Στη δισκογραφία του, πέρα από επανεκτελέσεις, συναντάμε εκπλήξεις που φτάνουν ως τα σύγχρονα ακούσματα, καθώς και καινούργια τραγούδια, κυρίως μέσα από συμμετοχές του σε δίσκους δημιουργών. Ο Μπάμπης Τσέρτος είναι ακριβός εργάτης του «πάλκου» με συνεχή και έντονη διαδρομή στην διασκέδαση, όπου πολλά χρόνια τώρα, λειτουργεί ως πρωταγωνιστής. Με αφορμή τις επερχόμενες παραστάσεις του, συναντηθήκαμε στα γραφεία του Ogdoo Music Group για μια κουβέντα εφ' όλης της ύλης κι εκείνος μοιράστηκε μαζί μας τα σχέδιά του & τις απόψεις του για όσα τον ρωτήσαμε.
Το τραγούδι την έκανε τη βόλτα του φέτος στις Γραμμές κι ακόμα συνεχίζει, πείτε μου για τη συνεργασία αυτή με τη Γλυκερία, λίγο πριν το τέλος, το Σάββατο 12 του Απρίλη.
Βγάλαμε μια καλή σαιζόν, σχεδόν τεσσερισήμισι μήνες. Ήταν για μένα κάτι διαφορετικό απ' αυτά που έκανα τα προηγούμενα χρόνια, με την έννοια ότι περισσότερο τραγουδούσα όρθιος ή σε ένα σκαμπό και δεν έπαιζα μπουζούκι. Η συνεργασία με τη Γλυκερία ήταν άψογη, το ίδιο και με την ορχήστρα της. Τα παιδιά είναι όλα εξαιρετικά και σαν μουσικοί και σαν άνθρωποι και νομίζω ότι η επιτυχία του σχήματος οφείλεται στο ότι είμαστε όλοι μια καλή παρέα κι έτσι ο κόσμος που πέρασε από εκεί εισέπραττε την αύρα που έβγαινε από μας. Να σημειώσω ότι είχα και δυο δικούς μου μουσικούς που χρόνια συνεργάζομαι.
«Έδεσε» πολύ όμορφα το σχήμα, έτσι;
Είχα ξανατραγουδήσει με τη Γλυκερία πριν από 20 χρόνια στα Εννέα Όγδοα και πολλές φορές σε κάποιες συναυλίες με την Εστουδιαντίνα κι αλλού, Ελλάδα & Κύπρο. Υπήρχε δηλαδή μια σχέση καλή με τη Γλυκερία, ούτως ή άλλως, είμαστε περίπου κοντά σε αυτά που κάνουμε κι έτσι η συνεργασία μας έδεσε πολύ καλά. Η Γλυκερία εκτός από σπουδαία τραγουδίστρια είναι κι ένας ωραίος άνθρωπος.
Και παλιότερα, όμως, για παράδειγμα στο Περιβόλι τ' ουρανού πηγαίνατε εξαιρετικά, ό,τι κάνετε έχει ιδιαίτερη επιτυχία...
Είμαι επαγγελματίας τραγουδιστής από το 1981, με ένα μικρό διάλειμμα όταν πήγα φαντάρος το ΄85. Δεν έχω δουλέψει, μέχρι στιγμής, άσχημα ποτέ μου! Και μάλιστα με μεγάλες σαιζόν. Φέτος κάναμε μόνο τόσο, γιατί η Γλυκερία είχε υποχρεώσεις το Νοέμβρη στην Αυστραλία και δε μπορέσαμε να ξεκινήσουμε νωρίτερα.
Κάνατε, όμως, κι έξτρα παραστάσεις, τύχανε τετραήμερα, πενθήμερα...
Κάναμε, ναι! Για την εποχή πήγαμε πάρα πολύ καλά.
Σχεδιάζετε να κάνετε κάτι μαζί το καλοκαίρι;
Αν προκύψει κάτι, ναι. Είναι θέμα της αγοράς, να μας καλέσουν κάποιοι να παίξουμε μαζί.
Πείτε μας για την εμφάνισή σας στο «Πέραν» στις 13 του Απρίλη.
Στις 13 του Απρίλη, ημέρα Κυριακή στις τρεις και μισή το μεσημέρι θα είμαι στο Πέραν προσκεκλημένος του Ανδρέα Κατσιγιάννη. Θα κάνουν μια εκδήλωση στα πλαίσια των 15 χρόνων από την ίδρυση της Εστουδιαντίνας, με μικρό σχήμα, βέβαια, λόγω του χώρου του μαγαζιού και μαζί μας θα είναι η Ασπασία Στρατηγού.
Τι άλλο ετοιμάζετε;
Αυτή την περίοδο κάνω ένα δίσκο με τον Ανδρέα Κατσιγιάννη, με καινούρια τραγούδια. Ήδη έχουμε αρχίσει και ηχογραφούμε κάποια που έχει γράψει, αλλά δεν έχουμε ακόμα συγκεντρώσει όλο το υλικό. Υπολογίζω να είναι έτοιμος το Σεπτέμβρη ή Οκτώβρη. Συμμετέχω, επίσης, σε διάφορους δίσκους άλλων καλλιτεχνών με κάποια τραγούδια. Είναι η εποχή που όλοι κάνουν δίσκους και πολλοί είναι φίλοι, αλλά και τα τραγούδια τους πολύ όμορφα. Κάναμε κι ένα δίσκο με την Εστουδιαντίνα, στο Βόλο. Παίξαμε σε μια κοινωνική εκδήλωση για το Κοινωνικό Παντοπωλείο του Βόλου, που ηχογραφήθηκε. Τα έσοδα πήγαν όλα στο Κοινωνικό Παντοπωλείο και το CD αυτό θα κυκλοφορήσει με την εφημερίδα «Θεσσαλία». Παράλληλα ετοιμαζόμαστε για συναυλίες.
Τι υπάρχει στο πρόγραμμα αυτή τη στιγμή, εκτός απ' το Πέραν;
Τη Μεγάλη Τρίτη 15 & τη Μεγάλη Τετάρτη 16 Απριλίου θα παίξουμε τον «Επιτάφιο» με την Εστουδιαντίνα στο Lab Art του Βόλου και στις 26 Απριλίου με τη Νάντια Καραγιάννη θα εμφανιστώ στο Αίγιο στην αίθουσα «Μαργαρίτα» του ξενοδοχείου «Τέλης». Τον Ιούνιο θα είμαι στο Σικάγο της Αμερικής με μια ορχήστρα Ελλήνων, καλεσμένος της τοπικής κοινωνίας σε μια εκδήλωση βράβευσης αριστούχων μαθητών. Επίσης θα εμφανιστώ στην Κύπρο πέραν των συναυλιών στην Ελλάδα.
Με αφορμή το θέμα που δημιουργήθηκε αυτές τις μέρες με την επανεκτέλεση ενός τραγουδιού του Δημήτρη Ζερβουδάκη, χωρίς την άδειά του, ποια είναι η θέση σας για τις επανεκτελέσεις γενικότερα;
Η άποψή μου είναι ότι επανεκτελέσεις πρέπει να γίνονται. Βέβαια, στο να επιτραπεί να γίνουν, τον πρώτο ρόλο τον έχουν οι δημιουργοί, είναι αναφαίρετο δικαίωμά τους και να αρνηθούν και να πουν την άποψή τους. Εγώ έκανα επανεκτελέσεις κυρίως παλιών τραγουδιών, λίγα ήταν τα καινούρια, και ουδέποτε είχα πρόβλημα απαγόρευσης. Τώρα, το πώς θα γίνει αυτή η επανεκτέλεση, κρίνεται! Ό,τι γίνεται δημόσια, κρίνεται.
Για ποιο λόγο πρέπει να γίνονται επανεκτελέσεις;
Θεωρώ ότι πολλά τραγούδια θέλουν κι άλλες προσεγγίσεις. Τα παλιότερα, ειδικά, τραγούδια, αν δεν τα προσεγγίσουν οι νέοι και δεν τα επανεκτελέσουν, όχι μιμούμενοι τους παλιούς, όπως έχει γίνει πολλές φορές, ούτε αλλοιώνοντας τελείως το ύφος και το ήθος, που πάλι έχει γίνει πολλές φορές ακόμα κι απ' τη δεκαετία του '50, ειδικά με τα ρεμπέτικα, χάνονται. Θεωρώ ότι τα καλά τραγούδια θα συνεχίσουν να υπάρχουν στις νεώτερες γενιές με τις επανεκτελέσεις και κάποια άλλα θα τα ξανανακαλύψουν, γιατί πολλά δε βρήκαν το δρόμο τους στην εποχή τους.
Έχετε κάποιο παράδειγμα να μας αναφέρετε;
Το «Πίνω και μεθώ» που με χαρακτηρίζει κι εμένα, για παράδειγμα, δεν ήταν γνωστό τραγούδι. Έγινε από μένα το '92, το είχε πει κι ο Αγάθωνας το '83. Ήταν ένα τραγούδι, δηλαδή, που ακούστηκε ελάχιστα έως καθόλου στην εποχή του. Εγώ ήμουν τυχερός που δεν είχα ακούσει την πρώτη εκτέλεση, που ήταν πολύ αργή με δύο κιθάρες, χωρίς την ένταση που έχει ο στίχος, η μελωδία και ο ρυθμός. Το άκουσα απ' την εκτέλεση του Αγάθωνα, απ' το Γκολέ κάποιες φορές στα ζωντανά που δουλεύαμε, μου άρεσε, το έβαλα στα προγράμματά μου, το άκουσε μια φορά ο αείμνηστος Αριστείδης Μόσχος, του άρεσε κι έτσι το βάλαμε αμέσως σε ένα δίσκο του, όπου συμμετείχα κι εγώ. Έτσι ξεκίνησε η πορεία του και μπήκε μετά σε 10 – 20 δίσκους. Θέλω να πω, λοιπόν, ότι υπάρχουν τέτοια τραγούδια που μπορεί από τους νέους ανθρώπους να ξαναβγούν στην επιφάνεια. Αλλιώς, αν δε γίνονται επανεκτελέσεις, να τα πάρουμε, να τα βάλουμε σ' ένα μουσείο, ή στην Εθνική Βιβλιοθήκη, άμα φτιάξουνε τη Μουσική Βιβλιοθήκη και να πηγαίνουμε να τ' ακούμε εκεί! (γελάει).
Ποια θα ήταν η συμβουλή σας σε κάποιον που το σκέφτεται;
Η συμβουλή η δική μου, επειδή είμαι μεγαλύτερος κι ασχολούμαι μ' αυτά, είναι ότι κάποιος που θα αποφασίσει να επανεκτελέσει ή να διασκευάσει ένα τραγούδι, θα πρέπει να το αγαπήσει κατ' αρχήν. Θα πρέπει να αγαπήσει την πρώτη εκτέλεση, αν είναι καλή, βέβαια, γιατί υπάρχουν και πρώτες εκτελέσεις που δεν ακούγονται, και θα πρέπει μετά, αφού μελετήσει πολύ καλά το τραγούδι, ν' αφήσει τον εαυτό του ελεύθερο και να μη γίνει μίμος αυτού που έγινε πρώτο. Κάθε 10 – 15 χρόνια έχουμε κινήματα επανεκτελέσεων από διάφορα είδη της μουσικής. Ρεμπέτικα, παραδοσιακά, ελαφρά... Νομίζω ότι αυτά τα πράγματα είναι οξυγόνο για το τραγούδι και δίνουν διάρκεια ζωής σε αυτά τα σπουδαία τραγούδια που γράφτηκαν κάποτε.
Σήμερα γράφονται τραγούδια;
Δε νομίζω ότι σε άλλες περιόδους είχαμε τόσο μεγάλη παραγωγή νέων τραγουδιών!
Ακούγονται, όμως;
Αυτό είναι άλλο θέμα, πόσο ακούγονται και πού ακούγονται. Πάντως, ότι γράφονται πολλά καινούρια τραγούδια, γράφονται. Ζούμε σε μια εποχή παρακμής, εποχή σύγχυσης, έχουνε αλλάξει όλα τα δεδομένα, οι πληροφορίες είναι πολλές κι από πολλές πηγές και κάπου χάνεσαι, οι εξελίξεις είναι γρήγορες, εμείς οι μεγαλύτεροι αργούμε να τις καταλάβουμε, εσείς οι νεότεροι τις καταλαβαίνετε πιο γρήγορα, αλλά δε ξέρω πόσο ενημερωμένοι είστε για να τις κατανοήσετε πλήρως... Ζούμε σε μια εποχή μεταβατική πάντως. Δε ξέρω ακόμα πού θα καταλήξει, όμως σε όλες αυτές τις εποχές η κατάληξη συνήθως είναι θετική, ή ελπίζω να είναι θετική.
Ευνοεί το τραγούδι;
Νομίζω πως ναι. Το τραγούδι ευνοείται με την έννοια ότι το έχουν ανάγκη οι άνθρωποι. Δεν είναι λογικό σε εποχές δύσκολες να θες κάτι να σε παρηγορεί ή να σου δίνει και ελπίδα;
Ίσως αυτός να ήταν ένας απ' τους λόγους που πήγε τόσο καλά το σχήμα σας, εκτός από τα μεγάλα τραγούδια που συμπεριλάβατε, το πρόγραμμα ήταν και διασκεδαστικό!
Το λαϊκό τραγούδι έτσι πρέπει να είναι. Το λαϊκό τραγούδι θέλει και το χορό. Όχι κατάχρηση, βέβαια, αλλά ο κόσμος θέλει και να τραγουδήσει και να χορέψει. Υπάρχουν είδη που δε χρειάζεται να χορέψεις, αλλά στο λαϊκό τραγούδι δε γίνεται αλλιώς.
Είναι και στην ιδιοσυγκρασία του Έλληνα αυτό.
Ναι, όπως όλων των Μεσογειακών λαών. Είμαστε ιδιαίτερος λαός, αλλά δε σημαίνει ότι αυτό είναι καλό πάντα. Κάπου χάνουμε το μέτρο. Η τσιφτετελοποίηση των πάντων δεν είναι ωραίο πράγμα. Πολλές φορές φτάνουμε σε τέτοιες ακρότητες. Δηλαδή, σε κάποιους χώρους δεν υπάρχει στιγμή να ακούσεις κάτι. Υπάρχει εκκωφαντική μουσική, με κακής ποιότητας τραγούδια πολλές φορές, μέσα στα οποία υπάρχουν κι ορισμένα καλά, κι ένας κόσμος που χορεύει σε μια πίστα όπου δε χωράει κανένας. Σαν συγκρουόμενα δηλαδή. Αυτό δεν το θεωρώ διασκέδαση. Ο χορός είναι άλλο πράγμα. Ο χορευτής ή οι χορευτές θέλουν το χώρο τους. Έτσι δεν είναι; Για να χορέψεις και να εκφράσεις με τις κινήσεις σου τα συναισθήματά σου... Μπορείς όταν είναι ο ένας πάνω στον άλλο;
Δε μπορείς, όμως συμβαίνει κατά κόρον...
Έχουμε ξεχάσει την έννοια της ψυχαγωγίας και στα πλαίσια της «διασκέδασης» ισοπεδώνουμε τα πάντα. Δυστυχώς, γιατί ευνοεί αυτούς που δε μπορούν να λειτουργήσουν με τους όρους και τις αξίες που προϋποθέτουν τα ωραία τραγούδια.
Το κοινό ανταποκρίνεται πάντως.
Το κοινό έτσι είναι, μη νομίζεις! Τα ρεύματα τα σπουδαία που λέμε, στην εποχή τους μη νομίζεις ότι είχαν ανταπόκριση, λίγοι τα άκουγαν και λίγοι λειτουργούσαν έτσι. Ο πολύς κόσμος αλλιώς λειτουργεί. Νομίζεις ότι όταν βγήκαν τα έργα του Θεοδωράκη η Ελλάδα άκουγε Θεοδωράκη; Η Ελλάδα άκουγε Ινδία! Ο «Επιτάφιος» πούλησε 2-3 χιλιάδες δίσκους και η «Μαντουμπάλα» 600 χιλιάδες. Σημασία έχει τι μένει στο χρόνο. Στις μέρες μας, με τα τόσα πολλά μέσα ενημέρωσης αυτό το πράγμα ξέφυγε. Έγιναν πολλοί μηχανισμοί που στήριζαν τηλεοπτικά, ραδιοφωνικά κι εκδοτικά αυτού του είδους τα φαινόμενα.
Για τα reality τι γνώμη έχετε, μια που είναι κι αυτά πάλι επίκαιρα;
Είμαι καθέτως εναντίον, τα θεωρώ απαράδεκτα, πιστεύω ότι προσβάλουν τους νέους ανθρώπους που πηγαίνουν εκεί και λυπάμαι που πολλές φορές, σπουδαίοι συνάδερφοι συμμετέχουν. Κάποια χρονιά, όταν ήμουν στη Warner, με είχαν καλέσει για να τραγουδήσω στον τελικό με την ορχήστρα μου το «Πίνω & μεθώ» μαζί με τον διαγωνιζόμενο. Η τηλεθέαση του τελικού ήταν 95% ας πούμε. Αρνήθηκα, δεν πήγα, έφυγα απ' την εταιρεία και ο λόγος ήταν ότι κατ' αρχήν τις απόψεις μου τις ξέρανε και δε θα έπρεπε καν να μου κάνουν αυτή την πρόταση, ενώ θα μπορούσαν να βγάλουν μια ανακοίνωση ότι αρνήθηκα. Ξέρεις πόσος κόσμος που ακούει τα τραγούδια μου θα χαιρόταν με αυτή την απόφαση; Θέλω να πω, λοιπόν, ότι κι εμείς δεν αντισταθήκαμε όσο θα έπρεπε σε τέτοια φαινόμενα κι εκ των υστέρων όλοι μιλάμε για την πολιτιστική κρίση, στην οποία πολλοί από μας, όχι όλοι βέβαια, συμμετέχουμε. Γιατί, δυστυχώς, έτσι είναι η ζωή και οι συμβιβασμοί ορισμένες φορές δεν είναι και τόσο καλοί.
Πολλοί θεωρούν πως τα reality είναι μια ευκαιρία για τα παιδιά που προσπαθούν να κάνουν κάτι.
Προφανώς ο λόγος για τον οποίο πηγαίνουν είναι αυτός, αλλά δεν τον θεωρώ σωστό. Εγώ επαγγελματίας έγινα στα 26-27 μου, σπούδαζα στο πανεπιστήμιο, άρχισα να παίζω μπουζούκι, τραγουδούσα στις εκδηλώσεις του πανεπιστημίου και κάποια στιγμή, το '81 όπως σου είπα, άρχισα να δουλεύω σε μια ταβέρνα. Άρεσα σε κάποιο κόσμο, ερχόταν και μ' άκουγε και συνέχισα να δουλεύω σε κάποια μαγαζιά. Δισκογραφία έκανα μετά από δέκα χρόνια, στην τηλεόραση βγήκα μετά από οκτώ χρόνια, δεν έπαψα ποτέ να δουλεύω καλά. Να μελετάω, να μαθαίνω τραγούδια και να δουλεύω καλά! Σήμερα παρατηρείς το φαινόμενο κάποια παιδιά σε ηλικία 20-22 χρονών να βγαίνουν μέσα απ' αυτούς τους μηχανισμούς, η πλειοψηφία των οποίων δεν είναι καλοί και μάλιστα, όταν κάνουν κάποια επιτυχία, τους ακούς μετά από δέκα χρόνια – πλην ελαχίστων εξαιρέσεων – και είναι χειρότεροι. Δεν προάγεται έτσι το τραγούδι. Ας διαβάσουμε την ιστορία των τεράστιων ανθρώπων του λαϊκού, του ρεμπέτικου και του ελαφρού να δούμε πώς παίζανε αυτοί οι άνθρωποι! Πώς έζησε ο Τσιτσάνης ή ο Μητσάκης στην Κατοχή, τι κάνανε... Γράφανε μουσική, όχι μόνο για να βγάλουν λεφτά, αλλά γιατί ήταν η ανάγκη τους!
Ποια θα ήταν, λοιπόν, η συμβουλή σας σε κάποιον που θα ήθελε να ασχοληθεί; Ποιο δρόμο να ακολουθήσει;
Για μένα ένας νέος πρέπει να ασχοληθεί με αυτό που αγαπάει πρώτα απ' όλα. Η πλειοψηφία των ανθρώπων σήμερα, όχι μόνο στη μουσική, αλλά και σε πολλά άλλα πράγματα γιατί έτσι είναι η περιρρέουσα ατμόσφαιρα, από τα μέσα, την οικογένεια κτλ, τείνει να ασχοληθεί με αυτό που έχει τα περισσότερα λεφτά και να περάσει πιο εύκολα και πιο ανώδυνα τη ζωή του. Ζήσαμε την περίοδο που με το μικρότερο κόστος θέλουμε το μεγαλύτερο αποτέλεσμα. Γι' αυτό καταρρεύσαμε. Θα έλεγα οι νέοι άνθρωποι να προτιμούν αυτό που τους αρέσει πάρα πολύ και σε αυτό που τους αρέσει να δημιουργήσουν. Εκεί θα έχουν πάντα επιτυχία και ψυχική και πνευματική και συναισθηματική και οικονομική τελικά. Μόνο που αυτά δεν έρχονται αμέσως. Έρχονται σιγά – σιγά.
Το τραγούδι την έκανε τη βόλτα του φέτος στις Γραμμές κι ακόμα συνεχίζει, πείτε μου για τη συνεργασία αυτή με τη Γλυκερία, λίγο πριν το τέλος, το Σάββατο 12 του Απρίλη.
Βγάλαμε μια καλή σαιζόν, σχεδόν τεσσερισήμισι μήνες. Ήταν για μένα κάτι διαφορετικό απ' αυτά που έκανα τα προηγούμενα χρόνια, με την έννοια ότι περισσότερο τραγουδούσα όρθιος ή σε ένα σκαμπό και δεν έπαιζα μπουζούκι. Η συνεργασία με τη Γλυκερία ήταν άψογη, το ίδιο και με την ορχήστρα της. Τα παιδιά είναι όλα εξαιρετικά και σαν μουσικοί και σαν άνθρωποι και νομίζω ότι η επιτυχία του σχήματος οφείλεται στο ότι είμαστε όλοι μια καλή παρέα κι έτσι ο κόσμος που πέρασε από εκεί εισέπραττε την αύρα που έβγαινε από μας. Να σημειώσω ότι είχα και δυο δικούς μου μουσικούς που χρόνια συνεργάζομαι.
«Έδεσε» πολύ όμορφα το σχήμα, έτσι;
Είχα ξανατραγουδήσει με τη Γλυκερία πριν από 20 χρόνια στα Εννέα Όγδοα και πολλές φορές σε κάποιες συναυλίες με την Εστουδιαντίνα κι αλλού, Ελλάδα & Κύπρο. Υπήρχε δηλαδή μια σχέση καλή με τη Γλυκερία, ούτως ή άλλως, είμαστε περίπου κοντά σε αυτά που κάνουμε κι έτσι η συνεργασία μας έδεσε πολύ καλά. Η Γλυκερία εκτός από σπουδαία τραγουδίστρια είναι κι ένας ωραίος άνθρωπος.
Και παλιότερα, όμως, για παράδειγμα στο Περιβόλι τ' ουρανού πηγαίνατε εξαιρετικά, ό,τι κάνετε έχει ιδιαίτερη επιτυχία...
Είμαι επαγγελματίας τραγουδιστής από το 1981, με ένα μικρό διάλειμμα όταν πήγα φαντάρος το ΄85. Δεν έχω δουλέψει, μέχρι στιγμής, άσχημα ποτέ μου! Και μάλιστα με μεγάλες σαιζόν. Φέτος κάναμε μόνο τόσο, γιατί η Γλυκερία είχε υποχρεώσεις το Νοέμβρη στην Αυστραλία και δε μπορέσαμε να ξεκινήσουμε νωρίτερα.
Κάνατε, όμως, κι έξτρα παραστάσεις, τύχανε τετραήμερα, πενθήμερα...
Κάναμε, ναι! Για την εποχή πήγαμε πάρα πολύ καλά.
Σχεδιάζετε να κάνετε κάτι μαζί το καλοκαίρι;
Αν προκύψει κάτι, ναι. Είναι θέμα της αγοράς, να μας καλέσουν κάποιοι να παίξουμε μαζί.
Πείτε μας για την εμφάνισή σας στο «Πέραν» στις 13 του Απρίλη.
Στις 13 του Απρίλη, ημέρα Κυριακή στις τρεις και μισή το μεσημέρι θα είμαι στο Πέραν προσκεκλημένος του Ανδρέα Κατσιγιάννη. Θα κάνουν μια εκδήλωση στα πλαίσια των 15 χρόνων από την ίδρυση της Εστουδιαντίνας, με μικρό σχήμα, βέβαια, λόγω του χώρου του μαγαζιού και μαζί μας θα είναι η Ασπασία Στρατηγού.
Τι άλλο ετοιμάζετε;
Αυτή την περίοδο κάνω ένα δίσκο με τον Ανδρέα Κατσιγιάννη, με καινούρια τραγούδια. Ήδη έχουμε αρχίσει και ηχογραφούμε κάποια που έχει γράψει, αλλά δεν έχουμε ακόμα συγκεντρώσει όλο το υλικό. Υπολογίζω να είναι έτοιμος το Σεπτέμβρη ή Οκτώβρη. Συμμετέχω, επίσης, σε διάφορους δίσκους άλλων καλλιτεχνών με κάποια τραγούδια. Είναι η εποχή που όλοι κάνουν δίσκους και πολλοί είναι φίλοι, αλλά και τα τραγούδια τους πολύ όμορφα. Κάναμε κι ένα δίσκο με την Εστουδιαντίνα, στο Βόλο. Παίξαμε σε μια κοινωνική εκδήλωση για το Κοινωνικό Παντοπωλείο του Βόλου, που ηχογραφήθηκε. Τα έσοδα πήγαν όλα στο Κοινωνικό Παντοπωλείο και το CD αυτό θα κυκλοφορήσει με την εφημερίδα «Θεσσαλία». Παράλληλα ετοιμαζόμαστε για συναυλίες.
Τι υπάρχει στο πρόγραμμα αυτή τη στιγμή, εκτός απ' το Πέραν;
Τη Μεγάλη Τρίτη 15 & τη Μεγάλη Τετάρτη 16 Απριλίου θα παίξουμε τον «Επιτάφιο» με την Εστουδιαντίνα στο Lab Art του Βόλου και στις 26 Απριλίου με τη Νάντια Καραγιάννη θα εμφανιστώ στο Αίγιο στην αίθουσα «Μαργαρίτα» του ξενοδοχείου «Τέλης». Τον Ιούνιο θα είμαι στο Σικάγο της Αμερικής με μια ορχήστρα Ελλήνων, καλεσμένος της τοπικής κοινωνίας σε μια εκδήλωση βράβευσης αριστούχων μαθητών. Επίσης θα εμφανιστώ στην Κύπρο πέραν των συναυλιών στην Ελλάδα.
Με αφορμή το θέμα που δημιουργήθηκε αυτές τις μέρες με την επανεκτέλεση ενός τραγουδιού του Δημήτρη Ζερβουδάκη, χωρίς την άδειά του, ποια είναι η θέση σας για τις επανεκτελέσεις γενικότερα;
Η άποψή μου είναι ότι επανεκτελέσεις πρέπει να γίνονται. Βέβαια, στο να επιτραπεί να γίνουν, τον πρώτο ρόλο τον έχουν οι δημιουργοί, είναι αναφαίρετο δικαίωμά τους και να αρνηθούν και να πουν την άποψή τους. Εγώ έκανα επανεκτελέσεις κυρίως παλιών τραγουδιών, λίγα ήταν τα καινούρια, και ουδέποτε είχα πρόβλημα απαγόρευσης. Τώρα, το πώς θα γίνει αυτή η επανεκτέλεση, κρίνεται! Ό,τι γίνεται δημόσια, κρίνεται.
Για ποιο λόγο πρέπει να γίνονται επανεκτελέσεις;
Θεωρώ ότι πολλά τραγούδια θέλουν κι άλλες προσεγγίσεις. Τα παλιότερα, ειδικά, τραγούδια, αν δεν τα προσεγγίσουν οι νέοι και δεν τα επανεκτελέσουν, όχι μιμούμενοι τους παλιούς, όπως έχει γίνει πολλές φορές, ούτε αλλοιώνοντας τελείως το ύφος και το ήθος, που πάλι έχει γίνει πολλές φορές ακόμα κι απ' τη δεκαετία του '50, ειδικά με τα ρεμπέτικα, χάνονται. Θεωρώ ότι τα καλά τραγούδια θα συνεχίσουν να υπάρχουν στις νεώτερες γενιές με τις επανεκτελέσεις και κάποια άλλα θα τα ξανανακαλύψουν, γιατί πολλά δε βρήκαν το δρόμο τους στην εποχή τους.
Έχετε κάποιο παράδειγμα να μας αναφέρετε;
Το «Πίνω και μεθώ» που με χαρακτηρίζει κι εμένα, για παράδειγμα, δεν ήταν γνωστό τραγούδι. Έγινε από μένα το '92, το είχε πει κι ο Αγάθωνας το '83. Ήταν ένα τραγούδι, δηλαδή, που ακούστηκε ελάχιστα έως καθόλου στην εποχή του. Εγώ ήμουν τυχερός που δεν είχα ακούσει την πρώτη εκτέλεση, που ήταν πολύ αργή με δύο κιθάρες, χωρίς την ένταση που έχει ο στίχος, η μελωδία και ο ρυθμός. Το άκουσα απ' την εκτέλεση του Αγάθωνα, απ' το Γκολέ κάποιες φορές στα ζωντανά που δουλεύαμε, μου άρεσε, το έβαλα στα προγράμματά μου, το άκουσε μια φορά ο αείμνηστος Αριστείδης Μόσχος, του άρεσε κι έτσι το βάλαμε αμέσως σε ένα δίσκο του, όπου συμμετείχα κι εγώ. Έτσι ξεκίνησε η πορεία του και μπήκε μετά σε 10 – 20 δίσκους. Θέλω να πω, λοιπόν, ότι υπάρχουν τέτοια τραγούδια που μπορεί από τους νέους ανθρώπους να ξαναβγούν στην επιφάνεια. Αλλιώς, αν δε γίνονται επανεκτελέσεις, να τα πάρουμε, να τα βάλουμε σ' ένα μουσείο, ή στην Εθνική Βιβλιοθήκη, άμα φτιάξουνε τη Μουσική Βιβλιοθήκη και να πηγαίνουμε να τ' ακούμε εκεί! (γελάει).
Ποια θα ήταν η συμβουλή σας σε κάποιον που το σκέφτεται;
Η συμβουλή η δική μου, επειδή είμαι μεγαλύτερος κι ασχολούμαι μ' αυτά, είναι ότι κάποιος που θα αποφασίσει να επανεκτελέσει ή να διασκευάσει ένα τραγούδι, θα πρέπει να το αγαπήσει κατ' αρχήν. Θα πρέπει να αγαπήσει την πρώτη εκτέλεση, αν είναι καλή, βέβαια, γιατί υπάρχουν και πρώτες εκτελέσεις που δεν ακούγονται, και θα πρέπει μετά, αφού μελετήσει πολύ καλά το τραγούδι, ν' αφήσει τον εαυτό του ελεύθερο και να μη γίνει μίμος αυτού που έγινε πρώτο. Κάθε 10 – 15 χρόνια έχουμε κινήματα επανεκτελέσεων από διάφορα είδη της μουσικής. Ρεμπέτικα, παραδοσιακά, ελαφρά... Νομίζω ότι αυτά τα πράγματα είναι οξυγόνο για το τραγούδι και δίνουν διάρκεια ζωής σε αυτά τα σπουδαία τραγούδια που γράφτηκαν κάποτε.
Σήμερα γράφονται τραγούδια;
Δε νομίζω ότι σε άλλες περιόδους είχαμε τόσο μεγάλη παραγωγή νέων τραγουδιών!
Ακούγονται, όμως;
Αυτό είναι άλλο θέμα, πόσο ακούγονται και πού ακούγονται. Πάντως, ότι γράφονται πολλά καινούρια τραγούδια, γράφονται. Ζούμε σε μια εποχή παρακμής, εποχή σύγχυσης, έχουνε αλλάξει όλα τα δεδομένα, οι πληροφορίες είναι πολλές κι από πολλές πηγές και κάπου χάνεσαι, οι εξελίξεις είναι γρήγορες, εμείς οι μεγαλύτεροι αργούμε να τις καταλάβουμε, εσείς οι νεότεροι τις καταλαβαίνετε πιο γρήγορα, αλλά δε ξέρω πόσο ενημερωμένοι είστε για να τις κατανοήσετε πλήρως... Ζούμε σε μια εποχή μεταβατική πάντως. Δε ξέρω ακόμα πού θα καταλήξει, όμως σε όλες αυτές τις εποχές η κατάληξη συνήθως είναι θετική, ή ελπίζω να είναι θετική.
Ευνοεί το τραγούδι;
Νομίζω πως ναι. Το τραγούδι ευνοείται με την έννοια ότι το έχουν ανάγκη οι άνθρωποι. Δεν είναι λογικό σε εποχές δύσκολες να θες κάτι να σε παρηγορεί ή να σου δίνει και ελπίδα;
Ίσως αυτός να ήταν ένας απ' τους λόγους που πήγε τόσο καλά το σχήμα σας, εκτός από τα μεγάλα τραγούδια που συμπεριλάβατε, το πρόγραμμα ήταν και διασκεδαστικό!
Το λαϊκό τραγούδι έτσι πρέπει να είναι. Το λαϊκό τραγούδι θέλει και το χορό. Όχι κατάχρηση, βέβαια, αλλά ο κόσμος θέλει και να τραγουδήσει και να χορέψει. Υπάρχουν είδη που δε χρειάζεται να χορέψεις, αλλά στο λαϊκό τραγούδι δε γίνεται αλλιώς.
Είναι και στην ιδιοσυγκρασία του Έλληνα αυτό.
Ναι, όπως όλων των Μεσογειακών λαών. Είμαστε ιδιαίτερος λαός, αλλά δε σημαίνει ότι αυτό είναι καλό πάντα. Κάπου χάνουμε το μέτρο. Η τσιφτετελοποίηση των πάντων δεν είναι ωραίο πράγμα. Πολλές φορές φτάνουμε σε τέτοιες ακρότητες. Δηλαδή, σε κάποιους χώρους δεν υπάρχει στιγμή να ακούσεις κάτι. Υπάρχει εκκωφαντική μουσική, με κακής ποιότητας τραγούδια πολλές φορές, μέσα στα οποία υπάρχουν κι ορισμένα καλά, κι ένας κόσμος που χορεύει σε μια πίστα όπου δε χωράει κανένας. Σαν συγκρουόμενα δηλαδή. Αυτό δεν το θεωρώ διασκέδαση. Ο χορός είναι άλλο πράγμα. Ο χορευτής ή οι χορευτές θέλουν το χώρο τους. Έτσι δεν είναι; Για να χορέψεις και να εκφράσεις με τις κινήσεις σου τα συναισθήματά σου... Μπορείς όταν είναι ο ένας πάνω στον άλλο;
Δε μπορείς, όμως συμβαίνει κατά κόρον...
Έχουμε ξεχάσει την έννοια της ψυχαγωγίας και στα πλαίσια της «διασκέδασης» ισοπεδώνουμε τα πάντα. Δυστυχώς, γιατί ευνοεί αυτούς που δε μπορούν να λειτουργήσουν με τους όρους και τις αξίες που προϋποθέτουν τα ωραία τραγούδια.
Το κοινό ανταποκρίνεται πάντως.
Το κοινό έτσι είναι, μη νομίζεις! Τα ρεύματα τα σπουδαία που λέμε, στην εποχή τους μη νομίζεις ότι είχαν ανταπόκριση, λίγοι τα άκουγαν και λίγοι λειτουργούσαν έτσι. Ο πολύς κόσμος αλλιώς λειτουργεί. Νομίζεις ότι όταν βγήκαν τα έργα του Θεοδωράκη η Ελλάδα άκουγε Θεοδωράκη; Η Ελλάδα άκουγε Ινδία! Ο «Επιτάφιος» πούλησε 2-3 χιλιάδες δίσκους και η «Μαντουμπάλα» 600 χιλιάδες. Σημασία έχει τι μένει στο χρόνο. Στις μέρες μας, με τα τόσα πολλά μέσα ενημέρωσης αυτό το πράγμα ξέφυγε. Έγιναν πολλοί μηχανισμοί που στήριζαν τηλεοπτικά, ραδιοφωνικά κι εκδοτικά αυτού του είδους τα φαινόμενα.
Για τα reality τι γνώμη έχετε, μια που είναι κι αυτά πάλι επίκαιρα;
Είμαι καθέτως εναντίον, τα θεωρώ απαράδεκτα, πιστεύω ότι προσβάλουν τους νέους ανθρώπους που πηγαίνουν εκεί και λυπάμαι που πολλές φορές, σπουδαίοι συνάδερφοι συμμετέχουν. Κάποια χρονιά, όταν ήμουν στη Warner, με είχαν καλέσει για να τραγουδήσω στον τελικό με την ορχήστρα μου το «Πίνω & μεθώ» μαζί με τον διαγωνιζόμενο. Η τηλεθέαση του τελικού ήταν 95% ας πούμε. Αρνήθηκα, δεν πήγα, έφυγα απ' την εταιρεία και ο λόγος ήταν ότι κατ' αρχήν τις απόψεις μου τις ξέρανε και δε θα έπρεπε καν να μου κάνουν αυτή την πρόταση, ενώ θα μπορούσαν να βγάλουν μια ανακοίνωση ότι αρνήθηκα. Ξέρεις πόσος κόσμος που ακούει τα τραγούδια μου θα χαιρόταν με αυτή την απόφαση; Θέλω να πω, λοιπόν, ότι κι εμείς δεν αντισταθήκαμε όσο θα έπρεπε σε τέτοια φαινόμενα κι εκ των υστέρων όλοι μιλάμε για την πολιτιστική κρίση, στην οποία πολλοί από μας, όχι όλοι βέβαια, συμμετέχουμε. Γιατί, δυστυχώς, έτσι είναι η ζωή και οι συμβιβασμοί ορισμένες φορές δεν είναι και τόσο καλοί.
Πολλοί θεωρούν πως τα reality είναι μια ευκαιρία για τα παιδιά που προσπαθούν να κάνουν κάτι.
Προφανώς ο λόγος για τον οποίο πηγαίνουν είναι αυτός, αλλά δεν τον θεωρώ σωστό. Εγώ επαγγελματίας έγινα στα 26-27 μου, σπούδαζα στο πανεπιστήμιο, άρχισα να παίζω μπουζούκι, τραγουδούσα στις εκδηλώσεις του πανεπιστημίου και κάποια στιγμή, το '81 όπως σου είπα, άρχισα να δουλεύω σε μια ταβέρνα. Άρεσα σε κάποιο κόσμο, ερχόταν και μ' άκουγε και συνέχισα να δουλεύω σε κάποια μαγαζιά. Δισκογραφία έκανα μετά από δέκα χρόνια, στην τηλεόραση βγήκα μετά από οκτώ χρόνια, δεν έπαψα ποτέ να δουλεύω καλά. Να μελετάω, να μαθαίνω τραγούδια και να δουλεύω καλά! Σήμερα παρατηρείς το φαινόμενο κάποια παιδιά σε ηλικία 20-22 χρονών να βγαίνουν μέσα απ' αυτούς τους μηχανισμούς, η πλειοψηφία των οποίων δεν είναι καλοί και μάλιστα, όταν κάνουν κάποια επιτυχία, τους ακούς μετά από δέκα χρόνια – πλην ελαχίστων εξαιρέσεων – και είναι χειρότεροι. Δεν προάγεται έτσι το τραγούδι. Ας διαβάσουμε την ιστορία των τεράστιων ανθρώπων του λαϊκού, του ρεμπέτικου και του ελαφρού να δούμε πώς παίζανε αυτοί οι άνθρωποι! Πώς έζησε ο Τσιτσάνης ή ο Μητσάκης στην Κατοχή, τι κάνανε... Γράφανε μουσική, όχι μόνο για να βγάλουν λεφτά, αλλά γιατί ήταν η ανάγκη τους!
Ποια θα ήταν, λοιπόν, η συμβουλή σας σε κάποιον που θα ήθελε να ασχοληθεί; Ποιο δρόμο να ακολουθήσει;
Για μένα ένας νέος πρέπει να ασχοληθεί με αυτό που αγαπάει πρώτα απ' όλα. Η πλειοψηφία των ανθρώπων σήμερα, όχι μόνο στη μουσική, αλλά και σε πολλά άλλα πράγματα γιατί έτσι είναι η περιρρέουσα ατμόσφαιρα, από τα μέσα, την οικογένεια κτλ, τείνει να ασχοληθεί με αυτό που έχει τα περισσότερα λεφτά και να περάσει πιο εύκολα και πιο ανώδυνα τη ζωή του. Ζήσαμε την περίοδο που με το μικρότερο κόστος θέλουμε το μεγαλύτερο αποτέλεσμα. Γι' αυτό καταρρεύσαμε. Θα έλεγα οι νέοι άνθρωποι να προτιμούν αυτό που τους αρέσει πάρα πολύ και σε αυτό που τους αρέσει να δημιουργήσουν. Εκεί θα έχουν πάντα επιτυχία και ψυχική και πνευματική και συναισθηματική και οικονομική τελικά. Μόνο που αυτά δεν έρχονται αμέσως. Έρχονται σιγά – σιγά.
