Ποιο είναι το υλικό της παράστασης «Τα λογοκριμένα»;
Από τη μία είναι ιστορικά στοιχεία και μαρτυρίες που διαμορφώνουν μία αφήγηση - χρονικό της μουσικής λογοκρισίας στην Ελλάδα από το 1937 μέχρι το 1994 με αφηγητές τον Λεωνίδα Κακούρη και την Ελένη Καρακάση και από την άλλη λογοκριμένα τραγούδια που ερμηνεύουν ο Κώστας Μακεδόνας και η Ρίτα Αντωνοπούλου με τους αρχικούς τους στίχους, πριν δηλαδή υποστούν λογοκρισία. Η αφήγηση βοηθάει τον θεατή να πάρει το νήμα της ιστορίας της λογοκρισίας στο ελληνικό τραγούδι από την αρχή και να τον ταξιδέψει σε μία περίοδο 50 και πλέον χρόνων μέσα από τραγελαφικά περιστατικά και σπάνιο αρχειακό υλικό.
Ποιες οι διαφορές αλλά και το κοινό «απαγορευτικό» στοιχείο των τραγουδιών;
Οι λόγοι που ένα τραγούδι μπορούσε να υποστεί λογοκρισία ποικίλουν, από πολιτικούς μέχρι ηθικούς και αισθητικούς. Οι επιτροπές των λογοκριτών δεν αποτελούνταν από τους πιο ευφυείς ανθρώπους και ο τρόπος που ασκούσαν τη λογοκρισία κινείται ανάμεσα στο τραγικό, το ιλαρό και το παράλογο. Συνήθως το πρόβλημα ήταν στους στίχους, αν και κατά τη δικτατορία του Μεταξά στο στόχαστρο είχαν μπει και τα λεγόμενα μπεμόλια, δηλαδή τα ημιτόνια της μουσικής που παρέπεμπαν σε Ανατολή. Από τον Εμφύλιο μέχρι την πτώση της Χούντας οποιοδήποτε τραγούδι θεωρούνταν ότι έχει ένα πιο κοινωνικό περιεχόμενο θεωρούνταν "φιλοκομμουνιστικό" και έπεφτε θύμα της λογοκρισίας. Αντίστοιχα αν είχε σεξουαλικά υπονοούμενα, ακόμα κι αν αυτά είχαν μια σατιρική διάθεση. Κοινός παρανομαστής όλων των λογοκριμένων τραγουδιών εκείνης της περιόδου ήταν ότι προσβάλλουν "την πατρίδα, τη θρησκεία, τα ήθη και τα έθιμα".
Υπάρχουν τραγούδια που λογοκρίθηκαν ενώ δεν υπήρχε λόγος να συμβεί κάτι τέτοιο;
Πάρα πολλά. Οι λογοκριτές ειδικά στον Εμφύλιο και στη Χούντα έβλεπαν παντού εχθρούς και φαντάσματα. Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι το τραγούδι "Πειραιώτισσα" του Γιάννη Παπαϊωάννου το 1949 που αναφέρεται σε μία "καπετάνισσα", λέξη που κόβεται από τη λογοκρισία γιατί η επιτροπή θεωρεί ότι αναφέρεται στους "καπετάνιους" και τις "καπετάνισσες" του Δημοκρατικού Στρατού, ενώ το τραγούδι ξεκάθαρα μιλάει για μια απλή καπετάνισσα της θάλασσας. Παρόμοια περίπτωση και το τραγούδι "Το καρφί" σε στίχους Λευτέρη Παπαδόπουλου που κόβεται από τη Χούντα γιατί αναφέρεται σ' ένα καρφί στον τοίχο που κρεμιέται ένα σακάκι. Η λέξη "καρφί" δημιουργεί περίεργους συνειρμούς στους λογοκριτές. Όποιος έχει τη μύγα μυγιάζεται.
Υπήρχαν τεχνάσματα ώστε ένα «επίμαχο» τραγούδι να καταφέρνει να ξεγελά τους λογοκριτές;
Ναι, φυσικά. Οι δημιουργοί των τραγουδιών με διάφορα υπονοούμενα καταφέρνουν πολλές φορές να παραπλανήσουν τους λογοκριτές. Ας πούμε, το "Ωδή στον Γεώργιο Καραϊσκάκη" του Σαββόπουλου κανονικά έχει γραφτεί για τον Τσε Γκεβάρα, αλλά για να περάσει από τη λογοκρισία της Χούντας έβαλε ο Σαββόπουλος αυτόν τον τίτλο για να διεγείρει τη "φιλοπατρία" τους και να το περάσουν. Όπως και έγινε. Υπάρχουν πάρα πολλές τέτοιες ιστορίες.
Πώς το κοινό αντιλαμβάνονταν το «αληθινό» μήνυμα ενός «μασκαρεμένου» τραγουδιού;
Νομίζω ότι το επέτρεπε η εποχή. Τραγούδια και στίχοι που σήμερα μας φαίνονται ερωτικοί τότε αποκτούσαν άλλο νόημα. Ήταν σαν να υπήρχε ένας μυστικός κώδικας. Αρκούσε μια λέξη, ένας στίχος για να κλείσει το μάτι στο κοινό και να υπάρξει αυτή η υπόγεια συνεννόηση.
Πόσο καιρό κράτησε η έρευνα για την εξακρίβωση των συγκεκριμένων τραγουδιών και πως υλοποιήθηκε;
Περίπου τρεις μήνες. Κάποια στιγμή κατάλαβα ότι το υλικό ήταν χαοτικό και αν ήθελα να κάνω μια μουσική παράσταση - και όχι ένα διδακτορικό - έπρεπε να το βάλω σε μία σειρά και μία τάξη και όχι απαραίτητα να βρω όλα τα τραγούδια που λογοκρίθηκαν. Ο στόχος ήταν ο απλός θεατής μέσα σε δύο ώρες να κατανοήσει την ιστορία της μουσικής λογοκρισίας στην Ελλάδα και να ανακαλύψει πολύ γνωστά και αγαπημένα τραγούδια που δεν έχει ιδέα ότι έχουν υποστεί λογοκρισία. Αφού έβαλα σε μια τάξη το υλικό, ήρθα σε επαφή με τον Κώστα Μακεδόνα και μοιράστηκα την ιδέα μου. Από την πρώτη στιγμή ο Κώστας την πίστεψε και τη στήριξε. Έτσι έκανα την πρόταση στα Μουσικά Σύνολα του Δήμου Αθηναίων που επίσης ανταποκρίθηκαν αμέσως και ανέλαβαν την παραγωγή. Χωρίς τη δική τους στήριξη δεν θα ήταν εφικτή αυτή η παράσταση.
Υπήρξαν συνοδοιπόροι στην τελική προσπάθεια;
Οφείλω ένα μεγάλο ευχαριστώ για την πίστη και τη συνεργασία σε όλους τους συντελεστές αυτής της παράστασης. Στον Κώστα Μακεδόνα που ήταν και είναι ο στυλοβάτης αυτής της μουσικής παράστασης, στη μοναδική Ρίτα Αντωνοπούλου που θαυμάζω απεριόριστα και αποδέχθηκε με χαρά την πρότασή μου να είναι μέρος αυτής της δουλειάς, στον Λεωνίδα Κακούρη και την Ελένη Καρακάση που επίσης εκτιμώ βαθιά και φυσικά την εξαιρετική ορχήστρα του Εργαστηρίου Ελληνικής Μουσικής του Δήμου Αθηναίων υπό τη διεύθυνση του Άγγελου Ηλία που είναι αναπόσπαστο κομμάτι των "Λογοκριμένων".
Ποιο είναι πιο διάσημο λογοκριμένο τραγούδι της παράστασης;
Είναι πολλά τα γνωστά και αγαπημένα τραγούδια. Θα πω το "Νύχτωσε χωρίς φεγγάρι", αλλά πραγματικά νομίζω ότι αδικώ και άλλα πολλά.
Και ποιο το λιγότερο γνωστό;
Νομίζω ότι είναι ο "Χρησμός" του Θεοδωράκη. Ένα τραγούδι από τον πρώτο κύκλο τραγουδιών "Αρκαδία" γραμμένο από τον εξόριστο Μίκη στη Ζάτουνα το 1969 σε στίχους του Μάνου Ελευθερίου. Όλος ο Θεοδωράκης τότε ήταν απαγορευμένος με διάταγμα, οπότε το τραγούδι δισκογραφήθηκε μετά την πτώση της Χούντας. Ο ίδιος έχει δηλώσει για τον "Χρησμό" ότι είναι το πιο αγαπημένο και σπαρακτικό του τραγούδι.
Το μήνυμα της παράστασης στις μέρες μας;
Το μήνυμα της παράστασης είναι ότι πρέπει να μην ξεχνάμε, να επαγρυπνούμε και να μην αφήνουμε κανέναν να μας πείσει ότι υπάρχει καλή ή κακή λογοκρισία. Η λογοκρισία είναι μία και απορριπτέα.
Θα έχουμε και συνέχεια στην παρουσίαση των λογοκριμένων;
Θα το ήθελα πολύ και το εύχομαι από καρδιάς. Είναι μια μουσική παράσταση που την έχουμε αγαπήσει όλοι. Θα φανεί στο μέλλον.
