που έχουν τις προϋποθέσεις να κάνουν τη διαφορά. Κατασταλαγμένη, ευγενική, ήρεμη, γήινη, εκλεκτική, συνεπής.
Τι παρουσιάζετε στη Θεσσαλονίκη;
Έχουμε ξεκινήσει ήδη στο Θέατρο Βεργίνα, από την Παρασκευή 24 Ιανουαρίου και συνεχίζουμε, για συνολικά 6 παραστάσεις, Παρασκευή & Σάββατο, μαζί με το Δημήτρη Παπαδημητρίου. Ο χώρος αυτός δε φιλοξενεί παραστάσεις για περισσότερες από έξι φορές κι εμείς χαιρόμαστε πολύ που απ’ την αρχή μας ζήτησαν να κάνουμε τόσες, πράγμα που σημαίνει ότι πιστεύουν την παράσταση αυτή και είναι κοντά μας.
Προφανώς επειδή έχετε δώσει τις εξετάσεις σας.
Η αλήθεια είναι πως οι παραστάσεις που έδωσα εκεί μόνη μου, την περσινή χρονιά, πήγαν εξαιρετικά και από άποψη προσέλευσης κόσμου και από καλλιτεχνικής πλευράς. Δεν κρύβω πως ήταν ένα σημείο αναφοράς για μένα. Ο χώρος είναι πολύ αξιόλογος, οι δυνατότητες που σου παρέχει είναι εξαιρετικές, πράγμα το οποίο δεν το συναντάς πολύ συχνά στην Ελλάδα. Εδώ έχουμε να κάνουμε με ένα θέατρο του οποίου οι τεχνικές προδιαγραφές και το τεχνικό προσωπικό είναι υψηλής ποιότητας. Χαιρόμαστε, λοιπόν, που βρισκόμαστε εκεί ξανά, στην παράσταση με τίτλο «Τα τραγούδια σου».
Είναι η ίδια παράσταση με αυτή που παρουσιάσατε με το Δημήτρη Παπαδημητρίου στο Ρυθμό;
Όχι αλλά έχει αρκετά κοινά στοιχεία. Συνοψίζει δειγματοληπτικά μια διαδρομή του ελληνικού τραγουδιού από το ΄50 μέχρι σήμερα, το οποίο είναι κι ένα στοιχείο που αποζητά ο κόσμος στις μέρες μας. Η σύνδεση δηλαδή με το παρελθόν και το να πιαστεί από τις αξίες του χτες, και βεβαίως ταυτόχρονα να αναζητήσει τις αξίες του παρόντος και να βαδίσει στο μέλλον. Θεωρώ ότι είναι ένα ζητούμενο αυτό και μια διαδρομή που την κάνουμε όλοι μας.
Ταξιδεύετε σε όλα τα είδη, δηλαδή, παραδοσιακό, ελαφρό τραγούδι, ρεμπέτικο, λαϊκό;
Έως ένα μεγάλο βαθμό ναι. Άλλωστε οι διαχωρισμοί είναι σχετικοί. Λέμε όμως και ξένο τραγούδι.
Πώς συνδέονται όλα τα παραπάνω μεταξύ τους;
Η σύνδεση είναι πάρα πολύ απλή. Αν σκεφτεί κανείς ότι ακόμα κι ένα απόγευμα που καλούμε στο σπίτι μας φίλους ξεκινάμε στις 7 να ακούμε ενδεχομένως ξένη μουσική, μετά έντεχνη μουσική και σιγά σιγά καθώς περνάει η νύχτα καταλήγουμε να ακούμε μέχρι και λαϊκά, ενώ στο τέλος επιστρέφουμε σε πιο easy listening κομμάτια, όπως συνηθίζεται να λέμε τα τελευταία χρόνια. Επομένως, αφού αυτή η διαδρομή μπορεί να διανυθεί μέσα στο ίδιο σου το σπίτι, νομίζω ότι το να κάνεις κοινωνούς το κοινό που έρχεται να σε παρακολουθήσει είναι ένα φυσικό επόμενο. Όλα μου τα προγράμματα, κι αυτά με το Δημήτρη και τα προσωπικά μου, έχουν αυτό το στοιχείο. Των πολύ διαφορετικών ακουσμάτων, που όμως έχουν κοινό χαρακτηριστικό την υψηλή ποιότητα. Ακόμα και το ποπ που μπορεί να παίξουμε, είναι υψηλής ποιότητας ποπ. Η καλή ποπ, η καλή ροκ, το καλό ελαφρό τραγούδι.
Αυτά ακούς εσύ δηλαδή;
Ναι, είναι αυτά που ακούω εγώ, αλλά και όλοι νομίζω με τις παρέες μας. Στο πρόγραμμά μας υπάρχει η διασκέδαση, όμως, με υψηλά στάνταρντ! Η ψυχαγωγία!
Ποίος επέλεξε τα τραγούδια;
Τα κοινά μας τραγούδια, ούτως ή άλλως, δεν είναι θέμα επιλογής, είναι θέμα πορείας. Τα τραγούδια του Δημήτρη τα επιλέγουμε μαζί, τα ξένα κυρίως μόνη μου, με εξαίρεση 2-3 που μπορεί να μου πει τη γνώμη του.
Από το διεθνές τραγούδι τι ακούς και ποια κομμάτια παρουσιάζεις;
Από Adele, μέχρι παλαιότερα της δεκαετίας του ’70, του ’80. «Soldier of fortune» ας πούμε, που ανήκει στην κλασική ροκ… Είναι ενδιαφέρον να προσπαθεί κανείς να προσεγγίσει διαφορετικά είδη, να τα εντάξει και να ενταχθεί και ο ίδιος μέσα σ’ αυτό. Είναι ένα στοιχείο που με ιντριγκάρει σαν άνθρωπο και σαν καλλιτέχνη.
Μιλάς αρκετά για το «χθες» ενώ έχεις σταθεί και δισκογραφικά στο παλιό ρεπερτόριο.
Φλερτάρω πολύ με το παρελθόν, ίσως γιατί αισθάνομαι πως είναι κομμάτι μου.
Άρα στην παράσταση αυτή φαντάζομαι πως περνάς όμορφες στιγμές, βιώνεις ξεχωριστά συναισθήματα.
Περνάω πάντα καλά! Δεν κάνω κάτι αν δεν περνάω καλά. Κι αν κάποιος δει αυτά που έχω παρουσιάσει μέχρι σήμερα, μπορεί να καταλάβει ότι με ικανοποιούν, ακόμα κι αν έχει τίμημα η επιλογή μου. Είναι πάντα αυτό που εμένα μου αρέσει!
Μιας που μιλάμε για το παρελθόν, οι μύθοι σου ποιοι είναι;Νομίζω, απ’ τις δισκογραφικές επιλογές σου η Βάνου πρέπει να είναι απ’ τις λατρεμένες σου;
Η Τζένη Βάνου είναι ένας μύθος. Σε αυτό το είδος, νομίζω ότι είναι «ο μύθος». Στο δίσκο μου όπου υπήρχαν τραγούδια της, είναι αυτά που επικράτησαν και μας έμειναν, ακριβώς γιατί είναι μύθος. Υπήρχαν όμως και τραγούδια όμως που δεν τα είχε πει η Βάνου. Αυτό είναι το στοιχείο που σε κάνει μύθο, να υπάρχουν κι άλλοι, αλλά να είναι ένα το πρόσωπο που θυμόμαστε. Μύθοι επίσης, ήταν ο Άκης Πάνου, ο Ζαμπέτας, η Μοσχολιού, ο Μπιθικώτσης, ο Καζαντζίδης…
Όταν ήσουν παιδί άκουγες λαϊκά τραγούδια;
Δεν άκουγα πολύ. Η καταγωγή μου είναι από τη Ζάκυνθο κι εκεί δεν ακούγαμε λαϊκό τραγούδι στο σπίτι. Λαϊκά άκουσα πρώτη φορά στη ζωή μου σε σπίτι φίλης μου στην 6η δημοτικού. Δεν είχα ακούσει, δεν ήξερα τι είναι. Άκουσα για πρώτη φορά ένα τραγούδι που έλεγε τότε η Βιτάλη και ήρθα σε επαφή με κάτι τελείως διαφορετικό απ’ αυτό που είχα βιώσει ως τότε. Άκουσα δρόμους, μόρια… Ως τότε παρακολουθούσα δυτική μουσική, κυρίως ξένη μουσική, όπως και τα περισσότερα παιδιά μέχρι μια ηλικία. Ως εκ τούτου, η επαφή μου με την έντεχνη μουσική εκείνης της εποχής αλλά και της λίγο νεότερης, επειδή άκουγα καλή ξένη μουσική, ήταν πιο εύκολη. Μου ήταν πιο εύκολη η έντεχνη μουσική. Στην πορεία κατάλαβα τη γοητεία και την αλήθεια που κρύβει το λαϊκό τραγούδι και βέβαια, κατάλαβα ότι στην Ελλάδα για να μπορέσεις να θεωρηθείς κεντρικό πρόσωπο στα πράγματα, πρέπει να τραγουδήσεις λαϊκά τραγούδια.
Ισχύει αυτό;
Νομίζω ότι ισχύει.
Θεωρείς τον εαυτό σου λαϊκή τραγουδίστρια;
Λαϊκή τραγουδίστρια, όχι δεν είμαι. Αλλά έχω αποπειραθεί να τραγουδήσω λαϊκά τραγούδια και νομίζω ότι έχω λαϊκό αίσθημα γιατί προέρχομαι από τη λαϊκή τάξη. Άρα, αυτό που κουβαλάω μπορεί να φαίνεται σε κάποιους μακρινά λαϊκό γιατί δε φαίνεται σε πρώτη ανάγνωση, αλλά ο τρόπος που μεγάλωσα, που αναπτύχθηκα και λειτουργεί το μυαλό μου έχει ένα λαϊκό αίσθημα. Αν ανήκω στους λαϊκούς τραγουδιστές, είναι μ’ αυτή την έννοια, ότι κάτι θα το προσεγγίσω με τον τρόπο του λαϊκού αισθήματος.
Σκέφτεσαι να κάνεις κάποια «ατόφια» λαϊκή δουλειά στο μέλλον;
Στα live το κάνω… Ίσως να ακούγεται περίεργο, αλλά για μένα είναι πάρα πολύ μεγάλο βήμα το να ασχοληθεί κανείς, να μπει μέσα στο λαϊκό τραγούδι και να έχει βαρύτητα αυτό που κάνει. Άρα, λοιπόν, ως μη φύσει λαϊκή τραγουδίστρια, δε μου έχει γεννηθεί η επιθυμία να κάνω έναν κατ’ εξοχήν και μόνο λαϊκό δίσκο. Όμως, λαϊκά τραγούδια υπάρχουν στους δίσκους μου. Ο τρόπος που αποφασίζω για ένα υλικό είναι το αν πραγματικά έχω κάτι να δώσω, περισσότερο από το αν έχει αυτό κάτι να μου δώσει!
Σήμερα λείπει το τραγούδι που «θέλει να τα πει»;
Πιστεύω ότι το παρελθόν έχει μιλήσει καλύτερα για το σήμερα, απ’ ότι το σήμερα για το σήμερα. Δε νομίζω ότι δε μπορούν να γραφτούν μουσικές που να εκφράζουν την κοινωνική μας κατάσταση, όμως εγώ τουλάχιστον, δεν έχω ακούσει γύρω μου το στίχο που να μπορεί να εκφράσει τη σημερινή κοινωνία. Αυτοί που έγραψαν στο παρελθόν, έγραψαν ως προάγγελοι. Γι’ αυτό ο Γκάτσος, έχοντας γράψει την «Παρασκευή Μεγάλη» εκφράζει καλύτερα το «τώρα», απ’ ότι αν ένας σύγχρονος στιχουργός έκανε μια απόπειρα να γράψει όσα ζούμε εν θερμό.
Ίσως να υπάρχουν και «γραφές» που δεν τις γνωρίζουμε;
Όπως αυτό το τραγούδι του Χρυσόστομου Καραντωνίου και του Δημήτρη Παπαχαραλάμπους, «Τα μεροκάματα», που ερμηνεύει ο Πάνος Παπαϊωάννου, που είναι μέλος της οικογένειας του ogdoo.gr και φίλος και συνεργάτης μου όταν λειτουργούσαμε υπό τη σκέπη του Νίκου Μαμαγκάκη. Είναι δημιουργοί που δεν τους γνωρίζουμε. Γι’ αυτό θεωρώ θετικό αυτό που γίνεται στη Στέγη, που δίνεται «φωνή» σε όσους δεν βρίσκουν βήμα, ή ακόμα κι αν βρίσκουν είναι πάρα πολύ απογοητευμένοι και δεν προχωρούν.
Εσύ ποιους δημιουργούς θα διάλεγες να τραγουδήσεις αυτή την στιγμή;
Αν και δεν είμαι τόσο παλιά, είμαι της παλιάς σχολής. Είμαι της σχολής, που ο συνθέτης και ο στιχουργός, ο πρωτογενής δημιουργός δηλαδή, επιλέγει τον ερμηνευτή του. Δεν πιστεύω ότι ο ερμηνευτής είναι σε θέση να επιλέξει το υλικό του, παρά μόνο εάν, στην περίπτωση των επανεκτελέσων, ανατρέξεις στο χτες και βρεις κάποια κοινά στοιχεία και πεις «ναι, θα μπορούσα».
Απωθημένα δεν έχεις;
Συναντήθηκα με το Νίκο Μαμαγκάκη, το Δημήτρη Παπαδημητρίου, το Γιάννη Μαρκόπουλο, συναντιέμαι με το Μίκη Θεοδωράκη. Τι άλλο να ζητήσω;
Τον Χρήστο Νικολόπουλο, ας πούμε;
Έχω βρεθεί με το Νικολόπουλο σε ζωντανές εμφανίσεις. Αν πίστευε ο Νικολόπουλος πως έχει κάποια τραγούδια που ταιριάζουν σε μένα, θα με προσέγγιζε. Τόσο απλά. Ένας ερμηνευτής δε μπορεί να γνωρίζει αν του ταιριάζει ένα πρωτογενές υλικό.
Εκτός αν έχει γραφτεί κατά παραγγελία!
Η έννοια της παραγγελίας, υπάρχει από την εποχή του Μότσαρτ! Το θέμα είναι γιατί γίνεται η παραγγελία από ποιόν και για πού προορίζεται, για ποιο σκοπό. Σήμερα δυστυχώς οι παραγγελίες γίνονται για χρήση μαζική κι εμπορική με την κακή έννοια.
Υπάρχει περίπτωση να ηχογραφήσετε τις παραστάσεις στη Θεσσαλονίκη;
Όχι δε σκοπεύουμε να δισκογραφηθούν. Ηχογραφούμε βέβαια τις εκδηλώσεις μας για αρχειακούς λόγους. Απλά για να υπάρχει το υλικό. Να το βάλω κάποτε στο παιδί μου ας πούμε (γελάει).
Το παιδί έχει αλλάξει τη ζωή σου;
Ναι, πολύ! Και τον τρόπο που τραγουδάω και τον τρόπο που βλέπω τη ζωή και κυρίως τον τρόπο που αντιμετωπίζω τις δυσκολίες και τις προτεραιότητες που βάζω. Είμαι πιο ώριμη τώρα, πιο ήρεμη. Μου έχει βγάλει όλη μου την αλήθεια. Δεν υπάρχει το στοιχείο του να σκεφτώ αν αρέσει αυτό που κάνω. Αξιολογείς τη ζωή διαφορετικά, τα πράγματα παίρνουν άλλες διαστάσεις, καταλαβαίνεις πως το σημαντικό είναι να είσαι καλά εσύ και η οικογένειά σου. Βάζεις άλλα πράγματα σε πρώτη γραμμή και κάποια που σε απασχολούσαν πριν, ακόμα και η δουλειά, μπαίνουν σε δεύτερη μοίρα.
Ετοιμάζεις μια νέα δισκογραφική εργασία την περίοδο;
Ναι, αλλά επειδή είναι κάτι πολύ σπουδαίο για μένα, νομίζω πως του αξίζει μια ξεχωριστή παρουσίαση! Θα τα πούμε πάλι όταν θα είμαι έτοιμη, πολύ σύντομα.
Δουλεύεις πολύ; Ασχολείσαι με τη μουσική καθημερινά;
Όχι με την έννοια ότι σηκώνομαι κάθε πρωί και κάνω ασκήσεις. Αλλά πάντα το μυαλό μου στριφογυρίζει εκεί και με έναν τρόπο είμαι μόνιμα μέσα στη μουσική. Όταν ακούω κάτι, όταν έρχομαι σε επαφή με ένα υλικό που δεν το ξέρω… Ακόμα κι αν είμαι μέσα σε ένα ταξί, ας πούμε, κι ακούσω κάτι νέο ή και κάτι που το έχω ακούσει πολλές φορές και ξαφνικά μου αποκαλύπτεται. Είναι φοβερή αίσθηση να έχεις ακούσει κάτι ένα εκατομμύριο φορές και ξαφνικά να σου αποκαλυφθεί!
Ο δικός σου τρόπος όταν προσεγγίζεις το παρελθόν ποιος είναι; Επιθυμείς να φωτίσεις αλλιώς πτυχές των τραγουδιών;
Όχι, δε ψάχνω να βρω τα κενά που άφησε κάποιος άλλος. Κάνω το αντίθετο. Δε θέλω να πω το τραγούδι ντε και καλά διαφορετικά. Ψάχνω να βρω και πιάνομαι από τα καλά που έχει κάνει ο άλλος. Κι αυτό, βέβαια, με φέρνει κοντά στην πρώτη ερμηνεία. Δε μου αρέσει να το «διασκευάσω» προκειμένου να το φέρω στα μέτρα μου. Χρησιμοποιώ τις ίδιες νότες, τους ίδιους μουσικούς τρόπους κι έρχομαι πολύ κοντά και στους πρωτογενείς δημιουργούς. Προσπαθώ να τους προσεγγίσω ακόμη κι ας να μην είναι εν ζωή για να μου διδάξουν το τραγούδι, θέλω να μπω στο πνεύμα τους, στο έργο τους. Κι έτσι καταλήγεις να λες ένα τραγούδι ακριβώς ίδια, αλλά δεν είναι το ίδιο.
Τη μέχρι τώρα διαδρομή σου πώς τη βλέπεις; Είσαι ευχαριστημένη;
Νιώθω ότι έχω κάνει πράγματα και υπάρχουν και πολλά που δεν έχω κάνει ακόμα. Αισθάνομαι δηλαδή, ότι είμαι στο ξεκίνημα μιας πορείας. Ίσως κι αυτό με κάνει να προσπαθώ όλο και περισσότερο. Βρίσκομαι σε μια διαρκή αναζήτηση.
Όταν είσαι στη σκηνή απολαμβάνεις τις «χάρες» της;
Πάρα πολύ. Εδώ και αρκετά χρόνια, ευτυχώς. Τα πρώτα χρόνια δεν το απολάμβανα.
Στο στούντιο;
Πολύ, απ’ την αρχή. Το στούντιο είναι μεγάλο σχολείο για τον τραγουδιστή. Γιατί το μικρόφωνο είναι μικροσκόπιο. Δίνει όλα τα καλά και όλα τα αρνητικά σου και διδάσκεσαι. Επίσης, οι παρατηρήσεις που σου κάνουν οι άλλοι για πράγματα που δεν καταλαβαίνεις την ώρα που τραγουδάς. Ακούς εκείνη τη στιγμή από τα ακουστικά σου και σου φαίνεται κάπως, ενώ όταν βγαίνεις και τ’ ακούς απ’ τα ηχεία, είναι άλλο. Κι επίσης, το στούντιο σε κάνει να προσπαθήσεις να οραματιστείς και να φανταστείς το ιδανικό κοινό. Ειδάλλως τραγουδάς με ένα τρόπο που δεν ενδιαφέρει τον άλλο. Πρέπει να οραματιστείς ότι έχεις αποδέκτες την ώρα που τραγουδάς, για να έχει το αποτέλεσμα ζωντάνια.
Ευχαριστώ σε ποιους χρωστάς;
Στον Παπαδημητρίου κυρίως. Το μεγάλο μου ευχαριστώ είναι εκεί. Στο Μαμαγκάκη που είπα προηγουμένως. Σε όλους αυτούς που με επέλεξαν. Σε όλους αυτούς που με δίδαξαν. Στη δασκάλα μου του Ωδείου, την Άννα Διαμαντοπούλου. Στο Σιόνα, τον φιλόλογό μου που μου έμαθε πολλά για τη στάση ζωής ενός ανθρώπου.
Διαβάζεις; Σου αρέσει το διάβασμα;
Ναι. Μου αρέσει πάρα πολύ και δε βλέπω καθόλου τηλεόραση. Διαβάζω τα πάντα, από φιλοσοφικό βιβλίο μέχρι μυθιστορήματα κλασικής λογοτεχνίας κυρίως, όχι τόσο τα σημερινά. Από την εποχή που ξεκίνησα να ασχολούμαι με το τραγούδι, διαβάζω κι αρκετή ποίηση, γιατί θεωρώ ότι είναι η υπέρτατη μορφή τέχνης. Και είναι υπέροχο να έρχεσαι σε επαφή με την ποίηση, είτε είσαι καλλιτέχνης, είτε δεν είσαι.
Ήσουν καλή μαθήτρια;
Ναι, ήμουν.
Ο αγαπημένος σου ποιητής ποιος είναι;
Ο ένας; Δεν υπάρχει, δε μπορείς να το πεις αυτό. Μπορείς να πεις ότι σε εκφράζει περισσότερο ο Ελύτης και όχι ο Σεφέρης; Ο Σεφέρης και όχι ο Καβάφης;
Υπάρχει κάτι που σε φοβίζει;
Με φοβίζει το άγνωστο. Αλλά και με ιντριγκάρει πολύ. Ακόμα και σήμερα, που ερχόμουν να σας συναντήσω και είστε άγνωστοι σε μένα, κάπου με φόβιζε. Αλλά, ήθελα πάρα πολύ! Είχα φοβερή επιθυμία, ήθελα να έρθω να σας γνωρίσω και να κάνουμε αυτή τη συνέντευξη.
Η Θεσσαλονίκη σαν πόλη, σαν ατμόσφαιρα είναι ωραία;
Πολύ ωραία, είναι χαλαρή πόλη. Αυτά που λένε, βέβαια, ότι είναι ερωτική πόλη, δεν τα καταλαβαίνω (γελάει), αλλά είναι μια πολύ όμορφη πολιτεία. Κατ’ αρχήν μου αρέσει το ότι έχει προσανατολισμό στη θάλασσα. Και δεν έχει να κάνει με το ότι εγώ γεννήθηκα σε νησί, νομίζω ότι σε όλους τους ανθρώπους η θάλασσα έχει την ίδια επίδραση. Άλλη επίδραση έχει ένας τόπος κλεισμένος από βουνά, άλλη η επίδραση μιας πεδιάδας, κι άλλη της θάλασσας.
Παλιότερα υπήρχαν αρκετά περιοδικά, ενημερωτικές τηλεοπτικές και ραδιοφωνικές εκπομπές με πυρήνα το τραγούδι και τις τέχνες γενικότερα. Σήμερα ισχύει το αντίστροφο με τις όποιες εξαιρέσεις του κανόνα. Σε απασχολεί ο τρόπος που διαχειρίζονται τα media την τέχνη σου και βρίσκεις πως το δικό σου τραγούδι, αυτό που υπηρετείς με συνέπεια, βρίσκει το χώρο και την αντιμετώπιση που δικαιούται σε αυτά;
Ξέρετε τι σκέφτομαι έντονα αυτό τον καιρό; Περνάμε μια περίοδο σκοταδισμού, εδώ και αρκετό καιρό. Δεν είναι μόνο αυτά τα χρόνια της κρίσης, αλλά και τα προηγούμενα που περάσαμε… μια πολύ άσχημη περίοδο σε ότι αφορά τα πολιτιστικά. Θυμάμαι από αυτά που έχω διαβάσει, από ανθρώπους που έχω συναναστραφεί, είτε είναι καλλιτέχνες, είτε όχι, σε προηγούμενες εποχές όταν έκανες κάτι που ήταν ξεχωριστό και διαφορετικό, απαγορευόταν. Έτσι, λοιπόν, ο κόσμος έτρεχε και το αναζητούσε. Αυτό που με φοβίζει σήμερα, είναι ότι φαινομενικά ενώ «επιτρέπονται» όλα, δε φαίνονται όλα, πολλά είναι κρυμμένα. Σκεπάζονται, θάβονται πράγματα κάτω απ’ το χώμα, κανείς δεν τα παίρνει είδηση και δε ξέρω που θα καταλήξει αυτός ο κόσμος, ο οποίος δεν έρχεται σε επαφή με την τέχνη, ή έρχεται πολύ δύσκολα σε επαφή, ή δεν έχει το κριτήριο να ψάξει λίγο περισσότερο. Με φοβίζει η επίδραση που μπορεί να έχει αυτή η «μη επαφή» στους ανθρώπους.
Είναι «άτεχνη» η εποχή μας;
Δεν είναι μόνο θέμα έλλειψης τέχνης, το πολιτιστικό μην το παίρνουμε στενά, πρέπει να το δούμε και κοινωνικά. Ο πολιτισμός είναι ένας τρόπος για να ξαλαφρώνει η κοινωνία από τα κακά της χαρακτηριστικά. Κάθε κοινωνία, από τη γέννησή της έχει και νοσηρά στοιχεία, εξ ορισμού. Άρα, λοιπόν, η τέχνη για μένα είναι ένας τρόπος αυτά τα νοσηρά στοιχεία να πάψουν να υπάρχουν. Την επιθετικότητα, τη βία… τις άρρωστες συμπεριφορές έρχεται η τέχνη και τις απαλύνει. Η έλλειψή της τέχνης μπορεί να οδηγήσει στο να σκοτώνονται οι άνθρωποι μεταξύ τους έτσι απλά… Μπορεί σε κάποιους να φαίνεται ότι δεν υπάρχει σύνδεση, αλλά υπάρχει απόλυτη! Η ευθύνη όλων όσων έχουν μια κοινωνική ευαισθησία και έχουν αντιληφθεί το τι συμβαίνει γύρω μας, άσχετα με το τι κάνουν, είναι τεράστια σήμερα.
Φωτογραφίες | Video: Πάνος Παπαιωάννου
Τι παρουσιάζετε στη Θεσσαλονίκη;
Έχουμε ξεκινήσει ήδη στο Θέατρο Βεργίνα, από την Παρασκευή 24 Ιανουαρίου και συνεχίζουμε, για συνολικά 6 παραστάσεις, Παρασκευή & Σάββατο, μαζί με το Δημήτρη Παπαδημητρίου. Ο χώρος αυτός δε φιλοξενεί παραστάσεις για περισσότερες από έξι φορές κι εμείς χαιρόμαστε πολύ που απ’ την αρχή μας ζήτησαν να κάνουμε τόσες, πράγμα που σημαίνει ότι πιστεύουν την παράσταση αυτή και είναι κοντά μας.
Προφανώς επειδή έχετε δώσει τις εξετάσεις σας.
Η αλήθεια είναι πως οι παραστάσεις που έδωσα εκεί μόνη μου, την περσινή χρονιά, πήγαν εξαιρετικά και από άποψη προσέλευσης κόσμου και από καλλιτεχνικής πλευράς. Δεν κρύβω πως ήταν ένα σημείο αναφοράς για μένα. Ο χώρος είναι πολύ αξιόλογος, οι δυνατότητες που σου παρέχει είναι εξαιρετικές, πράγμα το οποίο δεν το συναντάς πολύ συχνά στην Ελλάδα. Εδώ έχουμε να κάνουμε με ένα θέατρο του οποίου οι τεχνικές προδιαγραφές και το τεχνικό προσωπικό είναι υψηλής ποιότητας. Χαιρόμαστε, λοιπόν, που βρισκόμαστε εκεί ξανά, στην παράσταση με τίτλο «Τα τραγούδια σου».
Όχι αλλά έχει αρκετά κοινά στοιχεία. Συνοψίζει δειγματοληπτικά μια διαδρομή του ελληνικού τραγουδιού από το ΄50 μέχρι σήμερα, το οποίο είναι κι ένα στοιχείο που αποζητά ο κόσμος στις μέρες μας. Η σύνδεση δηλαδή με το παρελθόν και το να πιαστεί από τις αξίες του χτες, και βεβαίως ταυτόχρονα να αναζητήσει τις αξίες του παρόντος και να βαδίσει στο μέλλον. Θεωρώ ότι είναι ένα ζητούμενο αυτό και μια διαδρομή που την κάνουμε όλοι μας.
Ταξιδεύετε σε όλα τα είδη, δηλαδή, παραδοσιακό, ελαφρό τραγούδι, ρεμπέτικο, λαϊκό;
Έως ένα μεγάλο βαθμό ναι. Άλλωστε οι διαχωρισμοί είναι σχετικοί. Λέμε όμως και ξένο τραγούδι.
Πώς συνδέονται όλα τα παραπάνω μεταξύ τους;
Η σύνδεση είναι πάρα πολύ απλή. Αν σκεφτεί κανείς ότι ακόμα κι ένα απόγευμα που καλούμε στο σπίτι μας φίλους ξεκινάμε στις 7 να ακούμε ενδεχομένως ξένη μουσική, μετά έντεχνη μουσική και σιγά σιγά καθώς περνάει η νύχτα καταλήγουμε να ακούμε μέχρι και λαϊκά, ενώ στο τέλος επιστρέφουμε σε πιο easy listening κομμάτια, όπως συνηθίζεται να λέμε τα τελευταία χρόνια. Επομένως, αφού αυτή η διαδρομή μπορεί να διανυθεί μέσα στο ίδιο σου το σπίτι, νομίζω ότι το να κάνεις κοινωνούς το κοινό που έρχεται να σε παρακολουθήσει είναι ένα φυσικό επόμενο. Όλα μου τα προγράμματα, κι αυτά με το Δημήτρη και τα προσωπικά μου, έχουν αυτό το στοιχείο. Των πολύ διαφορετικών ακουσμάτων, που όμως έχουν κοινό χαρακτηριστικό την υψηλή ποιότητα. Ακόμα και το ποπ που μπορεί να παίξουμε, είναι υψηλής ποιότητας ποπ. Η καλή ποπ, η καλή ροκ, το καλό ελαφρό τραγούδι.
Ναι, είναι αυτά που ακούω εγώ, αλλά και όλοι νομίζω με τις παρέες μας. Στο πρόγραμμά μας υπάρχει η διασκέδαση, όμως, με υψηλά στάνταρντ! Η ψυχαγωγία!
Ποίος επέλεξε τα τραγούδια;
Τα κοινά μας τραγούδια, ούτως ή άλλως, δεν είναι θέμα επιλογής, είναι θέμα πορείας. Τα τραγούδια του Δημήτρη τα επιλέγουμε μαζί, τα ξένα κυρίως μόνη μου, με εξαίρεση 2-3 που μπορεί να μου πει τη γνώμη του.
Από το διεθνές τραγούδι τι ακούς και ποια κομμάτια παρουσιάζεις;
Από Adele, μέχρι παλαιότερα της δεκαετίας του ’70, του ’80. «Soldier of fortune» ας πούμε, που ανήκει στην κλασική ροκ… Είναι ενδιαφέρον να προσπαθεί κανείς να προσεγγίσει διαφορετικά είδη, να τα εντάξει και να ενταχθεί και ο ίδιος μέσα σ’ αυτό. Είναι ένα στοιχείο που με ιντριγκάρει σαν άνθρωπο και σαν καλλιτέχνη.
Μιλάς αρκετά για το «χθες» ενώ έχεις σταθεί και δισκογραφικά στο παλιό ρεπερτόριο.
Φλερτάρω πολύ με το παρελθόν, ίσως γιατί αισθάνομαι πως είναι κομμάτι μου.
Άρα στην παράσταση αυτή φαντάζομαι πως περνάς όμορφες στιγμές, βιώνεις ξεχωριστά συναισθήματα.
Περνάω πάντα καλά! Δεν κάνω κάτι αν δεν περνάω καλά. Κι αν κάποιος δει αυτά που έχω παρουσιάσει μέχρι σήμερα, μπορεί να καταλάβει ότι με ικανοποιούν, ακόμα κι αν έχει τίμημα η επιλογή μου. Είναι πάντα αυτό που εμένα μου αρέσει!
Μιας που μιλάμε για το παρελθόν, οι μύθοι σου ποιοι είναι;Νομίζω, απ’ τις δισκογραφικές επιλογές σου η Βάνου πρέπει να είναι απ’ τις λατρεμένες σου;
Η Τζένη Βάνου είναι ένας μύθος. Σε αυτό το είδος, νομίζω ότι είναι «ο μύθος». Στο δίσκο μου όπου υπήρχαν τραγούδια της, είναι αυτά που επικράτησαν και μας έμειναν, ακριβώς γιατί είναι μύθος. Υπήρχαν όμως και τραγούδια όμως που δεν τα είχε πει η Βάνου. Αυτό είναι το στοιχείο που σε κάνει μύθο, να υπάρχουν κι άλλοι, αλλά να είναι ένα το πρόσωπο που θυμόμαστε. Μύθοι επίσης, ήταν ο Άκης Πάνου, ο Ζαμπέτας, η Μοσχολιού, ο Μπιθικώτσης, ο Καζαντζίδης…
Όταν ήσουν παιδί άκουγες λαϊκά τραγούδια;
Δεν άκουγα πολύ. Η καταγωγή μου είναι από τη Ζάκυνθο κι εκεί δεν ακούγαμε λαϊκό τραγούδι στο σπίτι. Λαϊκά άκουσα πρώτη φορά στη ζωή μου σε σπίτι φίλης μου στην 6η δημοτικού. Δεν είχα ακούσει, δεν ήξερα τι είναι. Άκουσα για πρώτη φορά ένα τραγούδι που έλεγε τότε η Βιτάλη και ήρθα σε επαφή με κάτι τελείως διαφορετικό απ’ αυτό που είχα βιώσει ως τότε. Άκουσα δρόμους, μόρια… Ως τότε παρακολουθούσα δυτική μουσική, κυρίως ξένη μουσική, όπως και τα περισσότερα παιδιά μέχρι μια ηλικία. Ως εκ τούτου, η επαφή μου με την έντεχνη μουσική εκείνης της εποχής αλλά και της λίγο νεότερης, επειδή άκουγα καλή ξένη μουσική, ήταν πιο εύκολη. Μου ήταν πιο εύκολη η έντεχνη μουσική. Στην πορεία κατάλαβα τη γοητεία και την αλήθεια που κρύβει το λαϊκό τραγούδι και βέβαια, κατάλαβα ότι στην Ελλάδα για να μπορέσεις να θεωρηθείς κεντρικό πρόσωπο στα πράγματα, πρέπει να τραγουδήσεις λαϊκά τραγούδια.
Νομίζω ότι ισχύει.
Θεωρείς τον εαυτό σου λαϊκή τραγουδίστρια;
Λαϊκή τραγουδίστρια, όχι δεν είμαι. Αλλά έχω αποπειραθεί να τραγουδήσω λαϊκά τραγούδια και νομίζω ότι έχω λαϊκό αίσθημα γιατί προέρχομαι από τη λαϊκή τάξη. Άρα, αυτό που κουβαλάω μπορεί να φαίνεται σε κάποιους μακρινά λαϊκό γιατί δε φαίνεται σε πρώτη ανάγνωση, αλλά ο τρόπος που μεγάλωσα, που αναπτύχθηκα και λειτουργεί το μυαλό μου έχει ένα λαϊκό αίσθημα. Αν ανήκω στους λαϊκούς τραγουδιστές, είναι μ’ αυτή την έννοια, ότι κάτι θα το προσεγγίσω με τον τρόπο του λαϊκού αισθήματος.
Σκέφτεσαι να κάνεις κάποια «ατόφια» λαϊκή δουλειά στο μέλλον;
Στα live το κάνω… Ίσως να ακούγεται περίεργο, αλλά για μένα είναι πάρα πολύ μεγάλο βήμα το να ασχοληθεί κανείς, να μπει μέσα στο λαϊκό τραγούδι και να έχει βαρύτητα αυτό που κάνει. Άρα, λοιπόν, ως μη φύσει λαϊκή τραγουδίστρια, δε μου έχει γεννηθεί η επιθυμία να κάνω έναν κατ’ εξοχήν και μόνο λαϊκό δίσκο. Όμως, λαϊκά τραγούδια υπάρχουν στους δίσκους μου. Ο τρόπος που αποφασίζω για ένα υλικό είναι το αν πραγματικά έχω κάτι να δώσω, περισσότερο από το αν έχει αυτό κάτι να μου δώσει!
Σήμερα λείπει το τραγούδι που «θέλει να τα πει»;
Πιστεύω ότι το παρελθόν έχει μιλήσει καλύτερα για το σήμερα, απ’ ότι το σήμερα για το σήμερα. Δε νομίζω ότι δε μπορούν να γραφτούν μουσικές που να εκφράζουν την κοινωνική μας κατάσταση, όμως εγώ τουλάχιστον, δεν έχω ακούσει γύρω μου το στίχο που να μπορεί να εκφράσει τη σημερινή κοινωνία. Αυτοί που έγραψαν στο παρελθόν, έγραψαν ως προάγγελοι. Γι’ αυτό ο Γκάτσος, έχοντας γράψει την «Παρασκευή Μεγάλη» εκφράζει καλύτερα το «τώρα», απ’ ότι αν ένας σύγχρονος στιχουργός έκανε μια απόπειρα να γράψει όσα ζούμε εν θερμό.
Ίσως να υπάρχουν και «γραφές» που δεν τις γνωρίζουμε;
Όπως αυτό το τραγούδι του Χρυσόστομου Καραντωνίου και του Δημήτρη Παπαχαραλάμπους, «Τα μεροκάματα», που ερμηνεύει ο Πάνος Παπαϊωάννου, που είναι μέλος της οικογένειας του ogdoo.gr και φίλος και συνεργάτης μου όταν λειτουργούσαμε υπό τη σκέπη του Νίκου Μαμαγκάκη. Είναι δημιουργοί που δεν τους γνωρίζουμε. Γι’ αυτό θεωρώ θετικό αυτό που γίνεται στη Στέγη, που δίνεται «φωνή» σε όσους δεν βρίσκουν βήμα, ή ακόμα κι αν βρίσκουν είναι πάρα πολύ απογοητευμένοι και δεν προχωρούν.
Εσύ ποιους δημιουργούς θα διάλεγες να τραγουδήσεις αυτή την στιγμή;
Αν και δεν είμαι τόσο παλιά, είμαι της παλιάς σχολής. Είμαι της σχολής, που ο συνθέτης και ο στιχουργός, ο πρωτογενής δημιουργός δηλαδή, επιλέγει τον ερμηνευτή του. Δεν πιστεύω ότι ο ερμηνευτής είναι σε θέση να επιλέξει το υλικό του, παρά μόνο εάν, στην περίπτωση των επανεκτελέσων, ανατρέξεις στο χτες και βρεις κάποια κοινά στοιχεία και πεις «ναι, θα μπορούσα».
Συναντήθηκα με το Νίκο Μαμαγκάκη, το Δημήτρη Παπαδημητρίου, το Γιάννη Μαρκόπουλο, συναντιέμαι με το Μίκη Θεοδωράκη. Τι άλλο να ζητήσω;
Τον Χρήστο Νικολόπουλο, ας πούμε;
Έχω βρεθεί με το Νικολόπουλο σε ζωντανές εμφανίσεις. Αν πίστευε ο Νικολόπουλος πως έχει κάποια τραγούδια που ταιριάζουν σε μένα, θα με προσέγγιζε. Τόσο απλά. Ένας ερμηνευτής δε μπορεί να γνωρίζει αν του ταιριάζει ένα πρωτογενές υλικό.
Εκτός αν έχει γραφτεί κατά παραγγελία!
Η έννοια της παραγγελίας, υπάρχει από την εποχή του Μότσαρτ! Το θέμα είναι γιατί γίνεται η παραγγελία από ποιόν και για πού προορίζεται, για ποιο σκοπό. Σήμερα δυστυχώς οι παραγγελίες γίνονται για χρήση μαζική κι εμπορική με την κακή έννοια.
Υπάρχει περίπτωση να ηχογραφήσετε τις παραστάσεις στη Θεσσαλονίκη;
Όχι δε σκοπεύουμε να δισκογραφηθούν. Ηχογραφούμε βέβαια τις εκδηλώσεις μας για αρχειακούς λόγους. Απλά για να υπάρχει το υλικό. Να το βάλω κάποτε στο παιδί μου ας πούμε (γελάει).
Το παιδί έχει αλλάξει τη ζωή σου;
Ναι, πολύ! Και τον τρόπο που τραγουδάω και τον τρόπο που βλέπω τη ζωή και κυρίως τον τρόπο που αντιμετωπίζω τις δυσκολίες και τις προτεραιότητες που βάζω. Είμαι πιο ώριμη τώρα, πιο ήρεμη. Μου έχει βγάλει όλη μου την αλήθεια. Δεν υπάρχει το στοιχείο του να σκεφτώ αν αρέσει αυτό που κάνω. Αξιολογείς τη ζωή διαφορετικά, τα πράγματα παίρνουν άλλες διαστάσεις, καταλαβαίνεις πως το σημαντικό είναι να είσαι καλά εσύ και η οικογένειά σου. Βάζεις άλλα πράγματα σε πρώτη γραμμή και κάποια που σε απασχολούσαν πριν, ακόμα και η δουλειά, μπαίνουν σε δεύτερη μοίρα.
Ετοιμάζεις μια νέα δισκογραφική εργασία την περίοδο;
Ναι, αλλά επειδή είναι κάτι πολύ σπουδαίο για μένα, νομίζω πως του αξίζει μια ξεχωριστή παρουσίαση! Θα τα πούμε πάλι όταν θα είμαι έτοιμη, πολύ σύντομα.
Δουλεύεις πολύ; Ασχολείσαι με τη μουσική καθημερινά;
Όχι με την έννοια ότι σηκώνομαι κάθε πρωί και κάνω ασκήσεις. Αλλά πάντα το μυαλό μου στριφογυρίζει εκεί και με έναν τρόπο είμαι μόνιμα μέσα στη μουσική. Όταν ακούω κάτι, όταν έρχομαι σε επαφή με ένα υλικό που δεν το ξέρω… Ακόμα κι αν είμαι μέσα σε ένα ταξί, ας πούμε, κι ακούσω κάτι νέο ή και κάτι που το έχω ακούσει πολλές φορές και ξαφνικά μου αποκαλύπτεται. Είναι φοβερή αίσθηση να έχεις ακούσει κάτι ένα εκατομμύριο φορές και ξαφνικά να σου αποκαλυφθεί!
Όχι, δε ψάχνω να βρω τα κενά που άφησε κάποιος άλλος. Κάνω το αντίθετο. Δε θέλω να πω το τραγούδι ντε και καλά διαφορετικά. Ψάχνω να βρω και πιάνομαι από τα καλά που έχει κάνει ο άλλος. Κι αυτό, βέβαια, με φέρνει κοντά στην πρώτη ερμηνεία. Δε μου αρέσει να το «διασκευάσω» προκειμένου να το φέρω στα μέτρα μου. Χρησιμοποιώ τις ίδιες νότες, τους ίδιους μουσικούς τρόπους κι έρχομαι πολύ κοντά και στους πρωτογενείς δημιουργούς. Προσπαθώ να τους προσεγγίσω ακόμη κι ας να μην είναι εν ζωή για να μου διδάξουν το τραγούδι, θέλω να μπω στο πνεύμα τους, στο έργο τους. Κι έτσι καταλήγεις να λες ένα τραγούδι ακριβώς ίδια, αλλά δεν είναι το ίδιο.
Τη μέχρι τώρα διαδρομή σου πώς τη βλέπεις; Είσαι ευχαριστημένη;
Νιώθω ότι έχω κάνει πράγματα και υπάρχουν και πολλά που δεν έχω κάνει ακόμα. Αισθάνομαι δηλαδή, ότι είμαι στο ξεκίνημα μιας πορείας. Ίσως κι αυτό με κάνει να προσπαθώ όλο και περισσότερο. Βρίσκομαι σε μια διαρκή αναζήτηση.
Όταν είσαι στη σκηνή απολαμβάνεις τις «χάρες» της;
Πάρα πολύ. Εδώ και αρκετά χρόνια, ευτυχώς. Τα πρώτα χρόνια δεν το απολάμβανα.
Στο στούντιο;
Πολύ, απ’ την αρχή. Το στούντιο είναι μεγάλο σχολείο για τον τραγουδιστή. Γιατί το μικρόφωνο είναι μικροσκόπιο. Δίνει όλα τα καλά και όλα τα αρνητικά σου και διδάσκεσαι. Επίσης, οι παρατηρήσεις που σου κάνουν οι άλλοι για πράγματα που δεν καταλαβαίνεις την ώρα που τραγουδάς. Ακούς εκείνη τη στιγμή από τα ακουστικά σου και σου φαίνεται κάπως, ενώ όταν βγαίνεις και τ’ ακούς απ’ τα ηχεία, είναι άλλο. Κι επίσης, το στούντιο σε κάνει να προσπαθήσεις να οραματιστείς και να φανταστείς το ιδανικό κοινό. Ειδάλλως τραγουδάς με ένα τρόπο που δεν ενδιαφέρει τον άλλο. Πρέπει να οραματιστείς ότι έχεις αποδέκτες την ώρα που τραγουδάς, για να έχει το αποτέλεσμα ζωντάνια.
Ευχαριστώ σε ποιους χρωστάς;
Στον Παπαδημητρίου κυρίως. Το μεγάλο μου ευχαριστώ είναι εκεί. Στο Μαμαγκάκη που είπα προηγουμένως. Σε όλους αυτούς που με επέλεξαν. Σε όλους αυτούς που με δίδαξαν. Στη δασκάλα μου του Ωδείου, την Άννα Διαμαντοπούλου. Στο Σιόνα, τον φιλόλογό μου που μου έμαθε πολλά για τη στάση ζωής ενός ανθρώπου.
Διαβάζεις; Σου αρέσει το διάβασμα;
Ναι. Μου αρέσει πάρα πολύ και δε βλέπω καθόλου τηλεόραση. Διαβάζω τα πάντα, από φιλοσοφικό βιβλίο μέχρι μυθιστορήματα κλασικής λογοτεχνίας κυρίως, όχι τόσο τα σημερινά. Από την εποχή που ξεκίνησα να ασχολούμαι με το τραγούδι, διαβάζω κι αρκετή ποίηση, γιατί θεωρώ ότι είναι η υπέρτατη μορφή τέχνης. Και είναι υπέροχο να έρχεσαι σε επαφή με την ποίηση, είτε είσαι καλλιτέχνης, είτε δεν είσαι.
Ήσουν καλή μαθήτρια;
Ναι, ήμουν.
Ο αγαπημένος σου ποιητής ποιος είναι;
Ο ένας; Δεν υπάρχει, δε μπορείς να το πεις αυτό. Μπορείς να πεις ότι σε εκφράζει περισσότερο ο Ελύτης και όχι ο Σεφέρης; Ο Σεφέρης και όχι ο Καβάφης;
Υπάρχει κάτι που σε φοβίζει;
Με φοβίζει το άγνωστο. Αλλά και με ιντριγκάρει πολύ. Ακόμα και σήμερα, που ερχόμουν να σας συναντήσω και είστε άγνωστοι σε μένα, κάπου με φόβιζε. Αλλά, ήθελα πάρα πολύ! Είχα φοβερή επιθυμία, ήθελα να έρθω να σας γνωρίσω και να κάνουμε αυτή τη συνέντευξη.
Η Θεσσαλονίκη σαν πόλη, σαν ατμόσφαιρα είναι ωραία;
Πολύ ωραία, είναι χαλαρή πόλη. Αυτά που λένε, βέβαια, ότι είναι ερωτική πόλη, δεν τα καταλαβαίνω (γελάει), αλλά είναι μια πολύ όμορφη πολιτεία. Κατ’ αρχήν μου αρέσει το ότι έχει προσανατολισμό στη θάλασσα. Και δεν έχει να κάνει με το ότι εγώ γεννήθηκα σε νησί, νομίζω ότι σε όλους τους ανθρώπους η θάλασσα έχει την ίδια επίδραση. Άλλη επίδραση έχει ένας τόπος κλεισμένος από βουνά, άλλη η επίδραση μιας πεδιάδας, κι άλλη της θάλασσας.
Ξέρετε τι σκέφτομαι έντονα αυτό τον καιρό; Περνάμε μια περίοδο σκοταδισμού, εδώ και αρκετό καιρό. Δεν είναι μόνο αυτά τα χρόνια της κρίσης, αλλά και τα προηγούμενα που περάσαμε… μια πολύ άσχημη περίοδο σε ότι αφορά τα πολιτιστικά. Θυμάμαι από αυτά που έχω διαβάσει, από ανθρώπους που έχω συναναστραφεί, είτε είναι καλλιτέχνες, είτε όχι, σε προηγούμενες εποχές όταν έκανες κάτι που ήταν ξεχωριστό και διαφορετικό, απαγορευόταν. Έτσι, λοιπόν, ο κόσμος έτρεχε και το αναζητούσε. Αυτό που με φοβίζει σήμερα, είναι ότι φαινομενικά ενώ «επιτρέπονται» όλα, δε φαίνονται όλα, πολλά είναι κρυμμένα. Σκεπάζονται, θάβονται πράγματα κάτω απ’ το χώμα, κανείς δεν τα παίρνει είδηση και δε ξέρω που θα καταλήξει αυτός ο κόσμος, ο οποίος δεν έρχεται σε επαφή με την τέχνη, ή έρχεται πολύ δύσκολα σε επαφή, ή δεν έχει το κριτήριο να ψάξει λίγο περισσότερο. Με φοβίζει η επίδραση που μπορεί να έχει αυτή η «μη επαφή» στους ανθρώπους.
Είναι «άτεχνη» η εποχή μας;
Δεν είναι μόνο θέμα έλλειψης τέχνης, το πολιτιστικό μην το παίρνουμε στενά, πρέπει να το δούμε και κοινωνικά. Ο πολιτισμός είναι ένας τρόπος για να ξαλαφρώνει η κοινωνία από τα κακά της χαρακτηριστικά. Κάθε κοινωνία, από τη γέννησή της έχει και νοσηρά στοιχεία, εξ ορισμού. Άρα, λοιπόν, η τέχνη για μένα είναι ένας τρόπος αυτά τα νοσηρά στοιχεία να πάψουν να υπάρχουν. Την επιθετικότητα, τη βία… τις άρρωστες συμπεριφορές έρχεται η τέχνη και τις απαλύνει. Η έλλειψή της τέχνης μπορεί να οδηγήσει στο να σκοτώνονται οι άνθρωποι μεταξύ τους έτσι απλά… Μπορεί σε κάποιους να φαίνεται ότι δεν υπάρχει σύνδεση, αλλά υπάρχει απόλυτη! Η ευθύνη όλων όσων έχουν μια κοινωνική ευαισθησία και έχουν αντιληφθεί το τι συμβαίνει γύρω μας, άσχετα με το τι κάνουν, είναι τεράστια σήμερα.
Φωτογραφίες | Video: Πάνος Παπαιωάννου
