Από τις διάφορες μουσικές μεταναστευτικές πιάτσες, ξεχώρισε αυτή της 8ης Λεωφόρου στη Νέα Υόρκη, όπου στις πρώτες δεκαετίες του περασμένου αιώνα, υπήρχαν και μπαρ ελληνικής ιδιοκτησίας, που σερβίριζαν ποτά σε φλιτζάνια του καφέ, μιας και μιλάμε για την εποχή της ποτοαπαγόρευσης. Εκεί άνοιξαν τα πρώτα καφέ αμάν στη δεκαετία του ’20 ο Αχιλλέας Πούλος και η Μαρίκα Παπαγκίκα, με ορχήστρες αποτελούμενες από Εβραίους, Άραβες, Τούρκους, Αρμένιους και Έλληνες οργανοπαίκτες. Την περίοδο 1940-1960 στην 8η Λεωφόρο λειτουργούσαν πάνω από τριάντα κέντρα, στα οποία εναλλάσσονταν μεικτά ως επί το πλείστον συγκροτήματα. Στις μαρκίζες και στα διαφημιστικά προγράμματα αυτών των κέντρων δινόταν ξεχωριστή έμφαση στον σολίστα οργανοπαίκτη. Από την άποψη αυτή, η Αμερική υπήρξε η χαρά του μουσικού. Ορισμένα από τα κέντρα της Νέας Υόρκης ήταν τα Ali Baba, Istanbul Cafe, Britannia Cafe, Grecian Palace, Arabian Nights, Egyptian Gardens, Grecian Cave, Athens Corner, Kephisia, Sophie’s New Life, Seventh Veil κ.ά. (Αντίστοιχα μαγαζιά λειτουργούσαν στο Σικάγο, στην Ουάσιγκτον, στη Φιλαδέλφεια, στη Βοστόνη, στο Οχάιο, στο Ντιτρόιτ, στη Βαλτιμόρη και αλλού.) Στα night clubs της 8ης Λεωφόρου και των πέριξ δρόμων, ο επισκέπτης είχε την ευκαιρία να απολαύσει την ανατολική και την ελληνική κουζίνα (πολλά ήταν ιδιοκτησία Ελλήνων επιχειρηματιών), να πιει ρετσίνα και ρακί, να εκστασιαστεί με τον λαγγεμένο χορό των απαραίτητων για κάθε τέτοιο πρόγραμμα χορευτριών και, βεβαίως, να ακούσει τους εντυπωσιακούς αυτοσχεδιασμούς των μουσικών που στην Ανατολική Μεσόγειο έχουν τον δικό τους μύθο: το κλαρίνο του Τάσου Χαλκιά, τις πενιές του Μπέμπη και το ούτι του Udi Ηrant. Εκείνη την εποχή επισκέπτονταν συχνά την 8η Λεωφόρο και τους 29 Δρόμους φημισμένοι Αμερικανοί μουσικοί και συνθέτες όπως οι Benny Goodman, Dave Brubeck, Leonard Bernstein (που είχε προτείνει στον Ιορδάνη Τσομίδη, κατά μαρτυρία του ίδιου, να παίξει στην ηχογράφηση της μουσικής για την ταινία «Τα κανόνια του Ναβαρόνε»), Herbie Mann, Ann Sheridan, Melvil Douglas, Johnny Scott, Lennie Tristano κ.ά., για να δουν και να ακούσουν τους «παράξενους» μετανάστες μουσικούς που έπαιζαν με άγνωστες σε αυτούς μουσικές τεχνικές. Στο τέλος, εντυπωσιασμένοι και ενθουσιώδεις προσκαλούσαν τους σολίστες μουσικούς να παίξουν μαζί τους στους δίσκους.
Οι δραστηριότητες των μεταναστών μουσικών ήταν εκ των πραγμάτων πολυποίκιλες και, για τα μέτρα τής τότε εποχής, αρκετά ενδιαφέρουσες. Η Αμερική της περιόδου 1950-1970 θα μπορούσε να θεωρηθεί μήτρα των πρωτότυπων μουσικών ιδεών και συναντήσεων που οι περισσότερες όμως εξαντλήθηκαν στα ζωντανά σχήματα, ενώ ορισμένες μεταφέρθηκαν και στη δισκογραφία. Έτσι, εκτός από κάποιες φωτογραφίες ή μαρτυρίες, διασώζονται και κάποιοι δίσκοι που αποδεικνύουν του λόγου το αληθές. Ενδεικτικά αναφέρω τις δισκογραφικές συναντήσεις: του σαξοφωνίστα της τζαζ Phil Woods με τον μπουζουξή Ιορδάνη Τσομίδη, των σημαντικών παραδοσιακών μουσικών Τάσου Χαλκιά και Βασίλη Σαλέα με τον θρυλικό τυφλό Αρμένη ουτίστα Udi Ηrant, της Φλέρυς Νταντωνάκη και του Σταύρου Τζουανάκου με τον κλαρινετίστα GusVali και την μπάντα του, αλλά και της ιστορικής πεντάδας των δεξιοτεχνών μπουζουξήδων, του Μπέμπη, του Τατασόπουλου, του Σπόρου, του Τσιμπίδη και του Ανέστου, με μουσικούς από την πολυεθνική σκηνή των Η.Π.Α.. Ηχογραφήσεις που δεν έγιναν κατ’ ανάγκη σε κάποια αυτοσχέδια στούντιο, αλλά, μεταξύ άλλων, και στις αίθουσες της Metro Goldwin Mayer στο Χόλυγουντ, της United Artists, της Impulse, της Vanguard και αλλού. Εκτός από τους Έλληνες καλλιτέχνες της Αμερικής, αξίζει να μνημονεύσουμε και εκείνους της άλλης σημαντικής μουσικής μεταναστευτικής κοινότητας, των Αρμενίων, οι οποίοι διέπρεψαν εκεί και με τους οποίους οι Έλληνες συγγένευαν περισσότερο, για πολλούς λόγους. Το ούτι, παρότι έχει προέλευση αραβική, αναδείχθηκε από τους Αρμένιους, που έβγαλαν μερικούς από τους καλύτερους σολίστες σε παγκόσμια κλίμακα: τον περίφημο John Berberian, που ηχογράφησε μερικούς μοναδικούς στο είδος τους δίσκους, αλλά και τους παλαιότερους Udi Hrant-Kenkulian και Marko Melkon- Alemsherian ή ακόμη τους George Mgrdichian, Richard A. Hagopian, Charles (Chick) Ganinian κ.ά. Ο τελευταίος το 1957-58 ηχογράφησε με το συγκρότημά του το «Come With Me To The Casbah», ένα δίσκο που περιείχε διασκευές σε αμερικάνικα στάνταρντ, αρμένικα και άλλα τραγούδια, με την ορχήστρα να συνδυάζει στοιχεία από την τζαζ, την αρμενική τεχνοτροπία των παραδοσιακών οργάνων και το ροκ & ρολ που ήταν στην ακμή του. Αυτό το συγκρότημα μαζί με το αρμένικο συγκρότημα του John Berberian που δημιουργήθηκε αμέσως μετά, θα μπορούσαν να θεωρηθούν, μουσικά αλλά και από την άποψη ότι συμμετείχε σε αυτά ο πατέρας του Ara Dinkjian, ο Onnik Dinkjian, πρόδρομος του νεότερου συγκροτήματος των Night Ark, που ευδοκίμησε και στην Ελλάδα.
Η συμβολή αυτών των συναντήσεων στη μουσική της εποχής μας
Όσα πρωτόγνωρα συνέβησαν πριν από σαράντα και πενήντα χρόνια στην Αμερική επαναλήφθηκαν, τηρουμένων των αναλογιών, και στις δικές μας γειτονιές και τις ευρωπαϊκές μουσικές σκηνές. Ίσως, οι μετακινούμενοι μουσικοί συνέβαλαν - και συνεχίζουν ακούσια να συμβάλλουν - στη δημιουργία ενός νέου πολιτισμικού στάτους που, τα τελευταία χρόνια, τουλάχιστον, έχει αναφορές σε αυτό που απλοϊκά και κυρίως με οικονομικούς, μα και (αντιδιαμετρικά ίσως σε αυτούς) πολιτισμικούς όρους, ονομάζεται παγκοσμιοποίηση. Παρ’ ότι οι πολιτιστικές, εθνικές, θρησκευτικές και άλλες διαφορές, με τις όποιες «συγκλίσεις» των νέων κοινωνιών, είναι δεδομένες. Η μουσική βιομηχανία προσπάθησε κι εκείνη να συγκεράσει την πολλαπλότητα του ανθρώπινου είδους, η οποία είναι ολοφάνερη, όσο κι αν μπορεί κανείς να βρει ομοιότητες στο μπουζουξή που παίζει ρεμπέτικα στου Ψυρρή και στον κιθαρίστα που παίζει μπλουζ στο Σικάγο ή ανάμεσα στον Τούρκο αμανετζή και στον Ισπανό τραγουδιστή φλαμέγκο. Αν και τώρα πια σε κάθε σύγχρονο συλλογικό σχήμα υπάρχουν άνθρωποι κάθε προέλευσης που μιλούν ποικίλα ιδιώματα, ακολουθούν διαφορετικές τελετουργίες, αγαπούν την τζαζ, τη ροκ, την κλασική ή τις έθνικ μουσικές και έτσι πορεύεται ο κόσμος.
Φωτογραφία 1: Ο Μπέμπης με τη Σεβάς Χανούμ... κάποτε στην Αμερική.
