Ο Βασίλης Βασιλικός είναι ένας από τους πρώτους Ελληνες συγγραφείς που έγιναν γνωστοί εκτός συνόρων, αφού, μετά την παγκόσμια επιτυχία του Ζ, και την αυτοεξορία του στα χρόνια της δικτατορίας, έγινε ένας από τους πιο περιζήτους συγγραφείς της εποχής. Ζώντας μιά ζωή που πολλοί θα ζήλευαν, με έντονη την αίσθηση της περιπέτειας, είχε την τύχη να γνωρίσει και να ζήσει από κοντά πολλές προσωπικότητες της εποχής εκείνης, Ελληνες και ξένους.
Από τις σελίδες της αυτοβιογραφίας του περνούν ονόματα σαν της Σιμόν ντε Μποβουάρ, του Ζαν Πώλ Σαρτρ,της Μέρυ ΜακΚάρθυ,του Ιταλο Καλβίνο, της Μαργκερίτ Ντυράς, του Αντρέ Ζίντ, του Κώστα Γαβρά, του Ζορζ Μουστακί, αλλά και του Αντώνη Σαμαράκη, του Γιώργου Σεφέρη, του Οδυσσέα Ελύτη, του Γιάννη Τσαρούχη, του Βασίλη Τσιτσάνη, του Μένη Κουμανταρέα, της Οριάνα Φαλάτσι, του Αλέκου Παναγούλη, της Μελίνας Μερκούρη και του Ζύλ Ντασσεν, του Ιόλα, του Ανδρέα Παπανδρέου, και τόσοι άλλοι που θα μπορούσαμε να γεμίσουμε σελίδες με τα ονόματά τους.
Ήταν η εποχή, ήταν οι προσωπικότητες που άνθιζαν εκείνα τα χρόνια, ήταν οι καταστάσεις, ίσως και να ήταν ένα σύνολο από όλα αυτά. Το γεγονός είναι πως μέσα από το έργο του, μέσα από την εποχή του, ο Βασίλης Βασιλικός έγινε μάρτυρας μιάς εποχής και μιά προσωπικότητα που πέρασε νωρίς στην νεώτερη ιστορία μας.
Κύριε Βασιλικέ στο «Η μνήμη επιστρέφει με λαστιχένια πέδιλα», δεν μιλάτε με τα καλύτερα λόγια για την δεκαετία του ΄60. Υπήρξατε, όμως, ένα από τα πρόσωπα που την χαρακτήρισαν. Και με το έργο σας και με τη στάση ζωής σας -αυτοεξοριστήκατε στα χρόνια της χούντας. Γενικά δεν διαλέξατε ποτέ τον εύκολο δρόμο. Μπορείτε να μου πείτε τι ακριβώς σας έρχεται στο μυαλό όταν ακούτε την έκφραση «δεκαετία του ΄60»; Ποια ήταν τα καλά και ποια τα ασχημα σημεία της; Άλλαξε σε κάτι την ανθρωπότητα;
Εχετε δίκαιο. Τα περίφημα «σίξτις» τα οποία όσοι δεν τα έζησαν τα υπερεκτιμούν, υπήρξε μια δεκαετία, όπου χωρίς ανοιχτό πόλεμο, γίναν τα περισσότερα εγκλήματα. Πρώτος ο Πρόεδρος των ΗΠΑ Τζον Φιτζέραλντ Κέννεντυ κι αργότερα ο αδελφός του. Ο Μάρτιν Λούθηρ Κινγκ, ο Πατρίς Λουμούμπα και άλλοι ων ουκ έστι αριθμός. Τα «καλά» για μας ήταν η διετία της Κυβέρνησης του «Γέρου της Δημοκρατίας», του Γεωργίου Παπανδρέου και ο «Μάης του 1968». Τα «κακά», στον τόπο μας τουλάχιστον, αρχίζουν με τη δολοφονία του Γρηγόρη Λαμπράκη το 1963 κι ακολουθεί η Αποστασία, Χούντα , Πολυτεχνείο, Κύπρος. Μια φριχτή δεκαετία με αναλαμπές φωτός. Κι η ανθρωπότητα, όπως το λέτε, άρχισε να αλλάζει ρότα.
Με το «Ζ» βρεθήκατε, θέλοντας και μη, στη δίνη μιας παγκόσμιας επιτυχίας, στο κέντρο της επικαιρότητας. Έχοντας γράψει ένα πολύ ελληνικό βιβλίο πως νοιώσατε όταν η ιστορία σας, με αφορμή την ταινία του Κώστα Γαβρά, έφτασε σε κάθε μήκος και πλάτος του πλανήτη; Η ιστορία που περιγράψατε στο «Ζ» προφανώς ξεπερνούσε τα σύνορα της Ελλάδας, ήταν μια παγκόσμια ιστορία....
Παγκόσμια την έκανε η ταινία «Ζ» του Κώστα Γαβρά. Γιατί όπως δεν μπορούσε να γυρίσει την ταινία στην Ελλάδα, την παγκοσμιοποίησε με το ταλέντο του κι όπου παιζόταν, σε όλα τα πλάτη και τη μήκη της γης, λέγαν «αυτό, το ίδιο, έγινε και σε μας». Αυτό ήταν το μεγάλο προτέρημα της.
Είμαι σίγουρος ότι από μικρός ονειρευόσασταν να γίνετε συγγραφέας. Τελικά γίνατε ένας από τους πιό πετυχημένους ελληνες συγγραφείς των τελευταίων 60 χρόνων και ένας από τους πρώτους –και λίγους-που ξεπέρασαν τα ελληνικά σύνορα. Θεωρείτε ότι τα πράγματα σας ήρθαν εύκολα ή δύσκολα; Γιατί έχω ακούσει νεώτερους συγγραφείς να λένε ότι η γλώσσα, η ελληνική γλώσσα, είναι ένα μεγάλο εμπόδιο για να βγεί εκτός συνόρων ένας Έλληνας συγγραφέας.
Δεν ονειρευόμουν γιατί από τα 14 μου χρόνια έγραφα ήδη χωρίς να ξέρω την ιδιότητα του συγγραφέα. Το νερό έτρεχε από τη βρύση και δεν ήξερα από πού έρχεται, πού ήταν η πηγή του. Όσο για τη γλώσσα που λέτε, θα σας πω τι μου είπε ο Ελύτης όταν ποιήματα του κυκλοφόρησαν στα ιταλικά. «Καλή η μετάφραση. Πιάνει το 7% .» «Αυτός ο κόσμος ο μικρός, ο μέγας» αποδόθηκε στη ιταλικά «questo piccolo grande mondo» που ήταν γνωστό στιχάκι από τραγούδι του Τσελεντάνο. Γιατί άλλο «μεγάλος» κι άλλο «μέγας».
Σχεδόν τα περισσότερα χρόνια της ζωής σας τα ζήσατε εκτός Ελλάδας. Ποιά ήταν η εικόνα της Ελλάδας από εκεί;
Η εικόνα της Ελλάδας από μακριά ήταν η ανόθευτη Ελλάδα -τότε δεν υπήρχε διαδίκτυο- όπως κυοφορείται από τη νοσταλγία και όχι από την πραγματικότητα.
Γνωρίσατε και συναναστραφήκατε ανθρώπους πού σήμερα πια, είναι μύθοι για μας. Αντώνης Σαμαράκης, Μελίνα Μερκούρη, Ζυλ Ντασσέν, Μαργκερίτ Ντυράς, Σιμόν Σινιορέ, Υβ Μοντάν, Κώστας Γαβράς, Ανδρέας Παπανδρέου, Νίκος Γκάτσος, Μάνος Χατζιδάκις, Μίκης Θεοδωράκης, για να αναφέρω κάποια ονόματα. Υπήρξε κάποιος από αυτούς που νοιώσατε να σας έδωσε πράγματα, έστω και ερήμην του;
Σχεδόν όλοι κάτι μου δώσαν που με βοήθησε να βρω τον πραγματικό μου εαυτό.
Να μιλήσουμε λίγο για τον Αλέκο Παναγούλη; Διαβάζοντας την αυτοβιογραφία σας καταλαβαίνει κανείς ότι ήταν ξεχωριστός για εσάς.
Ναι, ήταν και είναι. Τον Αλέκο τον πρωτογνώρισα στη Ρώμη, το 1973, όταν τον έφερε η Οριάνα Φαλάτσι εκεί. Είχα ήδη εκδώσει δυο ποιητικές συλλογές που είχε γράψει στην φυλακή πάνω σε τσιγαρόχαρτα κι ενώ περίμενα να βρω έναν τραχύ επαναστάτη τα έχασα με το μειλίχιο ύφος του, τη σεμνότητα του, τη γλύκα του προσώπου του και του πηγαίου χιούμορ του.
Πιστεύετε στο ταλέντο; Και τι είναι τι ταλέντο κατά την άποψή σας;
Δεν πιστεύω στο ταλέντο. Πιστεύω σε αυτό που λένε στα Αγγλικά: « 90% perspiration and 10% inspiration» (90% ιδρώτας και 10% έμπνευση). Γράφω συνήθως χωρίς να ξέρω το θέμα. Το θέμα το βρίσκω στο τέλος της πρώτης γραφής. Κι αφού το βρω και είμαι σίγουρος ότι μου αρέσει, το πιάνω απ’ την ουρά, το γυρίζω ανάποδα για να το μεταμορφώσω σε μυθοπλασία.
Κατά την άποψή σας τι είναι η Τέχνη; Τι ρόλο παίζει στη ζωή μας;
Τέχνη στην αρχαιότητα νομίζω πως σήμαινε περισσότερο τεχνική παρά αυτό που εννοούμε σήμερα. Σήμερα εγώ που πιστεύω πως λογοτεχνία και τεχνολογία είναι αντιστρόφως ανάλογα θαυμάζω τον ανεξάντλητο πλούτο της ελληνικής γλώσσας.
Η Τέχνη μπορεί να παρέμβει και να αλλάξει τα γεγονότα της πραγματικής ζωής;
Να τα αλλάξει όχι. Να τα μυθοποιήσει ναι.
Υπάρχει κάποιο κοινό για το οποίο γράφετε; Είναι διαφορετικό το αναγνωστικό κοινό της νέας χιλιετίας από το κοινό των δεκαετιών του ΄60 και του ΄70;
Το κοινό που διαβάζει δεν έχει ακόμα ερευνηθεί στον τόπο μας. Στη νέα χιλιετία που διανύουμε η ύπαρξη της ψηφιακής τεχνολογίας έχει σαφώς αλλάξει το αναγνωστικό κοινό των δεκαετιών του ’60 κι του ’70.
Σε τι διαφέρει ένας συγγραφέας από έναν κοινό άνθρωπο;
Στο ότι ένας συγγραφέας μπορεί να φέρει τον κοινό άνθρωπο, όπου είναι κι ο ίδιος, στην κορυφή ενός βουνού.
Κύριε Βασιλικέ ζήσατε μια πολύ ουσιαστική και ενδιαφέρουσα ζωή. Θα αλλάζατε κάτι; Κάποιες από τις επιλογές σας, ίσως; Και τι θα λέγατε σε κάποιους νεώτερους που, ίσως, διαβάζουν αυτές τις γραμμές, σαν συμβουλή;
Όχι δεν θα άλλαζα τις επιλογές μου γιατί αυτές έχουν ήδη καταγραφεί. Και στους νεότερους θα ήθελα να πω να αποφεύγουν όσο μπορούν «τα παραπλανητικά φανάρια»- αυτός ο στίχος του Τίτου Πατρίκιου που μου έχει καρφωθεί από τα νεανικά μου χρόνια.
Από τις σελίδες της αυτοβιογραφίας του περνούν ονόματα σαν της Σιμόν ντε Μποβουάρ, του Ζαν Πώλ Σαρτρ,της Μέρυ ΜακΚάρθυ,του Ιταλο Καλβίνο, της Μαργκερίτ Ντυράς, του Αντρέ Ζίντ, του Κώστα Γαβρά, του Ζορζ Μουστακί, αλλά και του Αντώνη Σαμαράκη, του Γιώργου Σεφέρη, του Οδυσσέα Ελύτη, του Γιάννη Τσαρούχη, του Βασίλη Τσιτσάνη, του Μένη Κουμανταρέα, της Οριάνα Φαλάτσι, του Αλέκου Παναγούλη, της Μελίνας Μερκούρη και του Ζύλ Ντασσεν, του Ιόλα, του Ανδρέα Παπανδρέου, και τόσοι άλλοι που θα μπορούσαμε να γεμίσουμε σελίδες με τα ονόματά τους.
Ήταν η εποχή, ήταν οι προσωπικότητες που άνθιζαν εκείνα τα χρόνια, ήταν οι καταστάσεις, ίσως και να ήταν ένα σύνολο από όλα αυτά. Το γεγονός είναι πως μέσα από το έργο του, μέσα από την εποχή του, ο Βασίλης Βασιλικός έγινε μάρτυρας μιάς εποχής και μιά προσωπικότητα που πέρασε νωρίς στην νεώτερη ιστορία μας.
Κύριε Βασιλικέ στο «Η μνήμη επιστρέφει με λαστιχένια πέδιλα», δεν μιλάτε με τα καλύτερα λόγια για την δεκαετία του ΄60. Υπήρξατε, όμως, ένα από τα πρόσωπα που την χαρακτήρισαν. Και με το έργο σας και με τη στάση ζωής σας -αυτοεξοριστήκατε στα χρόνια της χούντας. Γενικά δεν διαλέξατε ποτέ τον εύκολο δρόμο. Μπορείτε να μου πείτε τι ακριβώς σας έρχεται στο μυαλό όταν ακούτε την έκφραση «δεκαετία του ΄60»; Ποια ήταν τα καλά και ποια τα ασχημα σημεία της; Άλλαξε σε κάτι την ανθρωπότητα;
Εχετε δίκαιο. Τα περίφημα «σίξτις» τα οποία όσοι δεν τα έζησαν τα υπερεκτιμούν, υπήρξε μια δεκαετία, όπου χωρίς ανοιχτό πόλεμο, γίναν τα περισσότερα εγκλήματα. Πρώτος ο Πρόεδρος των ΗΠΑ Τζον Φιτζέραλντ Κέννεντυ κι αργότερα ο αδελφός του. Ο Μάρτιν Λούθηρ Κινγκ, ο Πατρίς Λουμούμπα και άλλοι ων ουκ έστι αριθμός. Τα «καλά» για μας ήταν η διετία της Κυβέρνησης του «Γέρου της Δημοκρατίας», του Γεωργίου Παπανδρέου και ο «Μάης του 1968». Τα «κακά», στον τόπο μας τουλάχιστον, αρχίζουν με τη δολοφονία του Γρηγόρη Λαμπράκη το 1963 κι ακολουθεί η Αποστασία, Χούντα , Πολυτεχνείο, Κύπρος. Μια φριχτή δεκαετία με αναλαμπές φωτός. Κι η ανθρωπότητα, όπως το λέτε, άρχισε να αλλάζει ρότα.
Με το «Ζ» βρεθήκατε, θέλοντας και μη, στη δίνη μιας παγκόσμιας επιτυχίας, στο κέντρο της επικαιρότητας. Έχοντας γράψει ένα πολύ ελληνικό βιβλίο πως νοιώσατε όταν η ιστορία σας, με αφορμή την ταινία του Κώστα Γαβρά, έφτασε σε κάθε μήκος και πλάτος του πλανήτη; Η ιστορία που περιγράψατε στο «Ζ» προφανώς ξεπερνούσε τα σύνορα της Ελλάδας, ήταν μια παγκόσμια ιστορία....
Παγκόσμια την έκανε η ταινία «Ζ» του Κώστα Γαβρά. Γιατί όπως δεν μπορούσε να γυρίσει την ταινία στην Ελλάδα, την παγκοσμιοποίησε με το ταλέντο του κι όπου παιζόταν, σε όλα τα πλάτη και τη μήκη της γης, λέγαν «αυτό, το ίδιο, έγινε και σε μας». Αυτό ήταν το μεγάλο προτέρημα της.
Είμαι σίγουρος ότι από μικρός ονειρευόσασταν να γίνετε συγγραφέας. Τελικά γίνατε ένας από τους πιό πετυχημένους ελληνες συγγραφείς των τελευταίων 60 χρόνων και ένας από τους πρώτους –και λίγους-που ξεπέρασαν τα ελληνικά σύνορα. Θεωρείτε ότι τα πράγματα σας ήρθαν εύκολα ή δύσκολα; Γιατί έχω ακούσει νεώτερους συγγραφείς να λένε ότι η γλώσσα, η ελληνική γλώσσα, είναι ένα μεγάλο εμπόδιο για να βγεί εκτός συνόρων ένας Έλληνας συγγραφέας.
Δεν ονειρευόμουν γιατί από τα 14 μου χρόνια έγραφα ήδη χωρίς να ξέρω την ιδιότητα του συγγραφέα. Το νερό έτρεχε από τη βρύση και δεν ήξερα από πού έρχεται, πού ήταν η πηγή του. Όσο για τη γλώσσα που λέτε, θα σας πω τι μου είπε ο Ελύτης όταν ποιήματα του κυκλοφόρησαν στα ιταλικά. «Καλή η μετάφραση. Πιάνει το 7% .» «Αυτός ο κόσμος ο μικρός, ο μέγας» αποδόθηκε στη ιταλικά «questo piccolo grande mondo» που ήταν γνωστό στιχάκι από τραγούδι του Τσελεντάνο. Γιατί άλλο «μεγάλος» κι άλλο «μέγας».
Σχεδόν τα περισσότερα χρόνια της ζωής σας τα ζήσατε εκτός Ελλάδας. Ποιά ήταν η εικόνα της Ελλάδας από εκεί;
Η εικόνα της Ελλάδας από μακριά ήταν η ανόθευτη Ελλάδα -τότε δεν υπήρχε διαδίκτυο- όπως κυοφορείται από τη νοσταλγία και όχι από την πραγματικότητα.
Γνωρίσατε και συναναστραφήκατε ανθρώπους πού σήμερα πια, είναι μύθοι για μας. Αντώνης Σαμαράκης, Μελίνα Μερκούρη, Ζυλ Ντασσέν, Μαργκερίτ Ντυράς, Σιμόν Σινιορέ, Υβ Μοντάν, Κώστας Γαβράς, Ανδρέας Παπανδρέου, Νίκος Γκάτσος, Μάνος Χατζιδάκις, Μίκης Θεοδωράκης, για να αναφέρω κάποια ονόματα. Υπήρξε κάποιος από αυτούς που νοιώσατε να σας έδωσε πράγματα, έστω και ερήμην του;
Σχεδόν όλοι κάτι μου δώσαν που με βοήθησε να βρω τον πραγματικό μου εαυτό.
Να μιλήσουμε λίγο για τον Αλέκο Παναγούλη; Διαβάζοντας την αυτοβιογραφία σας καταλαβαίνει κανείς ότι ήταν ξεχωριστός για εσάς.
Ναι, ήταν και είναι. Τον Αλέκο τον πρωτογνώρισα στη Ρώμη, το 1973, όταν τον έφερε η Οριάνα Φαλάτσι εκεί. Είχα ήδη εκδώσει δυο ποιητικές συλλογές που είχε γράψει στην φυλακή πάνω σε τσιγαρόχαρτα κι ενώ περίμενα να βρω έναν τραχύ επαναστάτη τα έχασα με το μειλίχιο ύφος του, τη σεμνότητα του, τη γλύκα του προσώπου του και του πηγαίου χιούμορ του.
Πιστεύετε στο ταλέντο; Και τι είναι τι ταλέντο κατά την άποψή σας;
Δεν πιστεύω στο ταλέντο. Πιστεύω σε αυτό που λένε στα Αγγλικά: « 90% perspiration and 10% inspiration» (90% ιδρώτας και 10% έμπνευση). Γράφω συνήθως χωρίς να ξέρω το θέμα. Το θέμα το βρίσκω στο τέλος της πρώτης γραφής. Κι αφού το βρω και είμαι σίγουρος ότι μου αρέσει, το πιάνω απ’ την ουρά, το γυρίζω ανάποδα για να το μεταμορφώσω σε μυθοπλασία.
Κατά την άποψή σας τι είναι η Τέχνη; Τι ρόλο παίζει στη ζωή μας;
Τέχνη στην αρχαιότητα νομίζω πως σήμαινε περισσότερο τεχνική παρά αυτό που εννοούμε σήμερα. Σήμερα εγώ που πιστεύω πως λογοτεχνία και τεχνολογία είναι αντιστρόφως ανάλογα θαυμάζω τον ανεξάντλητο πλούτο της ελληνικής γλώσσας.
Η Τέχνη μπορεί να παρέμβει και να αλλάξει τα γεγονότα της πραγματικής ζωής;
Να τα αλλάξει όχι. Να τα μυθοποιήσει ναι.
Υπάρχει κάποιο κοινό για το οποίο γράφετε; Είναι διαφορετικό το αναγνωστικό κοινό της νέας χιλιετίας από το κοινό των δεκαετιών του ΄60 και του ΄70;
Το κοινό που διαβάζει δεν έχει ακόμα ερευνηθεί στον τόπο μας. Στη νέα χιλιετία που διανύουμε η ύπαρξη της ψηφιακής τεχνολογίας έχει σαφώς αλλάξει το αναγνωστικό κοινό των δεκαετιών του ’60 κι του ’70.
Σε τι διαφέρει ένας συγγραφέας από έναν κοινό άνθρωπο;
Στο ότι ένας συγγραφέας μπορεί να φέρει τον κοινό άνθρωπο, όπου είναι κι ο ίδιος, στην κορυφή ενός βουνού.
Κύριε Βασιλικέ ζήσατε μια πολύ ουσιαστική και ενδιαφέρουσα ζωή. Θα αλλάζατε κάτι; Κάποιες από τις επιλογές σας, ίσως; Και τι θα λέγατε σε κάποιους νεώτερους που, ίσως, διαβάζουν αυτές τις γραμμές, σαν συμβουλή;
Όχι δεν θα άλλαζα τις επιλογές μου γιατί αυτές έχουν ήδη καταγραφεί. Και στους νεότερους θα ήθελα να πω να αποφεύγουν όσο μπορούν «τα παραπλανητικά φανάρια»- αυτός ο στίχος του Τίτου Πατρίκιου που μου έχει καρφωθεί από τα νεανικά μου χρόνια.
