Μάνος Χατζιδάκις «Ο σκληρός Απρίλης του 45»

Ο δίσκος ηχογραφείται με ηχολήπτη το Στέλιο Γιαννακόπουλο και βοηθό τον Γιάννη Παπαϊωάννου και κυκλοφορεί και στην Αμερική από την Peters International. Το εξώφυλλο είναι σχέδιο του Γιάννη Μόραλη. Με την επιβολή του ψηφιακού επανεκδίδεται σε cd, ενώ το 2011 διανέμεται μαζί με γνωστή κυριακάτικη εφημερίδα. Νομίζω πως έχει σημασία να επισημάνουμε κάποια ιστορικά στοιχεία, όσον αφορά τις διαφοροποιήσεις στην πατρότητα των τραγουδιών, που διαφέρουν από έκδοση σε έκδοση και που αποδεικνύουν πόσο θολά ήταν στα χρόνια του ’70 -και ως ένα σημείο παραμένουν ακόμα- τα στοιχεία για τους δημιουργούς των τραγουδιών. Στην έκδοση του 1972 του ΕΟΤ καταρχάς, δεν αναγράφονται πουθενά οι δημιουργοί. Στην έκδοση του δίσκου του ’74, ως «Σκληρός Απρίλης του 45» πλέον, αλλά και στην πρώτη έκδοση του cd, το τραγούδι «Θα γυρίσει κι ο τροχός» αναγράφεται σαν σύνθεση του Γιώργου Μητσάκη. Στις μετέπειτα επανεκδόσεις το λάθος διορθώθηκε και αναγράφηκαν τα σωστά ονόματα, που είναι ο Μιχάλης Σουγιούλ στη μουσική και οι Αλέκος Σακελλάριος και Χρήστος Γιαννακόπουλος στους στίχους. Το «Μάγκας βγήκε για σεργιάνι» στην πρώτη έκδοση βινυλίου αλλά και στην πρώτη του cd φέρεται ως σύνθεση του Απόστολου Καλδάρα. Στην επανέκδοση του cd έχει προστεθεί και το όνομα του Βασίλη Τσιτσάνη. Αυτό το τραγούδι άλλωστε, που ήταν και το πρώτο του Καλδάρα, έγινε η αιτία για να διαταραχθούν από το 1946, οι σχέσεις Καλδάρα και Τσιτσάνη και να μείνουν ψυχρές ως το τέλος των δυο δημιουργών. Στο «Πικραμένο αγόρι» αρχικά αναγράφηκε σαν μοναδικός δημιουργός ο Πρόδρομος Τσαουσάκης. Στην πρώτη έκδοση του cd προστέθηκε και το όνομα του στιχουργού Βασίλη Ταμβάκη, που δεν είναι άλλος από τον Χαράλαμπο Βασιλειάδη ή Τσάντα. Στην τελευταία επανέκδοση του cd αναφέρεται σαν συνθέτης ο Βασίλης Τσιτσάνης και στιχουργός ο Βασίλης Ταμβάκης. Αυτή είναι μάλλον και η επικρατέστερη εκδοχή. Το μεγάλο μπέρδεμα -και γι’ αυτό δεν έγραψα και το όνομα του δημιουργού στη λίστα με τα τραγούδια παραπάνω- είναι στο «Βγήκα στου Βοτανικού τα πέριξ». Στην πρώτη έκδοση του «Απρίλη» υπάρχει η ένδειξη «C.C», copyright control δηλαδή. Στην πρώτη έκδοση του cd αναφέρεται ως δημιουργός ο Στέλιος Κηρομύτης, όπως και στην επανέκδοση, όπου μάλιστα υπάρχει μια σημείωση, που λέει πως πρόκειται για ένα μάλλον ξεχασμένο τραγούδι που βρήκε ο Μάνος Χατζιδάκις και ενέταξε στο «Σκληρό Απρίλη», ενώ δεν είναι γνωστή καμιά προγενέστερη ηχογράφηση. Είναι λάθος αυτό, αυτό πρόκειται για το τραγούδι «Στάθηκα πενιές ν’ ακούσω» που πρωτοκυκλοφόρησε το 1948, σε δίσκο 78 στροφών Odeon, ως σύνθεση του Στράτου Παγιουμτζή, με τραγουδιστές το Στράτο Παγιουμτζή και τον Απόστολο Καλδάρα. Η εκτέλεση αυτή συμπεριλήφθηκε και στο δεύτερο cd με τραγούδια του Παγιουμτζή, που κυκλοφόρησαν από τη σειρά «Αρχείο Ελληνικής Δισκογραφίας» με την επιμέλεια του Παναγιώτη Κουνάδη και εκεί φαίνεται σαν σύνθεση του Παγιουμτζή, ενώ σε άλλες καταγραφές φέρεται και ως τραγούδι του Τσιτσάνη.

Δέκα χρόνια μετά από το 1962, που εκδόθηκαν οι «Πασχαλιές μέσα από τη νεκρή γη», έρχεται σα συνέχεια ο «Σκληρός Απρίλης του 45» . Γράφοντας δυο λόγια για το δίσκο αυτό, δεν έχω παρά να επαναλάβω αυτά που έγραψα πριν από μερικές ημέρες για τις «Πασχαλιές». Πως τόσο οι δίσκος αυτός, όσο και οι υπόλοιπες εργασίες του Χατζιδάκι πάνω στα ρεμπέτικα, αποτελούν το καλύτερο σχολείο για τους νεώτερους μουσικούς που θέλουν να ασχοληθούν με την ενορχήστρωση. Από τα πιο χαρακτηριστικά σημεία του «Σκληρού Απρίλη» είναι ο «Καθρέφτης» του Χατζιδάκι, που είναι και το μοναδικό κομμάτι, που δεν ανήκει στα ρεμπέτικα. Αυτόπτης μάρτυς στην ηχογράφηση ο Γιάννης Παπαϊωάννου, βοηθός του ηχολήπτη Στέλιου Γιαννακόπουλου, που θυμάται σχετικά: “Θυμάμαι πως στο δίσκο «Ο Σκληρός Απρίλης του 45» που ηχογραφήθηκε τον Οκτώβρη του 1972 και στο Νο 5 κομμάτι «Ο Καθρέφτης» (ο δίσκος είναι όλος ορχηστρικός) υπάρχουν δυο μπουζούκια που κάνουν διάλογο μεταξύ τους. Αυτό συνέβη τυχαία. Έχει παίξει ο Θανάσης Πολυκανδριώτης ένα σόλο σ’ ένα κανάλι και μετά πάλι σ’ ένα άλλο κανάλι άλλο σόλο για να διαλέξει ο Μάνος ποιο του αρέσει για να βάλουμε στο δίσκο. Κάποια στιγμή ανοίγουμε και τα δύο κανάλια και αρέσουν και τα δυο σόλο που έχει κάνει ο Θανάσης, και ο Μάνος αποφάσισε να μπούνε δεξιά κι αριστερά, σαν να κοιτάζει το ένα μπουζούκι το άλλο και έδωσε στο κομμάτι τον τίτλο «Καθρέφτης»”. (1)