Ο Δήμος Θέος υπήρξε ο «πατέρας» του Νέου Ελληνικού Κινηματογράφου, βάζοντας τη σφραγίδα του με την ταινία «Κιέριον» το 1967 - ειδικό βραβείο στο Διεθνές Κινηματογραφικό Φεστιβάλ Βενετίας (1968) και Πρώτο Βραβείο Σκηνοθεσίας στο Κινηματογραφικό Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης (1974).
Αποσύρθηκε από το σινεμά το 1996 και αφοσιώθηκε σε ένα παλιό του χόμπι, δουλεύοντας ως έμπορος παλιών βιβλίων με έδρα τη Στοά Ηφαίστου 20, στο Μοναστηράκι. Το 2012 λόγω της κρίσης που έπληξε σημαντικά το βιβλίο έκλεισε το μαγαζί του. Το 2006 ήταν το τιμώμενο πρόσωπο στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Θεσσαλονίκης όπου προβλήθηκαν όλες οι μεγάλες ταινίες του και μέρος των ντοκιμαντέρ του. Το 1981 εξέδωσε το βιβλίο του «Φορμαλισμός: Γλώσσα – Λογοτεχνία – Κινηματογράφος» (εκδ. Αιγόκερως) που έφθασε στην τρίτη έκδοση. Δεν ήταν άνθρωπος των δημοσίων σχέσεων και κάθε ταινία που έκανε γινόταν με ό,τι μέσα διέθετε, με μεγάλο μεράκι, αλλά και μετά από μεγάλη έρευνα. Ήταν θαυμαστής του κινηματογράφου που έκανε ο Ζωρζ Μελιέ, ο Μπάστερ Κήτον και ο Φριτς Λανγκ.
Οι ταινίες του: «Κιέριον» (αρχαίο τοπωνύμιο της Θεσσαλίας, υπάρχει και σήμερα κοινότητα Κιερίου στις Σοφάδες), «Διαδικασία», «Καπετάν-Μετάνος», «Ελεάτης Ξένος».
Γεννήθηκε το 1935 στα Άγραφα της Καρδίτσας. Ως κινηματογραφιστής την πρώτη περίοδο, 1958-67, δούλεψε ως βοηθός σκηνοθέτη και διευθυντής παραγωγής σε ελληνικές ταινίες. Το 1963 έκανε το πρώτο του ντοκιμαντέρ «Εκατό ώρες του Μάη», βασισμένο στη δολοφονία του βουλευτή Γρηγόρη Λαμπράκη, βραβευμένο στην Τουρ. Έχει εκδώσει επίσης βιβλία στα οποία καταπιάστηκε με θέματα όπως Οι Εικόνες - Μια αντιπαράθεση της βυζαντινής εικόνας με την αναγεννησιακή σε ένα θεωρητικό και λειτουργικό επίπεδο -, Η Αισθητική και το Ιερό - η σχέση τέχνης και η έννοια του ιερού -, το μυθιστόρημα Μανιάκ Μπέης - ο Μανιά Μπέης της Μάνης που έγινε Μανιακ(ός)-, Φορμαλισμός ενώ υπό έκδοση ήταν ένα ιστορικό μυθιστόρημά του για τις αόρατες οντότητες, τους αγγέλους και τους δαίμονες.
Τον Θεσσαλό κινηματογραφιστή, κι ενώ ήμουν λάτρης του σινεμά του, τον γνώρισα τυχαία γιατί διατηρούσε το μαγαζί του με παλιά βιβλία, ακριβώς απέναντι από το δισκάδικο του «Ζαχαρίια», στο Μοναστηράκι, όπου πήγαινα συχνά - πυκνά για δίσκους. Δεν τον γνώριζα φυσιογνωμικά, αλλά έβλεπα κάποιον που υπέθετα ότι ήταν μορφή, είχε παρελθόν. Φορούσε συνήθως μια μακριά μαύρη καπαρντίνα, χωμένος μέσα στα βιβλία, σχεδόν κρυβόταν. Όταν έμαθα ποιος ήταν πήγα και τον συνάντησα. Από τότε τον επισκεπτόμουν συνέχεια και μου πρότεινε βιβλία, μου εύρισκε άλλα που έψαχνα, κυρίως μουσικά και πολιτικά και αναπτύχθηκε μια φιλία και αλληλοεκτίμηση μεταξύ μας. Ήταν τόσο διαβασμένος που μπορούσε και έβλεπε στο μέλλον. Στα γεγονότα του Δεκέμβρη του 2008 τον ρώτησα τι βλέπει και μου είπε «κάτι συμβαίνει στο Ισραήλ». Πραγματικά ακολούθησαν γεγονότα εκεί. Όταν ταξίδεψα στο Βερολίνο μου ζήτησε να του φέρω μια ταινία, αν την βρω εκεί. Μου είπε και πού να την ψάξω. Γύρισα με τη «Σκύλα» του Φριτς Λανγκ στα χέρια…
Δεν ήταν άνθρωπος που έδινε συνεντεύξεις, αλλά είχαν μαζευτεί τόσες συζητήσεις μας που έψαχναν απαντήσεις. Αυτό έγινε λοιπόν στο χώρο του στο Μοναστηράκι, τον Σεπτέμβριο του 2006, όπου η επιβλητική φωνή του ακουγόταν σαν να έβγαινε μέσα από τα χιλιάδες συλλεκτικά βιβλία του με αφορμή το τιμητικό αφιέρωμά του στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης, που ωστόσο δεν αποτέλεσε ερέθισμα για τον ίδιο να ξανακάνει κινηματογράφο… (ακολουθεί ένα μέρος της συζήτησής μας)
«Δεν έχω πια τα κουράγια! Ωστόσο είναι μια αναγνώριση για μένα, έστω και καθυστερημένα. Έκανα μια ταινία κάθε δέκα χρόνια, είχα πάντα χρέη και έτρεχα τόσο πολύ για να μπορέσω να τελειώσω, και δεν έχω άλλη αντοχή. Είναι πολύ διαφορετικά τα πράγματα εάν έχεις οικονομική άνεση να γυρίσεις μια ταινία».
Με τι συνθήκες έγινε η πρώτη σας μεγάλη ταινία «Κιέριον»;
Ξεκίνησα με 10.000 δραχμές, αντί με 1-1,5 εκατομμύριο, και πήγε σιγά - σιγά. Καθ’ οδόν, εκδηλώθηκε το πραξικόπημα των συνταγματαρχών, αναγκάστηκα να συνεχίσω παράνομα, στη συνέχεια πήγα στην Ευρώπη να τελειώσω εκεί την ταινία και τελικά παίχθηκε στη Βενετία, πήρε μια διάκριση και την πούλησα στην Ευρώπη. Στη Μεταπολίτευση ξαναγύρισα στην Ελλάδα και έκανα ξανά τον ήχο της ταινίας. Όλη η προσπάθεια των μικρών χωρών είναι να μπορέσουν να αρθρώσουν λόγο νοήματος που να γίνει αποδεκτός από τις μεγάλες χώρες - μητροπόλεις. Ένας Ινδιάνος, ιθαγενής του Αμαζονίου, δεν νοηματοδοτεί το Μπρούκλιν του Μανχάταν, απεναντίας, ο δυτικός άνθρωπος νοηματοδοτεί τον τριτοκοσμικό, τον ιθαγενή επιστημονικά - γεωγραφικά, ανθρωπολογικά, τουριστικά… Έτσι, οι μικρές χώρες προσπαθούν να μπουν στο παιχνίδι της νοηματοδότησης. Αυτό το ζήτημα σε μένα τίθεται πιο εμφατικά, πιο καθαρά κι επίμονα. Το στήσιμο στις ταινίες μου είναι σχεδόν μνημονιακό. Έχει βέβαια στοιχεία της πραγματικότητας, μια μιζέρια, ιδιαίτερα στο Κιέριον, αλλά από εκεί και πέρα ένα τελετουργικό στυλ στις ταινίες μου που προέρχεται από την ανάγκη να αρθρωθεί ένα λόγος να σταθεί σαν μητροπολιτικός λόγος.
Αυτό ασφαλώς αναγκάζει τον σκηνοθέτη να δουλέψει κάτω από ειδικές συνθήκες…
Ο σκηνοθέτης δεν είναι συγγραφέας απέναντι σε μια κόλλα χαρτί που έχει να κάνει με τον εαυτό του, έχει να κάνει με ηθοποιούς, με συνεργεία, με χρήματα, αλλά δεν μπορούσε να προχωρήσει αυτό γιατί κυρίαρχο θέμα είναι ο λαϊκισμός. Δεν αφήνουν να αρθρωθεί ένας δομημένος λόγος, μνημειακός, που έχει σχέση με κάποια μητρόπολη, ή το κρατάνε για τον εαυτό τους, όπως η Αμερική, που προπαγανδίζει προς τα έξω το λαϊκισμό. Και στην Ελλάδα γίνονται σεμινάρια για τη γλώσσα και λένε ότι δεν έχει καμιά σχέση η νεοελληνική με την αρχαία ελληνική γλώσσα, θαρρείς και ήρθε από το υπερπέραν. Κι αυτό γίνεται σκόπιμα διότι δεν θέλουν το δομημένο λόγο. Τον θεωρούν αντιδραστικό. Απεναντίας δοξάζουν τα γλωσσικά παίγνια των γυφτομαχαλάδων, των χασικλήδων ή των πρεζάκηδων και πάει λέγοντας.
Τη σχέση γλώσσας – λογοτεχνίας – κινηματογράφου καταγράψατε στο βιβλίο σας «Φορμαλισμός»…
Από τότε που δούλευα ως βοηθός σκηνοθέτη, είχα αρχίσει να κρατώ σημειώσεις για να δω και θεωρητικά τι συμβαίνει. Είμαι ένας άνθρωπος της αριστεράς, και η αριστερά ήταν και είναι βουτηγμένη μέσα στο λαϊκισμό. Δεν τον αποδέχεται, αλλά όταν δεν δέχεται το δομημένο μητροπολιτικό λόγο και φέρεται πρωτοπόρος των δικαιωμάτων των κοινωνικών μειονοτήτων, εάν είναι δυνατόν να κυβερνάνε οι μειονότητες, οι Αλβανοί για παράδειγμα. Δεν είμαι διεθνιστής, είμαι εθνιστής και όχι εθνικόφρων, κάτι που σημαίνει άλλες προϋποθέσεις, άλλες σκέψεις, αλλά και αντιπάλους πάρα πολλούς, γιατί είναι όλοι διεθνιστές. Είτε είναι οι παπάδες είτε οι μαρξιστές. Βγαίνει παπάς δεσπότης στον άμβωνα κάθε Κυριακή και λέει «το έθνος - κράτος είναι μίασμα» και πληρώνεται από το κράτος κάθε μήνα! Δεν είμαι αρχαιολάτρης. Με ενδιαφέρει η αρχαία ελληνική γραμματεία με την έννοια της σκέψης. Δεν διαφοροποιώ το παρελθόν από το παρόν. Όταν υπερασπίζεσαι την πατρίδα, υπερασπίζεσαι τις παιδικές αναμνήσεις, που είναι το βαθύτερο είναι σου. Με αυτή την έννοια, είμαι Έλληνας και πατριώτης.
Τι μνήμες σας έρχονται στο μυαλό από τα παιδικά σας χρόνια που σας ακολουθούν έως σήμερα;
Έζησα την Κατοχή και τον Εμφύλιο, καθότι γεννήθηκα το 1935 στη Θεσσαλία. Έβλεπα κρεμασμένους πηγαίνοντας το πρωί στο σχολείο, σ’ ένα πάρκο στην Καρδίτσα, που είχε γίνει αποθήκη και ήθελαν να βάλουν φωτιά οι αντάρτες.
Πώς είναι η ιδανική κοινωνία στο μυαλό σας;
Δεν πιστεύω στην ιδανική κοινωνία, αλλά στην ιδανική σκέψη. Πρέπει να είναι κανείς μαχόμενος σε σχέση με τη σκέψη, πώς ένας άνθρωπος μπορεί να συνειδητοποιήσει τον εαυτό του μέσα σ’ ένα περιβάλλον και τι μπορεί να κάνει. Αυτό είναι το ύψιστο γνώριμα και προνόμιο του ανθρώπου. Η καταστασιακή συνθήκη.
Η πολυθεΐα που φέρνει το κύμα των μεταναστών στην Ελλάδα θα επηρεάσει τη ζωή στη χώρα μας;
Ασφαλώς και θα έχει αντίκτυπο και θα επιστρέψουμε σε μια σχέση πολυθεϊσμού. Ο Πλάτων ανακοινώνει τις πέντε κατηγορίες - τις οποίες ο Αριστοτέλης έκανε δέκα - και λέει: «Ον, ακίνητο, κίνηση, αρχή της ταυτότητας, αρχή της ετερότητας». Ετερότητα σημαίνει ότι πάνω στον πλανήτη υπάρχουν κίτρινοι, Αφρικανοί, Ινδιάνοι κ.α. Επομένως, όταν έρχονται εδώ όλοι αυτοί που πιστεύουν στον Αλλάχ, στον Βούδα, ο Έλληνας θα προσαρμοστεί σε αυτό. Θα κρατήσει τη δική του ταυτότητα, είτε είναι χριστιανός ορθόδοξος ή δεν ξέρω τι θέλει να είναι, αλλά θα δεχθεί αυτή την πραγματικότητα, που ήταν αποδεκτή στην Αρχαία Ελλάδα: πολυθεϊσμός. Υπήρχαν οι θεότητες και εδώ και παραπέρα, με άλλα ονόματα, η κάθε περιοχή είχε το δικό της τρόπο να λατρεύει την έννοια του Θείου και του ιερού. Ο μονοθεϊσμός είναι κάτι βάρβαρο, αφύσικο. Οι Έλληνες ήταν πολυθεϊστές, κι εκεί καταλαβαίνεις μια σκέψη βαθύτατης ανοχής και δημοκρατίας, γιατί αποδέχονται την αρχή της ετερότητας. Γλώσσες διαφορετικές, άρα και θρησκείες διαφορετικές.
Φωτογραφία: Γιάννης Κανελλόπουλος
Ποιο ήταν το επιδραστικότερο κίνημα στη ζωή σας;
Η Αναγέννηση και, κατά προέκταση, η προ-Σωκρατική Ελλάδα.
Τις επιρροές σας από τον σουρεαλισμό τις καταγράψατε στο τηλεοπτικό φιλμ «Υπερρεαλιστικό Happening»…
Περιορίστηκε στον Εγγονόπουλο το φιλμ. Ο Γονατάς, ο Εμπειρίκος, ο Εγγονόπουλος, έδωσαν μια νέα πνοή, μια νέα αίσθηση, συμβάλλοντας σε ένα επίπεδο σκέψης και φόρμας, όπως και ο Σαχτούρης και ο Ελύτης, που προέρχονται από το σουρεαλιστικό κίνημα. Παντού έχει κλείσει ο κύκλος αυτός, όχι μόνο στην Ελλάδα. Άφησε όμως ορισμένες εμπειρίες, εργαλειακές, σαν τεχνολογία, αλλά ως ουσία έκλεισε ο κύκλος αυτός. Όπως έκλεισε και ο μαρξισμός. Έχει κενά, έχει ελλείψεις, για να περάσει στο σήμερα…
Πώς μπήκατε στο γοητευτικό κόσμο του εμπόρου παλιών βιβλίων;
Από τη δεκαετία του ’50 συνέβη αυτό, όταν είχα ένα μαγαζί εδώ, στο Μοναστηράκι, Ηφαίστου 4, με τον μακαρίτη τον Σταύρο Τορνέ. Μετά, ασχολήθηκε με άλλα πράγματα, όμως είχα μεγάλη συλλογή από τότε. Όταν τελείωσα τον Ελεάτη Ξένο και γέμισα χρέη, κατάλαβα ότι κινδύνευα να μείνω στο δρόμο, ούτε μια σύνταξη δεν θα είχα… Ως κινηματογραφιστής, είχα ΙΚΑ και ΤΕΒΕ, γιατί είχα κι ένα εργαστήριο μοντάζ. Δεν είχα τη διάθεση να κάνω το εργαστήριο ηλεκτρονικό - ως γνωστόν, το μοντάζ τώρα είναι ψηφιακό. Έτσι, το 1997 άνοιξα ένα μαγαζί στο Μοναστηράκι, και έχω τα βιβλία της προσωπικής μου συλλογής, αγόρασα κι άλλα προς πώληση για να μπορέσω να πληρώνω το ΤΕΒΕ.
Σας ευχαριστώ θερμά!
Έχω ένα βιβλίο για σας, «Ο Έκθετος».
*Ο Δήμος Θέος κηδεύεται την Τρίτη 30 Οκτωβρίου στις 12.30 μ.μ. στο Κοιμητήριο Βύρωνα.
Αποσύρθηκε από το σινεμά το 1996 και αφοσιώθηκε σε ένα παλιό του χόμπι, δουλεύοντας ως έμπορος παλιών βιβλίων με έδρα τη Στοά Ηφαίστου 20, στο Μοναστηράκι. Το 2012 λόγω της κρίσης που έπληξε σημαντικά το βιβλίο έκλεισε το μαγαζί του. Το 2006 ήταν το τιμώμενο πρόσωπο στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Θεσσαλονίκης όπου προβλήθηκαν όλες οι μεγάλες ταινίες του και μέρος των ντοκιμαντέρ του. Το 1981 εξέδωσε το βιβλίο του «Φορμαλισμός: Γλώσσα – Λογοτεχνία – Κινηματογράφος» (εκδ. Αιγόκερως) που έφθασε στην τρίτη έκδοση. Δεν ήταν άνθρωπος των δημοσίων σχέσεων και κάθε ταινία που έκανε γινόταν με ό,τι μέσα διέθετε, με μεγάλο μεράκι, αλλά και μετά από μεγάλη έρευνα. Ήταν θαυμαστής του κινηματογράφου που έκανε ο Ζωρζ Μελιέ, ο Μπάστερ Κήτον και ο Φριτς Λανγκ.
Οι ταινίες του: «Κιέριον» (αρχαίο τοπωνύμιο της Θεσσαλίας, υπάρχει και σήμερα κοινότητα Κιερίου στις Σοφάδες), «Διαδικασία», «Καπετάν-Μετάνος», «Ελεάτης Ξένος».
Γεννήθηκε το 1935 στα Άγραφα της Καρδίτσας. Ως κινηματογραφιστής την πρώτη περίοδο, 1958-67, δούλεψε ως βοηθός σκηνοθέτη και διευθυντής παραγωγής σε ελληνικές ταινίες. Το 1963 έκανε το πρώτο του ντοκιμαντέρ «Εκατό ώρες του Μάη», βασισμένο στη δολοφονία του βουλευτή Γρηγόρη Λαμπράκη, βραβευμένο στην Τουρ. Έχει εκδώσει επίσης βιβλία στα οποία καταπιάστηκε με θέματα όπως Οι Εικόνες - Μια αντιπαράθεση της βυζαντινής εικόνας με την αναγεννησιακή σε ένα θεωρητικό και λειτουργικό επίπεδο -, Η Αισθητική και το Ιερό - η σχέση τέχνης και η έννοια του ιερού -, το μυθιστόρημα Μανιάκ Μπέης - ο Μανιά Μπέης της Μάνης που έγινε Μανιακ(ός)-, Φορμαλισμός ενώ υπό έκδοση ήταν ένα ιστορικό μυθιστόρημά του για τις αόρατες οντότητες, τους αγγέλους και τους δαίμονες.
Τον Θεσσαλό κινηματογραφιστή, κι ενώ ήμουν λάτρης του σινεμά του, τον γνώρισα τυχαία γιατί διατηρούσε το μαγαζί του με παλιά βιβλία, ακριβώς απέναντι από το δισκάδικο του «Ζαχαρίια», στο Μοναστηράκι, όπου πήγαινα συχνά - πυκνά για δίσκους. Δεν τον γνώριζα φυσιογνωμικά, αλλά έβλεπα κάποιον που υπέθετα ότι ήταν μορφή, είχε παρελθόν. Φορούσε συνήθως μια μακριά μαύρη καπαρντίνα, χωμένος μέσα στα βιβλία, σχεδόν κρυβόταν. Όταν έμαθα ποιος ήταν πήγα και τον συνάντησα. Από τότε τον επισκεπτόμουν συνέχεια και μου πρότεινε βιβλία, μου εύρισκε άλλα που έψαχνα, κυρίως μουσικά και πολιτικά και αναπτύχθηκε μια φιλία και αλληλοεκτίμηση μεταξύ μας. Ήταν τόσο διαβασμένος που μπορούσε και έβλεπε στο μέλλον. Στα γεγονότα του Δεκέμβρη του 2008 τον ρώτησα τι βλέπει και μου είπε «κάτι συμβαίνει στο Ισραήλ». Πραγματικά ακολούθησαν γεγονότα εκεί. Όταν ταξίδεψα στο Βερολίνο μου ζήτησε να του φέρω μια ταινία, αν την βρω εκεί. Μου είπε και πού να την ψάξω. Γύρισα με τη «Σκύλα» του Φριτς Λανγκ στα χέρια…
Δεν ήταν άνθρωπος που έδινε συνεντεύξεις, αλλά είχαν μαζευτεί τόσες συζητήσεις μας που έψαχναν απαντήσεις. Αυτό έγινε λοιπόν στο χώρο του στο Μοναστηράκι, τον Σεπτέμβριο του 2006, όπου η επιβλητική φωνή του ακουγόταν σαν να έβγαινε μέσα από τα χιλιάδες συλλεκτικά βιβλία του με αφορμή το τιμητικό αφιέρωμά του στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης, που ωστόσο δεν αποτέλεσε ερέθισμα για τον ίδιο να ξανακάνει κινηματογράφο… (ακολουθεί ένα μέρος της συζήτησής μας)
«Δεν έχω πια τα κουράγια! Ωστόσο είναι μια αναγνώριση για μένα, έστω και καθυστερημένα. Έκανα μια ταινία κάθε δέκα χρόνια, είχα πάντα χρέη και έτρεχα τόσο πολύ για να μπορέσω να τελειώσω, και δεν έχω άλλη αντοχή. Είναι πολύ διαφορετικά τα πράγματα εάν έχεις οικονομική άνεση να γυρίσεις μια ταινία».
Με τι συνθήκες έγινε η πρώτη σας μεγάλη ταινία «Κιέριον»;
Ξεκίνησα με 10.000 δραχμές, αντί με 1-1,5 εκατομμύριο, και πήγε σιγά - σιγά. Καθ’ οδόν, εκδηλώθηκε το πραξικόπημα των συνταγματαρχών, αναγκάστηκα να συνεχίσω παράνομα, στη συνέχεια πήγα στην Ευρώπη να τελειώσω εκεί την ταινία και τελικά παίχθηκε στη Βενετία, πήρε μια διάκριση και την πούλησα στην Ευρώπη. Στη Μεταπολίτευση ξαναγύρισα στην Ελλάδα και έκανα ξανά τον ήχο της ταινίας. Όλη η προσπάθεια των μικρών χωρών είναι να μπορέσουν να αρθρώσουν λόγο νοήματος που να γίνει αποδεκτός από τις μεγάλες χώρες - μητροπόλεις. Ένας Ινδιάνος, ιθαγενής του Αμαζονίου, δεν νοηματοδοτεί το Μπρούκλιν του Μανχάταν, απεναντίας, ο δυτικός άνθρωπος νοηματοδοτεί τον τριτοκοσμικό, τον ιθαγενή επιστημονικά - γεωγραφικά, ανθρωπολογικά, τουριστικά… Έτσι, οι μικρές χώρες προσπαθούν να μπουν στο παιχνίδι της νοηματοδότησης. Αυτό το ζήτημα σε μένα τίθεται πιο εμφατικά, πιο καθαρά κι επίμονα. Το στήσιμο στις ταινίες μου είναι σχεδόν μνημονιακό. Έχει βέβαια στοιχεία της πραγματικότητας, μια μιζέρια, ιδιαίτερα στο Κιέριον, αλλά από εκεί και πέρα ένα τελετουργικό στυλ στις ταινίες μου που προέρχεται από την ανάγκη να αρθρωθεί ένα λόγος να σταθεί σαν μητροπολιτικός λόγος.
Αυτό ασφαλώς αναγκάζει τον σκηνοθέτη να δουλέψει κάτω από ειδικές συνθήκες…
Ο σκηνοθέτης δεν είναι συγγραφέας απέναντι σε μια κόλλα χαρτί που έχει να κάνει με τον εαυτό του, έχει να κάνει με ηθοποιούς, με συνεργεία, με χρήματα, αλλά δεν μπορούσε να προχωρήσει αυτό γιατί κυρίαρχο θέμα είναι ο λαϊκισμός. Δεν αφήνουν να αρθρωθεί ένας δομημένος λόγος, μνημειακός, που έχει σχέση με κάποια μητρόπολη, ή το κρατάνε για τον εαυτό τους, όπως η Αμερική, που προπαγανδίζει προς τα έξω το λαϊκισμό. Και στην Ελλάδα γίνονται σεμινάρια για τη γλώσσα και λένε ότι δεν έχει καμιά σχέση η νεοελληνική με την αρχαία ελληνική γλώσσα, θαρρείς και ήρθε από το υπερπέραν. Κι αυτό γίνεται σκόπιμα διότι δεν θέλουν το δομημένο λόγο. Τον θεωρούν αντιδραστικό. Απεναντίας δοξάζουν τα γλωσσικά παίγνια των γυφτομαχαλάδων, των χασικλήδων ή των πρεζάκηδων και πάει λέγοντας.
Τη σχέση γλώσσας – λογοτεχνίας – κινηματογράφου καταγράψατε στο βιβλίο σας «Φορμαλισμός»…
Από τότε που δούλευα ως βοηθός σκηνοθέτη, είχα αρχίσει να κρατώ σημειώσεις για να δω και θεωρητικά τι συμβαίνει. Είμαι ένας άνθρωπος της αριστεράς, και η αριστερά ήταν και είναι βουτηγμένη μέσα στο λαϊκισμό. Δεν τον αποδέχεται, αλλά όταν δεν δέχεται το δομημένο μητροπολιτικό λόγο και φέρεται πρωτοπόρος των δικαιωμάτων των κοινωνικών μειονοτήτων, εάν είναι δυνατόν να κυβερνάνε οι μειονότητες, οι Αλβανοί για παράδειγμα. Δεν είμαι διεθνιστής, είμαι εθνιστής και όχι εθνικόφρων, κάτι που σημαίνει άλλες προϋποθέσεις, άλλες σκέψεις, αλλά και αντιπάλους πάρα πολλούς, γιατί είναι όλοι διεθνιστές. Είτε είναι οι παπάδες είτε οι μαρξιστές. Βγαίνει παπάς δεσπότης στον άμβωνα κάθε Κυριακή και λέει «το έθνος - κράτος είναι μίασμα» και πληρώνεται από το κράτος κάθε μήνα! Δεν είμαι αρχαιολάτρης. Με ενδιαφέρει η αρχαία ελληνική γραμματεία με την έννοια της σκέψης. Δεν διαφοροποιώ το παρελθόν από το παρόν. Όταν υπερασπίζεσαι την πατρίδα, υπερασπίζεσαι τις παιδικές αναμνήσεις, που είναι το βαθύτερο είναι σου. Με αυτή την έννοια, είμαι Έλληνας και πατριώτης.
Τι μνήμες σας έρχονται στο μυαλό από τα παιδικά σας χρόνια που σας ακολουθούν έως σήμερα;
Έζησα την Κατοχή και τον Εμφύλιο, καθότι γεννήθηκα το 1935 στη Θεσσαλία. Έβλεπα κρεμασμένους πηγαίνοντας το πρωί στο σχολείο, σ’ ένα πάρκο στην Καρδίτσα, που είχε γίνει αποθήκη και ήθελαν να βάλουν φωτιά οι αντάρτες.
Πώς είναι η ιδανική κοινωνία στο μυαλό σας;
Δεν πιστεύω στην ιδανική κοινωνία, αλλά στην ιδανική σκέψη. Πρέπει να είναι κανείς μαχόμενος σε σχέση με τη σκέψη, πώς ένας άνθρωπος μπορεί να συνειδητοποιήσει τον εαυτό του μέσα σ’ ένα περιβάλλον και τι μπορεί να κάνει. Αυτό είναι το ύψιστο γνώριμα και προνόμιο του ανθρώπου. Η καταστασιακή συνθήκη.
Η πολυθεΐα που φέρνει το κύμα των μεταναστών στην Ελλάδα θα επηρεάσει τη ζωή στη χώρα μας;
Ασφαλώς και θα έχει αντίκτυπο και θα επιστρέψουμε σε μια σχέση πολυθεϊσμού. Ο Πλάτων ανακοινώνει τις πέντε κατηγορίες - τις οποίες ο Αριστοτέλης έκανε δέκα - και λέει: «Ον, ακίνητο, κίνηση, αρχή της ταυτότητας, αρχή της ετερότητας». Ετερότητα σημαίνει ότι πάνω στον πλανήτη υπάρχουν κίτρινοι, Αφρικανοί, Ινδιάνοι κ.α. Επομένως, όταν έρχονται εδώ όλοι αυτοί που πιστεύουν στον Αλλάχ, στον Βούδα, ο Έλληνας θα προσαρμοστεί σε αυτό. Θα κρατήσει τη δική του ταυτότητα, είτε είναι χριστιανός ορθόδοξος ή δεν ξέρω τι θέλει να είναι, αλλά θα δεχθεί αυτή την πραγματικότητα, που ήταν αποδεκτή στην Αρχαία Ελλάδα: πολυθεϊσμός. Υπήρχαν οι θεότητες και εδώ και παραπέρα, με άλλα ονόματα, η κάθε περιοχή είχε το δικό της τρόπο να λατρεύει την έννοια του Θείου και του ιερού. Ο μονοθεϊσμός είναι κάτι βάρβαρο, αφύσικο. Οι Έλληνες ήταν πολυθεϊστές, κι εκεί καταλαβαίνεις μια σκέψη βαθύτατης ανοχής και δημοκρατίας, γιατί αποδέχονται την αρχή της ετερότητας. Γλώσσες διαφορετικές, άρα και θρησκείες διαφορετικές.
Φωτογραφία: Γιάννης Κανελλόπουλος
Ποιο ήταν το επιδραστικότερο κίνημα στη ζωή σας;
Η Αναγέννηση και, κατά προέκταση, η προ-Σωκρατική Ελλάδα.
Τις επιρροές σας από τον σουρεαλισμό τις καταγράψατε στο τηλεοπτικό φιλμ «Υπερρεαλιστικό Happening»…
Περιορίστηκε στον Εγγονόπουλο το φιλμ. Ο Γονατάς, ο Εμπειρίκος, ο Εγγονόπουλος, έδωσαν μια νέα πνοή, μια νέα αίσθηση, συμβάλλοντας σε ένα επίπεδο σκέψης και φόρμας, όπως και ο Σαχτούρης και ο Ελύτης, που προέρχονται από το σουρεαλιστικό κίνημα. Παντού έχει κλείσει ο κύκλος αυτός, όχι μόνο στην Ελλάδα. Άφησε όμως ορισμένες εμπειρίες, εργαλειακές, σαν τεχνολογία, αλλά ως ουσία έκλεισε ο κύκλος αυτός. Όπως έκλεισε και ο μαρξισμός. Έχει κενά, έχει ελλείψεις, για να περάσει στο σήμερα…
Πώς μπήκατε στο γοητευτικό κόσμο του εμπόρου παλιών βιβλίων;
Από τη δεκαετία του ’50 συνέβη αυτό, όταν είχα ένα μαγαζί εδώ, στο Μοναστηράκι, Ηφαίστου 4, με τον μακαρίτη τον Σταύρο Τορνέ. Μετά, ασχολήθηκε με άλλα πράγματα, όμως είχα μεγάλη συλλογή από τότε. Όταν τελείωσα τον Ελεάτη Ξένο και γέμισα χρέη, κατάλαβα ότι κινδύνευα να μείνω στο δρόμο, ούτε μια σύνταξη δεν θα είχα… Ως κινηματογραφιστής, είχα ΙΚΑ και ΤΕΒΕ, γιατί είχα κι ένα εργαστήριο μοντάζ. Δεν είχα τη διάθεση να κάνω το εργαστήριο ηλεκτρονικό - ως γνωστόν, το μοντάζ τώρα είναι ψηφιακό. Έτσι, το 1997 άνοιξα ένα μαγαζί στο Μοναστηράκι, και έχω τα βιβλία της προσωπικής μου συλλογής, αγόρασα κι άλλα προς πώληση για να μπορέσω να πληρώνω το ΤΕΒΕ.
Σας ευχαριστώ θερμά!
Έχω ένα βιβλίο για σας, «Ο Έκθετος».
*Ο Δήμος Θέος κηδεύεται την Τρίτη 30 Οκτωβρίου στις 12.30 μ.μ. στο Κοιμητήριο Βύρωνα.
