«…ο λεβέντης να γυρίσει απ ’τη μαύρη Ικαριά…»
Ήταν 31 Μαΐου του 1947, σύμφωνα με τα στοιχεία που έχω στη διάθεσή μου, καταμεσής του Εμφυλίου, όταν ο Βασίλης Τσιτσάνης μπήκε στο studio για να ηχογραφήσει ένα από τα πιο δυνατά τραγούδια του (συνδημιουργία με τον Μπάμπη Μπακάλη στους στίχους), με ερμηνεύτρια τη Στέλλα Χασκίλ, που τη συνόδευσαν με τα σεγόντα τους ο Μάρκος Βαμβακάρης και ο ίδιος ο συνθέτης. Το «Κάποια μάνα αναστενάζει» κυκλοφόρησε σε δίσκους γραμμοφώνου Parlophone (B-74100), ενώ, σχεδόν, σαράντα μέρες μετά ηχογραφήθηκε ξανά, για λογαριασμό της Columbia από το περίφημο Ντούο Χάρμα, που αποτελούσαν η Λίτσα και ο Τόλης Χάρμας.
Όπως ήταν φυσικό, το τραγούδι, λόγω των στίχων του, δεν μπόρεσε να ξεπεράσει τους «σκοπέλους» της λογοκρισίας της εποχής κι έτσι:
«Λίγους μήνες μετά την κυκλοφορία του, απαγορεύθηκε με διαταγή του Υπουργείου Δημοσίας Τάξεως, να παίζεται και να τραγουδιέται σε δημόσιους χώρους. Σημαντικότατο ρόλο στην παραπάνω διαταγή έπαιξε και το μεγάλο κύμα συλλήψεων του Ιούλη 1947. Στα 1951 συμπεριλήφθηκε στον κατάλογο των “Απαγορευμένων ρεμπέτικων” που δημοσίευσε στον τύπο η Αστυνομική Διεύθυνση Αθηνών. Παρόλα αυτά τραγουδήθηκε από τους αριστερούς στις εξορίες και στις φυλακές όσο κανένα άλλο ρεμπέτικο. Οι εξόριστοι δε του Άη Στράτη όταν το τραγουδούσαν αντί για ξενιτιά έλεγαν “Ικαριά” (“…ο λεβέντης να γυρίσει απ ’τη μαύρη Ικαριά”)» (1)
Αξίζει να σημειωθεί πως εκτός από τις τρεις στροφές που ηχογραφήθηκαν σε όλες τις εκτελέσεις, υπάρχει και μία τέταρτη που παραμένει αδισκογράφητη:
«Πίκρες πόνοι την εδέρνουν,
κι είναι πάντα σκεφτικιά,
βασανίζεται η δόλια,
μα τον γιο της δεν ξεχνά» (2)
Το «Κάποια μάνα αναστενάζει» γνώρισε, στο πέρασμα των χρόνων, αρκετές επανεκτελέσεις. Το 1962 ηχογραφήθηκε τρεις φορές, από τον Βαγγέλη Περπινιάδη, την Πόλυ Πάνου με τον συνθέτη και τον Στέλιο Καζαντζίδη (για δίσκο που κυκλοφόρησε τότε στην αγορά της Αυστραλίας), το 1972 η Μαρινέλλα το συμπεριέλαβε στα «Αθάνατα ρεμπέτικα», το 1976 αποτέλεσε ένα από τα δώδεκα τραγούδια του έβδομου δίσκου της Σωτηρίας Μπέλλου με τις επανεκτελέσεις των παλιών λαϊκών με τίτλο «Η αρχόντισσα του ρεμπέτικου» και το 1980 το ξανατραγούδησαν ο Βαγγέλης Περπινιάδης, αλλά και ο Γιώργος Νταλάρας, με τη Γλυκερία και τον Δημήτρη Κοντογιάννη στα «Ρεμπέτικα της Κατοχής». Επίσης το «Κάποια μάνα αναστενάζει» ήταν ένα από τα τραγούδια με τα οποία «μεγάλωσε» ο Γιώργος Μαργαρίτης το 1985 και ξανατραγούδησε δεκαοκτώ χρόνια αργότερα στη συναυλία αφιέρωμα στον Βαγγέλη Περπινιάδη στο θέατρο του Λυκαβηττού, που αποτυπώθηκε σε cd, το 2004 συμπεριλήφθηκε σε μια εκτέλεση με τον Γρηγόρη Νταραβάνογλου και τον Γιώργο Νταλάρα, στο dvd από τις παραστάσεις του Νταλάρα που ήταν αφιερωμένες στον Βασίλη Τσιτσάνη στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών και το 2008 γνώρισε άλλη μία ζωντανή ηχογράφηση, από τη Μαρία Φαραντούρη, αυτή τη φορά, στο cd «Μύθοι γυναικών».
Όταν ο Τσιτσάνης συνάντησε τον Μίκη…
Το «Κάποια μάνα αναστενάζει» ήταν ένα από τα τραγούδια που ακούστηκαν στις 28 Αυγούστου 1983 από τον Βασίλη Τσιτσάνη και τον Μίκη Θεοδωράκη, στην ιστορική συναυλία του Βασίλη Τσιτσάνη στον Κοκκινόβραχο της Νίκαιας (νυν Κατράκειο θέατρο), που διοργάνωσε ο Μίκης Θεοδωράκης και επιμελήθηκε ο Κώστας Χατζηδουλής, στο πλαίσιο των εκδηλώσεων «Μουσικός Αύγουστος ‘83» Η ηχογράφηση αυτή, από την τηλεοπτική μετάδοση της συναυλίας, συμπεριλήφθηκε το 1992 στη συλλογή τραγουδιών του Τσιτσάνη «Μοναδικές ερμηνείες», που κυκλοφόρησε από την ΜΒΙ.
Γιατί όμως ο Μίκης Θεοδωράκης διάλεξε το συγκεκριμένο τραγούδι; Συζητώντας μαζί του στο πλαίσιο μιας μεγάλης συνέντευξης που μου παραχώρησε στις 30 Νοεμβρίου 2007, ανάμεσα στα θέματα ήταν και η επιλογή του «Κάποια μάνα αναστενάζει» στη συναυλία που προανέφερα:
-Συνεχίζοντας την κουβέντα μας για το ρεμπέτικο, θέλω να σας θυμίσω το καλοκαίρι του 1983, όταν σε μια συναυλία του Βασίλη Τσιτσάνη στα Νταμάρια Νίκαιας (νυν Κατράκειο) τραγουδήσατε μαζί ένα σπουδαίο τραγούδι δικό του και του Μπάμπη Μπακάλη, το «Κάποια μάνα αναστενάζει». Γιατί διαλέξατε ειδικά αυτό το τραγούδι; Αληθεύει ότι κατά τη διάρκεια του εμφυλίου, το τραγουδούσαν τόσο οι αριστεροί στα βουνά όσο και οι ταγματασφαλίτες , με τροποποιημένους στίχους;
-Την συναυλία για τον Τσιτσάνη στην Κοκκινιά την οργάνωσα εγώ, για να δώσω ακόμα ένα μάθημα σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο μια κοινωνία θα πρέπει να συμπεριφέρεται στα όποια άξια τέκνα της. Και πρώτα απ’ όλα να μάθει να τους τιμά όταν ακόμα βρίσκονται εν ζωή και όχι μετά θάνατον, όπως συμβαίνει ανέκαθεν με την -πολλές φορές- μυωπική και αχάριστη ελληνική κοινωνία. Όπως μου είπε και ο ίδιος ο Βασίλης Τσιτσάνης με τον οποίο είχαμε γίνει φίλοι, ποτέ δεν αισθάνθηκε τόσο βαθειά χαρά, μιας και η ανταπόκριση του κόσμου σε πλήθος και σε πάθος ήταν συγκλονιστική.
Όσον αφορά το τραγούδι που αναφέρετε, πράγματι κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου τα λαϊκά τραγούδια κυριαρχούσαν στον Ραδιοφωνικό Σταθμό των Ενόπλων Δυνάμεων και μεταξύ τους φυσικά και αυτό. Τότε κι εγώ ως στρατιώτης στο Α΄ Τάγμα της Μακρονήσου, έγινα αναγκαστικός ακροατής, μιας και τα μεγάφωνα μας βομβαρδίζανε μ’ αυτά τα τραγούδια. Και εμείς οι κομμουνιστές που είχαμε μεταφερθεί για να μας «αναμορφώσουν» με τις γνωστές μεθόδους, δεν μπορώ να πω ότι τα ακούγαμε με ευχαρίστηση, μιας και τα είχαμε συνδέσει με τον Εθνικό Στρατό και ειδικά εμείς οι Μακρονησιώτες με το Α2, δηλαδή τους βασανιστές μας.
Πάντως για το συγκεκριμένο τραγούδι υπάρχει μια μικρή προσωπική ιστορία. Στη Μακρόνησο μας μεταφέρανε από την Ικαρία στα 1948 στο Τέταρτο Τάγμα των πολιτικών κρατουμένων, στα βόρεια του νησιού. Από κει διάλεξαν τριακόσιους της ηλικίας μου (24 χρονών) στις 26 Μαρτίου του 1949 και μας πήγαν στην χαράδρα του Α΄ Τάγματος, όπου μας περίμεναν οι Αλφαμίτες βασανιστές μας. Μετά από λίγες μέρες, χτυπημένος και αναίσθητος μεταφέρθηκα στο 401 Στρατιωτικό Νοσοκομείο, στην Αθήνα, στο θάλαμο-φυλακή (Κωστόπουλου). Όταν συνήλθα και έφτασα στο σημείο να μπορώ να βαδίσω με πατερίτσες, θα ήταν μέσα Μαϊου, μάθαμε ότι πρόκειται να μας ξαναπάνε στο νησί μέσω του Κέντρου Διερχομένων στο Σταθμό Λαρίσης. Μπόρεσα να ειδοποιήσω τη Μυρτώ για τη μέρα και την ώρα της μεταφοράς κι έτσι μπήκαμε στο ίδιο τραμ, απ’ αυτά τα κίτρινα, εγώ πίσω με τους φρουρούς μου κι αυτή μπροστά. Έτσι βλεπόμαστε σε όλη τη διαδρομή. Κατεβήκαμε στην Ομόνοια και μετά πήραμε με τα πόδια το δεξί πεζοδρόμιο της Αγίου Κωνσταντίνου. Η Μυρτώ βάδιζε στο απέναντι πεζοδρόμιο κι έτσι εξακολουθήσαμε να κοιτάζουμε ο ένας τον άλλο. Ήταν απόγευμα και ο Σταθμός Ενόπλων Δυνάμεων μετέδιδε το «Κάποια μάνα αναστενάζει», που ακουγόταν από όλα τα καταστήματα και τα ταξί. Σε μια στιγμή οι φρουροί μου μας αντιλήφθηκαν και έσπευσαν να τη συλλάβουν. Έτσι την έχασα ξανά… Καταλαβαίνετε λοιπόν για ποιο λόγο το τραγούδι αυτό χαράχτηκε για πάντα μέσα μου…
Όσο για τους αριστερούς του βουνού (θέλετε να πείτε τους μαχητές του Δημοκρατικού Στρατού) είχαν τα δικά τους τραγούδια, τα Εαμικά, που τραγουδούσαμε κι εμείς στις φυλακές και στις εξορίες. Άλλωστε δεν ήξεραν τα ρεμπέτικα. Αλλά κι αν τα γνώριζαν, δεν θα τα τραγουδούσαν, γιατί αγωνιστής και ρεμπέτης, δηλαδή αγώνας και χασίσι ήταν πράγματα εντελώς αντίθετα με την αγωγή μας εκείνου του καιρού.
- Σας το ρώτησα αυτό, γιατί και στη συναυλία είχατε πει στο τέλος «Ο λεβέντης να γυρίσει απ’ τη μαύρη Ικαριά»
-Μα είπα, ότι εγώ το άκουσα στην Ικαρία. Στην Ικαρία αλλάζανε τους στίχους. Εκεί ακούσαμε πολλά τέτοια τραγούδια. Εγώ εκεί άκουσα αυτά τα τραγούδια κι ήταν κι αυτό κι αλλάζαμε τους στίχους, πράγματι… Αλλά όχι στα βουνά… Στα βουνά δεν είχε φτάσει ποτέ αυτό. Εκτός αυτού, οι περισσότεροι ήτανε χωρικοί και είχανε τα δημοτικά τραγούδια κυρίως.
Στο video μπορείτε να ακούσετε το απόσπασμα της συνέντευξης του Μίκη Θεοδωράκη, μαζί με την πρώτη εκτέλεση του τραγουδιού με τη Στέλλα Χασκίλ, τον Βασίλη Τσιτσάνη και τον Μάρκο Βαμβακάρη και την ηχογράφηση από τα Νταμάρια της Κοκκινιάς με τον Τσιτσάνη και τον Μίκη Θεοδωράκη.
Στο δεύτερο video μπορείτε να δείτε την ιστορική εκτέλεση του τραγουδιού με τον Βασίλη Τσιτσάνη και τον Μίκη Θεοδωράκη.
Πηγές:
1) Από το ένθετο του δίσκου του Γιώργου Νταλάρα «Ρεμπέτικα Της Κατοχής» (Επιμέλεια: Κώστας Χατζηδουλής / Μinos 1980).
2) Από το πρόγραμμα των συναυλιών του Γιώργου Νταλάρα «Αφιέρωμα στον Βασίλη Τσιτσάνη», στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών το 2001 (επιμέλεια: Κώστας Χατζηδουλής).
Ήταν 31 Μαΐου του 1947, σύμφωνα με τα στοιχεία που έχω στη διάθεσή μου, καταμεσής του Εμφυλίου, όταν ο Βασίλης Τσιτσάνης μπήκε στο studio για να ηχογραφήσει ένα από τα πιο δυνατά τραγούδια του (συνδημιουργία με τον Μπάμπη Μπακάλη στους στίχους), με ερμηνεύτρια τη Στέλλα Χασκίλ, που τη συνόδευσαν με τα σεγόντα τους ο Μάρκος Βαμβακάρης και ο ίδιος ο συνθέτης. Το «Κάποια μάνα αναστενάζει» κυκλοφόρησε σε δίσκους γραμμοφώνου Parlophone (B-74100), ενώ, σχεδόν, σαράντα μέρες μετά ηχογραφήθηκε ξανά, για λογαριασμό της Columbia από το περίφημο Ντούο Χάρμα, που αποτελούσαν η Λίτσα και ο Τόλης Χάρμας.
Όπως ήταν φυσικό, το τραγούδι, λόγω των στίχων του, δεν μπόρεσε να ξεπεράσει τους «σκοπέλους» της λογοκρισίας της εποχής κι έτσι:
«Λίγους μήνες μετά την κυκλοφορία του, απαγορεύθηκε με διαταγή του Υπουργείου Δημοσίας Τάξεως, να παίζεται και να τραγουδιέται σε δημόσιους χώρους. Σημαντικότατο ρόλο στην παραπάνω διαταγή έπαιξε και το μεγάλο κύμα συλλήψεων του Ιούλη 1947. Στα 1951 συμπεριλήφθηκε στον κατάλογο των “Απαγορευμένων ρεμπέτικων” που δημοσίευσε στον τύπο η Αστυνομική Διεύθυνση Αθηνών. Παρόλα αυτά τραγουδήθηκε από τους αριστερούς στις εξορίες και στις φυλακές όσο κανένα άλλο ρεμπέτικο. Οι εξόριστοι δε του Άη Στράτη όταν το τραγουδούσαν αντί για ξενιτιά έλεγαν “Ικαριά” (“…ο λεβέντης να γυρίσει απ ’τη μαύρη Ικαριά”)» (1)
Αξίζει να σημειωθεί πως εκτός από τις τρεις στροφές που ηχογραφήθηκαν σε όλες τις εκτελέσεις, υπάρχει και μία τέταρτη που παραμένει αδισκογράφητη:
«Πίκρες πόνοι την εδέρνουν,
κι είναι πάντα σκεφτικιά,
βασανίζεται η δόλια,
μα τον γιο της δεν ξεχνά» (2)
Το «Κάποια μάνα αναστενάζει» γνώρισε, στο πέρασμα των χρόνων, αρκετές επανεκτελέσεις. Το 1962 ηχογραφήθηκε τρεις φορές, από τον Βαγγέλη Περπινιάδη, την Πόλυ Πάνου με τον συνθέτη και τον Στέλιο Καζαντζίδη (για δίσκο που κυκλοφόρησε τότε στην αγορά της Αυστραλίας), το 1972 η Μαρινέλλα το συμπεριέλαβε στα «Αθάνατα ρεμπέτικα», το 1976 αποτέλεσε ένα από τα δώδεκα τραγούδια του έβδομου δίσκου της Σωτηρίας Μπέλλου με τις επανεκτελέσεις των παλιών λαϊκών με τίτλο «Η αρχόντισσα του ρεμπέτικου» και το 1980 το ξανατραγούδησαν ο Βαγγέλης Περπινιάδης, αλλά και ο Γιώργος Νταλάρας, με τη Γλυκερία και τον Δημήτρη Κοντογιάννη στα «Ρεμπέτικα της Κατοχής». Επίσης το «Κάποια μάνα αναστενάζει» ήταν ένα από τα τραγούδια με τα οποία «μεγάλωσε» ο Γιώργος Μαργαρίτης το 1985 και ξανατραγούδησε δεκαοκτώ χρόνια αργότερα στη συναυλία αφιέρωμα στον Βαγγέλη Περπινιάδη στο θέατρο του Λυκαβηττού, που αποτυπώθηκε σε cd, το 2004 συμπεριλήφθηκε σε μια εκτέλεση με τον Γρηγόρη Νταραβάνογλου και τον Γιώργο Νταλάρα, στο dvd από τις παραστάσεις του Νταλάρα που ήταν αφιερωμένες στον Βασίλη Τσιτσάνη στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών και το 2008 γνώρισε άλλη μία ζωντανή ηχογράφηση, από τη Μαρία Φαραντούρη, αυτή τη φορά, στο cd «Μύθοι γυναικών».
Όταν ο Τσιτσάνης συνάντησε τον Μίκη…
Το «Κάποια μάνα αναστενάζει» ήταν ένα από τα τραγούδια που ακούστηκαν στις 28 Αυγούστου 1983 από τον Βασίλη Τσιτσάνη και τον Μίκη Θεοδωράκη, στην ιστορική συναυλία του Βασίλη Τσιτσάνη στον Κοκκινόβραχο της Νίκαιας (νυν Κατράκειο θέατρο), που διοργάνωσε ο Μίκης Θεοδωράκης και επιμελήθηκε ο Κώστας Χατζηδουλής, στο πλαίσιο των εκδηλώσεων «Μουσικός Αύγουστος ‘83» Η ηχογράφηση αυτή, από την τηλεοπτική μετάδοση της συναυλίας, συμπεριλήφθηκε το 1992 στη συλλογή τραγουδιών του Τσιτσάνη «Μοναδικές ερμηνείες», που κυκλοφόρησε από την ΜΒΙ.
Γιατί όμως ο Μίκης Θεοδωράκης διάλεξε το συγκεκριμένο τραγούδι; Συζητώντας μαζί του στο πλαίσιο μιας μεγάλης συνέντευξης που μου παραχώρησε στις 30 Νοεμβρίου 2007, ανάμεσα στα θέματα ήταν και η επιλογή του «Κάποια μάνα αναστενάζει» στη συναυλία που προανέφερα:
-Συνεχίζοντας την κουβέντα μας για το ρεμπέτικο, θέλω να σας θυμίσω το καλοκαίρι του 1983, όταν σε μια συναυλία του Βασίλη Τσιτσάνη στα Νταμάρια Νίκαιας (νυν Κατράκειο) τραγουδήσατε μαζί ένα σπουδαίο τραγούδι δικό του και του Μπάμπη Μπακάλη, το «Κάποια μάνα αναστενάζει». Γιατί διαλέξατε ειδικά αυτό το τραγούδι; Αληθεύει ότι κατά τη διάρκεια του εμφυλίου, το τραγουδούσαν τόσο οι αριστεροί στα βουνά όσο και οι ταγματασφαλίτες , με τροποποιημένους στίχους;
-Την συναυλία για τον Τσιτσάνη στην Κοκκινιά την οργάνωσα εγώ, για να δώσω ακόμα ένα μάθημα σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο μια κοινωνία θα πρέπει να συμπεριφέρεται στα όποια άξια τέκνα της. Και πρώτα απ’ όλα να μάθει να τους τιμά όταν ακόμα βρίσκονται εν ζωή και όχι μετά θάνατον, όπως συμβαίνει ανέκαθεν με την -πολλές φορές- μυωπική και αχάριστη ελληνική κοινωνία. Όπως μου είπε και ο ίδιος ο Βασίλης Τσιτσάνης με τον οποίο είχαμε γίνει φίλοι, ποτέ δεν αισθάνθηκε τόσο βαθειά χαρά, μιας και η ανταπόκριση του κόσμου σε πλήθος και σε πάθος ήταν συγκλονιστική.
Όσον αφορά το τραγούδι που αναφέρετε, πράγματι κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου τα λαϊκά τραγούδια κυριαρχούσαν στον Ραδιοφωνικό Σταθμό των Ενόπλων Δυνάμεων και μεταξύ τους φυσικά και αυτό. Τότε κι εγώ ως στρατιώτης στο Α΄ Τάγμα της Μακρονήσου, έγινα αναγκαστικός ακροατής, μιας και τα μεγάφωνα μας βομβαρδίζανε μ’ αυτά τα τραγούδια. Και εμείς οι κομμουνιστές που είχαμε μεταφερθεί για να μας «αναμορφώσουν» με τις γνωστές μεθόδους, δεν μπορώ να πω ότι τα ακούγαμε με ευχαρίστηση, μιας και τα είχαμε συνδέσει με τον Εθνικό Στρατό και ειδικά εμείς οι Μακρονησιώτες με το Α2, δηλαδή τους βασανιστές μας.
Πάντως για το συγκεκριμένο τραγούδι υπάρχει μια μικρή προσωπική ιστορία. Στη Μακρόνησο μας μεταφέρανε από την Ικαρία στα 1948 στο Τέταρτο Τάγμα των πολιτικών κρατουμένων, στα βόρεια του νησιού. Από κει διάλεξαν τριακόσιους της ηλικίας μου (24 χρονών) στις 26 Μαρτίου του 1949 και μας πήγαν στην χαράδρα του Α΄ Τάγματος, όπου μας περίμεναν οι Αλφαμίτες βασανιστές μας. Μετά από λίγες μέρες, χτυπημένος και αναίσθητος μεταφέρθηκα στο 401 Στρατιωτικό Νοσοκομείο, στην Αθήνα, στο θάλαμο-φυλακή (Κωστόπουλου). Όταν συνήλθα και έφτασα στο σημείο να μπορώ να βαδίσω με πατερίτσες, θα ήταν μέσα Μαϊου, μάθαμε ότι πρόκειται να μας ξαναπάνε στο νησί μέσω του Κέντρου Διερχομένων στο Σταθμό Λαρίσης. Μπόρεσα να ειδοποιήσω τη Μυρτώ για τη μέρα και την ώρα της μεταφοράς κι έτσι μπήκαμε στο ίδιο τραμ, απ’ αυτά τα κίτρινα, εγώ πίσω με τους φρουρούς μου κι αυτή μπροστά. Έτσι βλεπόμαστε σε όλη τη διαδρομή. Κατεβήκαμε στην Ομόνοια και μετά πήραμε με τα πόδια το δεξί πεζοδρόμιο της Αγίου Κωνσταντίνου. Η Μυρτώ βάδιζε στο απέναντι πεζοδρόμιο κι έτσι εξακολουθήσαμε να κοιτάζουμε ο ένας τον άλλο. Ήταν απόγευμα και ο Σταθμός Ενόπλων Δυνάμεων μετέδιδε το «Κάποια μάνα αναστενάζει», που ακουγόταν από όλα τα καταστήματα και τα ταξί. Σε μια στιγμή οι φρουροί μου μας αντιλήφθηκαν και έσπευσαν να τη συλλάβουν. Έτσι την έχασα ξανά… Καταλαβαίνετε λοιπόν για ποιο λόγο το τραγούδι αυτό χαράχτηκε για πάντα μέσα μου…
Όσο για τους αριστερούς του βουνού (θέλετε να πείτε τους μαχητές του Δημοκρατικού Στρατού) είχαν τα δικά τους τραγούδια, τα Εαμικά, που τραγουδούσαμε κι εμείς στις φυλακές και στις εξορίες. Άλλωστε δεν ήξεραν τα ρεμπέτικα. Αλλά κι αν τα γνώριζαν, δεν θα τα τραγουδούσαν, γιατί αγωνιστής και ρεμπέτης, δηλαδή αγώνας και χασίσι ήταν πράγματα εντελώς αντίθετα με την αγωγή μας εκείνου του καιρού.
- Σας το ρώτησα αυτό, γιατί και στη συναυλία είχατε πει στο τέλος «Ο λεβέντης να γυρίσει απ’ τη μαύρη Ικαριά»
-Μα είπα, ότι εγώ το άκουσα στην Ικαρία. Στην Ικαρία αλλάζανε τους στίχους. Εκεί ακούσαμε πολλά τέτοια τραγούδια. Εγώ εκεί άκουσα αυτά τα τραγούδια κι ήταν κι αυτό κι αλλάζαμε τους στίχους, πράγματι… Αλλά όχι στα βουνά… Στα βουνά δεν είχε φτάσει ποτέ αυτό. Εκτός αυτού, οι περισσότεροι ήτανε χωρικοί και είχανε τα δημοτικά τραγούδια κυρίως.
Στο video μπορείτε να ακούσετε το απόσπασμα της συνέντευξης του Μίκη Θεοδωράκη, μαζί με την πρώτη εκτέλεση του τραγουδιού με τη Στέλλα Χασκίλ, τον Βασίλη Τσιτσάνη και τον Μάρκο Βαμβακάρη και την ηχογράφηση από τα Νταμάρια της Κοκκινιάς με τον Τσιτσάνη και τον Μίκη Θεοδωράκη.
Στο δεύτερο video μπορείτε να δείτε την ιστορική εκτέλεση του τραγουδιού με τον Βασίλη Τσιτσάνη και τον Μίκη Θεοδωράκη.
Πηγές:
1) Από το ένθετο του δίσκου του Γιώργου Νταλάρα «Ρεμπέτικα Της Κατοχής» (Επιμέλεια: Κώστας Χατζηδουλής / Μinos 1980).
2) Από το πρόγραμμα των συναυλιών του Γιώργου Νταλάρα «Αφιέρωμα στον Βασίλη Τσιτσάνη», στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών το 2001 (επιμέλεια: Κώστας Χατζηδουλής).
