Ο Κωνσταντίνος Καταγάς για της «Ψυχής Περιστροφές» και όχι μόνο
Την περασμένη Τετάρτη, στην Πινακοθήκη της Ερμούπολης, την πρωτεύουσα των Κυκλάδων που στέκει υπέρλαμπρο καμαρωτό κόσμημα του Αιγαίου, εγκαινιάστηκε κι επισήμως η έκθεση «Ψυχής Περιστροφές» του Κωνσταντίνου Καταγά. Στο πλαίσιο της προσωπικής του πενταετούς επανεκκίνησης, την οποία ονόμασε rest[art], κρατώντας πια το εξιτήριο από το Κέντρο Αποκατάστασης Αναπήρων, ο Κωνσταντίνος επιχειρεί να μετατρέψει την αναπηρία του σε πλεονέκτημα, μεταφέρει σχεδιαστικά στο χαρτί τους διαλόγους της ψυχής και του νου, προτρέπει τους ανθρώπους, με ή χωρίς αναπηρία, να απελευθερωθούν απ’ ό,τι λειτουργεί ως βαρίδι και να δημιουργήσουν, να χαρούν τη Ζωή. Ο ίδιος γεννήθηκε στον Πειραιά, μεγάλωσε στο Μοσχάτο, σπούδασε στη Θεσσαλονίκη, ενώ από τα 29 του ζει κι εργάζεται στη Σύρο ως δασολόγος στη Δ/νση Δασών Κυκλάδων. Στα 53 του ένα ιατρικό «λάθος» τον καθήλωσε με παραπληγία σε αναπηρικό αμαξίδιο, οπλίζοντας, όμως, παράλληλα, τα χέρια του με μελάνη. Αποτέλεσμα, η έκδοση του βιβλίου του τον Μάρτιο του 2018, με 182 σχέδια, 69 σκίτσα, 2 κολάζ και 7 ποιήματα, σε ελληνικά και αγγλικά, η έκθεση των έργων του που θα διαρκέσει έως τις 29 Απριλίου, αλλά και η διημερίδα που θα πραγματοποιηθεί στην Πινακοθήκη 21-22/4, με θέμα «Ενδιαφέρομαι για το συνάνθρωπό μου, συμβάλλω στην καθημερινότητα των ανθρώπων με αναπηρία».
Αυτά, μεταξύ πολλών άλλων, μιας κι έχει εικονογραφήσει εξώφυλλα βιβλίων («Δυο Ιστορίες της Πράγας» του Ράινερ Μαρία Ρίλκε, «Ιστορίες του Σέρλοκ Χόλμς» του Άρθουρ Κόναν Ντόυλ και «Η Αρκούδα» του Ουίλιαμ Φώκνερ), περιοδικών και δίσκων (LP των Active member - B.D.Foxmoor), έχει εκδώσει κόμικ με τίτλο «Η Αποκατάσταση είναι ένα είδος ζωής • Το ζω αυτό ή το ονειρεύομαι;», έχει βραβευτεί για το σχεδιασμό ιστοσελίδας κ.ά.
Ευτυχώς, όπως θα διαπιστώσετε, αυτός ο δραστήριος και αισιόδοξος καλλιτέχνης, απολαμβάνει την ανθρώπινη συναναστροφή και την κουβέντα, όσο κι εγώ.
Με ποιο τρόπο δύναται ο νους να αποτελέσει το «σκάφος για τα καλύτερα ταξίδια»;
Θεωρώ ότι τo ταξίδι δεν είναι μια περιπλάνηση, αλλά μια πορεία με κάποιον προορισμό για τον καθένα μας. Ο νους, ως παρελθοντικός αναλυτής της πορείας μας, συνήθως βάζει και τα εμπόδια, με κίνδυνο να χαθείς στα πεπραγμένα. Επιδίωξη νομίζω είναι να ελαφρύνεις το σκαρί από τα περιττά, να πλέεις ελεύθερα προς τον προορισμό σου, αντιμετωπίζοντας έτσι κάθε τρικυμία και κακοτοπιά, απολαμβάνοντας τη ζωή σε κάθε της στιγμή. Η Ιλιάδα μάς περιγράφει με σαφήνεια την πορεία αυτή.
Τι σε καθήλωσε στο αναπηρικό αμαξίδιο;
Ένα - λεγόμενο - ιατρικό λάθος που έγινε σε επιπλοκή εγχειρισμένου αιμαγγειώματος νωτιαίου μυελού. Μια αιμορραγία στις 16 Οκτωβρίου του 2011, η οποία έπρεπε να εκτονωθεί εντός μιας ώρας, αντιμετωπίστηκε τελικά 14 ώρες αργότερα στο χειρουργείο. Ήταν Σάββατο προς Κυριακή, θυμάμαι.
Σου λείπει κάτι από τον πρότερο βίο;
Νομίζω τίποτα. Η ζωή είναι μια συνέχεια και το παρελθόν είναι τα σχολεία ζωής που περνάς. Ανάλογα με το περιβάλλον στο οποίο πορεύεσαι, δημιουργείς και επιλέγεις τους κανόνες πλεύσης σου.
Θα στρεφόσουν στην Τέχνη εάν δεν είχε συμβεί αυτό το «λάθος»;
Ναι, στα δύσβατα καλντερίμια της ζωής, η Tέχνη - και στην περίπτωση μας και οι δεξιότητες όποιας μορφής - είναι πάντα δίπλα σου για να σου δείχνει νέες πορείες, να σου ανοίγει νέες πόρτες.
Γιατί επέλεξες τη ζωγραφική;
Αυτό μου άρεσε πάντα και αυτό μπορούσα να κάνω στο νοσοκομείο. Να ζωγραφίζω. Πριν δεν είχα χρόνο. Τώρα έχω. Είναι ένα από τα «πλεονεκτήματα» της αναπηρίας.
Τι υλικά χρησιμοποιείς στη ζωγραφική σου;
Μελάνι σε χαρτί. Προς το παρόν, αυτό έχω σαν δυνατότητα μέχρι να μπορέσω να φτιάξω ένα εργαστήριο για ΑΜεΑ. Αν μπορέσω ποτέ.
Πόσα στον αριθμό έργα έχεις ολοκληρώσει μέχρι σήμερα;
Από τον Οκτώβρη του 2011 μέχρι σήμερα έχω περίπου 250 διαλόγους, όπως ονομάζω τις ζωγραφιές μου. Ξεκινάω να μιλάω με το χαρτί μέσω της μελάνης, αναπτύσσοντας ψυχοθεραπευτικούς διαλόγους, οι οποίοι ελπίζω να συνεχιστούν στο διηνεκές από τους παρατηρητές των σχεδίων μου. Αυτή είναι η λογική που επικοινωνώ την προσπάθεια αυτή, την οποία από το 2014 ονόμασα rest[art]. Στη σελίδα www.restart.net.gr θα βρείτε όλες τις λεπτομέρειες.
Από πού αντλείς τη θεματολογία σου;
Θεματολογία… μάλλον είναι η θέση μου στην καθημερινότητα και η αντίληψή μου. Έτσι ξεκινάει ο διάλογος. Δεν ξέρω εξ αρχής πού θα καταλήξει, ποια θέματα θα αναδείξει.
Στοχεύεις κάπου καλλιτεχνικά;
Δε στοχεύω. Με ικανοποιεί να συνεχίζονται οι διάλογοι που ανοίγω.
Τι σε καίει να επικοινωνήσεις μέσα από τη ζωγραφική, μέσα από τους διαλόγους αυτούς;
Κυρίως η ανάδειξη του περιττού. Η ανακάλυψη του σκουπιδιού, το οποίο πρέπει να αποβληθεί από μένα, σε προσωπικό επίπεδο, ή από την κοινωνία αν το δούμε συλλογικά. Απορρίπτοντας την «αδικία» και διατηρώντας την ομορφιά της πορείας της ζωής.
Γιατί απουσιάζει το χρώμα;
Γιατί η σκληρή αντίθεση του άσπρου με το μαύρο, αλλά και η διαλογιστική εξισορρόπησή του, επιφέρει και την αισθητική εξισορρόπηση. Η συνέχεια είναι θέμα τεχνικών απόδοσης και προσωπικού ύφους.
Σε λυτρώνει τρόπον τινά η αυτοαναφορικότητα στα έργα σου;
Δεν είναι λύτρωση. Είναι αποδοχή και αντιμετώπιση των εσωτερικών διαλόγων σε σχέση με την καθημερινότητα μου.
Πώς κάνει κάποιος restart;
Όπως μπορεί, ξεπερνώντας τα εμπόδια του νου και τα εμπόδια της καθημερινότητας, με πίστη και συγκέντρωση στο αποδεκτό, με αφαίρεση των «σκουπιδιών». Τα σκουπίδια έχουν θέση στη σύγχρονη ζωή και πρέπει να τα αφήνουμε στο χώρο που τους ανήκει. Προσωπικά, η επαφή με τα άτομα με αναπηρία και τις οικογένειές τους, με τους συνοδούς τους, με τους γιατρούς και όλους τους άλλους εμπλεκόμενους στο Κέντρο Αποκατάστασης Αναπήρων όπου παρέμεινα για 2 χρόνια (2011-2013) αλλά και η ενασχόλησή μου με το σχέδιο, οι γνώμες και οι κριτικές που εισέπραξα γι’αυτά, συνέθεσαν μέσα μου την ιδέα της επανεκκίνησης. Της διάδοσης δηλαδή του έργου αυτού, κυρίως στις ομάδες - ασθενείς, συνοδούς, φίλους, οικογένειες- που αντιμετωπίζουν παρόμοιες πιέσεις υγείας (ψυχικής ή/και σωματικής) σαν μια απόδειξη της ικανότητας του νου να ξεπερνάει όποιες και όσες πιέσεις τίθενται στη διάρκεια της ζωής. Restart λοιπόν!
Κοιτάζοντας τα έργα σου, παρατήρησα έντονες αναφορές στη Φύση, στον Έρωτα και στη θρησκευτική Πίστη. Συνδέονται, άραγε, αυτά μεταξύ τους;
Θα ξεκινήσω από το τέλος. Η πίστη στους ανθρώπους μου αρέσει. Με τη θρησκευτική πίστη είναι που δεν τα πηγαίνω καλά. Θεωρώ καλό (απαραίτητο, μάλλον) κάποιος να γνωρίζει τους σκοπούς και τις επιδιώξεις των μεγάλων θρησκευτικών οίκων, ιστορικά και θεολογικά, πριν αφιερώσει την πίστη του. Η φύση είναι το πεδίο δραστηριότητάς μας. Είναι το σπίτι μας, στο οποίο ζούμε, επιβιώνουμε, μαθαίνουμε και δημιουργούμε. Συμβιωτικά. Ο έρωτας είναι η αρχή και το τέλος. Είναι το συναίσθημα, η μαγική αυτή λειτουργία, που κάνει την πορεία στη ζωή δύσκολα ουσιαστική. Νομίζω είναι αυτό, που αφήνουμε πίσω μας τελευταίο, φεύγοντας. Πιστεύω ότι όλα συνδέονται, με κάποιο αντιληπτό ή μη σε εμάς τρόπο.
Μάρκος Βαμβακάρης, Κωνσταντίνος Καβάφης, Φρίντα Κάλο, τους «συνάντησα» όλους στην έκθεσή σου. Μίλησε μου γι’ αυτούς. Αποτέλεσαν, μεταξύ άλλων, επιρροές σου;
Δε θέλω να αναφερθώ μόνο σε αυτούς. Είναι πολλοί. Είναι τα ερεθίσματα των διαλόγων. Είναι πολλά. Διοσκουρίδης, Ασκληπιός, Ιπποκράτης, Αρχιμήδης, Μιχαήλ Άγγελος, Πυθαγόρας, Καζαντζάκης, Ίγκυ Πόπ, Μπόμπ Ντύλαν και Φρανκ Ζάππα, Όργουελ, Σοπενχάουερ, Φρόυντ, Βέγγος, Χόκινγκ, είναι τόσοι πολλοί! Ο καθένας μπαίνει με το δικό του τρόπο στους διαλόγους μου. Είναι όλοι και, κυρίως, είναι οι άνθρωποι της διπλανής πόρτας και της καθημερινότητας, της πρακτικής άσκησης στην πορεία της ζωής που σου επιτρέπουν να κλέψεις λίγο από τη σοφία τους.
Υπάρχουν στιγμές που αισθάνεσαι ριζωμένος;
Είναι μερικές φορές που χάνεσαι στο σκοτάδι της ζωής και βρίσκεις σε τοίχους. Αυτή είναι η ακινητοποίηση μέχρι να αντιδράσεις. Δε νιώθω ριζωμένος, απλώς, κάποιες φορές δεν έχω τη δυνατότητα να κάνω πράγματα που θέλω χωρίς βοήθεια. Κι αυτό, όμως, ξεπερνιέται.
Κάνεις όνειρα για το μέλλον;
Ονειρεύομαι διαρκώς, ζώντας το σήμερα. Διδάσκομαι και εξελίσσομαι, πιστεύω, μέρα με τη μέρα.
Ποια θα είναι η πορεία αυτής της έκθεσης με όνομα «Ψυχής Περιστροφές»;
Ελπίδα μου είναι να επικοινωνήσω αυτή την έκθεση και το 2019. Ωστόσο, ακόμη δεν μπορώ να πω συγκεκριμένα πράγματα. Ψυχής περιστροφές (gyration είναι πιο κατάλληλος όρος λόγω της κίνησης σε πολλές διαστάσεις) είναι οι διαδρομές, τα μονοπάτια, οι διάλογοι της ψυχής και του νου με τα δρώμενα και τα επιθυμητά.
Απευθυνόμενος σε όλους αυτούς τους ανθρώπους εκεί έξω, που, ενδεχομένως, δεν έχουν πετύχει τον «Εναγκαλισμό της αναπηρίας» τους, θα ήθελες να πεις κάτι;
Να διαλογιστούν, να συζητήσουν με τον εαυτό τους (αυτοί και οι υποστηρικτές τους). Να είναι κοινωνικά ενεργοί με όποιες δεξιότητες ή/και δυνάμεις έχουν. Πιστεύω ο εσωτερικός διάλογος και η σύμπνοια με το περιβάλλον απαιτείται για να προχωρήσεις στη σύγχρονη ζωή, είτε είσαι ΑΜεΑ είτε όχι.
Αν η έκθεση αυτή ήταν τραγούδι, ποιο θα ήταν;
Δεν το έχω σκεφτεί. Μάλλον, ο Ερωτόκριτος με τη φοβερή αυτή Κρητικιά, τη Γεωργία Νταγάκη. Η Γεωργία έχει ήδη θέση στους διαλόγους μου. Δε φαντάζεστε πόσο θα ήθελα να τραγουδήσει ακαπέλα σε κάποια έκθεση μου το «Δε λέει η καρδιά να μάθει». Γενικότερα, θα μπορούσε να είναι κι ένα ελεύθερο τζαμάρισμα όποιου μουσικού ή οργάνου παίζει στις νότες που είδε ο Πυθαγόρας. Καλύτερα, όμως, να το αφήσουμε στα μάτια του βλέποντος, να νιώθει ελεύθερος ο παρατηρητής να βρει ή να ακούσει το όποιο τραγούδι, ώστε να συνεχίζεται ο διάλογος.
