Οι «Νύχτες πανούκλας» είναι το καινούργιο μυθιστόρημα του Ορχάν Παμούκ, που κυκλοφόρησε το 2021. Σαφώς επηρεασμένος από την πανδημία, ο Νομπελίστας συγγραφέας ανατρέχει στην ιστορία και δημιουργεί μια τεράστια ιστορική τοιχογραφία με φόντο τα τελευταία χρόνια της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, τα τελευταία χρόνια της βασιλείας του τελευταίου σουλτάνου.
Ένα πολυεπίπεδο μυθιστόρημα όπου η φαντασία εμπλέκεται με την ιστορία, το γενικό με το ατομικό. Πανδημίες πάντα υπήρξαν στην ιστορία της ανθρωπότητας και ο Ορχάν Παμούκ μας μεταφέρει στο 1901 και σε ένα φανταστικό νησί, το νησί Μίνγκερ, που σύμφωνα με την φαντασία του συγγραφέα, βρίσκεται κάπου ανάμεσα στην Κρήτη και στην Κύπρο.
Ένα ειδυλλιακό νησί, μέρος της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, που κατοικείται από Έλληνες, Τούρκους και Λεβαντίνους, Χριστιανούς και Μουσουλμάνους. Σε γενικές γραμμές οι δύο κοινότητες συμβιώνουν αρμονικά, και η ζωή στο νησί κυλάει καλά.
Για να μπούμε καλύτερα στο κλίμα του βιβλίου, αντιγράφω από το οπισθόφυλλο: «Άνοιξη του 1901, στο –φανταστικό- νησί Μίνγκερ, μεταξύ Κρήτης και Κύπρου. Στο νησί ξεσπά επιδημία πανούκλας και επιβάλλεται καραντίνα. Για να αναχαιτιστεί η επιδημία, ο σουλτάνος Αμπντουλχαμίτ Β' στέλνει στο Μίνγκερ τον αρχιεπιθεωρητή υγείας Μπονκόφσκι πασά, σύντομα όμως εκείνος δολοφονείται.
Ο σουλτάνος αναθέτει τότε στον νεαρό γιατρό Νουρί, που είναι παντρεμένος με την ανιψιά του σουλτάνου, την σουλτάνα Πακιζέ,το καθήκον να αναλάβει δράση. Αλλά το κακό έχει ριζώσει, η πανούκλα εξαπλώνεται ταχύτατα παρά τα αυστηρά μέτρα, δημιουργώντας επιπλέον εντάσεις ανάμεσα στους μουσουλμάνους και στους χριστιανούς κατοίκους του νησιού.
Η ανικανότητα της τοπικής διοίκησης και η άρνηση του λαού να σεβαστεί τις απαγορεύσεις καταδικάζουν το εγχείρημα σε αποτυχία, ενώ κυριαρχεί ο παραλογισμός του φόβου, οι ίντριγκες και οι εθνικιστικές προκαταλήψεις. Αντιμέτωπος με τον κίνδυνο της ανεξέλεγκτης εξάπλωσης της επιδημίας, ο σουλτάνος υποκύπτει στις διεθνείς πιέσεις και αποφασίζει τον αποκλεισμό του νησιού. Οι κάτοικοι του Μίνγκερ πρέπει πια να βρουν μόνοι τους τον τρόπο να νικήσουν την πανούκλα...».
Αξίζει τον κόπο να σημειωθεί ότι «Οι νύχτες πανούκλας» κυκλοφόρησαν για πρώτη φορά στην Τουρκία τον Μάρτιο του 2021.
Τον Νοέμβριο του ίδιου χρόνου ασκήθηκε δίωξη κατά του συγγραφέα με την κατηγορία της προσβολής του Κεμάλ Ατατούρκ και της τουρκικής σημαίας.
Ο λόγος που ασκήθηκαν αυτές οι διώξεις για όποιον διαβάσει το βιβλίο είναι απλός. Με αφορμή την επιδημία πανούκλας, ο Ορχάν Παμούκ, χρησιμοποιώντας φανταστικά πρόσωπα, κάνει μια αναπαράσταση του δρόμου που διήνυσε η Τουρκική Δημοκρατία από τότε μέχρι σήμερα.
Ο λοχαγός Κιαμίλ του βιβλίου που ερωτεύεται την όμορφη Ζεινέπ, δεν μπορεί παρά να είναι ο Κεμάλ, που κηρύσσει την ανεξαρτησία του νησιού από την εξουσία του σουλτάνου και φέρνει τη Δημοκρατία. Όπως λέει ο ίδιος κάποια στιγμή: «Είμαι Μινγκεριανός! Είμαι περήφανος, ίσως κάποιοι να έλεγαν και επηρμένος, που είμαι Μινγκεριανός. Είμαι ευτυχισμένος που βλέπω τον εαυτό μου ισότιμο κι ένδοξο μέλος της αδελφότητας των λαών του κόσμου.
Επιθυμώ όμως και η αδελφότητα των λαών του κόσμου να αναγνωρίσει το Μίνγκερ μου, το νησί μου, τη γλώσσα μου. Όταν αύριο θα γεννηθεί ο γιός μου στο σπίτι, όπως όλοι στο νησί, θα μιλάει μινγκεριανά.
Παίρνουμε αυτές τις αποφάσεις επειδή δε θέλουμε τα παιδιά μας, όταν έρθει η ώρα να πάνε στο σχολείο, να ντρέπονται για τις λέξεις που χρησιμοποιούν στο σπίτι τους και να τις ξεχνάνε, ούτε να αφανιστεί ο λαός του Μίνγκερ μπροστά στα μάτια του κόσμου όλου από την πανούκλα».
Είναι σαφές ότι ο Ορχάν Παμούκ περιγράφει τις περιπέτειες της τουρκικής δημοκρατίας από την δεκαετία του 1920 και μετά μέχρι τις μέρες μας. Αξιοσημείωτο είναι ότι τον ρόλο του αφηγητή έχει η δισέγγονη της σουλτάνας Πακιζέ, πού, στις μέρες μας πια, έχει μπροστά της τις επιστολές που έστελνε η σουλτάνα στην αδελφή της. Σύζυγος του γιατρού Νουρί, έζησε όλη αυτή την περίοδο της καραντίνας στο νησί και ήταν αυτόπτης μάρτυς.
«Τον εικοστό πρώτο αιώνα, με τις παλαιού τύπου αυτοκρατορίες και αποικίες να έχουν ξεπεραστεί, η λέξη “εθνικιστής” χρησιμοποιείται για να δώσει κύρος σε αυτούς που συμφωνούν πάντα με όσα λέει η κυβέρνηση και ο δικός τους στόχος είναι να κολακέψουν όσους είναι στην εξουσία, δεν έχουν το κουράγιο να τους ασκήσουν κριτική.
Στην εποχή όμως του λοχαγού Κιαμίλ, για τον οποίο νοιώθουμε θαυμασμό, «εθνικιστής» ήταν ο γενναίος και ηρωϊκός στρατιώτης που επαναστατούσε ενάντια στους αποικιοκράτες, έτρεχε με μια σημαία στο χέρι κόντρα στο σφυροκόπημα από τα πολυβόλα, ήταν μια λέξη τιμητική».
Ο Ορχάν Παμούκ «αναγκάζεται» να εφεύρει το νησί Μίνγκερ για να περιγράψει αυτά που συμβαίνουν σήμερα στην Τουρκία.
Οι αναφορές στο καθεστώς του Ερντογάν είναι πολλές: «Όταν το 2008 η Ευρωπαϊκή Ένωση ανακοίνωσε υποψήφια για ένταξη χώρα το Μίνγκερ, έγινε δυσκολότερο για το κράτος να φιμώσει όχι μόνο τους μετριοπαθείς σαν εμένα, αλλά και πολλούς από τους δυναμικούς αντιφρονούντες που είχε ρίξει στις φυλακές, τους αριστερούς ή όσους σχολίαζαν αρνητικά την εγκληματική αρπαγή των περιουσιών που ανήκαν στα τουρκικά και ρωμαίικα ευαγή ιδρύματα.
Όταν έπειτα από επιστολές διαμαρτυρίας που έγραψα στην Ευρωπαϊκή Ένωση και χάρη στη βοήθεια από «φιλελεύθερους υπουργούς φιλικών οικογενειών στη - χώρα μου ο ισχυρός φίλος είναι πάντα η καλύτερη ασπίδα προστασίας- επιτέλους απέκτησα καινούργιο μινγκεριανό διαβατήριο, πήγα με το πρώτο αεροπλάνο στο νησί, και κατάλαβα αμέσως μόλις βγήκα από το αεροδρόμιο “Διοικητής Κιαμίλ” ότι μυστικοί αστυνομικοί θα παρακολουθούσαν κάθε βήμα μου.
Όσο έγραφα, μετά το 2005, αυτό το βιβλίο που αρχικά είχε τη μορφή εισαγωγής, στα φιλικά σπίτια, στα δωμάτια των ξενοδοχείων όπου έμενα έβρισκα πάντα ανακατεμένα τα πράγματά μου και τις βαλίτσες μου», γράφει η αφηγήτρια του βιβλίου, η δισέγγονη της σουλτάνας Πακιζέ.
Ο συγγραφέας έγραψε μια μεγάλη τοιχογραφία του «μεγάλου ασθενή», όπως αποκαλούσαν την Τουρκία στα τέλη του 19ου, αρχές του 20ου αιώνα.
Αναδεικνύει τις διαφορές ανάμεσα στον μουσουλμανικό και στον χριστιανικό πληθυσμό, το διαφορετικό επίπεδο μόρφωσης και διαβίωσης, τον τρόπο που οι τοπικοί άρχοντες εκπρόσωποι του σουλτάνου διοικούσαν, τον τρόπο που έπαιρναν εντολές από την κεντρική διοίκηση.
Κυρίως αναδεικνύει το γεγονός ότι ακόμα και σε ένα μικρό νησί, όπως το φανταστικό νησί Μίνγκερ, δεν υπήρχε εθνική συνείδηση, παρά μόνο θρησκευτική συνείδηση. Και βέβαια, χρησιμοποιώντας ως αφηγηματικό μέσο την επιδημία πανούκλας και την καραντίνα που ακολούθησε, δείχνει πόσο το μορφωτικό επίπεδο επιτρέπει στους ανθρώπους να αντιδράσουν ανάλογα. Οι μουσουλμάνοι, οδηγούμενοι από τους τοπικούς θρησκευτικούς αρχηγούς τους, αντέδρασαν στα μέτρα, οι χριστιανοί λιγότερο.
«Αν ένας Οθωμανός ανώτερος διοικητικός , δηλαδή ένας βαλής πασάς, που έπρεπε να τον απασχολεί η ασφάλεια όλης της χώρας, σε παρόμοια γεγονότα σκεφτόταν προπαντός την προστασία των μουσουλμάνων, την προάσπιση των συμφερόντων τους, του ήταν δύσκολο να εφαρμόσει τις απαραίτητες σύγχρονες μεταρρυθμίσεις, να χρησιμοποιήσει νέες μεθόδους και τεχνικές. Διαφορετικά, αν ο βαλής πασάς όντως προωθούσε τις σύγχρονες ευρωπαϊκές μεταρρυθμίσεις, θα επωφελούνταν πολύ περισσότερο η ανερχόμενη αστική τάξη των χριστιανών, που ήταν υπέρμαχος της ελευθερίας, της ισότητας και της τεχνολογικής προόδου, με αποτέλεσμα όσο η χώρα εκδυτικιζόταν, τόσο να αποδυναμώνεται ο μουσουλμανικός πληθυσμός».
Αυτό το γεγονός ίσως και να εξηγεί τη επίσημη πολιτική της Τουρκίας, τις διώξεις των χριστιανικών πληθυσμών και όλα όσα έγιναν στη διάρκεια του 20ου αιώνα.
Ο Ορχαν Παμούκ έγραψε ένα ογκώδες ιστορικό μυθιστόρημα που διαβάζεται απνευστί. Μια μεγάλη τοιχογραφία της εποχής των αρχών του 20ου αιώνα. Όπως όλοι οι σπουδαίοι λογοτέχνες γράφει απλά και επικοινωνεί με το μεγάλο κοινό. Δεν είναι τυχαίος ο αριθμός των εκατομμυρίων αντιτύπων που έχει πουλήσει σε όλον τον κόσμο. Υπερασπίζεται με το έργο του τα ανθρώπινα δικαιώματα και τις δημοκρατικές ελευθερίες.
Και όπως δήλωσε ο ίδιος σε συνέντευξή του στην Καθημερινή και στον Νικόλα Ζώη:
«Η βασική διαφορά είναι η εξής: το κυβερνών κόμμα, το κόμμα του Ερντογάν, εξυμνεί την Οθωμανική Αυτοκρατορία, αλλά εξυμνεί τις νίκες της επί των χριστιανών, την πρώιμη Ιστορία της, το πώς οι Οθωμανοί κυριαρχούσαν στα Βαλκάνια και σε ευρωπαϊκά εδάφη κατακτώντας κάθε μέρα κι ένα καινούργιο χριστιανικό χωριό, κάστρο ή πόλη.
Είναι μια εξύμνηση που τοποθετεί την Οθωμανική Αυτοκρατορία σε βάθρο. Η απάντησή μου είναι ότι κι εμένα μου αρέσει η Οθωμανική Αυτοκρατορία, αλλά όχι όπως στον Ερντογάν. Όχι με αυτόν τον μιλιταριστικό, εθνικιστικό τρόπο. Αν είχατε γνωρίσει τη γιαγιά μου θα βλέπατε ότι το παλιομοδίτικο σπίτι της έμοιαζε με κάποια από εκείνα στις “Νύχτες Πανούκλας”. Μου αρέσουν τα οθωμανικά πράγματα, αλλά δεν τα νοσταλγώ.
Μου αρέσει η ρομαντική ατμόσφαιρα που μου προσφέρει η οθωμανική εικονογραφία, αλλά στο μυθιστόρημα γράφω και για τις ήττες της αυτοκρατορίας, για τη διάλυση του γραφειοκρατικού συστήματός της, για το πώς οι Οθωμανοί διώχτηκαν από τα νησιά, τις επαρχίες και τις περιοχές που έχασαν, όπως τη Βουλγαρία, τη Ρουμανία, τη Σερβία, την Ελλάδα, ή κάποιες αραβικές χώρες. Αντί να εξυμνώ την επιθετικότητα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας θέλω να γράψω για τη μελαγχολική διάλυσή της».
Η μετάφραση είναι της Στέλλας Βρετού.
Για το βιβλίο έγραψαν:
«Συγχρόνως ονειρικό και ιστορικό πανόραμα, σατυρικό σχόλιο για την εξουσία και την ελευθερία, οι «Νύχτες Πανούκλας» μιλούν για την εποχή μας. Ο Παμούκ είναι μάγος». Lire
«Το πανόραμα ενός άλλοτε ειδυλλιακού μικρόκοσμου, που κινδυνεύει να βυθιστεί στο χάος. Ο Παμούκ συνδυάζει αριστοτεχνικά ιστορικά γεγονότα και φανταστικά συμβάντα, συμπάσχει με τους νοσούντες, συμμερίζεται τα αισθήματα των ερωτευμένων, διασκεδάζει με την αλαζονεία και τις υπεκφυγές των ισχυρών». Frankfurter Allgemeine Zeitung.
«Ο Ορχάν Παμούκ έγραψε ένα πολυεπίπεδο μυθιστόρημα που σκάβει στην ιστορία της Τουρκίας, παλιά και σύγχρονη. αναπτύσσεται ευρηματικά σε μια ατμοσφαιρική μυθοπλασία, που διερευνά έννοιες όπως η αυθεντικότητα του εαυτού και η περιπέτεια της ύπαρξης μέσα στο θέατρο της ανθρώπινης ιστορίας. Αναζητά τις ρίζες του τουρκικού εθνικισμού, αιτία πολλών δεινών στην περιοχή, για να φτάσει από το παρελθόν στο παρόν. Ένα παρόν, που όπως είναι σαφές, επηρεάζεται από το παρελθόν». Γιούλη Τσακάλου - Ελεύθερος Τύπος
«Το σίγουρο είναι πάντως πως για ακόμη μια φορά ο Παμούκ μάς δίνει ένα ατόφιο μυθιστόρημα με σπουδαία λογοτεχνικά χαρακτηριστικά που δικαίως του έχουν δώσει μια θέση ανάμεσα στους καλύτερους συγγραφείς του κόσμου μας». Κυριακή Μπειόγλου-ΕΦΣΥΝ
Ένα πολυεπίπεδο μυθιστόρημα όπου η φαντασία εμπλέκεται με την ιστορία, το γενικό με το ατομικό. Πανδημίες πάντα υπήρξαν στην ιστορία της ανθρωπότητας και ο Ορχάν Παμούκ μας μεταφέρει στο 1901 και σε ένα φανταστικό νησί, το νησί Μίνγκερ, που σύμφωνα με την φαντασία του συγγραφέα, βρίσκεται κάπου ανάμεσα στην Κρήτη και στην Κύπρο.
Ένα ειδυλλιακό νησί, μέρος της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, που κατοικείται από Έλληνες, Τούρκους και Λεβαντίνους, Χριστιανούς και Μουσουλμάνους. Σε γενικές γραμμές οι δύο κοινότητες συμβιώνουν αρμονικά, και η ζωή στο νησί κυλάει καλά.
Για να μπούμε καλύτερα στο κλίμα του βιβλίου, αντιγράφω από το οπισθόφυλλο: «Άνοιξη του 1901, στο –φανταστικό- νησί Μίνγκερ, μεταξύ Κρήτης και Κύπρου. Στο νησί ξεσπά επιδημία πανούκλας και επιβάλλεται καραντίνα. Για να αναχαιτιστεί η επιδημία, ο σουλτάνος Αμπντουλχαμίτ Β' στέλνει στο Μίνγκερ τον αρχιεπιθεωρητή υγείας Μπονκόφσκι πασά, σύντομα όμως εκείνος δολοφονείται.
Ο σουλτάνος αναθέτει τότε στον νεαρό γιατρό Νουρί, που είναι παντρεμένος με την ανιψιά του σουλτάνου, την σουλτάνα Πακιζέ,το καθήκον να αναλάβει δράση. Αλλά το κακό έχει ριζώσει, η πανούκλα εξαπλώνεται ταχύτατα παρά τα αυστηρά μέτρα, δημιουργώντας επιπλέον εντάσεις ανάμεσα στους μουσουλμάνους και στους χριστιανούς κατοίκους του νησιού.
Η ανικανότητα της τοπικής διοίκησης και η άρνηση του λαού να σεβαστεί τις απαγορεύσεις καταδικάζουν το εγχείρημα σε αποτυχία, ενώ κυριαρχεί ο παραλογισμός του φόβου, οι ίντριγκες και οι εθνικιστικές προκαταλήψεις. Αντιμέτωπος με τον κίνδυνο της ανεξέλεγκτης εξάπλωσης της επιδημίας, ο σουλτάνος υποκύπτει στις διεθνείς πιέσεις και αποφασίζει τον αποκλεισμό του νησιού. Οι κάτοικοι του Μίνγκερ πρέπει πια να βρουν μόνοι τους τον τρόπο να νικήσουν την πανούκλα...».
Αξίζει τον κόπο να σημειωθεί ότι «Οι νύχτες πανούκλας» κυκλοφόρησαν για πρώτη φορά στην Τουρκία τον Μάρτιο του 2021.
Τον Νοέμβριο του ίδιου χρόνου ασκήθηκε δίωξη κατά του συγγραφέα με την κατηγορία της προσβολής του Κεμάλ Ατατούρκ και της τουρκικής σημαίας.
Ο λόγος που ασκήθηκαν αυτές οι διώξεις για όποιον διαβάσει το βιβλίο είναι απλός. Με αφορμή την επιδημία πανούκλας, ο Ορχάν Παμούκ, χρησιμοποιώντας φανταστικά πρόσωπα, κάνει μια αναπαράσταση του δρόμου που διήνυσε η Τουρκική Δημοκρατία από τότε μέχρι σήμερα.
Ο λοχαγός Κιαμίλ του βιβλίου που ερωτεύεται την όμορφη Ζεινέπ, δεν μπορεί παρά να είναι ο Κεμάλ, που κηρύσσει την ανεξαρτησία του νησιού από την εξουσία του σουλτάνου και φέρνει τη Δημοκρατία. Όπως λέει ο ίδιος κάποια στιγμή: «Είμαι Μινγκεριανός! Είμαι περήφανος, ίσως κάποιοι να έλεγαν και επηρμένος, που είμαι Μινγκεριανός. Είμαι ευτυχισμένος που βλέπω τον εαυτό μου ισότιμο κι ένδοξο μέλος της αδελφότητας των λαών του κόσμου.
Επιθυμώ όμως και η αδελφότητα των λαών του κόσμου να αναγνωρίσει το Μίνγκερ μου, το νησί μου, τη γλώσσα μου. Όταν αύριο θα γεννηθεί ο γιός μου στο σπίτι, όπως όλοι στο νησί, θα μιλάει μινγκεριανά.
Παίρνουμε αυτές τις αποφάσεις επειδή δε θέλουμε τα παιδιά μας, όταν έρθει η ώρα να πάνε στο σχολείο, να ντρέπονται για τις λέξεις που χρησιμοποιούν στο σπίτι τους και να τις ξεχνάνε, ούτε να αφανιστεί ο λαός του Μίνγκερ μπροστά στα μάτια του κόσμου όλου από την πανούκλα».
Είναι σαφές ότι ο Ορχάν Παμούκ περιγράφει τις περιπέτειες της τουρκικής δημοκρατίας από την δεκαετία του 1920 και μετά μέχρι τις μέρες μας. Αξιοσημείωτο είναι ότι τον ρόλο του αφηγητή έχει η δισέγγονη της σουλτάνας Πακιζέ, πού, στις μέρες μας πια, έχει μπροστά της τις επιστολές που έστελνε η σουλτάνα στην αδελφή της. Σύζυγος του γιατρού Νουρί, έζησε όλη αυτή την περίοδο της καραντίνας στο νησί και ήταν αυτόπτης μάρτυς.
«Τον εικοστό πρώτο αιώνα, με τις παλαιού τύπου αυτοκρατορίες και αποικίες να έχουν ξεπεραστεί, η λέξη “εθνικιστής” χρησιμοποιείται για να δώσει κύρος σε αυτούς που συμφωνούν πάντα με όσα λέει η κυβέρνηση και ο δικός τους στόχος είναι να κολακέψουν όσους είναι στην εξουσία, δεν έχουν το κουράγιο να τους ασκήσουν κριτική.
Στην εποχή όμως του λοχαγού Κιαμίλ, για τον οποίο νοιώθουμε θαυμασμό, «εθνικιστής» ήταν ο γενναίος και ηρωϊκός στρατιώτης που επαναστατούσε ενάντια στους αποικιοκράτες, έτρεχε με μια σημαία στο χέρι κόντρα στο σφυροκόπημα από τα πολυβόλα, ήταν μια λέξη τιμητική».
Ο Ορχάν Παμούκ «αναγκάζεται» να εφεύρει το νησί Μίνγκερ για να περιγράψει αυτά που συμβαίνουν σήμερα στην Τουρκία.
Οι αναφορές στο καθεστώς του Ερντογάν είναι πολλές: «Όταν το 2008 η Ευρωπαϊκή Ένωση ανακοίνωσε υποψήφια για ένταξη χώρα το Μίνγκερ, έγινε δυσκολότερο για το κράτος να φιμώσει όχι μόνο τους μετριοπαθείς σαν εμένα, αλλά και πολλούς από τους δυναμικούς αντιφρονούντες που είχε ρίξει στις φυλακές, τους αριστερούς ή όσους σχολίαζαν αρνητικά την εγκληματική αρπαγή των περιουσιών που ανήκαν στα τουρκικά και ρωμαίικα ευαγή ιδρύματα.
Όταν έπειτα από επιστολές διαμαρτυρίας που έγραψα στην Ευρωπαϊκή Ένωση και χάρη στη βοήθεια από «φιλελεύθερους υπουργούς φιλικών οικογενειών στη - χώρα μου ο ισχυρός φίλος είναι πάντα η καλύτερη ασπίδα προστασίας- επιτέλους απέκτησα καινούργιο μινγκεριανό διαβατήριο, πήγα με το πρώτο αεροπλάνο στο νησί, και κατάλαβα αμέσως μόλις βγήκα από το αεροδρόμιο “Διοικητής Κιαμίλ” ότι μυστικοί αστυνομικοί θα παρακολουθούσαν κάθε βήμα μου.
Όσο έγραφα, μετά το 2005, αυτό το βιβλίο που αρχικά είχε τη μορφή εισαγωγής, στα φιλικά σπίτια, στα δωμάτια των ξενοδοχείων όπου έμενα έβρισκα πάντα ανακατεμένα τα πράγματά μου και τις βαλίτσες μου», γράφει η αφηγήτρια του βιβλίου, η δισέγγονη της σουλτάνας Πακιζέ.
Ο συγγραφέας έγραψε μια μεγάλη τοιχογραφία του «μεγάλου ασθενή», όπως αποκαλούσαν την Τουρκία στα τέλη του 19ου, αρχές του 20ου αιώνα.
Αναδεικνύει τις διαφορές ανάμεσα στον μουσουλμανικό και στον χριστιανικό πληθυσμό, το διαφορετικό επίπεδο μόρφωσης και διαβίωσης, τον τρόπο που οι τοπικοί άρχοντες εκπρόσωποι του σουλτάνου διοικούσαν, τον τρόπο που έπαιρναν εντολές από την κεντρική διοίκηση.
Κυρίως αναδεικνύει το γεγονός ότι ακόμα και σε ένα μικρό νησί, όπως το φανταστικό νησί Μίνγκερ, δεν υπήρχε εθνική συνείδηση, παρά μόνο θρησκευτική συνείδηση. Και βέβαια, χρησιμοποιώντας ως αφηγηματικό μέσο την επιδημία πανούκλας και την καραντίνα που ακολούθησε, δείχνει πόσο το μορφωτικό επίπεδο επιτρέπει στους ανθρώπους να αντιδράσουν ανάλογα. Οι μουσουλμάνοι, οδηγούμενοι από τους τοπικούς θρησκευτικούς αρχηγούς τους, αντέδρασαν στα μέτρα, οι χριστιανοί λιγότερο.
«Αν ένας Οθωμανός ανώτερος διοικητικός , δηλαδή ένας βαλής πασάς, που έπρεπε να τον απασχολεί η ασφάλεια όλης της χώρας, σε παρόμοια γεγονότα σκεφτόταν προπαντός την προστασία των μουσουλμάνων, την προάσπιση των συμφερόντων τους, του ήταν δύσκολο να εφαρμόσει τις απαραίτητες σύγχρονες μεταρρυθμίσεις, να χρησιμοποιήσει νέες μεθόδους και τεχνικές. Διαφορετικά, αν ο βαλής πασάς όντως προωθούσε τις σύγχρονες ευρωπαϊκές μεταρρυθμίσεις, θα επωφελούνταν πολύ περισσότερο η ανερχόμενη αστική τάξη των χριστιανών, που ήταν υπέρμαχος της ελευθερίας, της ισότητας και της τεχνολογικής προόδου, με αποτέλεσμα όσο η χώρα εκδυτικιζόταν, τόσο να αποδυναμώνεται ο μουσουλμανικός πληθυσμός».
Αυτό το γεγονός ίσως και να εξηγεί τη επίσημη πολιτική της Τουρκίας, τις διώξεις των χριστιανικών πληθυσμών και όλα όσα έγιναν στη διάρκεια του 20ου αιώνα.
Ο Ορχαν Παμούκ έγραψε ένα ογκώδες ιστορικό μυθιστόρημα που διαβάζεται απνευστί. Μια μεγάλη τοιχογραφία της εποχής των αρχών του 20ου αιώνα. Όπως όλοι οι σπουδαίοι λογοτέχνες γράφει απλά και επικοινωνεί με το μεγάλο κοινό. Δεν είναι τυχαίος ο αριθμός των εκατομμυρίων αντιτύπων που έχει πουλήσει σε όλον τον κόσμο. Υπερασπίζεται με το έργο του τα ανθρώπινα δικαιώματα και τις δημοκρατικές ελευθερίες.
Και όπως δήλωσε ο ίδιος σε συνέντευξή του στην Καθημερινή και στον Νικόλα Ζώη:
«Η βασική διαφορά είναι η εξής: το κυβερνών κόμμα, το κόμμα του Ερντογάν, εξυμνεί την Οθωμανική Αυτοκρατορία, αλλά εξυμνεί τις νίκες της επί των χριστιανών, την πρώιμη Ιστορία της, το πώς οι Οθωμανοί κυριαρχούσαν στα Βαλκάνια και σε ευρωπαϊκά εδάφη κατακτώντας κάθε μέρα κι ένα καινούργιο χριστιανικό χωριό, κάστρο ή πόλη.
Είναι μια εξύμνηση που τοποθετεί την Οθωμανική Αυτοκρατορία σε βάθρο. Η απάντησή μου είναι ότι κι εμένα μου αρέσει η Οθωμανική Αυτοκρατορία, αλλά όχι όπως στον Ερντογάν. Όχι με αυτόν τον μιλιταριστικό, εθνικιστικό τρόπο. Αν είχατε γνωρίσει τη γιαγιά μου θα βλέπατε ότι το παλιομοδίτικο σπίτι της έμοιαζε με κάποια από εκείνα στις “Νύχτες Πανούκλας”. Μου αρέσουν τα οθωμανικά πράγματα, αλλά δεν τα νοσταλγώ.
Μου αρέσει η ρομαντική ατμόσφαιρα που μου προσφέρει η οθωμανική εικονογραφία, αλλά στο μυθιστόρημα γράφω και για τις ήττες της αυτοκρατορίας, για τη διάλυση του γραφειοκρατικού συστήματός της, για το πώς οι Οθωμανοί διώχτηκαν από τα νησιά, τις επαρχίες και τις περιοχές που έχασαν, όπως τη Βουλγαρία, τη Ρουμανία, τη Σερβία, την Ελλάδα, ή κάποιες αραβικές χώρες. Αντί να εξυμνώ την επιθετικότητα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας θέλω να γράψω για τη μελαγχολική διάλυσή της».
Η μετάφραση είναι της Στέλλας Βρετού.
Για το βιβλίο έγραψαν:
«Συγχρόνως ονειρικό και ιστορικό πανόραμα, σατυρικό σχόλιο για την εξουσία και την ελευθερία, οι «Νύχτες Πανούκλας» μιλούν για την εποχή μας. Ο Παμούκ είναι μάγος». Lire
«Το πανόραμα ενός άλλοτε ειδυλλιακού μικρόκοσμου, που κινδυνεύει να βυθιστεί στο χάος. Ο Παμούκ συνδυάζει αριστοτεχνικά ιστορικά γεγονότα και φανταστικά συμβάντα, συμπάσχει με τους νοσούντες, συμμερίζεται τα αισθήματα των ερωτευμένων, διασκεδάζει με την αλαζονεία και τις υπεκφυγές των ισχυρών». Frankfurter Allgemeine Zeitung.
«Ο Ορχάν Παμούκ έγραψε ένα πολυεπίπεδο μυθιστόρημα που σκάβει στην ιστορία της Τουρκίας, παλιά και σύγχρονη. αναπτύσσεται ευρηματικά σε μια ατμοσφαιρική μυθοπλασία, που διερευνά έννοιες όπως η αυθεντικότητα του εαυτού και η περιπέτεια της ύπαρξης μέσα στο θέατρο της ανθρώπινης ιστορίας. Αναζητά τις ρίζες του τουρκικού εθνικισμού, αιτία πολλών δεινών στην περιοχή, για να φτάσει από το παρελθόν στο παρόν. Ένα παρόν, που όπως είναι σαφές, επηρεάζεται από το παρελθόν». Γιούλη Τσακάλου - Ελεύθερος Τύπος
«Το σίγουρο είναι πάντως πως για ακόμη μια φορά ο Παμούκ μάς δίνει ένα ατόφιο μυθιστόρημα με σπουδαία λογοτεχνικά χαρακτηριστικά που δικαίως του έχουν δώσει μια θέση ανάμεσα στους καλύτερους συγγραφείς του κόσμου μας». Κυριακή Μπειόγλου-ΕΦΣΥΝ
