Το να παίρνεις συνέντευξη από έναν μάστορα των συνεντεύξεων δεν είναι και το πιο… συνηθισμένο πράγμα. Ο Θανάσης Λάλας έχει πλατιά δημοσιογραφική εμπειρία και δράση. Απ’ τα μικρόφωνα και απ’ τις πένες του έχουν περάσει προσωπικότητες της ντόπιας και διεθνούς καλλιτεχνικής και κοινωνικοπολιτικής σκηνής. Πολλά τα χιλιόμετρα στο κοντέρ του, τόσα που φαντάζομαι θα το ‘χει μηδενίσει αρκετές φορές.
Ένα άλλο ιδιαίτερο γεγονός αυτής της συνέντευξης, η οποία πραγματοποιείται με αφορμή το βιβλίο του Θανάση Λάλα για τον Στέλιο Καζαντζίδη, είναι πως και ο συντάκτης της έχει στο παρελθόν γράψει μια μονογραφία του καλλιτέχνη… μαζί με τον καλλιτέχνη.
Πως και γιατί γεννήθηκε το βιβλίο;
Απρόσμενα, όταν ξανακοίταξα στο αρχείο μου τις συνεντεύξεις που μου είχε παραχωρήσει, αυτά που είχαν δημοσιευτεί αλλά και όσα δεν είχαν βγει στο προσκήνιο. Τότε αντιλήφθηκα ότι αυτός ο τύπος είχε ένα μεγαλείο λόγου και σκέψης του οποίου δεν είχα συνειδητοποιήσει την ποιότητά του. Αφού είπα μέσα μου: έλεγε αυτά τα πράγματα ο Στέλιος; Κι επειδή εμένα «με τράβηξε» αυτό το υλικό αποφάσισα να γράψω το βιβλίο για να δει και ο αναγνώστης τον άλλο Καζαντζίδη, τον πραγματικό Στέλιο.
Πότε τον συναντάς για πρώτη φορά;
Το 1989, συνέντευξη για το περιοδικό Status που τελικά δεν δημοσιεύτηκε.
Γιατί;
Χάλαγε την γκλάμουρ εικόνα που ήθελαν να δώσουν στο περιοδικό.
Μα δεν το είχες κανονίσει με τη διεύθυνση;
Όχι, που να φανταστώ ότι δεν θα ήθελαν τον Καζαντζίδη;
Πως αντέδρασε;
Στεναχωρήθηκε ο Στέλιος αλλά η σχέση μας παρέμεινε αλώβητη. Είχαμε μιλήσει και πριν τη συνέντευξη. Στο ραδιόφωνο, στην εκπομπή «Τα Κακά Παιδιά» που παρουσιάζαμε με τον Λάμπη Ταγματάρχη, έκλεινα πάντα με ένα τραγούδι του Καζαντζίδη, το οποίο αφιέρωνα στον αδελφό μου και τους γονείς μου. Είμαστε τραγουδιστική οικογένεια.
Σε ποια γειτονιά μένατε;
Στα Ιλίσια, στον Άγιο Χαράλαμπο, ήταν το πατρικό της μητέρας μου.
Η καταγωγή σου;
Ο πατέρας μου είναι απ’ το Λάλα της ορεινής Ηλείας, 700 μέτρα πάνω απ’ τη θάλασσα κοντά στο δάσος της Φολόης. Έτσι βαπτίστηκα και Λάλας. Το επώνυμό μου είναι Κυριακόπουλος.
Πάμε πάλι στο βιβλίο
Στο ραδιόφωνο τραγούδαγα πάνω στο τραγούδι του Στέλιου. Μια μέρα λοιπόν μου λέει μια τηλεφωνήτρια του σταθμού πως ο κύριος Καζαντζίδης με ζητά στο τηλέφωνο. Λέω είσαι με τα καλά σου; Εμείς κάνουμε τις φάρσες όχι οι άλλοι σε μας! Κι έτσι βρέθηκα να μιλάω τηλεφωνικά μαζί του. Είχα κομπλάρει γιατί νόμιζα πως θα μου κάνει παρατήρηση. Και τι μου λέει: αγόρι μου σε ακούω και τραγουδάς και ωραία. Εγώ του ζήτησα συγγνώμη, προσπαθώντας να του εξηγήσω πως εμείς στην εκπομπή… κάνουμε πλάκα, κάνουμε γιορτή. Εκείνος όχι μόνο δεν παρεξηγήθηκε αλλά ήθελε και να με γνωρίσει. Τότε δούλευα και στην εφημερίδα «Το Βήμα». Ο Ταγματάρχης ήταν στα «Νέα». Γνώριζα τον Πάνο Γεραμάνη, ο οποίος μας βοηθούσε, όποτε χρειαζόμασταν τα φώτα του. Όταν του είπα τα καθέκαστα αντέδρασε έκπληκτος. Δεν έχει ξαναγίνει αυτό, μου τόνισε. Αλλά κι εγώ τα είχα χάσει. Μου λέει ο Γεραμάνης: ρε σύ μήπως ήταν ο Μητσικώστας;
Και τελικά;
Πάω στο σπίτι του στην Πεύκη. Η κυρία Βάσω μας κάνει καφέ, κι εκείνος πιάνει την κιθάρα και μου λέει: τραγούδα! Έτσι σκέφτηκα τη συνέντευξη στο Status όπου έκανα τα θέματα του εξωφύλλου. Πήγα σπίτι του δυο τρεις φορές και μάζεψα το υλικό, αλλά δεν… Ο Καζαντζίδης δίχαζε, όπως διχάζει κάθε τι μεγάλο. Τότε ήταν μια περίοδος που τον θεωρούσαν γκρινιάρη, κλαψιάρη, δεν είχε λούστρο… Επίσης ζούσαν όλοι οι συνοδοιπόροι του και πολλοί δεν ήθελαν δημόσια να παραδεχτούν την… πρωτιά του. Ναι μεν ο Καζαντζίδης, αλλά είμαστε κι εμείς. Γι’ αυτό και γελάω τώρα που βγήκε αυτό το βιβλίο! Γιατί όλοι πλέον έχουν αποδεχτεί την πρωτοπορία του. Ο μύθος του γιγαντώνεται. Ενδεικτική είναι η μαρτυρία του Μπιθικώτση που συμπεριλαμβάνεται στο βιβλίο.
Και η οποία δεν είχε δημοσιευτεί στη συνέντευξη που σου είχε παραχωρήσει τότε στο «Βήμα».
Όχι όλα, κάποια όμως ναι. Ξέρεις, την Κυριακή, που κυκλοφορούσε η εφημερίδα, πρέπει να μπουν τα πιο «ξεκούραστα» θέματα μιας συνέντευξης και κυρίως αυτά που αφορούν τον συνεντευξιαζόμενο. Η κουβέντα που κάναμε με τον Γρηγόρη για τον Στέλιο ήταν ατέλειωτη. Ο Μπιθικώτσης λοιπόν στο θέμα της φωνής υποκλίνεται στον Καζαντζίδη. Να προσθέσω πως όταν βγήκε το βιβλίο με κάλεσε η Δήμητρα Γαλάνη. Το είχε διαβάσει και είχε μείνει έκπληκτη με την προσωπικότητα του Καζαντζίδη αλλά και τον χαρακτηρισμό που τις απέδιδε, που την χαρακτήριζε ως ερμηνεύτρια «βιογράφο». Γιατί τα γεγονότα που αφορούν τον Καζαντζίδη έχουν γραφτεί, τα έχει πει σε πολλούς. Εγώ θέλησα να δώσω μια «άλλη ματιά». Και μόνο τους τίτλους των διηγημάτων που συγκροτούν το βιβλίο να διαβάζεις, τρελαίνεσαι με την παρατηρητικότητα, την ευφυία και τη διαύγειά του για θέματα της ζωής. Τα μεγάλα έργα γίνονται με μεταγγίσεις αίματος ή Με το τραγούδι κάνεις τη στεναχώρια γιορτή, τι άλλο να προσθέσεις.
Μπιθικώτσης και Καζαντζίδης, τι ανθρώπους γνώρισες;
Είναι διαφορετικοί χαρακτήρες, κι έτσι λειτούργησαν και στην καριέρα τους. Ο Γρηγόρης ήταν ένας λαϊκός αστός, δηλαδή λαϊκός άνθρωπος που θα ‘θελε να είναι αστός, μάγκας που αποφεύγει όμως τη σύγκρουση. Ο Στέλιος ήταν ένα θηρίο ανήμερο με πολλά…άντερα, να το πω ευγενικά. Έχει φάει πολύ ξύλο στη ζωή του άδικα. Έτρωγε από παιδί ξύλο για μια ιδεολογία που δεν είχε καν αποκτήσει ακόμα. Βλέπει τον πατέρα του να πεθαίνει απ’ τις κλωτσιές των ταγματασφαλιτών. Γεννιέται μεγάλος θυμός στην ψυχή του και συνειδητοποιεί ποιοι και τι είναι αυτοί που είναι απέναντί του. Το έχει λύσει μέσα του το θέμα. Και σε πολύ μεγάλο βαθμό, σε ότι λέει, έχει δίκιο. Ο θυμός του Καζαντζίδη, έχει καταγωγή! Ο Μπιθικώτσης δεν έχει τέτοια πράγματα. Όπου αφήνεται σε αυτό που δεν τον τρομάζει τότε ξεπερνάει τα όρια του. Θυμάμαι τον είχα ρωτήσει, γιατί πάνε τα πράγματα άσχημα στον τόπο μας, και δεν ήθελε να απαντήσει. Άστο μου λέει, τώρα, να στεναχωράμε τον κόσμο που θα μας διαβάσει κυριακάτικα. Τελικά όταν επέμενα μου είπε: Πρέπει να κάνουμε καινούρια εισαγωγή πόνου… τελειώσαν τα αποθέματα! Αυτό δεν μπορεί να το πεί ένας οποιοσδήποτε! Ο Καζαντζίδης όμως ήταν εκείνος που αρνιόταν τα εκατομμύρια που του προσφέρανε απλόχερα.
Στην τηλεοπτική εκπομπή πως τον έψησες να ‘ρθει;
Με αγαπούσε πολύ, μου ‘κανε τα χατίρια. Όταν ηχογράφησε τον ποντιακό δίσκο με τον Χρύσανθο το 1993 του πρότεινα να έρθει στην «Φάρμα των Ανθρώπων» στο Σκάι. Τα γυρίσματα γινόντουσαν στην Κολούμπια, στον Περισσό. Έκλεινα οκτάωρο γύρισμα όπου έγραφα δύο εκπομπές. Η πρώτη ήταν προγραμματισμένη με τον Μίκη Θεοδωράκη και η δεύτερη με τον Καζαντζίδη.
Στο μυαλό σου έχεις οργανώσει το σμίξιμό τους;
Κάθε άλλο! Όλες οι εκπομπές που είχα κάνει ήταν «ατομικές». Άλλωστε εγώ δεν ήμουν μπασμένος ιστορικά στο τραγούδι για να μπορέσω να χειριστώ πολλαπλά θέματα. Δεν ήμουν Γεραμάνης! Γι’ αυτό και κάποια τέτοια λάθη που είχαν οι πρώτες εκδόσεις του βιβλίου, όταν μου τα επεσήμαναν, τα έψαξα και με τη βοήθεια φίλων που έχουν γνώση των ιστορικών στοιχείων και λεπτομερειών του τραγουδιού, τα διορθώσαμε. Εγώ έγραψα τα πράγματα όπως μου τα έλεγε ο Στέλιος. Ίσως να έκανα λάθος στις απομαγνητοφωνήσεις, ίσως κι ο Καζαντζίδης την ώρα που διηγείτο, όπως μπορεί να συμβεί με όλους μας, στη ρύμη του λόγου, να είπε ένα όνομα ή μια χρονιά αντί για άλλο ή άλλη. Εμένα με ενδιαφέρει ο άνθρωπος, ο χαρακτήρας, η ζήση του.
Και πως συναντιούνται οι δύο μεγάλοι;
Ξεκινάω με τον Μίκη, ο οποίος πίνει τα ουισκάκια του, καπνίζει το πούρο του και λέει… ασύλληπτα πράγματα. Λέει, λέει, λέει και έχουμε ξεπεράσει τους χρόνους. Μιλάμε για μαγνητοσκοπημένη εκπομπή. Με ειδοποιούν στο αυτί, πως έχει έρθει ο Καζαντζίδης. Λέω να μπει μέσα και κλείνω το θέμα με τον Μίκη. Με το που τον βλέπει αγκαλιάζονται, συγκινούνται θυμούνται… Οι κάμερες έχουν σταματήσει να γράφουν αλλά τους κινητοποιώ να καταγράψουν τη σκηνή, όπως και γίνεται. Ο Στέλιος του λέει για τη συνάντησή τους στην οδό Πανεπιστημίου, στην Ακαδημία μπροστά, στην μεταπολίτευση, μετά το δίσκο τους «Στην Ανατολή». Τι είχε συμβεί; Ο Καζαντζίδης ήταν με τη Μερσεντές του και ο Μίκης πεζός, περπάταγε. Με τον που τον βλέπει, φρενάρει, καβαλάει το πεζοδρόμιο, σταματά, βγαίνει έξω, βγάζει την κιθάρα που είχε και του τραγούδαγε… Άπονες εξουσίες. Γι’ αυτό και ζητάει εκεί στο στούντιο: Μια κιθάρα βρε παιδιά… Ήθελε να του θυμίσει τα παλιά. Ευτυχώς στο στούντιο πάντα είχα την πρόνοια να υπάρχει κιθάρα… για παν ενδεχόμενο.
Και έτσι προέκυψε αυτό το δώρο.
Το υλικό είναι πολύ μεγαλύτερο, ένα κομμάτι έβαλα στην εκπομπή.
Είπε κι άλλα τραγούδια ο Καζαντζίδης;
Ναι, τα έχω.
Αυτός ο θησαυρός πρέπει να εκδοθεί.
Ίσως κάποια στιγμή το κάνω… Καθημερινά με σταματούν άνθρωποι και μου μιλάνε για την εκπομπή, μου ζητάνε το cd. Mα δεν υπάρχει τους λέω… Βρίσκομαι σε μια ατέλειωτη έρημη παραλία στην Αργολίδα. Βρέχει καταρρακτωδώς και βγαίνω με ομπρέλα να περπατήσω στη θάλασσα. Δεν υπάρχει ψυχή. Μακριά πολύ αντικρίζω μια κουκίδα… που ολοένα έρχεται και πιο κοντά μου. Πλησιάζει και βλέπω έναν ψαρά να παρατάει τα καλάμια του και να έρχεται τρέχοντας σε μένα φωνάζοντας: Λάλα, το cd! Τρέλα!
Μια τρέλα που μεγαλώνει;
Βέβαια, και γίνεται ολοκληρωτική. Όλοι σήμερα αναγνωρίζουν τη μοναδικότητα του Καζαντζίδη. Και ο Νικολόπουλος που μου έδωσε μια επιστολή του Στέλιου προς εκείνον, τα ίδια λέει. Αλλά και ο Καζαντζίδης τον αγαπούσε τον Νικολόπουλο. Ο Άκης Πάνου μου είχε πει: Με τον Στέλιο είμαστε ίδιοι χαρακτήρες. Μόνο μια διαφορά έχουμε. Εκείνος συγχωρεί. Θα τον συγχωρήσει το… Νικολόπουλο! Υπάρχει η μαρτυρία του Πάνου στο βιβλίο. Και βέβαια πρέπει να γνωρίζουμε πως οι γιατροί θεωρούν πως ο όγκος στον εγκέφαλο υπήρχε τουλάχιστον πέντε χρόνια πριν στον Καζαντζίδη.
Ήταν πραγματικά θηρίο ανήμερο;
Κάθε φορά που τον συναντούσα ήταν και άλλος άνθρωπος. Υπήρχαν μέρες που αν δεν τον είχε πειράξει κάτι ήταν θάλασσα απάνεμη, λάδι που λέμε. Κι άλλες φουρτούνα ατελείωτη! Είχε εμμονές! Μπορεί να έβλεπε κάτι στην τηλεόραση ή να άκουγε μια είδηση στο ραδιόφωνο, κάποιος να του έλεγε κάτι, και τότε όλα άλλαζαν. Σημαντικό ρόλο έπαιζε και η ώρα. Πριν το μεσημέρι ήταν συνήθως πιο στην τσίτα… Το απογευματάκι, με το καφεδάκι και την κιθαρίτσα του ήταν συνήθως πιο ήρεμος. Κοιμόταν τα μεσημέρια και ήταν πιο γαλήνιος. Το θηρίο ανήμερο, δεν έχει σχέση με το αν θύμωνε ή όχι. Έχει να κάνει με την πολυπραγματοσύνη του. Είτε μιλούσες για τραγούδι, είτε για φαγητό, είτε για πολιτική και κοινωνία, διατύπωνε θέση δική του.
Πέρναγες καλά μαζί του;
Πάντα
Απογοητεύτηκες κάποιες φορές;
Ποτέ.
Υπήρχαν στιγμές που διαφωνήσατε, μαλώσατε;
Όχι. Κοίταξε ίσως να έπαιζε ρόλο και η καλή διάθεση που είχα εγώ μόνιμα απέναντί του.
Για τον Νταλάρα τι σου έλεγε;
Του άρεσε το γεγονός ότι το έψαχνε, ότι είχε προχωρήσει πολύ και σαν μουσικός.
Για την Αλεξίου;
Την παραδεχότανε. Του άρεσε πολύ.
Για την Μαρινέλλα;
Την αγαπούσε. Πίστευε πως σαν φωνή του ταίριαζε πάρα πολύ. Και στη δουλειά αναγνώριζε την πρακτικότητά της. Η γνωριμία τους και ο χωρισμός τους έχουν πολλαπλές αναφορές στο βιβλίο. Γιατί κάθε φορά, ανάλογα με τις στιγμές του, πρόσθετε και άλλα στοιχεία.
Για την Γκρέυ;
Νομίζω πως σαν γυναίκα τον κέντριζε.
Τον Μπιθικώτση;
Τον χαρακτηρίζει ως μεγάλη φωνή!
Η εκπομπή τι τηλεθέαση σημείωσε;
Κυρίαρχος.
Η πιο εμπορική απ’ όσες έχεις κάνει;
Με διαφορά. Πιο πάνω κι απ’ τη Βουγιουκλάκη. Νομίζω και η πιο δημοφιλής του Σκάι έως τότε και για τη συνέχεια. Δεν είχε ανοίξει πολύ καιρό ο σταθμός.
Με ποιον ήρθε ο Καζαντζίδης;
Με την κυρία Βάσω μόνο.
Ο Χρύσανθος;
Πολύ πιο ταπεινός από άλλες φορές. Έδειχνε μεγάλο σεβασμό απέναντι στον Στέλιο.
Έχεις κι άλλο «γραπτό» υλικό για τον Καζαντζίδη;
Όλα είναι στο βιβλίο.
Πέρασες καλά γράφοντάς το;
Ναι. Άλλαξε όλη τη φιλοσοφία μου. Ειλικρινά δεν πίστευα πως η καθημερινότητα της δουλειάς, μπορεί να σε κάνει να χάνεις τόσο συγκινητικά πράγματα. Γιατί όταν κάνεις μια συνέντευξη την Παρασκευή και πρέπει να παραδώσεις κείμενο τη Δευτέρα, προσπερνάς στιγμές. Ξανακοιτώντας αυτό το υλικό, απόλαυσα τη συνέντευξη, την εμπειρία της συνομιλίας μου με τον Καζαντζίδη.
Διαφορετικά συναισθήματα απ’ ότι όταν δημιουργούσες το βιβλίο με τον Νταλάρα;
Με τον Γιώργο είμαστε φίλοι. Με τον Στέλιο δεν γινόταν να μην σου… περισσέψει το δέος. Ποτέ δεν σκέφτηκα ότι θα έκανα βιβλίο για εκείνον αλλά ευτυχώς η ζωή τα έφερε αλλιώς.
Τι απήχηση έχει;
Κυκλοφόρησε μες την καραντίνα και τρέχει ήδη στην τρίτη έκδοση. Για να το προμηθευτείς δηλαδή πρέπει να είσαι εξοικειωμένος με τις αγορές στο διαδίκτυο. Ενδεικτικό ότι ο Καζαντζίδης αφορά και τους νεότερους… αγοραστές.
Η φωτογραφία του εξωφύλλου;
Του Πότσιου. Απ' τη συνέντευξη που... κόπηκε.
Για ποιους άλλους καλλιτέχνες έχεις αρκετό υλικό;
Αλεξίου, Μαρινέλλα, Άκης Πάνου
Το επόμενο βήμα;
Ένα βιβλίο για τον Ανδρέα Παπανδρέου.
*Φωτογραφίες: Κώστας Μπαλαχούτης
Ένα άλλο ιδιαίτερο γεγονός αυτής της συνέντευξης, η οποία πραγματοποιείται με αφορμή το βιβλίο του Θανάση Λάλα για τον Στέλιο Καζαντζίδη, είναι πως και ο συντάκτης της έχει στο παρελθόν γράψει μια μονογραφία του καλλιτέχνη… μαζί με τον καλλιτέχνη.
Πως και γιατί γεννήθηκε το βιβλίο;
Απρόσμενα, όταν ξανακοίταξα στο αρχείο μου τις συνεντεύξεις που μου είχε παραχωρήσει, αυτά που είχαν δημοσιευτεί αλλά και όσα δεν είχαν βγει στο προσκήνιο. Τότε αντιλήφθηκα ότι αυτός ο τύπος είχε ένα μεγαλείο λόγου και σκέψης του οποίου δεν είχα συνειδητοποιήσει την ποιότητά του. Αφού είπα μέσα μου: έλεγε αυτά τα πράγματα ο Στέλιος; Κι επειδή εμένα «με τράβηξε» αυτό το υλικό αποφάσισα να γράψω το βιβλίο για να δει και ο αναγνώστης τον άλλο Καζαντζίδη, τον πραγματικό Στέλιο.
Πότε τον συναντάς για πρώτη φορά;
Το 1989, συνέντευξη για το περιοδικό Status που τελικά δεν δημοσιεύτηκε.
Γιατί;
Χάλαγε την γκλάμουρ εικόνα που ήθελαν να δώσουν στο περιοδικό.
Μα δεν το είχες κανονίσει με τη διεύθυνση;
Όχι, που να φανταστώ ότι δεν θα ήθελαν τον Καζαντζίδη;
Πως αντέδρασε;
Στεναχωρήθηκε ο Στέλιος αλλά η σχέση μας παρέμεινε αλώβητη. Είχαμε μιλήσει και πριν τη συνέντευξη. Στο ραδιόφωνο, στην εκπομπή «Τα Κακά Παιδιά» που παρουσιάζαμε με τον Λάμπη Ταγματάρχη, έκλεινα πάντα με ένα τραγούδι του Καζαντζίδη, το οποίο αφιέρωνα στον αδελφό μου και τους γονείς μου. Είμαστε τραγουδιστική οικογένεια.
Σε ποια γειτονιά μένατε;
Στα Ιλίσια, στον Άγιο Χαράλαμπο, ήταν το πατρικό της μητέρας μου.
Η καταγωγή σου;
Ο πατέρας μου είναι απ’ το Λάλα της ορεινής Ηλείας, 700 μέτρα πάνω απ’ τη θάλασσα κοντά στο δάσος της Φολόης. Έτσι βαπτίστηκα και Λάλας. Το επώνυμό μου είναι Κυριακόπουλος.
Πάμε πάλι στο βιβλίο
Στο ραδιόφωνο τραγούδαγα πάνω στο τραγούδι του Στέλιου. Μια μέρα λοιπόν μου λέει μια τηλεφωνήτρια του σταθμού πως ο κύριος Καζαντζίδης με ζητά στο τηλέφωνο. Λέω είσαι με τα καλά σου; Εμείς κάνουμε τις φάρσες όχι οι άλλοι σε μας! Κι έτσι βρέθηκα να μιλάω τηλεφωνικά μαζί του. Είχα κομπλάρει γιατί νόμιζα πως θα μου κάνει παρατήρηση. Και τι μου λέει: αγόρι μου σε ακούω και τραγουδάς και ωραία. Εγώ του ζήτησα συγγνώμη, προσπαθώντας να του εξηγήσω πως εμείς στην εκπομπή… κάνουμε πλάκα, κάνουμε γιορτή. Εκείνος όχι μόνο δεν παρεξηγήθηκε αλλά ήθελε και να με γνωρίσει. Τότε δούλευα και στην εφημερίδα «Το Βήμα». Ο Ταγματάρχης ήταν στα «Νέα». Γνώριζα τον Πάνο Γεραμάνη, ο οποίος μας βοηθούσε, όποτε χρειαζόμασταν τα φώτα του. Όταν του είπα τα καθέκαστα αντέδρασε έκπληκτος. Δεν έχει ξαναγίνει αυτό, μου τόνισε. Αλλά κι εγώ τα είχα χάσει. Μου λέει ο Γεραμάνης: ρε σύ μήπως ήταν ο Μητσικώστας;
Και τελικά;
Πάω στο σπίτι του στην Πεύκη. Η κυρία Βάσω μας κάνει καφέ, κι εκείνος πιάνει την κιθάρα και μου λέει: τραγούδα! Έτσι σκέφτηκα τη συνέντευξη στο Status όπου έκανα τα θέματα του εξωφύλλου. Πήγα σπίτι του δυο τρεις φορές και μάζεψα το υλικό, αλλά δεν… Ο Καζαντζίδης δίχαζε, όπως διχάζει κάθε τι μεγάλο. Τότε ήταν μια περίοδος που τον θεωρούσαν γκρινιάρη, κλαψιάρη, δεν είχε λούστρο… Επίσης ζούσαν όλοι οι συνοδοιπόροι του και πολλοί δεν ήθελαν δημόσια να παραδεχτούν την… πρωτιά του. Ναι μεν ο Καζαντζίδης, αλλά είμαστε κι εμείς. Γι’ αυτό και γελάω τώρα που βγήκε αυτό το βιβλίο! Γιατί όλοι πλέον έχουν αποδεχτεί την πρωτοπορία του. Ο μύθος του γιγαντώνεται. Ενδεικτική είναι η μαρτυρία του Μπιθικώτση που συμπεριλαμβάνεται στο βιβλίο.
Και η οποία δεν είχε δημοσιευτεί στη συνέντευξη που σου είχε παραχωρήσει τότε στο «Βήμα».
Όχι όλα, κάποια όμως ναι. Ξέρεις, την Κυριακή, που κυκλοφορούσε η εφημερίδα, πρέπει να μπουν τα πιο «ξεκούραστα» θέματα μιας συνέντευξης και κυρίως αυτά που αφορούν τον συνεντευξιαζόμενο. Η κουβέντα που κάναμε με τον Γρηγόρη για τον Στέλιο ήταν ατέλειωτη. Ο Μπιθικώτσης λοιπόν στο θέμα της φωνής υποκλίνεται στον Καζαντζίδη. Να προσθέσω πως όταν βγήκε το βιβλίο με κάλεσε η Δήμητρα Γαλάνη. Το είχε διαβάσει και είχε μείνει έκπληκτη με την προσωπικότητα του Καζαντζίδη αλλά και τον χαρακτηρισμό που τις απέδιδε, που την χαρακτήριζε ως ερμηνεύτρια «βιογράφο». Γιατί τα γεγονότα που αφορούν τον Καζαντζίδη έχουν γραφτεί, τα έχει πει σε πολλούς. Εγώ θέλησα να δώσω μια «άλλη ματιά». Και μόνο τους τίτλους των διηγημάτων που συγκροτούν το βιβλίο να διαβάζεις, τρελαίνεσαι με την παρατηρητικότητα, την ευφυία και τη διαύγειά του για θέματα της ζωής. Τα μεγάλα έργα γίνονται με μεταγγίσεις αίματος ή Με το τραγούδι κάνεις τη στεναχώρια γιορτή, τι άλλο να προσθέσεις.
Μπιθικώτσης και Καζαντζίδης, τι ανθρώπους γνώρισες;
Είναι διαφορετικοί χαρακτήρες, κι έτσι λειτούργησαν και στην καριέρα τους. Ο Γρηγόρης ήταν ένας λαϊκός αστός, δηλαδή λαϊκός άνθρωπος που θα ‘θελε να είναι αστός, μάγκας που αποφεύγει όμως τη σύγκρουση. Ο Στέλιος ήταν ένα θηρίο ανήμερο με πολλά…άντερα, να το πω ευγενικά. Έχει φάει πολύ ξύλο στη ζωή του άδικα. Έτρωγε από παιδί ξύλο για μια ιδεολογία που δεν είχε καν αποκτήσει ακόμα. Βλέπει τον πατέρα του να πεθαίνει απ’ τις κλωτσιές των ταγματασφαλιτών. Γεννιέται μεγάλος θυμός στην ψυχή του και συνειδητοποιεί ποιοι και τι είναι αυτοί που είναι απέναντί του. Το έχει λύσει μέσα του το θέμα. Και σε πολύ μεγάλο βαθμό, σε ότι λέει, έχει δίκιο. Ο θυμός του Καζαντζίδη, έχει καταγωγή! Ο Μπιθικώτσης δεν έχει τέτοια πράγματα. Όπου αφήνεται σε αυτό που δεν τον τρομάζει τότε ξεπερνάει τα όρια του. Θυμάμαι τον είχα ρωτήσει, γιατί πάνε τα πράγματα άσχημα στον τόπο μας, και δεν ήθελε να απαντήσει. Άστο μου λέει, τώρα, να στεναχωράμε τον κόσμο που θα μας διαβάσει κυριακάτικα. Τελικά όταν επέμενα μου είπε: Πρέπει να κάνουμε καινούρια εισαγωγή πόνου… τελειώσαν τα αποθέματα! Αυτό δεν μπορεί να το πεί ένας οποιοσδήποτε! Ο Καζαντζίδης όμως ήταν εκείνος που αρνιόταν τα εκατομμύρια που του προσφέρανε απλόχερα.
Στην τηλεοπτική εκπομπή πως τον έψησες να ‘ρθει;
Με αγαπούσε πολύ, μου ‘κανε τα χατίρια. Όταν ηχογράφησε τον ποντιακό δίσκο με τον Χρύσανθο το 1993 του πρότεινα να έρθει στην «Φάρμα των Ανθρώπων» στο Σκάι. Τα γυρίσματα γινόντουσαν στην Κολούμπια, στον Περισσό. Έκλεινα οκτάωρο γύρισμα όπου έγραφα δύο εκπομπές. Η πρώτη ήταν προγραμματισμένη με τον Μίκη Θεοδωράκη και η δεύτερη με τον Καζαντζίδη.
Στο μυαλό σου έχεις οργανώσει το σμίξιμό τους;
Κάθε άλλο! Όλες οι εκπομπές που είχα κάνει ήταν «ατομικές». Άλλωστε εγώ δεν ήμουν μπασμένος ιστορικά στο τραγούδι για να μπορέσω να χειριστώ πολλαπλά θέματα. Δεν ήμουν Γεραμάνης! Γι’ αυτό και κάποια τέτοια λάθη που είχαν οι πρώτες εκδόσεις του βιβλίου, όταν μου τα επεσήμαναν, τα έψαξα και με τη βοήθεια φίλων που έχουν γνώση των ιστορικών στοιχείων και λεπτομερειών του τραγουδιού, τα διορθώσαμε. Εγώ έγραψα τα πράγματα όπως μου τα έλεγε ο Στέλιος. Ίσως να έκανα λάθος στις απομαγνητοφωνήσεις, ίσως κι ο Καζαντζίδης την ώρα που διηγείτο, όπως μπορεί να συμβεί με όλους μας, στη ρύμη του λόγου, να είπε ένα όνομα ή μια χρονιά αντί για άλλο ή άλλη. Εμένα με ενδιαφέρει ο άνθρωπος, ο χαρακτήρας, η ζήση του.
Και πως συναντιούνται οι δύο μεγάλοι;
Ξεκινάω με τον Μίκη, ο οποίος πίνει τα ουισκάκια του, καπνίζει το πούρο του και λέει… ασύλληπτα πράγματα. Λέει, λέει, λέει και έχουμε ξεπεράσει τους χρόνους. Μιλάμε για μαγνητοσκοπημένη εκπομπή. Με ειδοποιούν στο αυτί, πως έχει έρθει ο Καζαντζίδης. Λέω να μπει μέσα και κλείνω το θέμα με τον Μίκη. Με το που τον βλέπει αγκαλιάζονται, συγκινούνται θυμούνται… Οι κάμερες έχουν σταματήσει να γράφουν αλλά τους κινητοποιώ να καταγράψουν τη σκηνή, όπως και γίνεται. Ο Στέλιος του λέει για τη συνάντησή τους στην οδό Πανεπιστημίου, στην Ακαδημία μπροστά, στην μεταπολίτευση, μετά το δίσκο τους «Στην Ανατολή». Τι είχε συμβεί; Ο Καζαντζίδης ήταν με τη Μερσεντές του και ο Μίκης πεζός, περπάταγε. Με τον που τον βλέπει, φρενάρει, καβαλάει το πεζοδρόμιο, σταματά, βγαίνει έξω, βγάζει την κιθάρα που είχε και του τραγούδαγε… Άπονες εξουσίες. Γι’ αυτό και ζητάει εκεί στο στούντιο: Μια κιθάρα βρε παιδιά… Ήθελε να του θυμίσει τα παλιά. Ευτυχώς στο στούντιο πάντα είχα την πρόνοια να υπάρχει κιθάρα… για παν ενδεχόμενο.
Και έτσι προέκυψε αυτό το δώρο.
Το υλικό είναι πολύ μεγαλύτερο, ένα κομμάτι έβαλα στην εκπομπή.
Είπε κι άλλα τραγούδια ο Καζαντζίδης;
Ναι, τα έχω.
Αυτός ο θησαυρός πρέπει να εκδοθεί.
Ίσως κάποια στιγμή το κάνω… Καθημερινά με σταματούν άνθρωποι και μου μιλάνε για την εκπομπή, μου ζητάνε το cd. Mα δεν υπάρχει τους λέω… Βρίσκομαι σε μια ατέλειωτη έρημη παραλία στην Αργολίδα. Βρέχει καταρρακτωδώς και βγαίνω με ομπρέλα να περπατήσω στη θάλασσα. Δεν υπάρχει ψυχή. Μακριά πολύ αντικρίζω μια κουκίδα… που ολοένα έρχεται και πιο κοντά μου. Πλησιάζει και βλέπω έναν ψαρά να παρατάει τα καλάμια του και να έρχεται τρέχοντας σε μένα φωνάζοντας: Λάλα, το cd! Τρέλα!
Μια τρέλα που μεγαλώνει;
Βέβαια, και γίνεται ολοκληρωτική. Όλοι σήμερα αναγνωρίζουν τη μοναδικότητα του Καζαντζίδη. Και ο Νικολόπουλος που μου έδωσε μια επιστολή του Στέλιου προς εκείνον, τα ίδια λέει. Αλλά και ο Καζαντζίδης τον αγαπούσε τον Νικολόπουλο. Ο Άκης Πάνου μου είχε πει: Με τον Στέλιο είμαστε ίδιοι χαρακτήρες. Μόνο μια διαφορά έχουμε. Εκείνος συγχωρεί. Θα τον συγχωρήσει το… Νικολόπουλο! Υπάρχει η μαρτυρία του Πάνου στο βιβλίο. Και βέβαια πρέπει να γνωρίζουμε πως οι γιατροί θεωρούν πως ο όγκος στον εγκέφαλο υπήρχε τουλάχιστον πέντε χρόνια πριν στον Καζαντζίδη.
Ήταν πραγματικά θηρίο ανήμερο;
Κάθε φορά που τον συναντούσα ήταν και άλλος άνθρωπος. Υπήρχαν μέρες που αν δεν τον είχε πειράξει κάτι ήταν θάλασσα απάνεμη, λάδι που λέμε. Κι άλλες φουρτούνα ατελείωτη! Είχε εμμονές! Μπορεί να έβλεπε κάτι στην τηλεόραση ή να άκουγε μια είδηση στο ραδιόφωνο, κάποιος να του έλεγε κάτι, και τότε όλα άλλαζαν. Σημαντικό ρόλο έπαιζε και η ώρα. Πριν το μεσημέρι ήταν συνήθως πιο στην τσίτα… Το απογευματάκι, με το καφεδάκι και την κιθαρίτσα του ήταν συνήθως πιο ήρεμος. Κοιμόταν τα μεσημέρια και ήταν πιο γαλήνιος. Το θηρίο ανήμερο, δεν έχει σχέση με το αν θύμωνε ή όχι. Έχει να κάνει με την πολυπραγματοσύνη του. Είτε μιλούσες για τραγούδι, είτε για φαγητό, είτε για πολιτική και κοινωνία, διατύπωνε θέση δική του.
Πέρναγες καλά μαζί του;
Πάντα
Απογοητεύτηκες κάποιες φορές;
Ποτέ.
Υπήρχαν στιγμές που διαφωνήσατε, μαλώσατε;
Όχι. Κοίταξε ίσως να έπαιζε ρόλο και η καλή διάθεση που είχα εγώ μόνιμα απέναντί του.
Για τον Νταλάρα τι σου έλεγε;
Του άρεσε το γεγονός ότι το έψαχνε, ότι είχε προχωρήσει πολύ και σαν μουσικός.
Για την Αλεξίου;
Την παραδεχότανε. Του άρεσε πολύ.
Για την Μαρινέλλα;
Την αγαπούσε. Πίστευε πως σαν φωνή του ταίριαζε πάρα πολύ. Και στη δουλειά αναγνώριζε την πρακτικότητά της. Η γνωριμία τους και ο χωρισμός τους έχουν πολλαπλές αναφορές στο βιβλίο. Γιατί κάθε φορά, ανάλογα με τις στιγμές του, πρόσθετε και άλλα στοιχεία.
Για την Γκρέυ;
Νομίζω πως σαν γυναίκα τον κέντριζε.
Τον Μπιθικώτση;
Τον χαρακτηρίζει ως μεγάλη φωνή!
Η εκπομπή τι τηλεθέαση σημείωσε;
Κυρίαρχος.
Η πιο εμπορική απ’ όσες έχεις κάνει;
Με διαφορά. Πιο πάνω κι απ’ τη Βουγιουκλάκη. Νομίζω και η πιο δημοφιλής του Σκάι έως τότε και για τη συνέχεια. Δεν είχε ανοίξει πολύ καιρό ο σταθμός.
Με ποιον ήρθε ο Καζαντζίδης;
Με την κυρία Βάσω μόνο.
Ο Χρύσανθος;
Πολύ πιο ταπεινός από άλλες φορές. Έδειχνε μεγάλο σεβασμό απέναντι στον Στέλιο.
Έχεις κι άλλο «γραπτό» υλικό για τον Καζαντζίδη;
Όλα είναι στο βιβλίο.
Πέρασες καλά γράφοντάς το;
Ναι. Άλλαξε όλη τη φιλοσοφία μου. Ειλικρινά δεν πίστευα πως η καθημερινότητα της δουλειάς, μπορεί να σε κάνει να χάνεις τόσο συγκινητικά πράγματα. Γιατί όταν κάνεις μια συνέντευξη την Παρασκευή και πρέπει να παραδώσεις κείμενο τη Δευτέρα, προσπερνάς στιγμές. Ξανακοιτώντας αυτό το υλικό, απόλαυσα τη συνέντευξη, την εμπειρία της συνομιλίας μου με τον Καζαντζίδη.
Διαφορετικά συναισθήματα απ’ ότι όταν δημιουργούσες το βιβλίο με τον Νταλάρα;
Με τον Γιώργο είμαστε φίλοι. Με τον Στέλιο δεν γινόταν να μην σου… περισσέψει το δέος. Ποτέ δεν σκέφτηκα ότι θα έκανα βιβλίο για εκείνον αλλά ευτυχώς η ζωή τα έφερε αλλιώς.
Τι απήχηση έχει;
Κυκλοφόρησε μες την καραντίνα και τρέχει ήδη στην τρίτη έκδοση. Για να το προμηθευτείς δηλαδή πρέπει να είσαι εξοικειωμένος με τις αγορές στο διαδίκτυο. Ενδεικτικό ότι ο Καζαντζίδης αφορά και τους νεότερους… αγοραστές.
Η φωτογραφία του εξωφύλλου;
Του Πότσιου. Απ' τη συνέντευξη που... κόπηκε.
Για ποιους άλλους καλλιτέχνες έχεις αρκετό υλικό;
Αλεξίου, Μαρινέλλα, Άκης Πάνου
Το επόμενο βήμα;
Ένα βιβλίο για τον Ανδρέα Παπανδρέου.
*Φωτογραφίες: Κώστας Μπαλαχούτης
