«Ψαραντώνης» (λυράρης)
Μια ξεχωριστή -βιβλική- μορφή, λες κι ένα κομμάτι βράχου ξεκόλλησε από τον Ψηλορείτη, μία φωνή με ιδιαίτερη χροιά και ένα κοφτό, ιδιαίτερο παίξιμο της λύρας, συνθέτουν τον Ψαραντώνη (Αντώνη Ξυλούρη), που αυτοβιογραφείται στο «Μονόγραμμα».
Γεννήθηκε στα Ανώγεια Μυλοποτάμου και άρχισε να μαθαίνει λύρα σε ηλικία 9 ετών, βόσκοντας τα πρόβατά του ψηλά στον Ψηλορείτη.
Ο παππούς του «έπιανε» τους Τούρκους σαν τα ψάρια (εξ ου και το προσωνύμιο). O ίδιος ομνύει στον θεό Απόλλωνα με τη λύρα και στον Δία, που τον μεγάλωσε η Αμάλθεια δίπλα του στο βουνό, στο Ιδαίον Άντρο. Οι Κουρήτες πλανιούνται ακόμα στον αέρα, φρουρώντας τη σπηλιά. Όλοι αυτοί οι γοητευτικοί μύθοι συνεπήραν τον μικρό Ανωγειανό, τους ένιωθε να κυκλοφορούν μέσα στο αίμα του. Στην ηλικία των 13 ετών έπαιξε λύρα και τραγούδησε σ’ ένα γάμο. Πολύ γρήγορα γυρνούσε σε όλη την Κρήτη, παίζοντας σε γιορτές και πανηγύρια.
Γρήγορα καθιερώνεται στη συνείδηση των Κρητικών ως ο καλλιτέχνης που εφευρίσκει τους δικούς του πρωτότυπους αυτοσχεδιασμούς, δίνοντας το δικό του στίγμα στα τραγούδια που ερμηνεύει.
Πηγή έμπνευσής του; Η φύση, λέει ο ίδιος. Η φύση της Κρήτης με τις αλλεπάλληλες εναλλαγές της και τα μεσογειακά χρώματά της. «Η φύση είναι παλμός, μουσική, η φύση μας τα δίνει όλα, αυτή τα έχει, άμα μπορούμε να τη δούμε, να πάρουμε ήχους και να μιλήσουμε και να κάνουμε μουσική».
Το 1964 ηχογράφησε τον πρώτο του δίσκο 45 στροφών, με τίτλο «Εσκέφτηκα να σ’ αρνηθώ».
Ακολουθεί μια πλούσια δισκογραφική δουλειά. Σύντομα τον ανακαλύπτουν στο εξωτερικό. «Η κραυγή των θεών» τον αποκαλούσαν. Έχει εκπροσωπήσει την Ελλάδα σε σημαντικά φεστιβάλ στην Ευρώπη, την Αμερική και την Αυστραλία, σε φεστιβάλ παραδοσιακής, τζαζ και ροκ μουσικής.
Εκτός των άλλων, το 2005 παίζει για τα 20 χρόνια του World Music Institute στο Town Hall της Νέας Υόρκης και το 2009 σε φεστιβάλ στο Σίδνεϋ και στη Μελβούρνη της Αυστραλίας, το οποίο επιμελήθηκε ο Νικ Κέιβ.
Η λύρα του Ψαραντώνη εκτίθεται σήμερα στο «The World's first Global Musical Instrument Museum» στο Φοίνιξ της Αριζόνα των ΗΠΑ, όπου και προβάλλεται video με τον Ψαραντώνη να παίζει λύρα.
«Οπουδήποτε είμαι και παίξω θα κλείσω τα μάτια μου να πάω εκεί που μου αρέσει. Σ’ ένα τοπίο να παίζω, και βρίσκομαι εκεί. Έτσι κάνεις καλή δουλειά στη μουσική και δίνεις την αγριάδα που πρέπει, τη γλύκα, τα στολίδια, αυτό».
ΕΡΤ2
Ημερομηνία μετάδοσης: Δευτέρα 30 Δεκεμβρίου 2019, στις 20:00
Παραγωγός: Γιώργος Σγουράκης
Σκηνοθεσία: Περικλής Κ. Ασπρούλιας
Έρευνα-επιμέλεια: Νέλλη Κατσαμά
Δημοσιογραφική επιμέλεια: Αντώνης Εμιρζάς
Διεύθυνση φωτογραφίας: Μαίρη Γκόβα
Ηχοληψία: Νίκος Παναγοηλιόπουλος
Μοντάζ: Σταμάτης Μαργέτης
Διεύθυνση παραγωγής: Στέλιος Σγουράκης
