Σαν σήμερα…
Ήταν 13 Δεκεμβρίου του 1968, ακριβώς 50 χρόνια πριν, όταν σε συνέντευξη τύπου, ο ηθοποιός Δημήτρης Μυράτ παρουσίασε τη νέα ετικέτα της δισκογραφικής εταιρείας «Μίνως Μάτσας & Υιός» και τον πρώτο δίσκο με την ετικέτα αυτή, τον περίφημο «Σταθμό» του Μάνου Λοΐζου και του Λευτέρη Παπαδόπουλου, που κυκλοφόρησε με κωδικό MSM 101.
Ο Μάκης Μάτσας επέλεξε το όνομα του πατέρα του Μίνωα Μάτσα για την Minos, όπου κυκλοφορούσε το βασικό ρεπερτόριο και το όνομα της μητέρας του Μαργαρίτας για τη Margophone, με το σήμα της οποίας κυκλοφορούσαν οι επανεκδόσεις και οι φθηνότερες σειρές.
Ένας «σταθμός» στην ελληνική δισκογραφία
Οι στίχοι σε ένα τραγούδι ήταν του Μάνου Λοΐζου, τέσσερα από τα επτά τραγούδια ερμήνευε ο Γιάννης Καλατζής, ο οποίος είχε ήδη σημειώσει τις πρώτες επιτυχίες του με συνθέσεις του Γιώργου Μητσάκη και με τα «Χρυσά κλειδιά» του Θόδωρου Δερβενιώτη και του Κώστα Βίρβου, ενώ με ένα τραγούδι συμμετείχαν η σταθερά ανερχόμενη Λίτσα Διαμάντη, ο καθιερωμένος λαϊκός τραγουδιστής και μπουζουξής Δημήτρης Ευσταθίου και ο Γιώργος Νταλάρας, που «ακροβατώντας» ανάμεσα σε τραγούδια του Γιώργου Μητσάκη και του Σταύρου Κουγιουμτζή, έψαχνε να βρει το δρόμο του. Το δίσκο συμπλήρωναν πέντε ορχηστρικά, τα περισσότερα από τα οποία αποτελούσαν διασκευές και συρραφές από τα θέματα των τραγουδιών.
Τα τραγούδια του δίσκου
1) Δελφίνι – δελφινάκι / Γιάννης Καλατζής & Λίτσα Διαμάντη
2) Το παλιό ρολόι / Γιάννης Καλατζής
3) Ο σταθμός / Ορχήστρα
4) Όποιος δει το παλικάρι (στίχοι: Μάνος Λοΐζος) / Λίτσα Διαμάντη & Γιώργος Νταλάρας
5) Ήτανε οχτώ – εννιά / Γιώργος Νταλάρας
6) Φινάλε πρώτου μέρους / Ορχήστρα
7) Το μελαχρινάκι / Γιάννης Καλατζής
8) Η δουλειά κάνει τους άντρες / Δημήτρης Ευσταθίου
9) Σ’ αποθύμησα / Ορχήστρα
10) Πίσω απ’ την πόρτα / Γιάννης Καλατζής
11) Επιστροφή / Ορχήστρα
12) Φινάλε δεύτερου μέρους / Ορχήστρα
Έπαιξαν οι μουσικοί
H ενορχήστρωση και διεύθυνση της ορχήστρας έγιναν από τον Μάνο Λοΐζο. Έπαιξαν οι μουσικοί: Στέλιος Ζαφειρίου, Χρήστος Ψαρρός (μπουζούκι), Δημήτρης Φάμπας, Σωτήρης Μαρίνος (κιθάρα), Τάσος Διακογιώργης (μεταλλόφωνο), Νίκος Τσεσμελής (μπάσο), Δημήτρης Βράσκος, Μπάμπης Μαλλίδης (μαντολίνο), Ανδρέας Αλεξανδράτος (πιάνο), Σπύρος Ρέγγιος (φλάουτο), Σωτήρης Ταχιάτης (τσέλο), Α. Μιχαήλ (drums). Η ηχογράφηση έγινε στην Columbia από τον Γιάννη Κωνσταντόπουλου, ενώ η διεύθυνση παραγωγής ήταν του Μάκη Μάτσα.
Το «Δελφίνι», το «ρολόι» και τα υπόλοιπα…
Αυτός ήταν ο πρώτος από τους τρεις ολοκληρωμένους δίσκους του Μάνου Λοΐζου και του Λευτέρη Παπαδόπουλου. Ακολούθησαν οι «Θαλασσογραφίες» το 1970 και το «Να’χαμε τι να’χαμε» το 1972, αλλά και αρκετά «σκόρπια» τραγούδια. Μέχρι το 1968 Λοΐζος και Παπαδόπουλος είχαν παρουσιάσει στη δισκογραφία τρία μόνο τραγούδια. Η αρχή έγινε με το «Αυτό το αγόρι» με την Αλέκα Μαβίλη το 1966 και ακολούθησαν το «Πώς τον αγαπώ» με την Ζωή Φυτούση και την Λίτσα Διαμάντη και το «Σαββατόβραδο» με την Ζωή Φυτούση και τον Μάριο Κώστογλου το 1967.
Πέντε από τα τραγούδια του «Σταθμού» κυκλοφόρησαν παράλληλα και σε δίσκους 45 στροφών. Το «Δελφίνι δελφινάκι» με «Το παλιό ρολόι» (MINOS 5025), το «Η δουλειά κάνει τους άντρες» με το «Κάθε που βραδιάζει» – που δεν συμπεριλήφθηκε στο «Σταθμό» - με τον Δημήτρη Ευσταθίου και τον Μάνο Παπαδάκη (MINOS 5030) και το «Πίσω απ’ την πόρτα» μαζί με το «Το μελαχρινάκι» (MINOS 5054).
Το «Μελαχρινάκι» γράφτηκε πάνω στη μελωδία ενός παλιότερου τραγουδιού των ίδιων δημιουργών από τη θεατρική παράσταση της Άλκηστης Γάσπαρη «Ρέστια, το νησί των σφουγγαράδων», ενώ το «Δελφίνι δελφινάκι», εκτός από τα juke-box της εποχής, ακούστηκε το 1970 από τον Γιάννη Καλατζή και στην ταινία του Οδυσσέα Κωστελέτου «Ο Σταύρος είναι πονηρός», με τον Σταύρο Παράβα και την Ελένη Προκοπίου.
Το «Δελφίνι δελφινάκι» αποδείχθηκε και το «όχημα» που «τράβηξε» τον υπόλοιπο δίσκο προς την επιτυχία (με το πέρασμα του χρόνου ακούστηκαν και τα υπόλοιπα) και γνώρισε εκείνη την εποχή αρκετές επανεκτελέσεις σε άλλες εταιρείες, από τραγουδιστές μικρότερης «εμβέλειας», όπως ο Σταύρος Μιχαλόπουλος, ο Λουκάς Δέλιος, ο Χρήστος Πατρωνίδης, ο Π.Τσίχλης, ο σπουδαίος κιθαρίστας και ερμηνευτής Μάριος Κώστογλου με το σεγόντο της Σόφης Ζαννίνου, αλλά και η Μελίνα Μερκούρη, που κατά τη διάρκεια της αυτοεξορίας της στο εξωτερικό, τραγούδησε το «Δελφινάκι» με γαλλικά λόγια και με τίτλο «Μelina Melinaki».
Όσον αφορά τη διαδρομή άλλων δυο τραγουδιών μέχρι το «Σταθμό», το «Όποιος δει το παλικάρι» είχε ακουστεί το 1967 στην ταινία του Ντίνου Δημόπουλου «Πυρετός στην άσφαλτο» από την Μαρία Κορδερά και τον Μάριο Κώστογλου, ενώ το «Η δουλειά κάνει τους άντρες» πρωτοακούστηκε την ίδια χρονιά από την Ελένη Ροδά στην ταινία του Γρηγόρη Γρηγορίου «Τρούμπα ‘67» (Το 1971 το τραγούδι ηχογραφήθηκε από την Ελένη Ροδά και κυκλοφόρησε σε δίσκο 45 στροφών).
Μνήμες Λευτέρη Παπαδόπουλου
Ο δίσκος κυκλοφόρησε στα πρώτα χρόνια της χούντας, εποχή που η λογοκρισία ήταν στο «φόρτε» της… Ο Λευτέρης Παπαδόπουλος θυμάται για τις περιπέτειες που πέρασαν δυο τραγούδια, αρχικά το «Παλιό ρολόι» και στη συνέχεια το «Πίσω απ’ την πόρτα» μέχρι την κυκλοφορία τους:
«Το παλιό ρολόι»
“Το έγραψα στη δικτατορία, με πρόθεση να βγουν από το τραγούδι οι υπαινιγμοί κάποιων «μηνυμάτων». Η μουσική είναι από ένα παλιό γρήγορο τραγούδι του Μάνου, το «Κρητικό σταφύλι». Του είπα να το κάνει αργό, το έκανε και μετά προσθέσαμε κι ένα ρεφρέν. Στον τελευταίο στίχο , για τη λογοκρισία, το «μα οι άνθρωποί μας» έγινε «μα τα χελιδόνια»”.
«Πίσω απ’ την πόρτα»
“Οι πρώτες σοβαρές κόντρες με την κρατική λογοκρισία άρχισαν το 1968, όταν βγάλαμε με τον Λοΐζο το δίσκο Ο ΣΤΑΘΜΟΣ. Σε ένα τραγούδι που το λέγαμε «Το καρφί» περιέγραφα το εσωτερικό ενός φτωχόσπιτου. Στα σπίτια αυτά δεν υπάρχουν κρεμάστρες. Για κρεμάστρες χρησιμοποιούνται καρφιά καρφωμένα πίσω απ’ την πόρτα. Έγραφα λοιπόν: «Πίσω απ’ την πόρτα το καρφί /και στο καρφί σακάκι». Οι ηλίθιοι λογοκριτές, όμως, θεώρησαν ότι με τη λέξη «καρφί» αναφερόμουν σε κάποιον χαφιέ («καρφιά» λέμε τους σπιούνους, τους χαφιέδες κλπ.) και ζήτησαν αλλαγή. Δεν ήταν δύσκολο, έγραψα: «Πίσω απ’ την πόρτα την κλειστή / ένα παλιό σακάκι». Άλλαξα και τον τίτλο του τραγουδιού: «Πίσω απ’ την πόρτα» το έκανα.
Εκεί όμως που βρήκα τον μπελά μου ήταν στην τελευταία στροφή. Έγραφα: «Δίπλα στα πλίθινα σκαλιά/ μια λεύκα απάνου ως κάτου/ είναι απ’ τα χέρια εκεινού/ πού ‘χε το μπόι τ’ ουρανού/ το μπόι του θανάτου». Οι λογοκριτές φρυάξανε! Ζήτησαν άμεση αποκατάσταση αυτής της στροφής. Συνεμορφώθην προς τας υποδείξεις. Και η στροφή έγινε: «Μες στην καρδιά μου την πικρή/ ήρθε το πρώτο χιόνι/ μες στην καρδιά που ράγισες/ τη νύχτα που με άφησες/ χαμένο χελιδόνι». Τα μισά λόγια σ’ αυτήν τη στροφή είναι του Λοΐζου”. (3)
Ένα τεράστιο σε αξία μουσικό έργο
Ακούγοντας τα τραγούδια του «Σταθμού», νομίζεις ότι βαδίζεις πλάι, πλάι με το βαθύ αίσθημα, ότι δίνεις ένα κομμάτι από την καρδιά σου στη συγκίνηση, ότι λες καλημέρα στον ρομαντισμό, ότι ρίχνεις μια ματιά στην μελαγχολία, ότι κάνεις συντροφιά με την χαρά και την αισιοδοξία, στο τέλος ότι γίνεσαι ένα με αυτό τον ίδιο τον «Σταθμό».
Ο «Σταθμός» σας φέρνει κοντά στα πιο καινούργια, τα πιο γοητευτικά, τα πιο πολύτιμα μυστικά της σύγχρονης λαϊκής μουσικής του τόπου μας.
Σας δίνει την ευκαιρία σήμερα κιόλας, να γεμίσετε την ψυχή σας με τις μελωδίες του και να χαρίσετε νέα ζωντάνια στις αισθήσεις σας με τους ρυθμούς και τους στίχους του.
Ας δούμε όμως τι λέει για τα τραγούδια του «Σταθμού» ο ίδιος ο συνθέτης, ο Μάνος Λοΐζος:
«Η ορχήστρα ξεθυμαίνει στο τελευταίο της κομμάτι, τα πολύχρωμα φώτα σβύνουν ένα - ένα, το πανηγύρι κοντεύει να πάρει τέλος και τα παιδιά παίρνουν καθένα το δρόμο του… Η πρώτη πρωινή βροχή τους ψιλοβρέχει το μέτωπο. Μέσα από αυτό το κλίμα ζωντάνεψαν τα τραγούδια και οι μουσικές του “Σταθμού” μέσα από τον απόηχο της ορχήστρας, το ξέφτισμα της γιορτής και το αχνό φως της καινούργιας ημέρας που έρχεται…!»
Οι στίχοι των τραγουδιών που βρίσκονται στο «Σταθμό» ανήκουν στον Λευτέρη Παπαδόπουλο και είναι ένα κομμάτι από την ψυχή του ποιητή. Είναι για πρώτη ίσως φορά που ο Λευτέρης δίνει τον ίδιο του τον εαυτό. Και οι ερμηνευταί του; Δίχως άλλο είναι οι πιο ιδανικοί. Τούτο το τεράστιο σε αξία μουσικό έργο αποδίδεται από τον καθιερωμένο πια Γιάννη Καλατζή, την μοναδική Λίτσα Διαμάντη, τον κλασικό στο είδος του Δημήτρη Ευσταθίου και το καινούργιο ταλέντο: Τον Γιώργο Νταλάρα.
Η εταιρεία «Μίνως Μάτσας & Υιός» αγκάλιασε με πολύ αγάπη το έργο από την πρώτη κιόλας στιγμή, από τότε που ακόμα ήταν στις παρτιτούρες. Για την στερεοφωνική του εγγραφή χρειάσθηκαν 214 ολόκληρες ώρες δουλειάς. Πιστεύει δε ότι με το δίσκο αυτό προσφέρει κάτι «νέο», κάτι αξιόλογο στο χώρο της σύγχρονης λαϊκής μουσικής του τόπου μας.
(Το σημείωμα στο οπισθόφυλλο του δίσκου).
Ο Μάκης Μάτσας θυμάται…
Στο video μπορείτε να παρακολουθήσετε ένα απόσπασμα από το dvd που συνοδεύει το βιβλίο του Μάκη Μάτσα «Πίσω απ’ τη μαρκίζα», με αφηγήσεις του Μάκη Μάτσα και των υπόλοιπων συντελεστών, σχετικά με την ιστορία του δίσκου και την εποχή του (από το κανάλι του Μάκη Μάτσα στο youtube).
Πηγές: 1) Μάκης Μάτσας «Πίσω απ’ τη μαρκίζα» («Διόπτρα», 2014)
2) Τα κείμενα στο ένθετο της επανέκδοσης του cd «Ο σταθμός» (Επιμέλεια: Γιώργος Τσάμπρας, Minos - Emi, 2002)
3) Λευτέρης Παπαδόπουλος «Τα τραγούδια γράφουν την ιστορία τους» («Ιανός ο Μελωδός», 2006)
