Αφορμή γι’ αυτήν τη μικρή αναφορά, η συναυλία της Ελευθερίας Αρβανιτάκη με τραγούδια του Τσιτσάνη την Τετάρτη 1η Οκτωβρίου στο Ηρώδειο με τη συμμετοχή της Οπισθοδρομικής Κομπανίας και του Σταμάτη Κραουνάκη.
Η ερμηνεύτρια που ταυτίστηκε περισσότερο από κάθε άλλη με το όνομα, την τέχνη και το «μύθο» του μεγάλου Τσιτσάνη είναι η Μαρίκα Νίνου. Μαζί αποτέλεσαν ένα από τα πιο ξακουστά ντουέτα όλων των εποχών. Άλλωστε και ο ίδιος ο Τσιτσάνης μιλώντας για εκείνη είναι ξεκάθαρος: «η συνεργασία μου με την αλησμόνητη Νίνου είναι κάτι που δεν μπορώ να το ξεχάσω ποτέ. Η Μαρίκα, με τον άντρα της και το παιδί της, έκαναν ακροβατικά νούμερ με την φίρμα “2 1/2 Νίνο”. Αργότερα πήγε σε κάποιο μαγαζί για δουλειά, κι έβγαινε κι έλεγε κάτι λίγα τραγουδάκια που ήξερε... Ερχόταν στου “Τζίμη” και μ’ άκουγε πολλές φορές και κάποια φορά μου ζήτησε να την πάρω στο μαγαζί. Την άκουσα και δεν άργησα να καταλάβω το ταλέντο της. Κατάλαβα πως με δουλειά θ’ άφηνε εποχή. Είχε μια ξεχωριστή ερμηνευτική ικανότητα, είχε το κάτι άλλο... ...για τα τραγούδια που ετοίμαζα αποκλειστικά για την φωνή της. Γίναμε ντουέτο και κάθε βράδυ στου “Τζίμη” γινόταν χαλασμός από τον κόσμο. Κάθε μέρα συζητούσαν για μας τους δυο. Όπου πηγαίναμε, και για έκτακτες εμφανίσεις στα θέατρα, γινόταν το σώσε. Η Μαρίκα στο πάλκο ήταν ασυναγώνιστη, οι κινήσεις της ήταν κάτι το συγκλονιστικό, όταν τραγουδούσε είχε τέτοια εκφραστικότητα και τέτοια μεταδοτικότητα στο κοινό, που νομίζω δεν πρόκειται να γεννηθεί άλλη... κυριολεκτικά καθήλωνε τον κόσμο στα τραπέζια. Ήταν φοβερή. Τραγουδούσε και δίδασκε κιόλας μαζί με το τραγούδι, όπως ο δάσκαλος που διδάσκει τους μαθητές στα θρανία. Το κέφι που δημιουργούσε στο πάλκο έφτιαχνε μια ατμόσφαιρα που μπορούσε να χαλάσει ο κόσμος στο μαγαζί. Αυτό ήταν έμφυτο. Ήταν γεννημένη για το πάλκο» (1)
Η «προτίμηση» αυτή του Τσιτσάνη θα τον φέρει σε κόντρα με την Σωτηρία Μπέλλου με την οποία δισκογραφούσε πριν γνωρίσει τη Νίνου. Δεν θα σταματήσουν όμως να συνυπάρχουν παρά την «γκρίνια» της. Παροιμιώδης έχει μείνει το «μαλλιοτράβηγμα» της Σωτηρίας και της Μαρίκας στο μπαράκι του Μάριου στην Ίωνος… Κάποιοι μάλιστα λένε, πως η πρώτη, με τον ορμητικό και «σέρτικο» χαρακτήρα της όρμησε στη δεύτερη, και… πέσαν μπουνιές μέχρι να καταφέρουν να τις χωρίσουν.
Η επανασύνδεση του Τσιτσάνη με τη Σωτηρία τα χρόνια του ’70 στο «Χάραμα» και όχι μόνο, θα ζωντανέψει και πάλι τους θρύλους του χτες γράφοντας νέες χρυσές σελίδες. Μαζί θα «ζωγραφίσουν» και στην τηλεόραση!
Νωρίτερα και παράλληλα ο Τσιτσάνης θα συνεργαστεί με την Ιωάννα Γεωργακοπούλου, η οποία ήταν εξαιρετική στις διφωνίες που «επιζητούσε» ο ευρηματικός και καινοτόμος μουσικοσυνθέτης, αλλά και τις Σεβάς Χανούμ, Άννα Χρυσάφη, Μαίρη Λίντα, Στέλλα Χασκίλ. Η τελευταία θα φύγει βιαστικά από τη ζωή το Φλεβάρη του 1954. Η Νίνου θα την ακολουθήσει τρία χρόνια αργότερα, Φλεβάρη του '57.
Άλλες λιγότερο «φωτισμένες» συνεργάτιδές του στα χρόνια του γραμμοφώνου –σταθερές αλλά και περιστασιακές που όμως μαγνήτισαν τα βλέμματα- είναι η Ελένη Λαμπίρη (Έλσα Λάμπο), η Ευαγγελία Μαρκοπούλου, Νταίζυ Σταυροπούλου, Λάουρα, Ρένα Στάμου κ.ά.
Το ίδιο ισχύει και για την Ευαγγελία Μαργαρώνη, που ναι μεν δεν τραγουδά, αλλά είναι συνεχώς κοντά του… και πανταχού παρούσα στα έργα του.
Αναζητώντας πάντα το καινούργιο κι έχοντας κομβικό ρόλο στην πρώτη γραμμή της τραγουδοποιίας ο Τσιτσάνης θα συνεργαστεί με το νέο «αίμα» των ερμηνευτριών που αναδεικνύεται δυναμικά στα χρόνια του '50 και θα δεσπόσει στην επόμενη δεκαετία.
Πολλά τα τραγούδια που ηχογραφεί με τις Καίτη Γκρέυ, Πόλυ Πάνου, Γιώτα Λύδια και μεγάλες οι επιτυχίες τους. Μαζί τους θα τους μοιραστεί και το πάλκο σε κέντρα ξακουστά ενώ θα τους εμπιστευτεί σε νέες ηχογραφήσεις τα «σκονισμένα» διαμάντια του απ’ τις 78 στροφές. Σε αρκετές περιπτώσεις οι επαναπροσεγγίσεις αυτές ξεπερνούν κάθε προσδοκία και σε συνδυασμό με τους «μοντέρνους καιρούς» οι δεύτερες εκτελέσεις θα χρησθούν στην συνείδηση του ευρέως κοινού ως πρώτες.
Λίγο μετά τα μισά του '60 ο Τσιτσάνης ξεπροβάλει ολοένα και «συνειδητά» ως ερμηνευτής των τραγουδιών του και στις ζωντανές εμφανίσεις και στη δισκογραφία. Παντρεύει το «τραχύ» αλλά γοητευτικό χρώμα του με φωνές χυμώδεις και θελκτικές όπως συμβαίνει με την Χαρούλα Λαμπράκη, που για μεγάλο διάστημα θα είναι στο πλευρό του στα μαγαζιά και στο studio.
Στις ηχογραφήσεις του επίσης μετέχουν η Βούλα Γκίκα –που και παλαιότερα είχε δώσει το παρών σε τραγούδια του- η Βούλα Γεωργούτη κ.ά.
Μπαίνοντας στη δεκαετία του '70 και προχωρώντας στα χρόνια η Λιζέτα Νικολάου θα ντουετάρει μαζί στο σανίδι και στους δίσκους όπως και η Ελένη Γεράνη αλλά και η περίφημη Αλεξάνδρα. Τι όμορφη τραγουδίστρια. Κρίμα που εξαφανίστηκε απρόσμενα από το προσκήνιο. Μια κλασική κυρία θα μπει στο «περιβόλι» του, η Βίκυ Μοσχολιού, και μια νέα θα θεριέψει τα λαϊκά της άνθη κοντά του, η Δήμητρα Γαλάνη.
Λίγο πριν αλλά και μετά τη φυγή του Τσιτσάνη κι ενώ οι κομπανίες αναβιώνουν και οι πενιές καλά κρατούν θα αναδυθούν σύγχρονες «κυρίες» όπως η Ελευθερία Αρβανιτάκη, αρχικά και η Ελένη Τσαλιγοπούλου στο «μετά» που θυμίζουν «στιγμές» από το χτες και έχουν το «άρωμα» της Μαρίκας. Και φτάνουμε στο Ηρώδειο… Ωραία «επιστροφή» αυτή της Αρβανιτάκη, μακάρι να αποτελέσει και ευλογημένη αφορμή για όσα «έρχονται», για εκείνη αλλά και για το τραγούδι που αγαπάμε.
Άλλωστε η ιστορία και τα «πρόσωπα» –παρά τα πρωτόγνωρα και καίρια προβλήματα της εποχής μας- ως ένα βαθμό επαναλαμβάνονται.
Οι ρυθμοί και οι τρόποι μπορεί να αλλάζουν, όχι όμως οι «ανάγκες». Εννοώ στην «πάστα», την «ψυχή» και την «ουσία» των καταστάσεων.
(1)«Η ζωή και το έργο μου» 1979, επιμέλεια Χατζηδουλή, εκδόσεις Νεφέλη.
Η ερμηνεύτρια που ταυτίστηκε περισσότερο από κάθε άλλη με το όνομα, την τέχνη και το «μύθο» του μεγάλου Τσιτσάνη είναι η Μαρίκα Νίνου. Μαζί αποτέλεσαν ένα από τα πιο ξακουστά ντουέτα όλων των εποχών. Άλλωστε και ο ίδιος ο Τσιτσάνης μιλώντας για εκείνη είναι ξεκάθαρος: «η συνεργασία μου με την αλησμόνητη Νίνου είναι κάτι που δεν μπορώ να το ξεχάσω ποτέ. Η Μαρίκα, με τον άντρα της και το παιδί της, έκαναν ακροβατικά νούμερ με την φίρμα “2 1/2 Νίνο”. Αργότερα πήγε σε κάποιο μαγαζί για δουλειά, κι έβγαινε κι έλεγε κάτι λίγα τραγουδάκια που ήξερε... Ερχόταν στου “Τζίμη” και μ’ άκουγε πολλές φορές και κάποια φορά μου ζήτησε να την πάρω στο μαγαζί. Την άκουσα και δεν άργησα να καταλάβω το ταλέντο της. Κατάλαβα πως με δουλειά θ’ άφηνε εποχή. Είχε μια ξεχωριστή ερμηνευτική ικανότητα, είχε το κάτι άλλο... ...για τα τραγούδια που ετοίμαζα αποκλειστικά για την φωνή της. Γίναμε ντουέτο και κάθε βράδυ στου “Τζίμη” γινόταν χαλασμός από τον κόσμο. Κάθε μέρα συζητούσαν για μας τους δυο. Όπου πηγαίναμε, και για έκτακτες εμφανίσεις στα θέατρα, γινόταν το σώσε. Η Μαρίκα στο πάλκο ήταν ασυναγώνιστη, οι κινήσεις της ήταν κάτι το συγκλονιστικό, όταν τραγουδούσε είχε τέτοια εκφραστικότητα και τέτοια μεταδοτικότητα στο κοινό, που νομίζω δεν πρόκειται να γεννηθεί άλλη... κυριολεκτικά καθήλωνε τον κόσμο στα τραπέζια. Ήταν φοβερή. Τραγουδούσε και δίδασκε κιόλας μαζί με το τραγούδι, όπως ο δάσκαλος που διδάσκει τους μαθητές στα θρανία. Το κέφι που δημιουργούσε στο πάλκο έφτιαχνε μια ατμόσφαιρα που μπορούσε να χαλάσει ο κόσμος στο μαγαζί. Αυτό ήταν έμφυτο. Ήταν γεννημένη για το πάλκο» (1)
Η «προτίμηση» αυτή του Τσιτσάνη θα τον φέρει σε κόντρα με την Σωτηρία Μπέλλου με την οποία δισκογραφούσε πριν γνωρίσει τη Νίνου. Δεν θα σταματήσουν όμως να συνυπάρχουν παρά την «γκρίνια» της. Παροιμιώδης έχει μείνει το «μαλλιοτράβηγμα» της Σωτηρίας και της Μαρίκας στο μπαράκι του Μάριου στην Ίωνος… Κάποιοι μάλιστα λένε, πως η πρώτη, με τον ορμητικό και «σέρτικο» χαρακτήρα της όρμησε στη δεύτερη, και… πέσαν μπουνιές μέχρι να καταφέρουν να τις χωρίσουν.
Η επανασύνδεση του Τσιτσάνη με τη Σωτηρία τα χρόνια του ’70 στο «Χάραμα» και όχι μόνο, θα ζωντανέψει και πάλι τους θρύλους του χτες γράφοντας νέες χρυσές σελίδες. Μαζί θα «ζωγραφίσουν» και στην τηλεόραση!
Νωρίτερα και παράλληλα ο Τσιτσάνης θα συνεργαστεί με την Ιωάννα Γεωργακοπούλου, η οποία ήταν εξαιρετική στις διφωνίες που «επιζητούσε» ο ευρηματικός και καινοτόμος μουσικοσυνθέτης, αλλά και τις Σεβάς Χανούμ, Άννα Χρυσάφη, Μαίρη Λίντα, Στέλλα Χασκίλ. Η τελευταία θα φύγει βιαστικά από τη ζωή το Φλεβάρη του 1954. Η Νίνου θα την ακολουθήσει τρία χρόνια αργότερα, Φλεβάρη του '57.
Άλλες λιγότερο «φωτισμένες» συνεργάτιδές του στα χρόνια του γραμμοφώνου –σταθερές αλλά και περιστασιακές που όμως μαγνήτισαν τα βλέμματα- είναι η Ελένη Λαμπίρη (Έλσα Λάμπο), η Ευαγγελία Μαρκοπούλου, Νταίζυ Σταυροπούλου, Λάουρα, Ρένα Στάμου κ.ά.
Το ίδιο ισχύει και για την Ευαγγελία Μαργαρώνη, που ναι μεν δεν τραγουδά, αλλά είναι συνεχώς κοντά του… και πανταχού παρούσα στα έργα του.
Αναζητώντας πάντα το καινούργιο κι έχοντας κομβικό ρόλο στην πρώτη γραμμή της τραγουδοποιίας ο Τσιτσάνης θα συνεργαστεί με το νέο «αίμα» των ερμηνευτριών που αναδεικνύεται δυναμικά στα χρόνια του '50 και θα δεσπόσει στην επόμενη δεκαετία.
Πολλά τα τραγούδια που ηχογραφεί με τις Καίτη Γκρέυ, Πόλυ Πάνου, Γιώτα Λύδια και μεγάλες οι επιτυχίες τους. Μαζί τους θα τους μοιραστεί και το πάλκο σε κέντρα ξακουστά ενώ θα τους εμπιστευτεί σε νέες ηχογραφήσεις τα «σκονισμένα» διαμάντια του απ’ τις 78 στροφές. Σε αρκετές περιπτώσεις οι επαναπροσεγγίσεις αυτές ξεπερνούν κάθε προσδοκία και σε συνδυασμό με τους «μοντέρνους καιρούς» οι δεύτερες εκτελέσεις θα χρησθούν στην συνείδηση του ευρέως κοινού ως πρώτες.
Λίγο μετά τα μισά του '60 ο Τσιτσάνης ξεπροβάλει ολοένα και «συνειδητά» ως ερμηνευτής των τραγουδιών του και στις ζωντανές εμφανίσεις και στη δισκογραφία. Παντρεύει το «τραχύ» αλλά γοητευτικό χρώμα του με φωνές χυμώδεις και θελκτικές όπως συμβαίνει με την Χαρούλα Λαμπράκη, που για μεγάλο διάστημα θα είναι στο πλευρό του στα μαγαζιά και στο studio.
Στις ηχογραφήσεις του επίσης μετέχουν η Βούλα Γκίκα –που και παλαιότερα είχε δώσει το παρών σε τραγούδια του- η Βούλα Γεωργούτη κ.ά.
Μπαίνοντας στη δεκαετία του '70 και προχωρώντας στα χρόνια η Λιζέτα Νικολάου θα ντουετάρει μαζί στο σανίδι και στους δίσκους όπως και η Ελένη Γεράνη αλλά και η περίφημη Αλεξάνδρα. Τι όμορφη τραγουδίστρια. Κρίμα που εξαφανίστηκε απρόσμενα από το προσκήνιο. Μια κλασική κυρία θα μπει στο «περιβόλι» του, η Βίκυ Μοσχολιού, και μια νέα θα θεριέψει τα λαϊκά της άνθη κοντά του, η Δήμητρα Γαλάνη.
Λίγο πριν αλλά και μετά τη φυγή του Τσιτσάνη κι ενώ οι κομπανίες αναβιώνουν και οι πενιές καλά κρατούν θα αναδυθούν σύγχρονες «κυρίες» όπως η Ελευθερία Αρβανιτάκη, αρχικά και η Ελένη Τσαλιγοπούλου στο «μετά» που θυμίζουν «στιγμές» από το χτες και έχουν το «άρωμα» της Μαρίκας. Και φτάνουμε στο Ηρώδειο… Ωραία «επιστροφή» αυτή της Αρβανιτάκη, μακάρι να αποτελέσει και ευλογημένη αφορμή για όσα «έρχονται», για εκείνη αλλά και για το τραγούδι που αγαπάμε.
Άλλωστε η ιστορία και τα «πρόσωπα» –παρά τα πρωτόγνωρα και καίρια προβλήματα της εποχής μας- ως ένα βαθμό επαναλαμβάνονται.
Οι ρυθμοί και οι τρόποι μπορεί να αλλάζουν, όχι όμως οι «ανάγκες». Εννοώ στην «πάστα», την «ψυχή» και την «ουσία» των καταστάσεων.
(1)«Η ζωή και το έργο μου» 1979, επιμέλεια Χατζηδουλή, εκδόσεις Νεφέλη.
