Η Σοφία Παπάζογλου είναι μια τραγουδίστρια παλαιών αρχών και συναισθημάτων. Οι ερμηνείες της ακουμπούν στην παράδοση και μας θυμίζουν το λαικό τραγούδι που έχει γίνει πλέον ιστορία. Η φετεινή της ενασχόληση με τρείς φωνές που καθόρισαν την ιστορία του λαικού τραγουδιού δεν είναι τυχαία: Η Στέλλα Χασκίλ, η Μαρίκα Νίνου και η Ρόζα Εσκενάζυ, τραγούδια των οποίων ηχογραφεί αυτή την εποχή η Σοφία, υπήρξαν από τις πιο επιδραστικές τραγουδίστριες στην ιστορία του λαικού μας τραγουδιού. Με συνεργασίες που λίγες τραγουδίστριες της γενιάς τους έχουν να επιδείξουν, η Σοφία Παπάζογλου παραμένει ένας άνθρωπος χαμηλών τόνων, σκεπτόμενη και, ζώντας σε μια εποχή που ευνοεί το΄΄λαμπερό΄΄ έως και ΄΄λαμέ΄΄ προφίλ των καλλιτεχνών, κρατάει τις αποστάσεις της και ασχολείται με αυτά που την την ενδιαφέρουν ουσιαστικά.
Σε αυτή την εφ’ όλης κουβέντα που κάναμε, μιλήσαμε για παλιά και καινούργια. Και, όπως θα διαπιστώσετε κι εσείς, η Σοφία παραμένει ένας άνθρωπος με χιούμορ, ζει στην εποχή μας, αλλά οι κατευθυντήριες αρχές της παραμένουν ΄΄παλαιών αρχών΄΄.
Σοφία, πώς πέρασε επαγγελματικά το καλοκαίρι; Σε είδαμε και σε ακούσαμε σε πολλά και διαφορετικά πράγματα.
Ήταν ένα γεμάτο καλοκαίρι μετά από δύο χρόνια εξαιρετικά ανασφαλή. Πολλές συναυλίες φέτος ανά την Ελλάδα δικές μου, με τους Τακίμ, με τον Τσιαμούλη, με τον Κοτονιά, με τον Θαλασσινό, με τον Νικολόπουλο, πήγα για συναυλίες και σεμινάρια στη Γερμανία σε μια επανασύνδεση με το klezmer συγκρότημα Brave old world και μπορώ να πω πως είχα ένα δημιουργικό καλοκαίρι το οποίο με γέμισε καλλιτεχνικά και με ανακούφισε κάπως οικονομικά. Όμως Άγγελε νοιώθω σα να ξεκινάω απ’το μηδέν μετά τα δύο χρόνια της πανδημίας, γιατί άλλαξαν όλα σε τρομακτικό βαθμό έξω αλλά και εντός μου. Αισθάνομαι σα να ξεκινάω απ΄την αρχή. Όλα πήραν μια διαφορετική στροφή που, ως παλιά γενιά, ζορίζομαι να ακολουθήσω πρακτικά αλλά και ψυχικά. Πού θα πάει όμως? Θα προσαρμοστώ η απροσάρμοστη!
Να σε γυρίσω αρκετά χρόνια πίσω; Στο ξεκίνημά σου. Υπήρχαν οι εταιρείες δίσκων και εσύ ξεκίνησες σε μια ιστορική από αυτές, την Λύρα, με έναν δίσκο που υπέγραφε ο σπουδαίος Νίκος Μαμαγκάκης. Από εκεί και πέρα συναντήθηκες και συνεργάστηκες με σπουδαίους δημιουργούς. Να πιάσουμε το νήμα της διαδρομής σου από εκείνα τα χρόνια;
Τώρα που μου το αναφέρεις μου φαίνεται απίστευτο! Και πολλά χρόνια πέρασαν και η δισκογραφία πέρασε σε διαφορετική εποχή και η επικοινωνία και η κοινωνία έχει περάσει σε μια εικονική πραγματικότητα από τότε!
Εγώ ζούσα στην όμορφη Θεσσαλονίκη που εκείνη την εποχή άνθιζε καλλιτεχνικά. Ξεκίνησα αρχές του 1995 να τραγουδάω στην περίφημη μπουάτ Τήνελλα, με παρότρυναν να στείλω μια κασέτα στον Νίκο τον Μαμαγκάκη, με άκουσε, με πήρε τηλέφωνο γιατί ήθελε να με συναντήσει και να με ακούσει από κοντά, μου πλήρωσε τα εισιτήρια για να έρθω στην Αθήνα, με άκουσε , κάποια στιγμή ένα μήνα μετά επικοινώνησε μαζί μου για να μου ανακοινώσει τη συνεργασία μας και όλα πήραν το δρόμο τους προς τη δισκογραφία και την καθοδό μου από την Κάτω Τούμπα στο Παγκράτι!
Έγινα « μέλος» της δισκογραφικής εταιρείας ΛΥΡΑ λοιπόν, στην οποία σε γνώρισα κιόλας, με τον «Στεναγμό Ανατολίτη» και ξεκίνησα το μεγάλο ταξίδι μου στο ελληνικό καλλιτεχνικό στερέωμα με τις καλύτερες περγαμηνές. Πολλές συνεργασίες, ταξίδια, συναυλίες, σκηνές μεγάλες και μικρές, επιτυχίες και αποτυχίες. Όταν ξεκίνησα δεν ήμουν σίγουρη αν θα ακολουθήσω αυτό το επάγγελμα. Κάτι δε μου ταίριαζε. Και μη έχοντας κάποιον σύμβουλο να με καθοδηγήσει με αγάπη και να με βοηθήσει, τράβηξα έναν δρόμο μοναχικό αλλά απολύτως ειλικρινή με μόνη πυξίδα το ένστικτό μου. Ό,τι πέτυχα ως τώρα το οφείλω στο όποιο μουσικό μου ταλέντο, στην πίστη μου πως αν αξίζεις και δουλεύεις προχωράς, έστω και με αργά βήματα, στην αγάπη μου για το ελληνικό τραγούδι αυτό καθεαυτό αλλά και στην αγάπη του κόσμου τελικά. Δεν ήθελα επ’ουδενί να καταπατήσω το αξιακό μου σύστημα. Είμαι ρομαντική! Δε με ενδιέφερε η δημοσιότητα αν δεν αφορούσε τη δουλειά μου. Βέβαια υπάρχουν όροι και κανόνες άγραφοι σε αυτήν τη δουλειά. Αν δεν τους ακολουθήσεις είναι ζόρικα τα πράγματα. Ο καθένας όμως πάει με τις δυνάμεις του. Και όλα αυτά τα λέω γιατί πάντα μου λένε διάφοροι εντός και εκτός δουλειάς ότι θα έπρεπε να είμαι πρώτη φίρμα με μεγάλα σουξέ! Αντιπαραθέτω σε αυτό πως τραγουδάω επί 27 συναπτά έτη σε όλη την επικράτεια με επιτυχία και έχοντας μεγάλη δισκογραφία, χωρίς να έχω γκραν χιτ και κάνοντας του κεφαλιού μου. Κάτι λέει αυτό!
Αν συγκρίναμε τα χρόνια εκείνα, με αυτά που ζούμε, ποια θα ήταν η πρώτη μεγάλη διαφορά που θα διαπίστωνες;
Το πρώτο που μου έρχεται στο νου είναι το διαδίκτυο και τα social media. Δηλαδή αυτή η υπερπληροφόρηση ολούθε και πανταχόθεν χωρίς έλεγχο και διάκριση. Όλα γίνανε ένα δηλαδή όπως λένε και οι Αιγύπτιοι «κουλουουάχαντ», εξ’ου και τα κουλουβάχατα. Είναι όλα ξέφρενα γύρω μας. Η ταχύτητα με την οποία μας έρχεται και φεύγει η πληροφορία, είναι ασύλληπτη. Η επικοινωνία μεταξύ των ανθρώπων έχει αλλάξει άρδην επίσης.
Την εποχή που βγήκα στη δισκογραφία ήταν πολύ δύσκολο να πλησιάσεις εταιρεία πόσω δε μάλλον τη Λύρα, μια ιστορική εταιρεία με σφραγίδα ανεξίτηλη. Ήταν άλλος ο τρόπος. Υπήρχε και ένα χτίσιμο του καλλιτέχνη.
Επίσης ζούσαν και ήταν παραγωγικοί και εν ενεργεία μεγαθήρια όπως ο Θεοδωράκης και ο Καζαντζίδης, οι οποίοι έβαζαν ψηλά τον πήχη. Αλλά και άλλοι δημιουργοί με σπουδαίο έργο. Τώρα έχουν ισοπεδωθεί τα πάντα. Δηλαδή είμαστε χωρίς την «ακρόπολη». Χωρίς τη ρίζα μας. Γι’ αυτό το δέντρο της ελληνικής μουσικής το παίρνει ο άνεμος όπου φυσάει…
Έχοντας περάσει μια οικονομική κρίση, που ακόμα υπάρχει εδώ που τα λέμε, παρά τα χαρούμενα τηλεοπτικά δελτία ειδήσεων, και αμέσως μετά την εποχή της πανδημίας, πως αισθάνεσαι ότι βγήκαμε από όλο αυτό; Τι επιπτώσεις είχαν όλα αυτά στο τραγούδι;
Τα χρόνια του εγκλεισμού είχαν ως αποτέλεσμα να περνάμε πολλές ώρες μπροστά στην οθόνη είτε της τηλεόρασης, είτε του κινητού, είτε του υπολογιστή και όλο αυτό μας γύρισε μπούμερανγκ. Έτσι η μουσική έγινε ένα προιόν αποκλειστικά διαδικτυακό. Δεν υπάρχουν δισκοπωλεία για να αγοράσεις το cd, το άλμπουμ ούτε ενδιαφερόμενοι αφού όλα με μεγάλη ευκολία τα βρίσκεις στις διαδικτυακές πλατφόρμες. Εκεί που βρίσκεις τα πάντα δηλαδή. Και είναι αναλώσιμα, εποχιακά, ταχείας κατανάλωσης. Οι καλλιτέχνες γίνανε προιόντα προς άμεση κατανάλωση περισσότερο από ποτέ . Και όσο πιο πολλά καραγκιοζιλίκια κάνει κανείς τόσο μεγαλύτερη απήχηση έχει. Σοβαρότης μηδέν. Γενικά όλα μου φαίνονται fake, φτιαχτά, στημένα, επί τούτου. Το επιδείνωσε το κύμα της μουσικής φτήνιας που υπήρχε, η εποχή του κορωνοιού. Επίσης δεν υπάρχουν πια μαγαζιά. Δεν υπάρχει σεζόν. Δεν υπάρχουν μεροκάματα. Μόνο το καλοκαίρι λειτουργεί κάπως καλύτερα το όλο θέμα.
Από την άλλη θεωρητικά έχουμε την ελευθερία την πλήρη να κάνουμε ό,τι θέλουμε καλλιτεχνικά στο διαδίκτυο, χωρίς «νταβατζιλίκια» από εταιρείες. Αν και διαπιστώνω ολοένα και περισσότερο πως είναι όλα εντελώς κατευθυνόμενα και στα ραδιόφωνα και στις τηλεοράσεις και παντού. Άρα και αυτή η ελευθερία είναι μια αυταπάτη. Η μουσική βιομηχανία κατευθύνει τον κόσμο, τις μόδες και τα trends.
Τώρα.. εγώ έτσι κι αλλιώς ήμουν αουτσάιντερ. Εκ πεποιθήσεως πάντοτε. Δεν μπήκα σε καλούπια, δεν παρακάλεσα, δεν έγλυψα, έκανα του κεφαλιού μου, ήμουν ανυπάκουη στους κανόνες του παιχνιδιού. Οπότε για μένα δεν αλλάζει κάτι..ο δρόμος μου είναι ίδιος και αρκετά μοναχικός.
Να σου θυμίσω την επίθεση που δέχτηκες από μέλη της Χρυσής Αυγής ; Εκείνη την δεδομένη στιγμή έγινες στόχος, επειδή τους έκανες παρατήρηση επειδή μοίραζαν προπαγανδιστικό υλικό. Πώς το βίωσες;
Κοίτα εγώ το μετρό πήγα να πάρω στη στάση της Κατεχάκη ανυποψίαστη. Πού να ξέρω ότι είχαν εκεί τον προεκλογικό τους πάγκο? Την ώρα που πήγα να κατέβω τα σκαλιά μου δίνει ένας τύπος μια εφημερίδα. Νόμιζα πως είναι διαφημιστική κάποιου πολυκαταστήματος. Μόλις διαπιστώνω πως είναι εφημερίδα της Χρυσής αυγής τρομάζω και θέλω να την ξεφορτωθώ. Θα μπορούσα να την πετάξω στην επόμενη στάση που θα κατέβαινα αλλά δεν ήθελα ούτε καν να έχω επάνω μου τέτοιο πράγμα! Επειδή λοιπόν κάτω στις στάσεις δεν υπάρχουν κάδοι απορριμάτων γύρισα πίσω να πετάξω τη φυλλάδα στον κοντινότερο κάδο. Έλα που ήταν όμως εκεί καμιά δεκαριά νταήδες και άρχισαν να με προγγάνε. Τους είπα κι εγώ τα δικά μου και επιταχύνω το βήμα μου όταν λίγο πριν κατέβω το πρώτο σκαλί ένας μου ρίχνει στα μάτια σπρέυ πιπεριού. Εγώ νόμιζα μου έριξε βενζίνα. Άρχισα να ουρλιάζω. Νόμιζα πως τυφλώθηκα. Με πήρανε χαμπάρι οι περαστικοί μου έφεραν παγωμένο νερό να ρίξω στα μάτια μου να ανακουφιστώ. Τίποτα. Νόμιζα πως μου έμπηξαν στα μάτια δύο δαδιά φλεγόμενα. Αυτοί δεν έφευγαν, μόνο γελούσαν. Οι φύλακες του σταθμού κάλεσαν ασθενοφόρο και ώσπου να έρθει με κράτησαν κάτω στον σταθμό. Νόμιζα πως δε θα ξαναδώ το φως Άγγελε. Ήταν τραγικό.
Με πήραν μετά από τα κανάλια από όλες τις εκπομπές να βγω να μιλήσω. Δεν βγήκα πουθενά. Όχι από φόβο αλλά από εγωισμό! Λέω τόσα χρόνια τραγουδάω κάνω χίλια δυο μία φορά ένας δε με κάλεσε να εμφανιστώ να πω δύο κουβέντες για τη δουλειά μου. Τώρα που θέλουν να βγάλουν είδηση 4 μέρες πριν τις εκλογές, όχι, δε θα τους κάνω τη χάρη. Ούτε θα εκμεταλλευτώ ένα δυσάρεστο γεγονός για να με δει ο κόσμος ως θύμα της Χρυσής αυγής. Ήθελα να κρατήσω την αξιοπρέπειά μου.
Για να γυρίσουμε στο ελληνικό τραγούδι, θα έλεγε κανείς ότι η εποχή των δημιουργών έχει περάσει ανεπιστρεπτί. Εσύ πώς το ζείς από μέσα; Υπάρχουν δημιουργοί που γράφουν καλά τραγούδια, και ακόμα πιο ειδικά, πως θα περιέγραφες το λαικό τραγούδι σήμερα; Υπάρχει; Υπάρχει αυτό που παλιότερα αποκαλούσαμε λαικό γλέντι; Τι σημαίνει λαικότητα κατά την άποψή σου;
Άγγελε αυτή είναι μια μεγάλη συζήτηση. Θέλει εκτενή ανάλυση και έχει πολλές παραμέτρους. Αρχικά θα πω πως το τραγούδι αντικατοπτρίζει την εποχή του. Οπότε στη σημερινή εποχή της εικονικής πραγματικότητας το real thing είναι όνειρο θερινής νυκτός. Αντικειμενικά το λαικό τραγούδι που επικράτησε είναι το λαικό της πίστας, δηλαδή το σκυλάδικο. Το έντεχνο αποδείχτηκε μια φενάκη. Το σημερινό έντεχνο είναι μια ελαφράντζα δήθεν. Όπως και η εποχή τελικά. Το παλιό λαικό μας τραγούδι υπάρχει και είναι ζωντανό μέσω επανεκτελέσεων όχι πάντα καλών, οπότε κι αυτό παραποιείται και προσφέρεται με λανθασμένο κωδικό και κώδικα στους νεότερους που δεν ψάχνουν καν τις πρώτες εκτελέσεις, όπως κάναμε εμείς στην εποχή μας που δεν υπήρχε η ευκολία του youtube καν!
Η πλειοψηφία όμως κερδίζει όπως λέμε. Οπότε η «πίστα» είναι πλέον το επίσημο λαικό μας τραγούδι. Και η τραπ το τραγούδι της νεολαίας. Εγώ αυτό βλέπω κι ας είμαι μύωψ! Και το λαικό γλέντι είναι το λαικοσκυλοδημοτικό. Έτσι κινείται το ελληνικό μουσικό θέαμα. Δε με πειράζει αυτό. Κάθε εποχή έχει τα δικά της. Με ενοχλεί όμως που δεν υπάρχουν ίσες ευκαιρίες για όλους. Με ενοχλεί που γυρνάνε την πλάτη στο λαικό μας τραγούδι. Με ενοχλεί που μένουν εκτός άνθρωποι που αξίζουν και έχουν πολλά να προσφέρουν. Με ενοχλεί που οι «μεγάλοι» των παλιότερων γενεών που μπορούν να βοηθήσουν, πάνε με το ρεύμα και δεν τους καίγεται καρφί για το πού πάει το ελληνικό τραγούδι και τι θα μείνει από αυτό τελικά.
Είσαι μια τραγουδίστρια που εύκολα καταλαβαίνει κανείς ότι η ρίζα σου είναι το λαικό τραγούδι. Εχεις τον ιδιαίτερο τρόπο που είχαν οι παλιότερες λαικές τραγουδίστριες, την ιδιαίτερη στόφα όπως έλεγαν οι παλιότεροι. Θεωρείς ότι για να τραγουδήσει κάποιος με αυτόν τον τρόπο είναι θέμα παιδείας, βιωμάτων ή φτάνει μόνο το ταλέντο; Σε ρωτάω γιατί νιώθω ότι έχουμε γεμίσει με τραγουδίστριες που μπορεί να έχουν καλή φωνή, αλλά η φωνή τους δεν έχει βάρος. Καταλαβαίνεις τι λέω….
Πιστεύω και υποκλίνομαι μόνο στο πηγαίο ταλέντο. Στο pure talent, όπως λένε και οι Άγγλοι. Αλλά μου πήρε πάρα πολλά χρόνια να καταλάβω πως το ταλέντο μόνο του βοηθάει μέχρι ενός σημείου. Ή είναι χρήσιμο το πολύ κατά 20%. Λυπάμαι αλλά είναι η πραγματικότης και έπρεπε να περάσω και να δω πολλά σε αυτόν τον χώρο για να το κατανοήσω. Ομολογώ πως άργησα. Ο λαικός τρόπος τραγουδίσματος που αποτελεί μεγάλη παράδοση στη χώρα μας σε λίγα χρόνια θα εκλείψει παντελώς. Είναι άλλες οι ανάγκες, τα ερεθίσματα, τα βιώματα και οι προσλαμβάνουσες. Δεν το έχει ανάγκη η νεολαία μάλλον.
Έχουμε τόσο βαθιά και ιδιαίτερη κουλτούρα στο τραγούδι το δικό μας. Απ την παράδοση, το σμυρνέικο, το μικρασιάτικο, το ρεμπέτικο, το λαικό , το έντεχνο λαικό. Για να τραγουδήσεις λαικό τραγούδι θέλει βίωμα αλλά και γνώση. Γνώση όχι ακαδημαική αλλά θέλει ψυχή και συνείδηση της ελληνικότητας και αντίληψη μουσική. Υπάρχει ένα background. Δεν ξεφυτρώνουμε μόνοι μας, μας λένε οι φίλοι οι άσχετοι έχεις φωνάρα και άιντε πάμε να τραγουδήσουμε στα music talent shows, όπου είναι επίσης όλοι άσχετοι. Τι ξεπεσμός είναι αυτός και τι κατάντια. Βρε άντε ακούστε Καζαντζίδη, Νταλγκά, Ρόζα, Νίνου, Γκρέυ, Πόλυ, Βιτάλη, Σοφία Κολλητήρη, . Άντε μπράβο να στρώσετε αυτιά και ψυχή! Να μάθετε να τραγουδάτε και να ακούτε. Πήξαμε στα ελαφρά και στα ξενερουά από τη μια και στη λαικοπόπ απ’ την άλλη. Μας έχουν εντελώς αποπροσανατολίσει. Ξεχάσαμε κι αυτά που ξέραμε.
Ένα τελευταίο θα πω όμως για την ποπ. Για μένα που είμαι λάτρης της αμερικάνικης ποπ( και soul και jazz), σε οποιαδήποτε άλλη γλώσσα η ποπ μου φαίνεται αστεία. Μια καρικατούρα. H κόρη μου ακούει Κορεάτικη ποπ. Μα πρόκειται για αμερικάνικο προιόν και μουσική που όποια χώρα και να τη βγάλει είναι ίδια! Αλλάζει μόνο η γλώσσα. Δηλαδή βλέπω τους απανταχού ποπ τραγουδιστές και λέω…Πού πας ρε Καραμήτρο??? Με το συμπάθιο δηλαδή αλλά είναι σαν καλούπια που βγαίνουν απ’ το ίδιο εργοστάσιο.
Πρόσφατα ηχογράφησες ένα τραγούδι του Χρήστου Νικολόπουλου σε στίχους του Μανώλη Ρασούλη. Οι δημιουργοί που λέγαμε…Πώς προέκυψε αυτή η ηχογράφηση;
Αρχές του 2007 μου έκανε πρόταση ο Ρασούλης να συνεργαστούμε σε συναυλίες. Χάρηκα τότε πολύ γιατί ήταν κάτι που το ήθελα και το περίμενα! Τότε στα ταξίδια που κάναμε για τις συναυλίες συζητούσαμε, γελούσαμε, λέγαμε ιστορίες. Κάποια στιγμή αφηγήθηκα στον Μανώλη την ιστορία των παππούδων μου που ήρθαν απ’τον Πόντο. Σε ανύποπτο χρόνο του ζήτησα να μου γράψει στίχους. Και δεν άργησε να μου φέρει τρία διαφορετικά στιχάκια. Το ένα ήταν η Εγωγραφία που έλεγε την προσωπική μου ιστορία. Το καλοκαίρι της ίδιας χρονιάς μου έκανε πρόταση για συναυλίες και για τη χειμερινή σεζόν ο Νικολόπουλος. Τότε, ξέροντας τη συνεργασία τους και τη χημεία τους με τον Μανώλη, του τα έδωσα για να βάλει μουσική. Έτσι και έγινε αλλά για χρόνια υπήρχαν μόνο στο συρτάρι.
Πριν δύο χρόνια εν μέσω καραντίνας ο Χρήστος μου έκανε ένα τηλεφώνημα και μου είπε πως θα ετοιμάσει μια συνολική δουλειά με ανέκδοτους στίχους του Ρασούλη και ήθελε να συμπεριλάβει και εκείνα τα τρία τραγούδια που μου είχε γράψει τότε. Όπερ και εγένετο.
Ο Μανώλης ήταν ένας άνθρωπος που με ενέπνεε και η ύπαρξή του και η κοσμοθεωρία του με έβρισκαν σύμφωνη. Λείπει πολύ από το μουσικό και κοινωνικοπολιτικό μας γίγνεσθαι. Είχε μεγάλη αξία η παρουσία του και η ύπαρξή του και οι ιδέες και οι απόψεις του. Τον θυμάμαι με αγάπη και απέραντο σεβασμό.
Αν σε ρωτούσα τους τραγουδιστές και τις τραγουδίστριες που σε καθόρισαν ποιους θα έλεγες;
Πρώτος ο Στέλιος Καζαντζίδης ο άρχων και προεξάρχων. Και βέβαια η Εσκενάζυ, η Νίνου, η Καίτη Γκρέυ, η Γιώτα Λύδια, η Πόλυ Πάνου, η Χάρις Αλεξίου, η Ελένη Βιτάλη. Από ξένες φωνές οι λατρεμένες μου Aretha Franklin, Whitney Houston, Billie Holiday.
Κάποια τραγούδια που θα ήθελες να έχεις πει σε πρώτη εκτέλεση;
Πάρα πολλά! Μιλάμε θέλω δυο τρεις σελίδες να τα γράψω!
Κάποια στιγμή, στα χρόνια της δεκαετίας του ’80, η Λίνα Νικολακοπουλου είχε γράψει τον στίχο: ΄΄Να παίζουν τα ραδιόφωνα τραγούδια για το τίποτα γραμμένα΄΄. Εσύ τι ακούς να παίζουν τα ραδιόφωνα σήμερα;
Δεν ακούω ραδιόφωνο. Μόνο λίγο στο αμάξι τον Πειρατικό που παίζει κάτι παράξενα παλιά λαικά. Αυτό που λέει η Λίνα όμως είναι η αλήθεια. Ακούω γύρω μουσική χωρίς μουσική. Ερμηνείες φανφαρόνικες. Μια άψυχη κατάσταση χωρίς αίμα. Πολύ δήθεν βρε Άγγελε και με λυπεί αυτό. Όμως κάθε εποχή έχει τη δική της προσωπικότητα. Ο χρόνος είναι ο καλύτερος και δικαιότερος κριτής. Εγώ δε μπορώ να κρίνω. Δε δικαιούμαι.
Επίσης σκέψου ότι κάποτε υπήρχε μια αριστερά, που είχε μια κουλτούρα και ιδεολογία, είχε δυνατές βάσεις στον κόσμο και τη νεολαία και τώρα ζούμε στην εποχή που μας κατάπιε το καπιταλιστικό σύστημα! Κυβερνά το χρήμα. Τέλος εποχής. Ο σοσιαλισμός έγινε σοσιαλμιντισμός! Και ο…. υπερπροβάλλων εαυτόν σωθήτω!
Εχεις μια κόρη που, σιγά-σιγά, πλησιάζει την εφηβεία. Πως βλέπεις αυτή την νέα γενιά; Υπάρχει περίπτωση να κάνουν κάτι παραπάνω από αυτά που έκανε η προηγούμενη;
Δεν είμαι σε θέση να σου απαντήσω, ειλικρινά. Τα παιδιά σήμερα τα έχουν όλα στο χέρι και δεν έχουν μάθει να κοπιάζουν. Θεωρούν ότι όλα γίνονται μαγικά. Οπότε στην πράξη τι θα κάνουν δεν δύναμαι να το προβλέψω. Όμως όλη αυτή η ευκολία σίγουρα θα γυρίσει εναντίον μας. Δεν είναι τυχαίο που ο Γκάντι επικροτεί την χειρωνακτική εργασία. Η ευκολία σε κάνει νωθρό και στο σώμα και στο μυαλό.
Οφείλουμε εμείς να προστατεύσουμε τα παιδιά μας από τις οθόνες παντός είδους. Και επίσης πιστεύω ακράδαντα ότι αν όλα τα σχολεία γίνουν καλλιτεχνικά πραγματικά θα σωθεί η χώρα μας. Η κόρη μου που φέτος πέρασε στο μουσικό γυμνάσιο της Παλλήνης έρχεται χαρούμενη και «γεμάτη ενέργεια» παρά τα 8ωρα και 9ωρα! Το επίπεδο είναι πολύ διαφορετικό και υψηλό, όπως και η δουλειά που γίνεται σ’ αυτά τα σχολεία. Όλα τα παιδιά θα έπρεπε να έχουν πρόσβαση στις τέχνες. Να μαθαίνουν την αξία τους και τους εκπροσώπους των τεχνών μες στους αιώνες και την προσφορά τους, γιατί αυτό είναι πολιτισμός, καλλιέργεια. Γίνεσαι άνθρωπος θέλεις δε θέλεις!
Οπότε κανω έκκληση στο υπουργείο παιδείας και στην πολιτεία: Μετατρέψτε όλα τα σχολεία της χώρας σε καλλιτεχνικά και μουσικά. Δηλαδή αγαπητή μου χώρα «Υπερασπίσου το παιδί, γιατί αν γλιτώσει το παιδί, υπάρχει ελπίδα».
Ζώντας στο 2022 πως θα περιέγραφες την εποχή μας; Πολλοί λένε ότι ζούμε έναν δεύτερο μεσοπόλεμο. Πόλεμοι, όχι πάρα πολύ μακριά μας, ακρίβεια, πληθωρισμός, ο πολιτισμός, το τραγούδι που βρίσκεται μέσα σε αυτή την παγκόσμια κατάσταση;
Οι πόλεμοι, οι λιμοί, η ακρίβεια και όσα προκαλούν στις μάζες δυσκολία επιβίωσης υπήρχαν σε όλες τις εποχές σε διάφορα μέρη του πλανήτη μας.
Ο πολιτισμός πλήττεται συνήθως από αυτές τις καταστάσεις και πέφτει σε δυσμένεια. Είναι κάπως…ο τελευταίος τροχός της αμάξης. Δεν επενδύουν οι κυβερνήσεις στην εξάπλωση και άνοδο των τεχνών. Το θεωρούν επικίνδυνο να ανοίγει το μυαλό και ο ορίζοντας μας. Μας θέλουν εγκλωβισμένους στα προβλήματα της καθημερινότητας. Να μην έχουμε χρόνο για καλλιέργεια ψυχής. Και έτσι το τραγούδι αναλώνεται σε ελαφριά περιεχόμενα και δήθεν.
Το τραγούδι σε παλιότερες εποχές αγώνων και διεκδικήσεων μιας καλύτερης ζωής για τις πλατιές μάζες. που συνήθως είναι και οι χαμένες, έπαιζε σημαντικό ρόλο και εξέφραζε ιδέες και ιδεολογίες και τα πάθη των λαών. Είχε πάντα και τον ρόλο εκτόνωσης και διασκέδασης. Αλλά στην εποχή μας έμεινε πια μόνο αυτό. Το τραγούδι έγινε εικόνα και ο τραγουδιστής-ρια icon. Οπτικοποιήθηκε δηλαδή οπότε η φωνή και το ίδιο το τραγούδι αυτά καθεαυτά περνούν αυτόματα σε δεύτερη μοίρα. Υπάρχουν και κυκλοφορούν ωραία τραγούδια και τραγουδιστές και δημιουργοί νέοι, που χάνονται στο πλήθος της πληροφορίας αλλά και στην άνιση μεταχείριση, όπως είπα παραπάνω.
Εύχομαι η νεότερη γενιά να ανατρέψει αυτήν την κατάσταση.
Κλείνοντας, να σε ρωτήσω τι ετοίμασες, τι ετοιμάζεις για τον φετεινό χειμώνα;
Να πω για τη δουλειά μου «Ρόζα, Στέλλα και Μαρίκα: Οι δικές μας ξένες» που κυκλοφορεί σε όλες τις διαδικτυακές πλατφόρμες και σε βίντεο στο κανάλι μου στο youtube και αφορά στις τρεις σπουδαίες «ξένες» μας του ρεμπέτικου τραγουδιού τη Ρόζα Εσκενάζυ, τη Στέλλα Χασκίλ και τη Μαρίκα Νίνου. Δύο εβραίες και μία αρμένισσα που στη χώρα μας έγιναν θρύλοι του λαικού τραγουδιού και σημεία αναφοράς για τις νεότερες γενιές τραγουδιστριών. Ένας φόρος τιμής σε τρεις δασκάλες του τραγουδιού μας.
Επίσης μες στη καραντίνα γράψαμε με τον Χρίστο τον Τσιαμούλη κάποια τραγούδια που θα κυκλοφορήσουν απ’ το όγδοο σύντομα και θα τα παρουσιάσουμε στη μουσική σκηνή Χαμάμ στις 2 και 9 Δεκεμβρίου.
Μια τετράδα τραγουδιών του Αντώνη Απέργη είναι επίσης στα σκαριά και πιστευω θα κυκλοφορήσουν με τη νέα χρονιά. Μάλλον την άνοιξη που ανοίγουν όλα!
Τα σάββατα του Δεκέμβρη και τις γιορτές θα είμαστε με τον Γεράσιμο Ανδρεάτο στη μουσική σκηνή « Απαρχές» στα Τρίκαλα.
Στις 17 Δεκεμβρίου με τους Τακίμ και την Ελένη Βιτάλη θα είμαστε στο Μέγαρο μουσικής Θεσσαλονίκης και στις 27 Δεκεμβρίου με έχουν καλέσει στη Σμύρνη για μια μεγάλη συναυλία.
Αυτά προς το παρόν!
Σε αυτή την εφ’ όλης κουβέντα που κάναμε, μιλήσαμε για παλιά και καινούργια. Και, όπως θα διαπιστώσετε κι εσείς, η Σοφία παραμένει ένας άνθρωπος με χιούμορ, ζει στην εποχή μας, αλλά οι κατευθυντήριες αρχές της παραμένουν ΄΄παλαιών αρχών΄΄.
Σοφία, πώς πέρασε επαγγελματικά το καλοκαίρι; Σε είδαμε και σε ακούσαμε σε πολλά και διαφορετικά πράγματα.
Ήταν ένα γεμάτο καλοκαίρι μετά από δύο χρόνια εξαιρετικά ανασφαλή. Πολλές συναυλίες φέτος ανά την Ελλάδα δικές μου, με τους Τακίμ, με τον Τσιαμούλη, με τον Κοτονιά, με τον Θαλασσινό, με τον Νικολόπουλο, πήγα για συναυλίες και σεμινάρια στη Γερμανία σε μια επανασύνδεση με το klezmer συγκρότημα Brave old world και μπορώ να πω πως είχα ένα δημιουργικό καλοκαίρι το οποίο με γέμισε καλλιτεχνικά και με ανακούφισε κάπως οικονομικά. Όμως Άγγελε νοιώθω σα να ξεκινάω απ’το μηδέν μετά τα δύο χρόνια της πανδημίας, γιατί άλλαξαν όλα σε τρομακτικό βαθμό έξω αλλά και εντός μου. Αισθάνομαι σα να ξεκινάω απ΄την αρχή. Όλα πήραν μια διαφορετική στροφή που, ως παλιά γενιά, ζορίζομαι να ακολουθήσω πρακτικά αλλά και ψυχικά. Πού θα πάει όμως? Θα προσαρμοστώ η απροσάρμοστη!
Να σε γυρίσω αρκετά χρόνια πίσω; Στο ξεκίνημά σου. Υπήρχαν οι εταιρείες δίσκων και εσύ ξεκίνησες σε μια ιστορική από αυτές, την Λύρα, με έναν δίσκο που υπέγραφε ο σπουδαίος Νίκος Μαμαγκάκης. Από εκεί και πέρα συναντήθηκες και συνεργάστηκες με σπουδαίους δημιουργούς. Να πιάσουμε το νήμα της διαδρομής σου από εκείνα τα χρόνια;
Τώρα που μου το αναφέρεις μου φαίνεται απίστευτο! Και πολλά χρόνια πέρασαν και η δισκογραφία πέρασε σε διαφορετική εποχή και η επικοινωνία και η κοινωνία έχει περάσει σε μια εικονική πραγματικότητα από τότε!
Εγώ ζούσα στην όμορφη Θεσσαλονίκη που εκείνη την εποχή άνθιζε καλλιτεχνικά. Ξεκίνησα αρχές του 1995 να τραγουδάω στην περίφημη μπουάτ Τήνελλα, με παρότρυναν να στείλω μια κασέτα στον Νίκο τον Μαμαγκάκη, με άκουσε, με πήρε τηλέφωνο γιατί ήθελε να με συναντήσει και να με ακούσει από κοντά, μου πλήρωσε τα εισιτήρια για να έρθω στην Αθήνα, με άκουσε , κάποια στιγμή ένα μήνα μετά επικοινώνησε μαζί μου για να μου ανακοινώσει τη συνεργασία μας και όλα πήραν το δρόμο τους προς τη δισκογραφία και την καθοδό μου από την Κάτω Τούμπα στο Παγκράτι!
Έγινα « μέλος» της δισκογραφικής εταιρείας ΛΥΡΑ λοιπόν, στην οποία σε γνώρισα κιόλας, με τον «Στεναγμό Ανατολίτη» και ξεκίνησα το μεγάλο ταξίδι μου στο ελληνικό καλλιτεχνικό στερέωμα με τις καλύτερες περγαμηνές. Πολλές συνεργασίες, ταξίδια, συναυλίες, σκηνές μεγάλες και μικρές, επιτυχίες και αποτυχίες. Όταν ξεκίνησα δεν ήμουν σίγουρη αν θα ακολουθήσω αυτό το επάγγελμα. Κάτι δε μου ταίριαζε. Και μη έχοντας κάποιον σύμβουλο να με καθοδηγήσει με αγάπη και να με βοηθήσει, τράβηξα έναν δρόμο μοναχικό αλλά απολύτως ειλικρινή με μόνη πυξίδα το ένστικτό μου. Ό,τι πέτυχα ως τώρα το οφείλω στο όποιο μουσικό μου ταλέντο, στην πίστη μου πως αν αξίζεις και δουλεύεις προχωράς, έστω και με αργά βήματα, στην αγάπη μου για το ελληνικό τραγούδι αυτό καθεαυτό αλλά και στην αγάπη του κόσμου τελικά. Δεν ήθελα επ’ουδενί να καταπατήσω το αξιακό μου σύστημα. Είμαι ρομαντική! Δε με ενδιέφερε η δημοσιότητα αν δεν αφορούσε τη δουλειά μου. Βέβαια υπάρχουν όροι και κανόνες άγραφοι σε αυτήν τη δουλειά. Αν δεν τους ακολουθήσεις είναι ζόρικα τα πράγματα. Ο καθένας όμως πάει με τις δυνάμεις του. Και όλα αυτά τα λέω γιατί πάντα μου λένε διάφοροι εντός και εκτός δουλειάς ότι θα έπρεπε να είμαι πρώτη φίρμα με μεγάλα σουξέ! Αντιπαραθέτω σε αυτό πως τραγουδάω επί 27 συναπτά έτη σε όλη την επικράτεια με επιτυχία και έχοντας μεγάλη δισκογραφία, χωρίς να έχω γκραν χιτ και κάνοντας του κεφαλιού μου. Κάτι λέει αυτό!
Αν συγκρίναμε τα χρόνια εκείνα, με αυτά που ζούμε, ποια θα ήταν η πρώτη μεγάλη διαφορά που θα διαπίστωνες;
Το πρώτο που μου έρχεται στο νου είναι το διαδίκτυο και τα social media. Δηλαδή αυτή η υπερπληροφόρηση ολούθε και πανταχόθεν χωρίς έλεγχο και διάκριση. Όλα γίνανε ένα δηλαδή όπως λένε και οι Αιγύπτιοι «κουλουουάχαντ», εξ’ου και τα κουλουβάχατα. Είναι όλα ξέφρενα γύρω μας. Η ταχύτητα με την οποία μας έρχεται και φεύγει η πληροφορία, είναι ασύλληπτη. Η επικοινωνία μεταξύ των ανθρώπων έχει αλλάξει άρδην επίσης.
Την εποχή που βγήκα στη δισκογραφία ήταν πολύ δύσκολο να πλησιάσεις εταιρεία πόσω δε μάλλον τη Λύρα, μια ιστορική εταιρεία με σφραγίδα ανεξίτηλη. Ήταν άλλος ο τρόπος. Υπήρχε και ένα χτίσιμο του καλλιτέχνη.
Επίσης ζούσαν και ήταν παραγωγικοί και εν ενεργεία μεγαθήρια όπως ο Θεοδωράκης και ο Καζαντζίδης, οι οποίοι έβαζαν ψηλά τον πήχη. Αλλά και άλλοι δημιουργοί με σπουδαίο έργο. Τώρα έχουν ισοπεδωθεί τα πάντα. Δηλαδή είμαστε χωρίς την «ακρόπολη». Χωρίς τη ρίζα μας. Γι’ αυτό το δέντρο της ελληνικής μουσικής το παίρνει ο άνεμος όπου φυσάει…
Έχοντας περάσει μια οικονομική κρίση, που ακόμα υπάρχει εδώ που τα λέμε, παρά τα χαρούμενα τηλεοπτικά δελτία ειδήσεων, και αμέσως μετά την εποχή της πανδημίας, πως αισθάνεσαι ότι βγήκαμε από όλο αυτό; Τι επιπτώσεις είχαν όλα αυτά στο τραγούδι;
Τα χρόνια του εγκλεισμού είχαν ως αποτέλεσμα να περνάμε πολλές ώρες μπροστά στην οθόνη είτε της τηλεόρασης, είτε του κινητού, είτε του υπολογιστή και όλο αυτό μας γύρισε μπούμερανγκ. Έτσι η μουσική έγινε ένα προιόν αποκλειστικά διαδικτυακό. Δεν υπάρχουν δισκοπωλεία για να αγοράσεις το cd, το άλμπουμ ούτε ενδιαφερόμενοι αφού όλα με μεγάλη ευκολία τα βρίσκεις στις διαδικτυακές πλατφόρμες. Εκεί που βρίσκεις τα πάντα δηλαδή. Και είναι αναλώσιμα, εποχιακά, ταχείας κατανάλωσης. Οι καλλιτέχνες γίνανε προιόντα προς άμεση κατανάλωση περισσότερο από ποτέ . Και όσο πιο πολλά καραγκιοζιλίκια κάνει κανείς τόσο μεγαλύτερη απήχηση έχει. Σοβαρότης μηδέν. Γενικά όλα μου φαίνονται fake, φτιαχτά, στημένα, επί τούτου. Το επιδείνωσε το κύμα της μουσικής φτήνιας που υπήρχε, η εποχή του κορωνοιού. Επίσης δεν υπάρχουν πια μαγαζιά. Δεν υπάρχει σεζόν. Δεν υπάρχουν μεροκάματα. Μόνο το καλοκαίρι λειτουργεί κάπως καλύτερα το όλο θέμα.
Από την άλλη θεωρητικά έχουμε την ελευθερία την πλήρη να κάνουμε ό,τι θέλουμε καλλιτεχνικά στο διαδίκτυο, χωρίς «νταβατζιλίκια» από εταιρείες. Αν και διαπιστώνω ολοένα και περισσότερο πως είναι όλα εντελώς κατευθυνόμενα και στα ραδιόφωνα και στις τηλεοράσεις και παντού. Άρα και αυτή η ελευθερία είναι μια αυταπάτη. Η μουσική βιομηχανία κατευθύνει τον κόσμο, τις μόδες και τα trends.
Τώρα.. εγώ έτσι κι αλλιώς ήμουν αουτσάιντερ. Εκ πεποιθήσεως πάντοτε. Δεν μπήκα σε καλούπια, δεν παρακάλεσα, δεν έγλυψα, έκανα του κεφαλιού μου, ήμουν ανυπάκουη στους κανόνες του παιχνιδιού. Οπότε για μένα δεν αλλάζει κάτι..ο δρόμος μου είναι ίδιος και αρκετά μοναχικός.
Να σου θυμίσω την επίθεση που δέχτηκες από μέλη της Χρυσής Αυγής ; Εκείνη την δεδομένη στιγμή έγινες στόχος, επειδή τους έκανες παρατήρηση επειδή μοίραζαν προπαγανδιστικό υλικό. Πώς το βίωσες;
Κοίτα εγώ το μετρό πήγα να πάρω στη στάση της Κατεχάκη ανυποψίαστη. Πού να ξέρω ότι είχαν εκεί τον προεκλογικό τους πάγκο? Την ώρα που πήγα να κατέβω τα σκαλιά μου δίνει ένας τύπος μια εφημερίδα. Νόμιζα πως είναι διαφημιστική κάποιου πολυκαταστήματος. Μόλις διαπιστώνω πως είναι εφημερίδα της Χρυσής αυγής τρομάζω και θέλω να την ξεφορτωθώ. Θα μπορούσα να την πετάξω στην επόμενη στάση που θα κατέβαινα αλλά δεν ήθελα ούτε καν να έχω επάνω μου τέτοιο πράγμα! Επειδή λοιπόν κάτω στις στάσεις δεν υπάρχουν κάδοι απορριμάτων γύρισα πίσω να πετάξω τη φυλλάδα στον κοντινότερο κάδο. Έλα που ήταν όμως εκεί καμιά δεκαριά νταήδες και άρχισαν να με προγγάνε. Τους είπα κι εγώ τα δικά μου και επιταχύνω το βήμα μου όταν λίγο πριν κατέβω το πρώτο σκαλί ένας μου ρίχνει στα μάτια σπρέυ πιπεριού. Εγώ νόμιζα μου έριξε βενζίνα. Άρχισα να ουρλιάζω. Νόμιζα πως τυφλώθηκα. Με πήρανε χαμπάρι οι περαστικοί μου έφεραν παγωμένο νερό να ρίξω στα μάτια μου να ανακουφιστώ. Τίποτα. Νόμιζα πως μου έμπηξαν στα μάτια δύο δαδιά φλεγόμενα. Αυτοί δεν έφευγαν, μόνο γελούσαν. Οι φύλακες του σταθμού κάλεσαν ασθενοφόρο και ώσπου να έρθει με κράτησαν κάτω στον σταθμό. Νόμιζα πως δε θα ξαναδώ το φως Άγγελε. Ήταν τραγικό.
Με πήραν μετά από τα κανάλια από όλες τις εκπομπές να βγω να μιλήσω. Δεν βγήκα πουθενά. Όχι από φόβο αλλά από εγωισμό! Λέω τόσα χρόνια τραγουδάω κάνω χίλια δυο μία φορά ένας δε με κάλεσε να εμφανιστώ να πω δύο κουβέντες για τη δουλειά μου. Τώρα που θέλουν να βγάλουν είδηση 4 μέρες πριν τις εκλογές, όχι, δε θα τους κάνω τη χάρη. Ούτε θα εκμεταλλευτώ ένα δυσάρεστο γεγονός για να με δει ο κόσμος ως θύμα της Χρυσής αυγής. Ήθελα να κρατήσω την αξιοπρέπειά μου.
Για να γυρίσουμε στο ελληνικό τραγούδι, θα έλεγε κανείς ότι η εποχή των δημιουργών έχει περάσει ανεπιστρεπτί. Εσύ πώς το ζείς από μέσα; Υπάρχουν δημιουργοί που γράφουν καλά τραγούδια, και ακόμα πιο ειδικά, πως θα περιέγραφες το λαικό τραγούδι σήμερα; Υπάρχει; Υπάρχει αυτό που παλιότερα αποκαλούσαμε λαικό γλέντι; Τι σημαίνει λαικότητα κατά την άποψή σου;
Άγγελε αυτή είναι μια μεγάλη συζήτηση. Θέλει εκτενή ανάλυση και έχει πολλές παραμέτρους. Αρχικά θα πω πως το τραγούδι αντικατοπτρίζει την εποχή του. Οπότε στη σημερινή εποχή της εικονικής πραγματικότητας το real thing είναι όνειρο θερινής νυκτός. Αντικειμενικά το λαικό τραγούδι που επικράτησε είναι το λαικό της πίστας, δηλαδή το σκυλάδικο. Το έντεχνο αποδείχτηκε μια φενάκη. Το σημερινό έντεχνο είναι μια ελαφράντζα δήθεν. Όπως και η εποχή τελικά. Το παλιό λαικό μας τραγούδι υπάρχει και είναι ζωντανό μέσω επανεκτελέσεων όχι πάντα καλών, οπότε κι αυτό παραποιείται και προσφέρεται με λανθασμένο κωδικό και κώδικα στους νεότερους που δεν ψάχνουν καν τις πρώτες εκτελέσεις, όπως κάναμε εμείς στην εποχή μας που δεν υπήρχε η ευκολία του youtube καν!
Η πλειοψηφία όμως κερδίζει όπως λέμε. Οπότε η «πίστα» είναι πλέον το επίσημο λαικό μας τραγούδι. Και η τραπ το τραγούδι της νεολαίας. Εγώ αυτό βλέπω κι ας είμαι μύωψ! Και το λαικό γλέντι είναι το λαικοσκυλοδημοτικό. Έτσι κινείται το ελληνικό μουσικό θέαμα. Δε με πειράζει αυτό. Κάθε εποχή έχει τα δικά της. Με ενοχλεί όμως που δεν υπάρχουν ίσες ευκαιρίες για όλους. Με ενοχλεί που γυρνάνε την πλάτη στο λαικό μας τραγούδι. Με ενοχλεί που μένουν εκτός άνθρωποι που αξίζουν και έχουν πολλά να προσφέρουν. Με ενοχλεί που οι «μεγάλοι» των παλιότερων γενεών που μπορούν να βοηθήσουν, πάνε με το ρεύμα και δεν τους καίγεται καρφί για το πού πάει το ελληνικό τραγούδι και τι θα μείνει από αυτό τελικά.
Είσαι μια τραγουδίστρια που εύκολα καταλαβαίνει κανείς ότι η ρίζα σου είναι το λαικό τραγούδι. Εχεις τον ιδιαίτερο τρόπο που είχαν οι παλιότερες λαικές τραγουδίστριες, την ιδιαίτερη στόφα όπως έλεγαν οι παλιότεροι. Θεωρείς ότι για να τραγουδήσει κάποιος με αυτόν τον τρόπο είναι θέμα παιδείας, βιωμάτων ή φτάνει μόνο το ταλέντο; Σε ρωτάω γιατί νιώθω ότι έχουμε γεμίσει με τραγουδίστριες που μπορεί να έχουν καλή φωνή, αλλά η φωνή τους δεν έχει βάρος. Καταλαβαίνεις τι λέω….
Πιστεύω και υποκλίνομαι μόνο στο πηγαίο ταλέντο. Στο pure talent, όπως λένε και οι Άγγλοι. Αλλά μου πήρε πάρα πολλά χρόνια να καταλάβω πως το ταλέντο μόνο του βοηθάει μέχρι ενός σημείου. Ή είναι χρήσιμο το πολύ κατά 20%. Λυπάμαι αλλά είναι η πραγματικότης και έπρεπε να περάσω και να δω πολλά σε αυτόν τον χώρο για να το κατανοήσω. Ομολογώ πως άργησα. Ο λαικός τρόπος τραγουδίσματος που αποτελεί μεγάλη παράδοση στη χώρα μας σε λίγα χρόνια θα εκλείψει παντελώς. Είναι άλλες οι ανάγκες, τα ερεθίσματα, τα βιώματα και οι προσλαμβάνουσες. Δεν το έχει ανάγκη η νεολαία μάλλον.
Έχουμε τόσο βαθιά και ιδιαίτερη κουλτούρα στο τραγούδι το δικό μας. Απ την παράδοση, το σμυρνέικο, το μικρασιάτικο, το ρεμπέτικο, το λαικό , το έντεχνο λαικό. Για να τραγουδήσεις λαικό τραγούδι θέλει βίωμα αλλά και γνώση. Γνώση όχι ακαδημαική αλλά θέλει ψυχή και συνείδηση της ελληνικότητας και αντίληψη μουσική. Υπάρχει ένα background. Δεν ξεφυτρώνουμε μόνοι μας, μας λένε οι φίλοι οι άσχετοι έχεις φωνάρα και άιντε πάμε να τραγουδήσουμε στα music talent shows, όπου είναι επίσης όλοι άσχετοι. Τι ξεπεσμός είναι αυτός και τι κατάντια. Βρε άντε ακούστε Καζαντζίδη, Νταλγκά, Ρόζα, Νίνου, Γκρέυ, Πόλυ, Βιτάλη, Σοφία Κολλητήρη, . Άντε μπράβο να στρώσετε αυτιά και ψυχή! Να μάθετε να τραγουδάτε και να ακούτε. Πήξαμε στα ελαφρά και στα ξενερουά από τη μια και στη λαικοπόπ απ’ την άλλη. Μας έχουν εντελώς αποπροσανατολίσει. Ξεχάσαμε κι αυτά που ξέραμε.
Ένα τελευταίο θα πω όμως για την ποπ. Για μένα που είμαι λάτρης της αμερικάνικης ποπ( και soul και jazz), σε οποιαδήποτε άλλη γλώσσα η ποπ μου φαίνεται αστεία. Μια καρικατούρα. H κόρη μου ακούει Κορεάτικη ποπ. Μα πρόκειται για αμερικάνικο προιόν και μουσική που όποια χώρα και να τη βγάλει είναι ίδια! Αλλάζει μόνο η γλώσσα. Δηλαδή βλέπω τους απανταχού ποπ τραγουδιστές και λέω…Πού πας ρε Καραμήτρο??? Με το συμπάθιο δηλαδή αλλά είναι σαν καλούπια που βγαίνουν απ’ το ίδιο εργοστάσιο.
Πρόσφατα ηχογράφησες ένα τραγούδι του Χρήστου Νικολόπουλου σε στίχους του Μανώλη Ρασούλη. Οι δημιουργοί που λέγαμε…Πώς προέκυψε αυτή η ηχογράφηση;
Αρχές του 2007 μου έκανε πρόταση ο Ρασούλης να συνεργαστούμε σε συναυλίες. Χάρηκα τότε πολύ γιατί ήταν κάτι που το ήθελα και το περίμενα! Τότε στα ταξίδια που κάναμε για τις συναυλίες συζητούσαμε, γελούσαμε, λέγαμε ιστορίες. Κάποια στιγμή αφηγήθηκα στον Μανώλη την ιστορία των παππούδων μου που ήρθαν απ’τον Πόντο. Σε ανύποπτο χρόνο του ζήτησα να μου γράψει στίχους. Και δεν άργησε να μου φέρει τρία διαφορετικά στιχάκια. Το ένα ήταν η Εγωγραφία που έλεγε την προσωπική μου ιστορία. Το καλοκαίρι της ίδιας χρονιάς μου έκανε πρόταση για συναυλίες και για τη χειμερινή σεζόν ο Νικολόπουλος. Τότε, ξέροντας τη συνεργασία τους και τη χημεία τους με τον Μανώλη, του τα έδωσα για να βάλει μουσική. Έτσι και έγινε αλλά για χρόνια υπήρχαν μόνο στο συρτάρι.
Πριν δύο χρόνια εν μέσω καραντίνας ο Χρήστος μου έκανε ένα τηλεφώνημα και μου είπε πως θα ετοιμάσει μια συνολική δουλειά με ανέκδοτους στίχους του Ρασούλη και ήθελε να συμπεριλάβει και εκείνα τα τρία τραγούδια που μου είχε γράψει τότε. Όπερ και εγένετο.
Ο Μανώλης ήταν ένας άνθρωπος που με ενέπνεε και η ύπαρξή του και η κοσμοθεωρία του με έβρισκαν σύμφωνη. Λείπει πολύ από το μουσικό και κοινωνικοπολιτικό μας γίγνεσθαι. Είχε μεγάλη αξία η παρουσία του και η ύπαρξή του και οι ιδέες και οι απόψεις του. Τον θυμάμαι με αγάπη και απέραντο σεβασμό.
Αν σε ρωτούσα τους τραγουδιστές και τις τραγουδίστριες που σε καθόρισαν ποιους θα έλεγες;
Πρώτος ο Στέλιος Καζαντζίδης ο άρχων και προεξάρχων. Και βέβαια η Εσκενάζυ, η Νίνου, η Καίτη Γκρέυ, η Γιώτα Λύδια, η Πόλυ Πάνου, η Χάρις Αλεξίου, η Ελένη Βιτάλη. Από ξένες φωνές οι λατρεμένες μου Aretha Franklin, Whitney Houston, Billie Holiday.
Κάποια τραγούδια που θα ήθελες να έχεις πει σε πρώτη εκτέλεση;
Πάρα πολλά! Μιλάμε θέλω δυο τρεις σελίδες να τα γράψω!
Κάποια στιγμή, στα χρόνια της δεκαετίας του ’80, η Λίνα Νικολακοπουλου είχε γράψει τον στίχο: ΄΄Να παίζουν τα ραδιόφωνα τραγούδια για το τίποτα γραμμένα΄΄. Εσύ τι ακούς να παίζουν τα ραδιόφωνα σήμερα;
Δεν ακούω ραδιόφωνο. Μόνο λίγο στο αμάξι τον Πειρατικό που παίζει κάτι παράξενα παλιά λαικά. Αυτό που λέει η Λίνα όμως είναι η αλήθεια. Ακούω γύρω μουσική χωρίς μουσική. Ερμηνείες φανφαρόνικες. Μια άψυχη κατάσταση χωρίς αίμα. Πολύ δήθεν βρε Άγγελε και με λυπεί αυτό. Όμως κάθε εποχή έχει τη δική της προσωπικότητα. Ο χρόνος είναι ο καλύτερος και δικαιότερος κριτής. Εγώ δε μπορώ να κρίνω. Δε δικαιούμαι.
Επίσης σκέψου ότι κάποτε υπήρχε μια αριστερά, που είχε μια κουλτούρα και ιδεολογία, είχε δυνατές βάσεις στον κόσμο και τη νεολαία και τώρα ζούμε στην εποχή που μας κατάπιε το καπιταλιστικό σύστημα! Κυβερνά το χρήμα. Τέλος εποχής. Ο σοσιαλισμός έγινε σοσιαλμιντισμός! Και ο…. υπερπροβάλλων εαυτόν σωθήτω!
Εχεις μια κόρη που, σιγά-σιγά, πλησιάζει την εφηβεία. Πως βλέπεις αυτή την νέα γενιά; Υπάρχει περίπτωση να κάνουν κάτι παραπάνω από αυτά που έκανε η προηγούμενη;
Δεν είμαι σε θέση να σου απαντήσω, ειλικρινά. Τα παιδιά σήμερα τα έχουν όλα στο χέρι και δεν έχουν μάθει να κοπιάζουν. Θεωρούν ότι όλα γίνονται μαγικά. Οπότε στην πράξη τι θα κάνουν δεν δύναμαι να το προβλέψω. Όμως όλη αυτή η ευκολία σίγουρα θα γυρίσει εναντίον μας. Δεν είναι τυχαίο που ο Γκάντι επικροτεί την χειρωνακτική εργασία. Η ευκολία σε κάνει νωθρό και στο σώμα και στο μυαλό.
Οφείλουμε εμείς να προστατεύσουμε τα παιδιά μας από τις οθόνες παντός είδους. Και επίσης πιστεύω ακράδαντα ότι αν όλα τα σχολεία γίνουν καλλιτεχνικά πραγματικά θα σωθεί η χώρα μας. Η κόρη μου που φέτος πέρασε στο μουσικό γυμνάσιο της Παλλήνης έρχεται χαρούμενη και «γεμάτη ενέργεια» παρά τα 8ωρα και 9ωρα! Το επίπεδο είναι πολύ διαφορετικό και υψηλό, όπως και η δουλειά που γίνεται σ’ αυτά τα σχολεία. Όλα τα παιδιά θα έπρεπε να έχουν πρόσβαση στις τέχνες. Να μαθαίνουν την αξία τους και τους εκπροσώπους των τεχνών μες στους αιώνες και την προσφορά τους, γιατί αυτό είναι πολιτισμός, καλλιέργεια. Γίνεσαι άνθρωπος θέλεις δε θέλεις!
Οπότε κανω έκκληση στο υπουργείο παιδείας και στην πολιτεία: Μετατρέψτε όλα τα σχολεία της χώρας σε καλλιτεχνικά και μουσικά. Δηλαδή αγαπητή μου χώρα «Υπερασπίσου το παιδί, γιατί αν γλιτώσει το παιδί, υπάρχει ελπίδα».
Ζώντας στο 2022 πως θα περιέγραφες την εποχή μας; Πολλοί λένε ότι ζούμε έναν δεύτερο μεσοπόλεμο. Πόλεμοι, όχι πάρα πολύ μακριά μας, ακρίβεια, πληθωρισμός, ο πολιτισμός, το τραγούδι που βρίσκεται μέσα σε αυτή την παγκόσμια κατάσταση;
Οι πόλεμοι, οι λιμοί, η ακρίβεια και όσα προκαλούν στις μάζες δυσκολία επιβίωσης υπήρχαν σε όλες τις εποχές σε διάφορα μέρη του πλανήτη μας.
Ο πολιτισμός πλήττεται συνήθως από αυτές τις καταστάσεις και πέφτει σε δυσμένεια. Είναι κάπως…ο τελευταίος τροχός της αμάξης. Δεν επενδύουν οι κυβερνήσεις στην εξάπλωση και άνοδο των τεχνών. Το θεωρούν επικίνδυνο να ανοίγει το μυαλό και ο ορίζοντας μας. Μας θέλουν εγκλωβισμένους στα προβλήματα της καθημερινότητας. Να μην έχουμε χρόνο για καλλιέργεια ψυχής. Και έτσι το τραγούδι αναλώνεται σε ελαφριά περιεχόμενα και δήθεν.
Το τραγούδι σε παλιότερες εποχές αγώνων και διεκδικήσεων μιας καλύτερης ζωής για τις πλατιές μάζες. που συνήθως είναι και οι χαμένες, έπαιζε σημαντικό ρόλο και εξέφραζε ιδέες και ιδεολογίες και τα πάθη των λαών. Είχε πάντα και τον ρόλο εκτόνωσης και διασκέδασης. Αλλά στην εποχή μας έμεινε πια μόνο αυτό. Το τραγούδι έγινε εικόνα και ο τραγουδιστής-ρια icon. Οπτικοποιήθηκε δηλαδή οπότε η φωνή και το ίδιο το τραγούδι αυτά καθεαυτά περνούν αυτόματα σε δεύτερη μοίρα. Υπάρχουν και κυκλοφορούν ωραία τραγούδια και τραγουδιστές και δημιουργοί νέοι, που χάνονται στο πλήθος της πληροφορίας αλλά και στην άνιση μεταχείριση, όπως είπα παραπάνω.
Εύχομαι η νεότερη γενιά να ανατρέψει αυτήν την κατάσταση.
Κλείνοντας, να σε ρωτήσω τι ετοίμασες, τι ετοιμάζεις για τον φετεινό χειμώνα;
Να πω για τη δουλειά μου «Ρόζα, Στέλλα και Μαρίκα: Οι δικές μας ξένες» που κυκλοφορεί σε όλες τις διαδικτυακές πλατφόρμες και σε βίντεο στο κανάλι μου στο youtube και αφορά στις τρεις σπουδαίες «ξένες» μας του ρεμπέτικου τραγουδιού τη Ρόζα Εσκενάζυ, τη Στέλλα Χασκίλ και τη Μαρίκα Νίνου. Δύο εβραίες και μία αρμένισσα που στη χώρα μας έγιναν θρύλοι του λαικού τραγουδιού και σημεία αναφοράς για τις νεότερες γενιές τραγουδιστριών. Ένας φόρος τιμής σε τρεις δασκάλες του τραγουδιού μας.
Επίσης μες στη καραντίνα γράψαμε με τον Χρίστο τον Τσιαμούλη κάποια τραγούδια που θα κυκλοφορήσουν απ’ το όγδοο σύντομα και θα τα παρουσιάσουμε στη μουσική σκηνή Χαμάμ στις 2 και 9 Δεκεμβρίου.
Μια τετράδα τραγουδιών του Αντώνη Απέργη είναι επίσης στα σκαριά και πιστευω θα κυκλοφορήσουν με τη νέα χρονιά. Μάλλον την άνοιξη που ανοίγουν όλα!
Τα σάββατα του Δεκέμβρη και τις γιορτές θα είμαστε με τον Γεράσιμο Ανδρεάτο στη μουσική σκηνή « Απαρχές» στα Τρίκαλα.
Στις 17 Δεκεμβρίου με τους Τακίμ και την Ελένη Βιτάλη θα είμαστε στο Μέγαρο μουσικής Θεσσαλονίκης και στις 27 Δεκεμβρίου με έχουν καλέσει στη Σμύρνη για μια μεγάλη συναυλία.
Αυτά προς το παρόν!
