Bartholomew αναφέρει ότι εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι τρομοκρατήθηκαν κατά κάποιο τρόπο, αλλά επισημαίνει ότι τα αποδεικτικά στοιχεία για ανθρώπους που προέβησαν σε πράξεις πανικού είναι ανεπαρκή.
Από πού επηρεάστηκε
Το 2005, μία μελέτη του BBC ανέφερε ότι η ιδέα και το ύφος του Ουέλς μπορεί να ήταν επηρεασμένα από μία παλιότερη φάρσα που είχε κάνει το 1926 ο Ronald Knox μέσω του ραδιοφωνικού σταθμού του BBC. Εκείνη η ραδιοφωνική εκπομπή του Knox αναμείγνυε τη μετάδοση χορευτικής μουσικής με αναφορές μίας επανάστασης που υποτίθεται ότι σάρωνε το Λονδίνο και ηχητικά εφέ των καταστροφών. Η μετάδοση του Knox προκάλεσε πανικό στους ακροατές που δεν γνώριζαν ότι το πρόγραμμα ήταν φανταστικό.
Το 1874 η εφημερίδα New York Herald δημοσίευσε μία φάρσα, σύμφωνα με την οποία άγρια ζώα δραπέτευσαν από τον Κεντρικό Ζωολογικό Κήπο της Νέας Υόρκης, γεγονός που δημιούργησε ένα είδος πανικού στο κοινό που πίστεψε ότι το γεγονός ήταν αληθινό.
Ο Όρσον Ουέλς ήταν μόλις 23 ετών τότε και πολλοί τον θεωρούσαν θαύμα. Το πιο φιλόδοξο έργο του ήτανμια διασκευή του The War of the Worlds, ενός θρίλερ επιστημονικής φαντασίας του HG Wells, που δημοσιεύτηκε το 1898. Αυτό που ήθελε ήταν να ζωντανέψει την ιστορία του βιβλίου τοποθετώντας τη στη σύγχρονη εποχή, δημιουργώντας μια αίσθηση επείγουσας ανάγκης και φόβου.
Μεταθέτοντας την τοποθεσία δράσης από την Αγγλία στο Νιου Τζέρσεϊ των ΗΠΑ «ξαναέγραψε» την ιστορία σαν μία σειρά από ρεαλιστικά δελτία ειδήσεων, τα οποία έκαναν λόγο για εισβολή εξωγήινων από τον Άρη και ακουγόταν σε πραγματικό χρόνο, θολώνοντας έτσι τα όρια μεταξύ πραγματικότητας και φαντασίας.
Η μετάδοση έγινε με τέτοιο τρόπο, ώστε οι ακροατές είχανε την εντύπωση πως ο εκφωνητής μιλούσε για αληθινές σκηνές που διαδραματίζονταν μπροστά στα μάτια του. Μάλιστα η εκπομπή διακόπτονταν για να συνεχισθεί σε λίγο με νεότερες σκηνές.
Τα πρώτα 40 λεπτά της ωριαίας εκπομπής παρουσιάστηκαν υπό τη μορφή δελτίων ειδήσεων, κατά τα οποία οι ακροατές ενημερώνονταν για μία εισβολή εξωγήινων από τον Άρη. Δεδομένου ότι η εκπομπή Mercury Theatre On The Air δεν διέκοπτε για διαφημίσεις, οι συνεχιζόμενες διακοπές για τις εξελίξεις της εισβολής αύξησε το ρεαλισμό του προγράμματος σε σημείο που μεγάλη μερίδα των ακροατών πίστεψε ότι επρόκειτο περί πραγματικής εισβολής που λάμβανε χώρα σε πραγματικό χρόνο.
Ξαφνικά έγινε μία ακόμη διακοπή, όπως όταν πρόκειται να μεταδοθεί κάποια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα είδηση, και ο εκφωνητής ακούστηκε να λέει: «Επάνω στον πλανήτη Άρη παρατηρούνται αλλεπάλληλες μυστηριώδεις εκρήξεις».
Σε λίγο ακολούθησε καινούργια μετάδοση: «Ένας μετεωρόλιθος έπεσε προ ολίγου στη γη» και για να γίνει η εκπομπή ακόμα πιο ενδιαφέρουσα, είπε ο εκφωνητής πως ο μετεωρόλιθος έπεσε στην Αμερική, κοντά στην πόλη Πρίνστον του Νιού Τζέρσεϊ, ενώ στο μυθιστόρημα του Γουέλς αναφέρεται πως ο μετεωρόλιθος είχε πέσει στην Αγγλία.
Ακολούθησε η ανακοίνωση πως δεν επρόκειτο για μετεωρόλιθο παρά για έναν κύλινδρο μέσα από τον οποίο βγήκανε πλάσματα από τον Άρη. Ήταν οπλισμένα με μία φοβερή θερμική ακτίνα που έκαιγε ό,τι βρισκότανε μπροστά της. Πολλοί άνθρωποι σκοτώθηκαν από αυτήν και οι Αρειανοί βαδίζανε προς τη Νέα Υόρκη.
Το αποτέλεσμα της εκπομπής αυτής ήτανε να καταληφθούν πολλοί Αμερικανοί από πανικό. Πολλοί ακροατές δεν είχανε ακούσει πως πρόκειται για ραδιοσκηνοθεσία και νομίσανε πως όσα άκουγαν ήταν αληθινά.
Σκόρπισε τον τρόμο και τον πανικό
Οι κάτοικοι του Νιου Τζέρσεϊ και της Νέας Υόρκης πιστέψανε πως ήτανε ο πρώτος στόχος των Αρειανών και τρομοκρατήθηκαν. Γέροι, νέοι και παιδιά ετοιμάστηκαν να φύγουν παίρνοντας μαζί τους ό,τι πιο πολύτιμο είχανε. Τα τηλέφωνα της αστυνομίας, των εφημερίδων και της ραδιοφωνικής εταιρίας δεν πρόφταιναν να απαντάνε στις αγωνιώδεις ερωτήσεις του κοινού. Οι περισσότεροι ρωτούσανε πού έπρεπε να καταφύγουνε για περισσότερη ασφάλεια.
Η φαντασία συμπλήρωνε τον πανικό. Κάποιος βεβαίωσε ότι η αστυνομία είχε βγάλει διαταγή να εκκενωθεί αμέσως η Νέα Υόρκη. Άλλος ανέφερε πως είδε εχθρικά αεροπλάνα να πετάνε πάνω από τον ποταμό Χάντσον. Και άλλος είπε πως είχε δει με τα μάτια του τους καπνούς της μάχης ανάμεσα στους Αρειανούς και στον αμερικανικό στρατό.
Γιατροί και νοσοκόμοι τηλεφωνούσαν στα νοσοκομεία για να προσφέρουν εθελοντικές υπηρεσίες και μερικοί δημοτικοί υπάλληλοι άρχισαν να καταστρώνουν σχέδια για την εκκένωση της Νέας Υόρκης.
Από όλες τις άλλες αμερικανικές περιοχές φθάνανε τηλεγραφήματα και τηλεφωνήματα συγγενών και φίλων που αγωνιούσαν για την τύχη των δικών τους. Και όλοι αναρωτιόνταν αν οι εισβολείς κατακτούσαν όλες τις Η.Π.Α. και τον Καναδά.
Κάποια γυναίκα από το Οχάιο τηλεφώνησε σε μια εφημερίδα και ρώτησα ποια ώρα ακριβώς θα ερχόταν το τέλος του κόσμου. Μια άλλη, στην Πενσυλβάνια, την βρήκε ο σύζυγός της τη στιγμή που ετοιμαζόταν να πιει δηλητήριο, λέγοντας «Καλύτερα να πεθάνω έτσι».
Ο Όρσον Ουέλς δεν αντιλήφθηκε τον πανικό που προκάλεσε παρά μόνο όταν η αστυνομία όρμισε και κατέλαβε το στούντιο του σταθμού διακόπτοντας την εκπομπή. Την επόμενη μέρα, κι ενώ οι Αμερικανοί προσπαθούσαν να συνέλθουν από τον τρόμο τους, όλος ο κόσμος, ακόμα και ο Αδόλφος Χίτλερ, γελούσε με το πάθημά τους. Ωστόσο, το γεγονός αυτό απέδειξε τη δύναμη των μέσων ενημέρωσης στις μάζες και άφησε εύφορο έδαφος στην προπαγάνδα που ασκήθηκε τα επόμενα χρόνια.
Ο Richard J. Hand παραθέτει μελέτες από απροσδιόριστους ιστορικούς που υπολόγισαν ότι περίπου 6.000.000 άτομα άκουσαν τη ραδιοφωνική μετάδοση του CBS, εκ των οποίων 1.700.000 άτομα πίστεψαν ότι ήταν αλήθεια και 1.200.000 άτομα φοβήθηκαν πραγματικά.
Μεταγενέστερες μελέτες ανέφεραν ότι ο πανικός ήταν λιγότερο διαδεδομένος απ’ ό,τι ανέφεραν οι εφημερίδες. Εκείνη την περίοδο πολλές εφημερίδες εξέφρασαν την ανησυχία ότι το ραδιόφωνο, που τότε ήταν ένα νέο μέσο ενημέρωσης, θα καθιστούσε τον Τύπο παρωχημένο. Ως εκ τούτου οι δημοσιογράφοι άρπαξαν την ευκαιρία και μεγαλοποίησαν το γεγονός του πανικού για να καταδείξουν τους κινδύνους που υποτίθεται ότι έκρυβαν οι ραδιοφωνικές εκπομπές.
Ο Robert E. Bartholomew αναφέρει ότι εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι τρομοκρατήθηκαν κατά κάποιο τρόπο, αλλά επισημαίνει ότι τα αποδεικτικά στοιχεία για ανθρώπους που προέβησαν σε πράξεις πανικού είναι ανεπαρκή.
Από πού επηρεάστηκε
Το 2005, μία μελέτη του BBC ανέφερε ότι η ιδέα και το ύφος του Ουέλς μπορεί να ήταν επηρεασμένα από μία παλιότερη φάρσα που είχε κάνει το 1926 ο Ronald Knox μέσω του ραδιοφωνικού σταθμού του BBC. Εκείνη η ραδιοφωνική εκπομπή του Knox αναμείγνυε τη μετάδοση χορευτικής μουσικής με αναφορές μίας επανάστασης που υποτίθεται ότι σάρωνε το Λονδίνο και ηχητικά εφέ των καταστροφών. Η μετάδοση του Knox προκάλεσε πανικό στους ακροατές που δεν γνώριζαν ότι το πρόγραμμα ήταν φανταστικό.
Το 1874 η εφημερίδα New York Herald δημοσίευσε μία φάρσα, σύμφωνα με την οποία άγρια ζώα δραπέτευσαν από τον Κεντρικό Ζωολογικό Κήπο της Νέας Υόρκης, γεγονός που δημιούργησε ένα είδος πανικού στο κοινό που πίστεψε ότι το γεγονός ήταν αληθινό.
