Ένας από τους περισσότερο μεταφρασμένους Έλληνες πεζογράφους, καθώς τα έργα του έχουν μεταφραστεί σε περισσότερες από 30 γλώσσες.
Ο λόγος για τον Αντώνη Σαμαράκη, το έργο του οποίου έχει έντονο το στοιχείο της κοινωνικής καταγγελίας και αντικατοπτρίζει τις προσωπικές του ανησυχίες για το παρόν και το μέλλον της σύγχρονης κοινωνίας.
Γεννήθηκε στην Αθήνα στις 16 Αυγούστου 1919, γιος του Ευριπίδη Σαμαράκη και της Αδριανής Παντελοπούλου. Φοίτησε στην Βαρβάκειο Σχολή και σπούδασε νομικά στο Πανεπιστήμιο Αθηνών (1937-1941).
Στα γράμματα πρωτοπαρουσιάστηκε τον Νοέμβριο του 1933 από τις σελίδες του περιοδικού «Ξεκίνημα» με το ποίημα «Θάνατος» και συνεργάστηκε τα επόμενα χρόνια με τα περιοδικά «Νέα Εστία», «Νεοελληνικά Γράμματα», «Ακτίνες» κ.ά. Από το 1935 έως το 1963 ήταν υπάλληλος στο Υπουργείο Εργασίας, από το οποίο παραιτήθηκε με την επιβολή της δικτατορίας Μεταξά και επανήλθε μετά την Κατοχή το 1945.
Άφησε το στίγμα του με το «Ζητείται Ελπίς»
Μπορεί ο Αντώνης Σαμαράκης να ξεκίνησε την λογοτεχνική του διαδρομή ως ποιητής, αλλά καθιερώθηκε με το πεζογραφικό του έργο.
Το 1954, δίνει το λογοτεχνικό του στίγμα με την συλλογή διηγημάτων «Ζητείται Ελπίς». Αποτελείται από δώδεκα ολιγοσέλιδα διηγήματα, το τελευταίο από τα οποία έδωσε τον τίτλο σε ολόκληρη την συλλογή. Με απλά και λιτά μέσα ο συγγραφέας μας παρουσιάζει την εικόνα ενός κόσμου, που, μετά τον πόλεμο και κάτω από την απειλή ενός καινούργιου πολέμου, αισθάνεται απογυμνωμένος από ιδεολογικούς προσανατολισμούς, πίστη και ελπίδα. Στον ίδιο αυτό κόσμο θα κινηθεί και με το επόμενο πεζό του, το μυθιστόρημα «Σήμα κινδύνου», (1959).
Δύο χρόνια αργότερα παρουσίασε ένα τόμο με έντεκα διηγήματα υπό τον τίτλο «Αρνούμαι». Η συλλογή του αυτή, που είναι μια καθολική άρνηση στον παραλογισμό του μεταπολεμικού κόσμου θα του χαρίσει το Κρατικό Βραβείο Διηγήματος (1962).
Όμως το έργο που θα τον καταξιώσει παγκοσμίως είναι «Το λάθος», ένα μυθιστόρημα που θα εκδοθεί το 1965 σε μια κρίσιμη καμπή της νεοελληνικής πολιτικής ιστορίας (Ιουλιανά και Αποστασία). Το κύριο θέμα του έργου είναι «το λάθος» της αδυσώπητης εξουσίας που δεν υπολόγισε τον ανθρώπινο παράγοντα, δεν στάθμισε με ακρίβεια τις σχέσεις θύτη και θύματος και τις ψυχολογικές διεργασίες που κάποτε συντελούνται, με αποτέλεσμα να ανατραπούν όλοι οι ψυχροί υπολογισμοί και σχεδιασμοί του δυνάστη.
Η κριτική υποδέχτηκε θερμά το μυθιστόρημα του Σαμαράκη και μεγάλα ονόματα της λογοτεχνίας, όπως οι Άρθουρ Κέστλερ, Γκράχαμ Γκριν, Άρθουρ Μίλερ, Ινάτσιο Σιλόνε και Άγκαθα Κρίστι εκφράστηκαν με ενθουσιασμό για την κορυφαία στιγμή του συγγραφέα. Το βιβλίο απέσπασε το Βραβείο Μυθιστορήματος των Δώδεκα (1966) και το Μέγα Βραβείο Αστυνομικής λογοτεχνίας στην Γαλλία (1970).
Το μυθιστόρημα μεταφέρθηκε στον κινηματογράφο το 1975 από τον γερμανό σκηνοθέτη Πέτερ Φλάισμαν, με μουσική του Ένιο Μορικόνε και πρωταγωνιστές τους Μισέλ Πικολί , Ούγκο Τονιάτσι, Θύμιο Καρακατσάνη και Δήμο Σταρένιο. Επίσης μεταφέρθηκε στην μικρή οθόνη ως τηλεταινία σε χώρες όπως η Γαλλία, η Ιταλία, η Γερμανία, το Ιράν, η Ιαπωνία, η Ουγγαρία και η Τσεχοσλοβακία.
Στο ίδιο κλίμα με τα προηγούμενα μικρά του αφηγήματα κινούνται και οι τρεις συλλογές διηγημάτων που ακολούθησαν: «Η ζούγκλα«» (1966), «Το διαβατήριο (1975), και «Η κόντρα». Μετά τη Mεταπολίτευση δημοσίευσε κείμενα κοινωνικού και πολιτικού περιεχομένου στον ημερήσιο και περιοδικό Τύπο.
Το ανυπέρβλητο «Λάθος» του
Το «Λάθος» του Αντώνη Σαμαράκη, ένα από τα σημαντικότερα αλληγορικά μυθιστορήματα που γράφτηκαν για τον ολοκληρωτισμό, το οποίο πρωτοδημοσιεύτηκε το 1965 από το «Βιβλιοπωλείο της Εστίας» και το 2013 –με την 67η έκδοσή του!– πέρασε στον κατάλογο του Ψυχογιού.
Το βιβλίο του έλαβε διθυραμβικά σχόλια από τον καλλιτεχνικό κόσμο, με τον Ζορζ Σιμενόν να κάνει λόγο για «διαβολεμένη μαεστρία της τεχνικής» του Σαμαράκη και την Αγκάθα Κρίστι να τον εξαίρει για τη δύναμη της φαντασίας του. Ο Άρθουρ Μίλερ ευχήθηκε να διαβάσουν το βιβλίο «όσοι καπηλεύονται τη Δημοκρατία»,ενώ ο Γκράχαμ Γκριν αναγνώρισε πως το «Λάθος» αναλύει σε βάθος το παράλογο με ποίηση και με αίσθηση του χιούμορ.
Ο Άρθουρ Κέστλερ, επίσης, διέκρινε στα γρανάζια της πλοκής του έναν «καφκικό εφιάλτη» που καταλήγει σ' ένα αριστουργηματικό, λυτρωτικό τέλος και ο Λουίς Μπουνιουέλ είχε αποφανθεί πως θα 'ταν «ιδεώδες για τον κινηματογράφο», πολύ πριν το σκηνοθετήσει ο Γερμανός Πέτερ Φλάισμαν, με τίτλο «Ο τρίτος βαθμός», μία ταινία βασισμένη στο βιβλίο του Σαμαράκη.
Για το σύνολο του έργου, που έχει μεταφραστεί σε περισσότερες από τριάντα γλώσσες, του απονεμήθηκε το Βραβείο Λογοτεχνίας Europalia (1982).
Τον Μάιο του 1994 αναγορεύτηκε σε επίτιμο διδάκτορα του Πανεπιστημίου Αθηνών και τον επόμενο χρόνο η Γαλλία τον τίμησε με το Σταυρό του Ιππότη των Γραμμάτων και των Τεχνών (1995).
Πάλεψε για τα δικαιώματα του παιδιού και ενέπνευσε τη Βουλή των Εφήβων
Για την κοινωνική και πνευματική του δραστηριότητα η UNICEF τον έχρισε πρεσβευτή καλής θελήσεως για τα παιδιά τού κόσμου και οι « Γιατροί του Κόσμου» του απένειμαν τον τίτλο του πνευματικού πρεσβευτή τής οργάνωσης.
Συμμετείχε ως εκπρόσωπος της χώρας μας σε διεθνείς συναντήσεις για θέματα εργασιακά και μεταναστευτικά. Την περίοδο 1968-1969 ηγήθηκε αποστολής εμπειρογνωμόνων στις χώρες της Αφρικής μετά από ανάθεση της Διεθνούς Ομάδας Εργασίας.
Ως εκπρόσωπος της UNESCO ταξίδεψε στην Αιθιοπία και δραστηριοποιήθηκε με άρθρα του για τη διεθνή κινητοποίηση υπέρ της επίλυσης των προβλημάτων των κατοίκων της χώρας.
Είχε ιδιαίτερη αγάπη για τους νέους και ήταν δική του η ιδέα η δημιουργία της “Βουλής των Εφήβων”, όπου δίνεται ο λόγος σε νέους από όλη τη χώρα.
Ο ίδιος έλεγε πως «Όταν έστω και ένα μόνο παιδί στερείται τα δικαιώματά του, τότε ακυρώνεται η έννοια `δικαιώματα του ανθρώπου»
ΔΩΡΙΣΕ ΤΟ ΣΩΜΑ ΤΟΥ ΣΤΗΝ ΙΑΤΡΙΚΗ
Ο Αντώνης Σαμαράκης από τη ζωή στις 8 Αυγούστου του 2003. Επιθυμία του ήταν το σώμα του να δωρηθεί στο Πανεπιστήμιο Αθηνών για έρευνες των φοιτητώv της Ιατρικής.
Όπως είχε αναφέρει σε συνέντευξή της η σύζυγός του Ελένη, η απόφαση αυτή του Αντώνη Σαμαράκη ήταν πολύ συνειδητή και «την οποία δούλευε στο μυαλό του για πολύ καιρό. Σκεφτείτε ότι παρακολουθούσε τα μαθήματα Ανατομίας στην Ιατρική Σχολή στο Γουδί. Ο Αντώνης ήταν γεννημένος εθελοντής. Ηθελε να προσφέρει μέχρι την τελευταία στιγμή. Πράγματι, έγινε δωρητής σώματος, γιατί στην ηλικία αυτή μόνο το σώμα σου παίρνουν. Τα όργανα δεν τα χρησιμοποιούν. Στο μάθημα Ανατομίας, οι φοιτητές την πρώτη μέρα δεν ήθελαν να τον κόψουν. Εκ των υστέρων μού είπαν ότι είχε τόσες ιδιορρυθμίες το σώμα του που έχουν γίνει περισσότερες από εκατό εργασίες και μελέτες. Ο σκελετός του και η καρδιά του βρίσκονται στο Μουσείο Ανατομίας στο Γουδί. Μάλιστα επειδή είχε πολύ βαριά οστεοπόρωση -και δεν μας το είχε αναφέρει κανένας γιατρός όσο βρισκόταν εν ζωή- δεν μπόρεσαν να στηρίξουν τον σκελετό και τον έχουν ξαπλώσει σε ένα βελούδο, ενώ η καρδιά του βρίσκεται σε μία γυάλα μαζί με διάφορα ενθύμια που τους έχω παραχωρήσει»
Ο λόγος για τον Αντώνη Σαμαράκη, το έργο του οποίου έχει έντονο το στοιχείο της κοινωνικής καταγγελίας και αντικατοπτρίζει τις προσωπικές του ανησυχίες για το παρόν και το μέλλον της σύγχρονης κοινωνίας.
Γεννήθηκε στην Αθήνα στις 16 Αυγούστου 1919, γιος του Ευριπίδη Σαμαράκη και της Αδριανής Παντελοπούλου. Φοίτησε στην Βαρβάκειο Σχολή και σπούδασε νομικά στο Πανεπιστήμιο Αθηνών (1937-1941).
Στα γράμματα πρωτοπαρουσιάστηκε τον Νοέμβριο του 1933 από τις σελίδες του περιοδικού «Ξεκίνημα» με το ποίημα «Θάνατος» και συνεργάστηκε τα επόμενα χρόνια με τα περιοδικά «Νέα Εστία», «Νεοελληνικά Γράμματα», «Ακτίνες» κ.ά. Από το 1935 έως το 1963 ήταν υπάλληλος στο Υπουργείο Εργασίας, από το οποίο παραιτήθηκε με την επιβολή της δικτατορίας Μεταξά και επανήλθε μετά την Κατοχή το 1945.
Άφησε το στίγμα του με το «Ζητείται Ελπίς»
Μπορεί ο Αντώνης Σαμαράκης να ξεκίνησε την λογοτεχνική του διαδρομή ως ποιητής, αλλά καθιερώθηκε με το πεζογραφικό του έργο.
Το 1954, δίνει το λογοτεχνικό του στίγμα με την συλλογή διηγημάτων «Ζητείται Ελπίς». Αποτελείται από δώδεκα ολιγοσέλιδα διηγήματα, το τελευταίο από τα οποία έδωσε τον τίτλο σε ολόκληρη την συλλογή. Με απλά και λιτά μέσα ο συγγραφέας μας παρουσιάζει την εικόνα ενός κόσμου, που, μετά τον πόλεμο και κάτω από την απειλή ενός καινούργιου πολέμου, αισθάνεται απογυμνωμένος από ιδεολογικούς προσανατολισμούς, πίστη και ελπίδα. Στον ίδιο αυτό κόσμο θα κινηθεί και με το επόμενο πεζό του, το μυθιστόρημα «Σήμα κινδύνου», (1959).
Δύο χρόνια αργότερα παρουσίασε ένα τόμο με έντεκα διηγήματα υπό τον τίτλο «Αρνούμαι». Η συλλογή του αυτή, που είναι μια καθολική άρνηση στον παραλογισμό του μεταπολεμικού κόσμου θα του χαρίσει το Κρατικό Βραβείο Διηγήματος (1962).
Όμως το έργο που θα τον καταξιώσει παγκοσμίως είναι «Το λάθος», ένα μυθιστόρημα που θα εκδοθεί το 1965 σε μια κρίσιμη καμπή της νεοελληνικής πολιτικής ιστορίας (Ιουλιανά και Αποστασία). Το κύριο θέμα του έργου είναι «το λάθος» της αδυσώπητης εξουσίας που δεν υπολόγισε τον ανθρώπινο παράγοντα, δεν στάθμισε με ακρίβεια τις σχέσεις θύτη και θύματος και τις ψυχολογικές διεργασίες που κάποτε συντελούνται, με αποτέλεσμα να ανατραπούν όλοι οι ψυχροί υπολογισμοί και σχεδιασμοί του δυνάστη.
Η κριτική υποδέχτηκε θερμά το μυθιστόρημα του Σαμαράκη και μεγάλα ονόματα της λογοτεχνίας, όπως οι Άρθουρ Κέστλερ, Γκράχαμ Γκριν, Άρθουρ Μίλερ, Ινάτσιο Σιλόνε και Άγκαθα Κρίστι εκφράστηκαν με ενθουσιασμό για την κορυφαία στιγμή του συγγραφέα. Το βιβλίο απέσπασε το Βραβείο Μυθιστορήματος των Δώδεκα (1966) και το Μέγα Βραβείο Αστυνομικής λογοτεχνίας στην Γαλλία (1970).
Το μυθιστόρημα μεταφέρθηκε στον κινηματογράφο το 1975 από τον γερμανό σκηνοθέτη Πέτερ Φλάισμαν, με μουσική του Ένιο Μορικόνε και πρωταγωνιστές τους Μισέλ Πικολί , Ούγκο Τονιάτσι, Θύμιο Καρακατσάνη και Δήμο Σταρένιο. Επίσης μεταφέρθηκε στην μικρή οθόνη ως τηλεταινία σε χώρες όπως η Γαλλία, η Ιταλία, η Γερμανία, το Ιράν, η Ιαπωνία, η Ουγγαρία και η Τσεχοσλοβακία.
Στο ίδιο κλίμα με τα προηγούμενα μικρά του αφηγήματα κινούνται και οι τρεις συλλογές διηγημάτων που ακολούθησαν: «Η ζούγκλα«» (1966), «Το διαβατήριο (1975), και «Η κόντρα». Μετά τη Mεταπολίτευση δημοσίευσε κείμενα κοινωνικού και πολιτικού περιεχομένου στον ημερήσιο και περιοδικό Τύπο.
Το ανυπέρβλητο «Λάθος» του
Το «Λάθος» του Αντώνη Σαμαράκη, ένα από τα σημαντικότερα αλληγορικά μυθιστορήματα που γράφτηκαν για τον ολοκληρωτισμό, το οποίο πρωτοδημοσιεύτηκε το 1965 από το «Βιβλιοπωλείο της Εστίας» και το 2013 –με την 67η έκδοσή του!– πέρασε στον κατάλογο του Ψυχογιού.
Το βιβλίο του έλαβε διθυραμβικά σχόλια από τον καλλιτεχνικό κόσμο, με τον Ζορζ Σιμενόν να κάνει λόγο για «διαβολεμένη μαεστρία της τεχνικής» του Σαμαράκη και την Αγκάθα Κρίστι να τον εξαίρει για τη δύναμη της φαντασίας του. Ο Άρθουρ Μίλερ ευχήθηκε να διαβάσουν το βιβλίο «όσοι καπηλεύονται τη Δημοκρατία»,ενώ ο Γκράχαμ Γκριν αναγνώρισε πως το «Λάθος» αναλύει σε βάθος το παράλογο με ποίηση και με αίσθηση του χιούμορ.
Ο Άρθουρ Κέστλερ, επίσης, διέκρινε στα γρανάζια της πλοκής του έναν «καφκικό εφιάλτη» που καταλήγει σ' ένα αριστουργηματικό, λυτρωτικό τέλος και ο Λουίς Μπουνιουέλ είχε αποφανθεί πως θα 'ταν «ιδεώδες για τον κινηματογράφο», πολύ πριν το σκηνοθετήσει ο Γερμανός Πέτερ Φλάισμαν, με τίτλο «Ο τρίτος βαθμός», μία ταινία βασισμένη στο βιβλίο του Σαμαράκη.
Για το σύνολο του έργου, που έχει μεταφραστεί σε περισσότερες από τριάντα γλώσσες, του απονεμήθηκε το Βραβείο Λογοτεχνίας Europalia (1982).
Τον Μάιο του 1994 αναγορεύτηκε σε επίτιμο διδάκτορα του Πανεπιστημίου Αθηνών και τον επόμενο χρόνο η Γαλλία τον τίμησε με το Σταυρό του Ιππότη των Γραμμάτων και των Τεχνών (1995).
Πάλεψε για τα δικαιώματα του παιδιού και ενέπνευσε τη Βουλή των Εφήβων
Για την κοινωνική και πνευματική του δραστηριότητα η UNICEF τον έχρισε πρεσβευτή καλής θελήσεως για τα παιδιά τού κόσμου και οι « Γιατροί του Κόσμου» του απένειμαν τον τίτλο του πνευματικού πρεσβευτή τής οργάνωσης.
Συμμετείχε ως εκπρόσωπος της χώρας μας σε διεθνείς συναντήσεις για θέματα εργασιακά και μεταναστευτικά. Την περίοδο 1968-1969 ηγήθηκε αποστολής εμπειρογνωμόνων στις χώρες της Αφρικής μετά από ανάθεση της Διεθνούς Ομάδας Εργασίας.
Ως εκπρόσωπος της UNESCO ταξίδεψε στην Αιθιοπία και δραστηριοποιήθηκε με άρθρα του για τη διεθνή κινητοποίηση υπέρ της επίλυσης των προβλημάτων των κατοίκων της χώρας.
Είχε ιδιαίτερη αγάπη για τους νέους και ήταν δική του η ιδέα η δημιουργία της “Βουλής των Εφήβων”, όπου δίνεται ο λόγος σε νέους από όλη τη χώρα.
Ο ίδιος έλεγε πως «Όταν έστω και ένα μόνο παιδί στερείται τα δικαιώματά του, τότε ακυρώνεται η έννοια `δικαιώματα του ανθρώπου»
ΔΩΡΙΣΕ ΤΟ ΣΩΜΑ ΤΟΥ ΣΤΗΝ ΙΑΤΡΙΚΗ
Ο Αντώνης Σαμαράκης από τη ζωή στις 8 Αυγούστου του 2003. Επιθυμία του ήταν το σώμα του να δωρηθεί στο Πανεπιστήμιο Αθηνών για έρευνες των φοιτητώv της Ιατρικής.
Όπως είχε αναφέρει σε συνέντευξή της η σύζυγός του Ελένη, η απόφαση αυτή του Αντώνη Σαμαράκη ήταν πολύ συνειδητή και «την οποία δούλευε στο μυαλό του για πολύ καιρό. Σκεφτείτε ότι παρακολουθούσε τα μαθήματα Ανατομίας στην Ιατρική Σχολή στο Γουδί. Ο Αντώνης ήταν γεννημένος εθελοντής. Ηθελε να προσφέρει μέχρι την τελευταία στιγμή. Πράγματι, έγινε δωρητής σώματος, γιατί στην ηλικία αυτή μόνο το σώμα σου παίρνουν. Τα όργανα δεν τα χρησιμοποιούν. Στο μάθημα Ανατομίας, οι φοιτητές την πρώτη μέρα δεν ήθελαν να τον κόψουν. Εκ των υστέρων μού είπαν ότι είχε τόσες ιδιορρυθμίες το σώμα του που έχουν γίνει περισσότερες από εκατό εργασίες και μελέτες. Ο σκελετός του και η καρδιά του βρίσκονται στο Μουσείο Ανατομίας στο Γουδί. Μάλιστα επειδή είχε πολύ βαριά οστεοπόρωση -και δεν μας το είχε αναφέρει κανένας γιατρός όσο βρισκόταν εν ζωή- δεν μπόρεσαν να στηρίξουν τον σκελετό και τον έχουν ξαπλώσει σε ένα βελούδο, ενώ η καρδιά του βρίσκεται σε μία γυάλα μαζί με διάφορα ενθύμια που τους έχω παραχωρήσει»
