Σωτηρία Λεονάρδου: «Είμαστε σπουδαίοι ακόμη!»

Μια καλλιτέχνιδα που εξέφραζε την σημερινή πολυδιάστατη πλευρά της τέχνης καταφέρνοντας να σμίξει το τραγούδι, την ηθοποιία, το στοχασμό, την ανοιχτή πλευρά του καλλιτέχνη που έχει πεδίο και αφουγκράζεται όλα όσα συμβαίνουν γύρω του. Περσόνα.

Είχε μια ροκιά επάνω της που έβγαζε και όταν τραγουδούσε, ας ήταν ρεμπέτικα, σμυρναίικα ή λαϊκά, τα δικά της ή του Νικόλα Άσιμου που τόσο αγαπούσε, όπως και όλα εκείνα που την σημάδεψαν όπως τα «Καίγομαι Καίγομαι», «Μπουρνοβαλιά» και «Βασίλισσα της Νύχτας», από τον κατηργημένο δίσκο της. Τραγουδούσε με το δικό της τρόπο βγάζοντας μια απίστευτη εσωτερική δύναμη που ήταν αδύνατον να μην συνεπάρει τον ακροατή.

Στην πορεία της κατάφερε να διατηρήσει το ενδοσκοπικό προνόμιο να βελτιώνεται σαν καλλιτέχνιδα και σαν άνθρωπος μέσα από την τέχνη δουλεύοντας το ταλέντο της. Σηκωνόταν πριν ξημερώσει, γυμναζόταν, έκανε πολεμικές τέχνες και έψαχνε πάντα την ουσία με ότι καταγινόταν. Είχε ζήσει ένα διάστημα στην Αφρική.

Η συνέντευξη αυτή είναι η τελευταία που μου έδωσε το καλοκαίρι του 2005 σ’ ένα καφέ στη Νέα Σμύρνη όπου κάναμε μια σημαντική συζήτηση ενώ ο κόσμος πηγαινοερχόταν δίπλα μας. Ήταν η εποχή που είχε μετακομίσει πια από την Πλατεία Βικτωρίας όπου έμενε επί χρόνια και είχε γυρίσει στο Π. Φάληρο. Τα εκφραστικά μάτια της άνοιξαν διάπλατα και αιχμαλωτιστικά…

Φωτογραφία: Γ. Κανελλόπουλος

-Φοβάστε τα αεροπλάνα;
Δεν φοβάμαι γενικά…

-Το Discovery εξέπεμψε S.O.S. για τον πλανήτη γη από το διάστημα. Οι μαύρες κηλίδες και η καταστροφή της πανίδας και της οικολογικής ισορροπίας πόσο σας απασχολεί;
Δεν μπορώ να διαχωρίσω τη ζωή μου από τον πλανήτη, με ότι κινείτε, ότι υπάρχει. Το οικοσύστημά μας είναι το σπίτι μας, είναι η ζωή μας. Είμαστε ένας οργανισμός ζωντανός και ο ένας επηρεάζει τον άλλο. Η Σαβάνα της Αφρικής έχει γίνει έρημος τώρα. Στον Αμαζόνιο άλλαξε το οικοσύστημα. Στο Βόρειο Πόλο λιώνουν οι πάγοι. Παντού πλημμύρες και αποξήλωση των βουνών. Έχουμε καταστρέψει βασικούς παράγοντες ζωής: τον αέρα, το νερό, τα τρόφιμα. Είμαστε ένας κόσμος που σιγά - σιγά αυτοκτονεί και αυτοκτονεί ευχαριστημένος! Ζωή δεν είναι μόνο ότι κουνιέται πάνω σε δύο πόδια, αλλά το όλο σύστημα. Η γη, τα ορυκτά της, τα φυτά της, τα ζώα, ο αέρας, ο αιθέρας. Οι άνθρωποι είναι μέρος της ζωής και αυτό το αντιλαμβάνεται πια ο άνθρωπος γιατί βλέπει το θάνατο που δεν αστειεύεται και είναι τρομακτικός πολλές φορές. Σε μια περιγραφή άκουσα: μικρά παιδιά, πεταμένα κάτω, παραμορφωμένα σαν σπασμένες κούκλες. Μια μακάβρια εικόνα, μα τόσο διδακτική για να αντιληφθεί επιτέλους ο άνθρωπος ποιος είναι.

-Οι πολλές πληροφορίες σε καθημερινή βάση από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης κάνουν τον κόσμο πιο μικρό. Παλιά δεν ξέραμε τι τραγωδίες συνέβαιναν κάθε μέρα στον πλανήτη. Αυτή όλη η υπερ-πληροφόρηση τελικά κάνει καλό;
Νομίζω ότι βοηθάει τον άνθρωπο να αποκτήσει συνείδηση. Τι είναι καλό και τι είναι κακό. Αυτό είναι το αλφαβητάρι της ζωής. Πώς αλλιώς μπορούμε να είμαστε λογικοί μια και ζούμε σε αυτή την ρασιοναλιστική εποχή όπου η λογική είναι η αποθέωση της ζωής.

-Το τραγούδι της Βίκυ Μοσχολιού εξέφραζε μια συγκεκριμένη εποχή, όπου τραγουδήθηκαν τα λαϊκά τραγούδια με ένα συγκεκριμένο τρόπο. Η παρουσία της σύγχρονης γενιάς των λαϊκών ερμηνευτών, η οποία έχει μια πολύπλευρη παρουσία και όχι μια στατική ερμηνεία στο πάλκο, σηματοδοτεί και το ρόλο του τραγουδιστή στο νέο ελληνικό τραγούδι;
Κατ’ αρχάς πάμε για αναθεώρηση της ζωής. Να τη δούμε με άλλα μάτια και να την αντιμετωπίσουμε με άλλες δυνάμεις γιατί ο παλιός τρόπος ζωής τελειώνει. Οι άνθρωποι που ξεχώριζαν παλιά, ήταν πολύ έντονες προσωπικότητες, κουβαλούσαν στο κύτταρό τους πολλά πράγματα, έβγαζαν μια εμπειρία ζωής, ήταν περσόνες και δεν χρειαζόταν να κάνουν τα χορευτικά τους και δεν ξέρω τι άλλο. Η σημερινή εποχή είναι μαζικής παραγωγής, πολυσύνθετη. Απαιτεί να έχουμε ένα σύνολο εμπειριών και γνώσεων. Ο άνθρωπος χρειάζεται αυτοσυνείδηση και μετά η αυτοδυναμία που δυο δίνει η αυτοσυνείδηση. Πιστεύω ότι έρχεται η εποχή της ατομικότητας. Το άτομο είναι μια ξεχωριστή οντότητα, πολύπλευρη, πιο στοχαστική, πιο ανοιχτή, πιο οραματική, δηλαδή πιο καινούργια κουβαλώντας βέβαια τις παλιές γραμμές, άλλωστε μέσα από το παλιό γίνεται και το καινούργιο. Το ένα αφομοιώνει το άλλο και γίνεται μια ωραία ιστορία. Πιστεύω στην ατομικότητα του ανθρώπου, να ανακαλύψει ο άνθρωπος ότι είναι άτομο πυρηνικό, κοσμικό.

-Οι τέχνες δηλαδή τείνουν να γίνουν μια ενότητα;
Όλα τείνουν να γίνουν μια ενότητα. Η παγκοσμιοποίηση δεν είναι μόνο μια οικονομική φόρμα που αφορά τους λίγους, είναι η παγκοσμιότητα που αφορά άνθρωπο με άνθρωπο χωρίς τις φυλετικές ή τις εθνικιστικές προκαταλήψεις, ιδεοληψίες και διαχωρισμούς. Δηλαδή πάμε σε μια εποχή ενότητας, όπου και οι επιστήμες και οι τέχνες και οι άνθρωποι ενώνονται, όπως και οι διαφοροποιήσεις για να φτιάξουν μια συγκροτημένη και πιο ολοκληρωμένη μορφή σε οτιδήποτε τομέα εκφράζεται αυτό το καινούργιο. Πιστεύω στην αναγέννηση του ίδιου του ανθρώπου, όχι μόνο των τεχνών με έναν άλλο τρόπο.

-Πιστέψατε κάποια στιγμή ότι η τέχνη μπορεί να αλλάξει τον κόσμο;
Η τέχνη πάντα επηρεάζει τον άνθρωπο γι’ αυτό και οι εξουσίες πάντοτε φροντίζανε να την κρατάνε υπό έλεγχο ώστε να ελέγχουν και τους ανθρώπους και τις δυναμικότητες που εκπέμπονται από τη τέχνη για να μην ξεφύγουμε από τη χρυσή μετριότητα. Δεν θέλουν να υπάρχουν δυνατά άτομα στην τέχνη, όχι μόνο από πλευράς ταλέντου, αλλά και από πλευράς ψυχικής και προσωπικής δύναμης. Άμα υπάρχει αυτό, όχι μόνο αλλάζεις τον κόσμο, αλλάζεις τα πάντα.

-Ο καλλιτέχνης γίνεται καλύτερος μέσα από την τέχνη του, ή αυτό που μετρά την στιγμή της δημιουργίας είναι μόνο το ταλέντο που διαθέτει;
Για μένα λίγοι άνθρωποι έχουν πραγματικό ταλέντο. Αυτοί οι λίγοι έχουν και όλες τις δυνατότητες εν δυνάμει μέσα τους να κάνουν πολλά πράγματα. Δεν είναι ερήμην του ανθρώπου το ταλέντο, αλλά πάει μαζί. Μαζί με την εξέλιξή του ως άνθρωπος εξελίσσει και το ταλέντο του. Μένει στάσιμος ο άνθρωπος, μένει στάσιμο και το ταλέντο. Όταν έχεις και δεν το δουλεύεις σου αφαιρείτε. Μπορεί μερικές φορές να συμβεί η ιδιαιτερότητα, να έχει κάποιος ταλέντο και να είναι ένας απαίσιος ανθρωπάκος. Όμως συνήθως ο άνθρωπος με ταλέντο είναι και βαθιά άνθρωπος, γνώστης της ζωής. Το ταλέντο δεν πηγαίνει στους ανόητους. Είναι δώρο που κουβαλάς, σε βαραίνει και σε αλαφρώνει ανάλογα πόσο το καλλιέργεια πόσο το καλλιεργείς. Αν δεν το καλλιεργείς θα το χάσεις. Στην ουσία ο ρόλος του καλλιτέχνη είναι να θυμίσει στον άνθρωπο ότι έχει όλες αυτές τις ιδιότητες και μπορεί να κάνει τέχνη την καθημερινότητα που έχει γίνει ένας φρικτός δράκος.

-Αυτό αφορά και το κοινό; Μπορεί δηλαδή να γίνει καλύτερος άνθρωπος ο φιλότεχνος;
Η ζωή είναι άσκηση. Δεν καθόμαστε σε τίποτε επάνω. Είμαστε σε μια διαδικασία να έχουμε μονίμως ένα αυτοέλεγχο, κάποια αυτογνωσία. Τότε τα πράγματα προχωράνε κανονικά. Ούτε ιδιαίτερα κακός γίνεσαι, ούτε ιδιαίτερα καλός. Το τι χρώμα δίνουμε εμείς στα πράγματα, αυτό μετράει. Κάτι που είναι καλό για σένα μπορεί να είναι κακό για μένα. Αυτή η δυαδικότητα, καλού - κακού, μας έχει μπερδέψει πολύ. Το κοινό που πάει σε μια καλή παράσταση, σε ένα καλό ρεσιτάλ ν’ ακούσει καλή μουσική πάει γιατί έχει κι ο ίδιος έτοιμος να συμμετάσχει σε κάτι καλό.

-Πώς βλέπετε το πέρασμα της διακίνησης του μουσικού υλικού στο ίντερνετ;
Νομίζω ότι θα βοηθήσει την κατάσταση γιατί πλέον τα παιχνίδια των δισκογραφικών εταιριών είναι πια τρομακτικά. Η EMI μου κατήργησε το δίσκο μου MIS σε μουσική Μίνου Μάτσα και στίχους Ισαάκ Σούση, μόλις βγήκε! Δεν φανταζόμουν κάτι τέτοιο και το έμαθα πριν από ένα μήνα. Δεν μπορώ να φανταστώ τι συνέβη. Οικογενειακή διαμάχη; Έπεσαν διάφοροι πίσω ή μέσα από την εταιρία, αυτοί που υποτίθεται κρατάνε τα σκήπτρα και αποφασίζουν για τις τύχες των ανθρώπων και είπαν ότι πρέπει να με στείλουν; Αλλά εμένα ποιος να με στείλει; Πιστεύω απόλυτα ότι οι δισκογραφικές εταιρίες κατέστρεψαν το τραγούδι γιατί είδαν τους καλλιτέχνες, όπως ο μανάβης τα εμπορεύματά του. Υπάρχουν οι δούλοι των εταιριών οι οποίοι χρίζονται ιερείς και ιέρειες της τέχνης. Δεν είμαστε καρότα, είμαστε ανθρώπινες οντότητες και εκπέμπουμε τέχνη. Δεν τους ενδιαφέρει όμως γιατί βρίσκουν διάφορους τρόπους να βγάζουν νέα πρόσωπα, τα οποία με ανώδυνο οικονομικό τρόπο τα πλασάρουν και μετά τα σβήνουν για να κινείτε αυτό που λέμε αγορά. Έτσι δεν υπάρχουν περσόνες, γιατί οι περσόνες έχουν δικαιώματα, έχουν απόψεις και είναι και ζημιά…

-Ως αθλήτρια των πολεμικών τεχνών, πώς εκτιμήσατε τις επιδόσεις του ελληνικού αθλητισμού στο παγκόσμιο πρωτάθλημα στο Ελσίνκι;
Δεν το παρακολούθησα γιατί έχω καταργήσει την τηλεόραση. Όπως κατήργησα και το κινητό τηλέφωνο. Αυτό που έχω να πω είναι ότι αθλητισμός δεν είναι μόνο τα μετάλλια, είναι και η συμμετοχή.

-Πόσο βοήθησε την ελληνική πραγματικότητα η διοργάνωση των Ολυμπιακών Αγώνων; Ποια είναι η εκτίμησή σας ένα χρόνο μετά;
Δεν βοήθησε καθόλου. Βρήκα αστεία όλη τη δομή και τη φιλοσοφία των αγώνων και όλο αυτό το πανηγυράκι που έγινε με τα χρήματα του φτωχού κοσμάκι. Οι περισσότεροι σήμερα ζουν με τρία και τέσσερα δάνεια. Το αρχαίο πνεύμα αθάνατο αγνέ πατέρα του ωραίου και αληθινού πήγε περίπατο… Από την στιγμή δεν υπηρετείτε το ολυμπιακό ιδεώδες και το ζήτημα είναι αναβολικά και φράγκα και διαφημίσεις και μετάλλια, οι Ολυμπιακοί Αγώνες έχουν χάσει το νόημά τους.

-Το χρήμα μπλοκάρει την τέχνη; Οι χορηγίες εμποδίζουν την καλλιτεχνική έκφραση, εφ’ όσον οι χορηγοί για να δώσουν τα χρήματά τους έχουν απαιτήσεις και θέτουν προϋποθέσεις για εύπεπτο εμπόρευμα;
Ποτέ η τέχνη δεν έγινε χωρίς χορηγούς. Πάντοτε οι πλούσιοι στήριζαν την τέχνη. Βέβαια, κάποτε οι πλούσιοι ήταν και μια τάξη πραγμάτων: οι γαλαζοαίματοι, οι πρίγκιπες, οι κόμηδες. Είχαν τεράστια μόρφωση και επειδή ήταν απελευθερωμένοι από το πρόβλημα επιβίωσης ανέπτυσσαν και κάποιες ευαισθησίες και γινόντουσαν πραγματικοί χορηγοί και αγαπούσαν την τέχνη. Βασιλείς, πρίγκιπες και αριστοκράτες υποστήριζαν την τέχνη. Τώρα ποιος πλούσιος; Ο πρώην φτωχός που έγινε λαμόγιο και τα πήρε και θέλει και να τα καταστρέψει όλα; Μια αταξική κοινωνία που μπαινοβγαίνουν διάφοροι κατσαπλιάδες.

-Υπάρχουν αξίες;
Δεν δίνουμε αξίες σε τίποτε. Κατ’ αρχάς δεν δίνουμε αξία στον ίδιο μας τον εαυτό, στη ζωή μας την ίδια. Σκεφτείτε πώς μεταχειριζόμαστε τις σχέσεις μας. Ζούμε μέσα σε ένα ρεύμα θυμαπάτης.

-Ποιο ρεύμα ήταν επιδραστικότερο στη ζωή σας;
Το κομμουνιστικό χωρίς τη δικτατορία του προλεταριάτου. Ο κομμουνισμός σαν ιδεολογία. Καθαρή γραμμή σκέψης, πράξης και ζωής.

-Έχετε ζήσει μακριά από την Ελλάδα και έχετε μια πολύ-πολιτισμική αντίληψη. Πώς βλέπετε την συνύπαρξη με την σεβαστή πια μειονότητα ανθρώπων στην ελληνική πραγματικότητα;
Μ’ αρέσει η ενότητα των ανθρώπων. Δεν μ’ αρέσουν οι διαχωρισμοί. Εξ’ άλλου οι Έλληνες ήταν πάντα ανοιχτοί σε όλα τα ιδεολογικά ρεύματα, πολλοί ταξίδεψαν, είναι φιλόξενοι, άλλωστε και οι Αρχαίοι Έλληνες ήταν κοσμικά όντα. Δεν ήταν ανθρωπάκια χωμένα μέσα στο σπίτι τους μην τυχόν και το πάρει κανείς άλλος. Το πολύ-πολιτισμικό στοιχείο, το σμίξιμο των φυλών, των ανθρώπων, με γοητεύει. Ένας κήπος με όλα τα λουλούδια. Δεν μπορείς να έχεις ένα κήπο μόνο με τριαντάφυλλα και κρίνους. Όλοι τα ίδια δικαιώματα έχουν κάτω από τον ήλιο.

-Πώς είναι στο μυαλό σας η ελληνική πραγματικότητα;
Δεν είναι αυτή που θέλουν να μας παρουσιάσουν και μπαίνει στα σπίτια μέσω της τηλεόρασης. Σίγουρα υπάρχει μια γενικώς κραγμένη κατάσταση, αλλά είμαστε σπουδαίοι ακόμα. Ζωντανός λαός. Η δομή της εξουσίας είναι να δίνει πίτουρα στο λαό για να μην ανέβει το επίπεδό του και αρχίσει να μην αναγνωρίζει εξουσία πια. Εάν ανεβεί το νοητικό και συναισθηματικό επίπεδο και οι άνθρωποι ενωθούν ένωση μεταξύ τους θα καταργήσουν την εξουσία. Έτσι είναι γραμμή να κρατούν το επίπεδο του κόσμου χαμηλά. Δεν πρέπει να σκεφτείς, μα αναπτυχθείς, να μην αποκτήσεις τα δικαιώματά σου.

-Ποια είναι η γνώμη σας για την αστυνόμευση στη χώρα μας και γενικότερα στον κόσμο που φαίνεται ότι βρίσκεται σε μεγάλη έξαρση; Από το ζέπελιν που έκανε την εμφάνισή του στους Ολυμπιακούς περάσαμε στις κάμερες των δρόμων της Αθήνας και στην ανοιχτή ομολογία του υπουργού τηλεπικοινωνιών περί παρακολούθησης των τηλεφώνων. Δίνεται άλλοθι λόγω της τρομοκρατίας;
Η τρομοκρατία είναι άλλοθι για την αστυνόμευση του πολίτη. Ο πολίτης δεν είναι πια ελεύθερος άνθρωπος. Ο πολίτης παρακολουθείτε και πρέπει να είναι μέσα στα δεδομένα του εργάζομαι, τρώω, αφοδεύω και ενίοτε ψηφίζω. Οπωσδήποτε όμως καταναλώνω. Γι’ αυτό δουλεύω για να καταναλώνω. Δεν είμαι τίποτα άλλο από ένας καταναλωτής. Αυτό πρέπει να το δηλώνουμε συνέχεια. Κι έτσι είναι ήσυχο το σύστημα. Κάποτε είχε πει ο Μαρκούζε ότι όταν τα ανθρώπινα γρανάζια αποκτούν αισθήματα η κοινωνική μηχανή παθαίνει εμπλοκές.

-Λέτε να έχουν μπλοκάρει και οι μπουζουξήδες που πλέον δεν γράφουν λαϊκά τραγούδια όπως παλιότερα, αν και υπάρχουν πολλοί καλοί στην μουσική πιάτσα;
Ήταν άλλα τα ερεθίσματα τότε. Τώρα η λαϊκή συνείδηση θέλει να γίνει Γιάννα Αγγελοπούλου. Δεν υπάρχουν τα ερεθίσματα που κινούσαν τη διαδικασία. για να γραφτούν τραγούδια, να εκφράσεις τον πόνο σου, το παράπονό σου, την αγάπη σου. Τώρα δεν υπάρχει έρωτας και όλοι θέλουν να καταναλώνουν. Οπότε οι δεξιοτέχνες το έχουν δει στυγνό επάγγελμα, μετράνε τραγούδια και παίζουν μπουζούκι. Στο μεταξύ έχουν ειπωθεί όλα. Ότι ήταν να μας εκφράσει με την παλιά σκέψη, λογική και συνθήκες, μας εξέφρασε. Πόσα τραγούδια γράφτηκαν για την μετανάστευση, την προσφυγιά; Τώρα πρέπει να βρεθεί ο καινούργιος τρόπος, άλλη γλώσσα να εκφράσει το σήμερα και το μετά, την ανάγκη της ψυχής και του νου. Είμαστε σε μια δεδομένη ιστορικά στιγμή, κοινωνική, πολιτική, ηθική, ανθρώπινη.

-Κάνατε το μεγάλο πέρασμα στο κοινό, με το Ρεμπέτικο του Φέρρη, κάτι που επιζητεί κάθε καλλιτέχνης και κάθε άνθρωπος που θέλει να εκφράσει κάποια πράγματα. Υπάρχει κάποια συνταγή στην επιτυχία αυτή;
Έπαιξα στο Ρεμπέτικο και είμαι η σεναριογράφος του. Με απασχολούσε το θέμα και το είχα μελετήσει. Με απασχολούσε κοινωνιολογικά, φιλοσοφικά, μου άρεσε η ενότητα αυτών των ανθρώπων που έκαναν τον πόνο ιερό. Οι ρεμπέτες έδιναν μια άλλη διάσταση στα πράγματα. Έκαναν το απλό πράγμα, μεγάλο. Αυτό συμβαίνει μόνο στις ρίζες της μουσικής, δηλαδή τα blues, τα fados, το tango, τα αφρικάνικα, τα spirituals, είναι η ρίζα του ανθρώπου που από το τίποτα με τον προσωπικό αγώνα του και τη θέλησή του προσπαθεί να ξεπεράσει τον εαυτό του. Το ρεμπέτικο, ιδιαίτερα, που βγήκε μέσα από την συναναστροφή με ιερά πρόσωπα, όπως ήταν οι δερβίσηδες. Τεκές είναι μοναστήρι, δεν είναι χασισοποτείο.

-Τι πεδίο έχετε τον καιρό αυτό στον κινηματογράφο;
Τελείωσαν προς μηνός τα γυρίσματα της ταινίας του Κώστα Ζάππα που έχει κάνει επίσης την ανεξάρτητη παραγωγή Uncut Family. Είμαι πολύ ευχαριστημένη γιατί χρησιμοποιεί κινηματογραφικά και θεματολογικά μια καινούργια γλώσσα. Πιστεύω πάρα πολύ στον σκηνοθέτη. Κάποιοι αποτυχημένοι, τέως πλούσιοι συζητούν να κάνουν μια πορνοταινία και γύρω από αυτό το θέμα εξελίσσεται ένα υπαρξιακό δράμα με υπερρεαλιστικά γιατί άλλα λέμε και άλλα εκφράζουμε. Δυστυχώς δεν προλάβαμε το Φεστιβάλ Βενετίας, αλλά θα πάει σε φεστιβάλ και θα βγει στις αίθουσες...