Ο Γιώργος Νταλάρας στον κόσμο

Ένα «Σεργιάνι στον κόσμο» είναι κι αυτό το κείμενο. Το σεργιάνι του Γιώργου Νταλάρα στην υφήλιο. Που ξεκίνησε από τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του ’70 όταν, σύμφωνα με μαρτυρία ομογενούς φίλης μου, τραγουδούσε «Η Σμύρνη μάνα καίγεται» σε κέντρο της Νέας Υόρκης, κάνοντας το κοινό να παραληρεί…

Το ταξίδι των Ελλήνων τραγουδιστών και μουσικών στο εξωτερικό ξεκινά από πολύ παλιά. Πολλοί ταξιδεύουν περιστασιακά για συγκεκριμένες εμφανίσεις, ενώ άλλοι μένουν για πολλά χρόνια, κάνοντας νέα καριέρα εκεί. Χαρακτηριστικές είναι οι περιπτώσεις καλλιτεχνών που άφησαν την τελευταία τους πνοή στην Αμερική, όπως ο Στράτος Παγιουμτζής, ο Σταύρος Τζουανάκος και ο Γιώργος Κατσαρός.

Η περίπτωση του Γιώργου Νταλάρα είναι ιδιαίτερη. Κι αυτό γιατί ίσως να κατέχει το ρεκόρ εμφανίσεων στις περισσότερες χώρες του κόσμου. Ελάχιστες είναι αυτές στις οποίες δεν έχει τραγουδήσει. Άλλοτε για μεμονωμένες συναυλίες, συχνά για φιλανθρωπικούς σκοπούς, άλλοτε στα πλαίσια μιας περιοδείας ή συμμετέχοντας σε διάφορα φεστιβάλ. Γερμανία, Ουγγαρία, Αυστραλία, Νέα Ζηλανδία, Γαλλία, Αγγλία, Δανία, Ολλανδία, Ελβετία, Αυστρία, Φινλανδία, Βέλγιο, Νότια Αφρική, Ρουμανία, Γιoυγκoσλαβία ,Αργεντινή, Ουρουγουάη, Ισραήλ, Αίγυπτος, Ρωσία, Βραζιλία, Μεξικό, Κούβα, Καναδάς, ΗΠΑ είναι κάποιες από τις χώρες αυτές. Έχει τραγουδήσει και σε πολλά μέρη που είναι χαμένοι οι Έλληνες, όπως η Γεωργία, η Ουκρανία, η Κάτω Ιταλία και η Ίμβρος. Οι συναυλίες του πραγματοποιούνται στους μεγαλύτερους χώρους. Royal Albert Hall, Metropolitan Opera, Olympia, Roy Thompson Hall, Brendan Byrne Arena, Sydney Opera House, Hammerstein Ballroom, Madison Square Garden, Wembley, Rosemont Theatre, Trump Taj Mahal, The Wang Theatre, Place des Arts κ.α.

Συχνά στους χώρους αυτούς εμφανίζεται με τις μεγάλες συμφωνικές ορχήστρες, με τις οποίες συνεργάζεται από το 1995. Η Metropole Orchestra της Ολλανδίας είναι η πρώτη ενώ θα ακολουθήσουν συνεργασίες με την Φιλαρμονική Ορχήστρα του Ισραήλ, την Ossipov Russian Orchestra, τη Συμφωνική Ορχήστρα του Μόντρεαλ, την ΒΒC Concert Orchestra, την Προεδρική Συμφωνική Ορχήστρα του Κρεμλίνου, την Φιλαρμονική Ορχήστρα της Φιλαδέλφειας, τη Συμφωνική Ορχήστρα του Gdansk της Πολωνίας, την Κρατική Ορχήστρα του Λονδίνου. Μερικές από τις πιο σημαντικές εμφανίσεις του είναι αυτές για το θέμα της Κύπρου, τον Ιούνιο του 1992 στο κατάμεστο Wembley του Λονδίνου (12.000 θεατές) αλλά και στο Βrendan Byrne Arena στο Νew Jersey των Η.Π.Α. το 1994 (22.000 θεατές). Στις 27 Mαρτίου 1997 τραγουδά στο National Tennis Centre της Mελβούρνης, εγκαινιάζοντας τις εκδηλώσεις για την 100ή επέτειο της παρουσίας της Eλληνορθόδοξης Kοινότητας της Mελβούρνης και της Bικτώριας. Τη συναυλία παρακολουθούν περισσότεροι από 6.000 θεατές. Δύο μέρες αργότερα παραβρίσκεται στις εκδηλώσεις του μεγαλύτερου υπαίθριου Eλληνοαυστραλιανού Πολιτιστικού Φεστιβάλ της Aυστραλίας στη Mελβούρνη, μπροστά σε 100.000 περίπου θεατές ενώ λίγες μέρες μετά στο Γουέλινγκτον της Nέας Zηλανδίας, όπου κατοικούν 4.000 Έλληνες. Οι εμφανίσεις στην Αυστραλία τελειώνουν στις 2 & 3 Aπριλίου 1997 στη φημισμένη «Opera House» του Σίδνεϊ.

Στις 8 Απριλίου 1998, την περίοδο που το Βελιγράδι βομβαρδίζεται, ο Γιώργος  Νταλάρας και ο Αλκίνοος Ιωαννίδης μαζί με 5 μουσικούς πραγματοποιούν μεγάλη αντιπολεμική συναυλία συμπαράστασης, στην πλατεία της Δημοκρατίας στο κέντρο του Βελιγραδίου. Ο Νταλάρας δηλώνει: «Ήρθαμε γιατί σας αγαπάμε, σαν φίλοι. Δεν ήρθαμε να στηρίξουμε πρόσωπα ή καθεστώτα. Ήρθαμε για την ειρήνη, να σταματήσει ο πόλεμος». Στις 23 Ιουνίου 2000 συμμετέχει στις εκδηλώσεις "Βηθλεέμ 2000" πραγματοποιώντας συναυλία στην κεντρική πλατεία της πόλης, την Πλατεία Manger, όπου βρίσκεται και η περίφημη εκκλησία της Γέννησης, μπροστά σε 3.000 θεατές. Είναι η πρώτη φορά που Έλληνας καλλιτέχνης πραγματοποιεί συναυλία στα μέρη της Παλαιστίνης. Στις 20 Μαΐου 2003 η Πολιτιστική Ολυμπιάδα σε συνεργασία με το American Ballet Theater, παρουσιάζει στη Metropolitan Opera της Νέας Υόρκης την παράσταση «Όλα γύρω είναι Φως» μπροστά σε περίπου 3.000 θεατές. Η σκηνοθεσία είναι του Κώστα Γαβρά και συμμετέχουν η Σαβίνα Γιαννάτου, η Μελίνα Ασλανίδου, η Λυδία Κονιόρδου, ο καλλιτεχνικός διευθυντής της Εθνικής Λυρικής Σκηνής Λουκάς Καρυτινός, το ποντιακό συγκρότημα "Αργοναύται-Κομνηνοί" και η Αρχιεπισκοπική Μητροπολιτική Χορωδία Νέων της Νέας Υόρκης. Εκτός από τους Έλληνες της Αμερικής, παραβρίσκονται μεταξύ άλλων, ο Αρχιεπίσκοπος Αμερικής Δημήτριος, 900 ξένοι διπλωμάτες και πρέσβεις, μέλη των αντιπροσωπειών των χωρών-μελών στον ΟΗΕ, η αναπληρωτής γ.γ. του ΟΗΕ κ. Λ. Φασέτ, ο αρχιτέκτονας Σ. Καλατράβα, ο Έλληνας υπουργός Πολιτισμού Ευ.Βενιζέλος και εκπρόσωποι των ελληνικών πολιτιστικών ιδρυμάτων της Νέας Υόρκης. Το 2010 και το 2011 ο τραγουδιστής έδωσε δυο μεγάλες συναυλίες στην Κωνσταντινούπολη, ενώ πριν από μερικές ημέρες έπαιξε στο Ισραήλ, στη Βηρυτό του Λιβάνου για πρώτη φορά αλλά και σε συνάντηση βαλκανικών χωρών στο Σεράγεβο.

Πολλές και οι συνεργασίες του Γιώργου Νταλάρα με καλλιτέχνες από την διεθνή μουσική σκηνή, όπως οι Goran Bregovic, Sting, Jethro Tull, Paco de Lucia, Al di Meola, Bruce Springsteen, “Peter, Paul and Mary”, Dulce Pontes, Εmma Shapplin, Joan Faulkner, Jocelyn B. Smith, Eddy Napoli κ.α. Οι δίσκοι του, κυκλοφορούν πλέον, σε σταθερή βάση και στην αγορά του εξωτερικού, σημειώνοντας πολύ σημαντικές πωλήσεις.

Δεν είναι λίγες οι φορές που στον ξένο τύπο έχουν δημοσιευθεί διθύραμβοι για τον τραγουδιστή. Δανειζόμαστε μερικές φράσεις όπως υπάρχουν καταχωρημένες στο «Μουσικό κουτί» (3):

«Ένας από τους καλύτερους εκτελεστές που έχουμε δει ποτέ, φανταστικός παίχτης που στέλνει πολλή δύναμη, ομορφιά και πόνο. Ακόμη και στους μεγαλύτερους χώρους κλέβει την παράσταση. Η μουσική του είναι πολύ συνδεδεμένη με τους ανθρώπους και το δρόμο. Είναι αληθινός, είναι χαρισματικός, είναι απίθανος! (Yediot Achronot (Israel) 12-6-1987)

«…Ότι κάνει ο Νταλάρας σήμερα η υπόλοιπη Ελλάδα το κάνει αύριο». Έτσι λέει η Μελίνα Μερκούρη, η ένθερμη Υπουργός Πολιτισμού της Ελλάδας, για τον πιο δημοφιλή καλλιτέχνη και ερμηνευτή της χώρας της. Αυτό μαρτυρούν τα γεγονότα». (The Guardian 30-9-1988)

«Είναι πραγματικά ένας σούπερσταρ και ταρακούνησε το Τόμσον Χολ με το ακροατήριο να τον επευφημεί όρθιο τρεις φορές…» (The Toronto Star 19-11-1988)

«Καθώς οι οπαδοί του Άντριου Λόυντ Βέμπερ γέμιζαν το θέατρο, δίπλα, στο Μέγαρο Μουσικής, το πλήθος συνωστίζονταν για κάτι τελείως διαφορετικό και (τολμώ να υποθέσω) καλύτερο: (…) μια συναυλία του Γιώργου Νταλάρα, του μεγαλύτερου σύγχρονου τραγουδιστή της Ελληνικής λαϊκής μουσικής…» (Time out 6-10-1989)

«…Ο Γιώργος Νταλάρας γοητεύει όλα τα «κοινά» με την τρυφερότητα και την ευελιξία της νεανικής και ηχηρής φωνής του όπως και με το συναίσθημα του τραγουδιού του». (Le Monde 14-10-1991)

«…Ο Γιώργος Νταλάρας μπορεί να τραβήξει ένα ευρύ διεθνές κοινό, προσφέροντας ένα εναλλακτικό είδος μουσικής, χωρίς να μειώνει το Μεσογειακό ύφος των τραγουδιών του ή να γυρίζει την πλάτη στις Ελληνικές του ρίζες, αλλά να τις αναμιγνύει με πιο σύγχρονους ήχους». (Music & Media 2-11-1991)

«Εδώ έχουμε έναν επαναστάτη τραγουδιστή που είναι περήφανος να ερμηνεύει για έναν σκοπό» (Τhe European 14-5-1992)

«Γιώργος Νταλάρας: Ο δημοφιλής Έλληνας μουσικός αποθεώθηκε στο Βελιγράδι. Από την εποχή του θρυλικού φολκ τραγουδιστή Ζντράβκο Τσόπιτς είχε να συμβεί αυτό που συνέβη στο Βελιγράδι πριν από μερικές μέρες. «Στο πόδι όλη η σάλα να τραγουδά και να χειροκροτεί κρατώντας, πολλές φορές, αναμμένους αναπτήρες». Η μουσική δεν ήταν δική μας. Ήταν Ελληνική. Όπως Έλληνας ήταν και ο τραγουδιστής». (Hoboctvi 3-7-1995)

«Νταλάρας: Η ελληνική φωτιά. Μια μεγάλη φωνή. Όταν άκουσα πριν δεκαπέντε χρόνια, για πρώτη φορά τον Νταλάρα σε ένα τραγούδι για τους πρόσφυγες της Μικράς Ασίας, με έκανε αμέσως «φαν» του. Και κάθε μέρα που περνά… τραγουδά καλύτερα. Με ένα δικό του τρόπο να συνδυάζει την απίστευτη δύναμη της φωνής του με τη χαρισματική του μορφή και μια φοβερή ορχήστρα εννέα μουσικών, συν δυο δυναμικότατες τραγουδίστριες, «επιβλήθηκε» σε ένα «έκπληκτο» κοινό». (Musica 6-6-1996)

«Ο Ολύμπιος τραγουδιστής. Η υποχρέωσή μας να περιγράψουμε με λίγες λέξεις το πολιτιστικό αυτό φαινόμενο που δημιούργησε ο ομηρικός μας επισκέπτης, μας οδηγεί στις παρακάτω φράσεις: έχει μια απίστευτη φωνή, έχει μια ενθουσιώδη και χαρισματική προσωπικότητα. Ο Νταλάρας μαγνητίζει το κοινό του». (El Pais 23-6-1996)

«Είναι ένας μεσογειακός τραγουδιστής που έχει ένα ενωτικό μήνυμα για αυτούς τους λαούς (οπότε και για μας). Ξεπερνά τα γλωσσολογικά και πολιτιστικά σύνορα και είναι η φωνή μιας παγκόσμιας μουσικής». (El Dia 16-6-1996)

«Η φωνή είναι μοναδική, ορμητική. Ανυψώνεται δυνατά, με θελκτικές ηχητικότητες. Ο Νταλάρας είναι γενναιόδωρος» (Le Figaro 26-6-1997)ενώ η ίδια εφημερίδα έγραφε το 1993: «Ο Γιώργος Νταλάρας τραγουδάει ελληνικά, η μουσική του όμως μιλάει σε όλο τον κόσμο»

Τον Μάη του 2007 παρακολούθησα τρεις συναυλίες, στις πόλεις Ντύσσελντορφ, Άμστερνταμ και Βρυξέλλες. Κι έζησα από κοντά, αυτό που έβλεπα τόσα χρόνια στους τηλεοπτικούς δέκτες. Στα κατάμεστα θέατρα, το ποσοστό των Ελλήνων που παρακολούθησαν τις συναυλίες, ήταν αρκετά μεγάλο στην Γερμανία, μικρότερο στην Ολλανδία, σχεδόν μηδαμινό στο Βέλγιο. Ο παλμός όμως και η ανταπόκριση του κοινού, ήταν αναπάντεχο. Ανάλογο μ’ αυτό που συμβαίνει στις μεγάλες συναυλίες του τραγουδιστή σε ελληνικό έδαφος. Κατανυκτικό το κλίμα στις ακουστικές μπαλάντες, έως και χορευτικό στο δεύτερο μέρος με τα λαϊκά και ρεμπέτικα τραγούδια. Στο άκουσμα του «Ξημερώνει και βραδιάζει», Έλληνες και ξένοι χόρευαν αγκαλιασμένοι χασαποσέρβικο μπροστά στη σκηνή… Την ίδια εικόνα είδα, χωρίς τον χορό βεβαίως και στις συναυλίες αφιέρωμα στον Γιάννη Ρίτσο, με τη συμμετοχή και της Μαρίας Φαραντούρη, τον Ιούνιο του 2009 στο Βερολίνο.

Από ποιους όμως αποτελείται αυτό το κοινό; Ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα δραστηριοποιείται, γράφοντας στο forum της ανεπίσημης ιστοσελίδας του τραγουδιστή (www.dalaras.com/forum). Ξένοι και ομογενείς από κάθε γωνιά της Γης που παρακολουθούν ανελλιπώς τις δραστηριότητες του Νταλάρα, κατεβαίνουν στην Ελλάδα για τις συναυλίες, αγοράζουν τους δίσκους του, ψάχνουν τα παλιά videos, φιλοξενούνται από Έλληνες αλλά και φιλοξενούν Έλληνες, όταν αυτοί με τη σειρά τους παραβρίσκονται στις συναυλίες του εξωτερικού. Προσπαθούν να μάθουν την ελληνική γλώσσα, τη χώρα μας και τον πολιτισμό της. Προσωπικά, σε καθημερινή βάση δέχομαι δεκάδες ηλεκτρονικά μηνύματα, με ερωτήσεις σχετικά με την ελληνική μουσική και με «αιτήσεις» για αποστολές δίσκων και τραγουδιών. Η δίψα των ανθρώπων αυτών για να μάθουν οτιδήποτε σχετίζεται με την Ελλάδα είναι απίστευτη. Κάποιοι απ’ αυτούς έχουν μάθει ελληνικά σε τέτοιο επίπεδο, που να μεταφράζουν το μεγαλύτερο μέρος του ρεπερτορίου του Νταλάρα, το οποίο βρίσκεται καταχωρημένο στην ιστοσελίδα που προανέφερα. Το σημαντικότερο όμως είναι πως έχουν δημιουργηθεί πολύ δυνατές φιλίες και ανθρώπινες σχέσεις μεταξύ των ξένων και των Ελλήνων μελών της ιστοσελίδας.

Ξεκινάμε λοιπόν το δικό μας μικρό «σεργιάνι στον κόσμο» για να μάθουμε από «πρώτο χέρι» από πού πηγάζει όλο το ενδιαφέρον και η αγάπη τους για το συγκεκριμένο καλλιτέχνη και την Ελλάδα γενικότερα:

«Πετώντας» στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού, στο μακρινό Τορόντο του Καναδά, συναντούμε τον Hristaki Apostolakis που μας μεταφέρει τις εμπειρίες του:

Ακόμα αναπολώ την μέρα που για πρώτη φορά γνώρισα τον Γιώργο Νταλάρα και την μουσική του! Ήταν 10 Οκτωβρίου 1983, Ημέρα των Ευχαριστιών στον Καναδά. Ήμουν σχεδόν 24 χρονών. Είμαι Ελληνοκαναδός γεννημένος στον Καναδά. Ανακάλυψα αυτόν τον υπέροχο καλλιτέχνη μέσω του video «Τα τραγούδια μου - Ζωντανή ηχογράφηση στον Ορφέα», που είχαν αγοράσει η αδελφή μου με τον σύζυγο της σε συναυλία του Γιώργου Νταλάρα στον Τορόντο, 1-2 μήνες νωρίτερα και το έβλεπα για πρώτη φορά. Μέχρι τότε οι προτιμήσεις μου ήταν κυρίως η Αμερικάνικη μουσική. Από πολύ μικρή ηλικία (5 χρόνων) είχα είδωλο τον Elvis Presley και αυτό οφείλονταν κυρίως στην αδελφή μου Ειρήνη. Ακούγαμε τους δίσκους του, πηγαίναμε μαζί να δούμε τα έργα του και όσο μεγάλωνα άρχισα να συλλέγω διάφορα αναμνηστικά του. Αποτελούσε ένα μεγάλο κομμάτι της ζωής μας παρόλο που δεν πήγαμε ποτέ να δούμε μια συναυλία του ζωντανά και αυτό είναι κάτι για το οποίο έχουμε μετανιώσει και μας στεναχωρεί μέχρι σήμερα. Από την άλλη μεριά η ελληνική μουσική ήταν μέρος της ανατροφής μας. Ο πατέρας μου πάντα άκουγε πολλή ελληνική μουσική, αλλά για κάποιο λόγο ποτέ δεν έκατσα να ασχοληθώ μ’ αυτήν. Για μένα ήταν «η δική του μουσική» και μπορούσε να την κρατήσει για εκείνον. Δεν μπορούσα να καταλάβω τον στίχο ούτε και ήθελα να μπω στην διαδικασία να τον μάθω. Μέχρι τότε ούτε καν τα ονόματα Ελλήνων καλλιτεχνών δεν ήξερα. Προτιμούσα να κλείνομαι στο δωμάτιο μου, όταν στο σπίτι έπαιζε ελληνική μουσική και να ακούω τους δίσκους του Elvis. Σ’ αυτούς τουλάχιστον μπορούσα να καταλάβω τα λόγια και να τραγουδάω, μαζί του. Όταν άρχισε να παίζει λοιπόν το video του Νταλάρα από τον «Ορφέα» σκεφτόμουν: «Αυτό τώρα θα είναι βαρετό!» Ήξερα ότι δεν πρόκειται να καταλάβω τους στίχους αλλά σκέφτηκα «δεν πειράζει, αυτή ίσως είναι και μια ευκαιρία να δω μια συναυλία με ελληνική μουσική, έστω και μέσω videο και ίσως κάτι καλό βγει». Το πρώτο τραγούδι ήταν «Ο τραγουδιστής». Μόλις τον είδα συνειδητοποίησα ότι κάτι διαφορετικό συνέβαινε μ’ αυτόν τον τραγουδιστή. Η φωνή του τράβηξε την προσοχή μου από την πρώτη στιγμή. Υπήρχε κάτι που δεν χόρταινα να ακούω. Όσο πιο πολύ την άκουγα τόσο πιο πολύ «κολλούσα». Για μένα ήταν η πιο γλυκιά φωνή που είχα ακούσει ποτέ στην ζωή μου. Καθώς έβλεπα την συναυλία συνειδητοποιούσα την μοναδικότητα αυτού του καλλιτέχνη. Παρακολουθούσα κάθε του κίνηση. Χαμογελούσα όταν γελούσε και άκουγα με προσοχή αυτά που έλεγε με την ήρεμη φωνή του. Υπήρχε μια μαγεία στα μάτια του, που με έκανε να κρέμομαι από το στόμα του. Τα μάτια μου κόλλησαν στην τηλεόραση και δεν τα πήρα από αυτήν μέχρι που τελείωσε το video. Για πρώτη φορά στην ζωή μου η ελληνική μουσική ακούστηκε σαν μουσική στα αυτιά μου και κάποιος άλλος, εκτός από τον Elvis Presley, με συνεπήρε, ακούγοντάς τον να τραγουδάει. Τόσες πολλές σκέψεις πέρασαν από το μυαλό μου μόλις είδα την συναυλία. Θα με είχε επηρεάσει αλήθεια τόσο, αν δεν ήταν ο Γιώργος Νταλάρας που τραγουδούσε; Ούτε στο πιο τρελά μου όνειρα δεν περίμενα να έχω τέτοια αντίδραση στο άκουσμα ενός άλλου τραγουδιστή πόσο μάλλον Έλληνα. Το επόμενο πρωί τηλεφώνησα στο Greek City Video, Records & Tapes στο Τορόντο και παρήγγειλα τον δίσκο του «Ορφέα». Τον παρέλαβα στις 17 Οκτωβρίου και τον άκουγα κάθε μέρα. Δεν ξανάκουσα αμερικάνικη μουσική ή τον Elvis όπως παλιά. Όσο οι μέρες περνούσαν άρχισα να μαθαίνω περισσότερα για τον Γιώργο Νταλάρα. Υποσχέθηκα και έταξα στον εαυτό μου πως αν ξαναερχόταν ποτέ στον Καναδά ή στην Βόρεια Αμερική θα τον παρακολουθούσα οπωσδήποτε. Την επόμενη χρονιά 1984, ταξίδεψα στην Ελλάδα για πρώτη φορά στην ζωή μου. Μόλις πάτησα το πόδι μου στο ελληνικό έδαφος η πρώτη σκέψη που πέρασε από το μυαλό μου ήταν ο Γιώργος Νταλάρας. «Θα είμαι άραγε τόσο τυχερός ώστε να πετύχω κάποια συναυλία του, όσο θα είμαι στην Ελλάδα;» σκέφτηκα...Η απάντηση ήρθε αρκετά γρήγορα... Περιοδικά και εφημερίδες άρχιζαν να ανακοινώνουν πως ο Γιώργος Νταλάρας και η Χάρις Αλεξίου θα εμφανιζόταν μαζί εκείνο το καλοκαίρι στο θέατρο «Τέντα». Άρχισα να μετρώ τις μέρες μέχρι την έναρξη των συναυλιών. Τελικά η μεγάλη μέρα είχε φτάσει! Θα έβλεπα ζωντανά τον Γιώργο Νταλάρα και για μένα ήταν ένα όνειρο που θα γινόταν πραγματικότητα. Η συναυλία της «Τέντας» ήταν καταπληκτική! Ήταν ότι περίμενα. Μεγαλύτερη ακόμα ευχαρίστηση ήταν όταν μετά, βρήκα την ευκαιρία να τον συναντήσω και να του πω δυο λόγια. Ήταν τόσο φιλικός, τόσο ευγενικός και προσγειωμένος. Εντυπωσιάστηκε όταν του είπα πως ήρθα από τον Καναδά. Εν τέλει πήγα στην Τέντα 12 φορές και τον συνάντησα αρκετές φορές, ανταλλάσσοντας μερικές κουβέντες. Μια απ’αυτές τις φορές ο Νταλάρας με πρόσεξε και μετά την συναυλία με πλησίασε και μου είπε: «Ηristaki, πάλι εδώ; Δεν με βαρέθηκες ακόμα;» Του γέλασα και είπα: «Ναι εδώ είμαι πάλι και δεν πρόκειται ποτέ να σε βαρεθώ!» Από τότε παρακολούθησα πολλές συναυλίες του τόσο στον Καναδά όσο και στην Ελλάδα. Επίσης τις δυο από τις μεγαλύτερες συναυλίες του στη Νέα Υόρκη. Τη «Συναυλία Ελπίδας» και «Ο Νταλάρας τραγουδάει για την Κύπρο». Ο Γιώργος Νταλάρας είναι ένας παγκόσμιος σταρ. Αν και δεν του αρέσει καθόλου αυτός ο τίτλος, δεν υπάρχει πιο κατάλληλη λέξη για να τον περιγράψει κανείς. Από τα αμερικάνικα μέσα παρομοιάστηκε ως ο «Έλληνας Bruce Springsteen», παρόλα αυτά ο Γιώργος Νταλάρας είναι μια κατηγορία μόνος του. Δεν μπορεί να τον παρομοιάσεις εύκολα με κανένα και αν θα έλεγες κάτι για τον Bruce Springsteen θα ήταν ότι είναι ο Αμερικανός Γιώργος Νταλάρας. 25 χρόνια έχουν περάσει από τότε που τον είδα για πρώτη φορά στην «Τέντα» και όσο αναπολώ αυτήν την μέρα είμαι ευγνώμων, όχι μόνο που τον γνώρισα αλλά και που ταξίδεψα μαζί του σε κάθε μουσικό του ταξίδι. Ένα ταξίδι χωρίς σύνορα όπου το μόνο όριο είναι ο ουρανός. Αν δεν είχα γνωρίσει τον Γιώργο Νταλάρα, ακόμα θα άκουγα την αμερικάνικη μουσική και τον Elvis. Δεν θα είχα ποτέ ανακαλύψει την ομορφιά της ελληνικής μουσικής, ούτε θα είχα επισκεφθεί ποτέ την Ελλάδα. Άνοιξε τα μάτια μου και την καρδιά μου σε κάτι πολύ ωραίο στην ζωή μου και τον ευχαριστώ μέσα από την καρδιά μου για αυτό. 25 χρόνια μετά είμαι ακόμα εδώ και, όχι, δεν σε βαρέθηκα Γιώργο!!! Και ποτέ δεν πρόκειται να σε βαρεθώ!!!

Κατηφορίζοντας προς τη Λατινική Αμερική, κάνουμε στάση στο Buenos Aires της Αργεντινής για να συναντήσουμε τη φίλη μας Μaria De Los Angeles, που μας λέει σε άπταιστα ελληνικά:

Το όνομά μου είναι María de los Angeles. Είμαι από την Αργεντινή και μένω στο Μπουένος Άιρες. Είμαι οικονομολόγος και καθηγήτρια πανεπιστημίου επίσης. Αγαπώ τη μουσική, το θέατρο και την ποίηση. Θαυμάζω πολύ βαθιά τον ελληνικό πολιτισμό, από πολύ μικρή. Έχω προσπαθήσει και προσπαθώ συνέχεια να μαθαίνω, όσο μπορώ, για τη λατρεμένη μου Ελλάδα. Το 1996, αν θυμάμαι καλά, βρήκα στο ραδιόφωνο μια πολύ ωραία εκπομπή. «Η ώρα της Ελλάδας» λεγόταν. Μια Κυριακή άκουσα για πρώτη φορά μια απίστευτη, πανέμορφη φωνή, γεμάτη πάθος και συναίσθημα. Ήταν ο Νταλάρας!!! Από τότε και μέχρι το 2000 ο Νταλάρας ήταν για μένα μια φωνή, που άκουγα, αν είχα τύχη, μόνο δυο φορές το μήνα, μια φωνή χωρίς πρόσωπο, χωρίς ιστορία. (Δυστυχώς εδώ δεν πουλιούνται ούτε δίσκοι, ούτε βιβλία, ούτε περιοδικά από την Ελλάδα).

Το 2000 ο Νταλάρας ήρθε στο Μπουένος Άιρες. Πήγα στο θέατρο. Η συναυλία ήταν υπέροχη, γεμάτη εκπλήξεις για μένα. Η παρουσία του στη σκηνή μου έκανε μεγάλη εντύπωση. Είδα το κοινό να τραγουδά μαζί του και συγκινήθηκα πολύ βαθιά. Τι να πω όταν άρχισε να τραγουδάει «Hasta siempre»! Αμέσως ένιωσα την ανάγκη να μάθω για αυτόν. Μέσω του Dalaras.com έμαθα επιτέλους ποιος ήταν ο Γιώργος Νταλάρας!!! Στο Dalaras.com βρήκα αγαπημένους φίλους και έμαθα πολλά για την ελληνική μουσική.

Το 2004 και το 2006 ταξίδεψα στην Ελλάδα και το όνειρο έγινε πραγματικότητα. Είδα τον Νταλάρα στην Ελλάδα μαζί με τους φίλους μου! Πέρασαν ήδη δεκάξι χρόνια από εκείνη την Κυριακή... Ακούω τον Νταλάρα κάθε μέρα και κάθε μέρα γίνεται το θαύμα. Είναι μεγάλος και μοναδικός. Είναι μια ψυχή που τραγουδάει. Με κάνει να νιώθω καλύτερος άνθρωπος.

Γυρνώντας σε ευρωπαϊκό έδαφος και πιο συγκεκριμένα στο Oldbury της Αγγλίας η Diane Latty μας λέει:

Ήταν 12 χρόνια πριν, όταν ήμουν σε διακοπές στην Σκιάθο. Επισκεπτόμουν την Ελλάδα τακτικά για πολλά χρόνια, αλλά δεν ήξερα τίποτα για την μουσική της. Ένα βράδυ σε μια ταβέρνα έπαιζε ένα τραγούδι που μου άρεσε πραγματικά. Ο σερβιτόρος μου έγραψε το όνομα του τραγουδιστή «ο Γιώργος Νταλάρας με τους Πυξ Λαξ». Δεν είχα ιδέα για ποιους μου έλεγε. Μια δυο μέρες μετά, σε άλλη ταβέρνα, άκουσα ένα άλλο ωραίο τραγούδι και ρώτησα ξανά ποιος τραγουδούσε. Ήταν πάλι ο Γιώργος Νταλάρας από το ίδιο cd με τους Πυξ Λαξ. Φυσικά το αγόρασα και έτσι ξεκίνησε η εμμονή μου με την ελληνική μουσική. Αγοράζοντας cd’s του Νταλάρα, σε κάθε επίσκεψή μου στην Ελλάδα, εντυπωσιάστηκα, όταν συνειδητοποίησα πως μαθαίνεις και ακούς μια μεγάλη ποικιλία διαφορετικών ειδών μουσικής. Πολλά από τα cd’s ήταν ζωντανές ηχογραφήσεις και άρχισα να αναρωτιέμαι πως θα ήταν να ήμουν κι εγώ μέρος αυτού του κοινού. Αλλά στην Αγγλία δεν υπήρχε πουθενά μέρος για να σου δώσει πληροφορίες για τις ημερομηνίες των συναυλιών και έτσι παρέμενε ένα όνειρο. Μέχρι που απέκτησα πρόσβαση στο Internet! Για πρώτη φορά ανακάλυψα ότι αυτός ο τραγουδιστής ήταν πραγματικά διάσημος όχι μόνο στην Ελλάδα άλλα σε πολλά μέρη του κόσμου! Συνεχίζοντας να ψάχνω ανακάλυψα την ιστοσελίδα www.dalaras.com και το Dalaras Internet Community κι από κείνη τη στιγμή όλα απογειώθηκαν. Ότι πληροφορία ήθελα βρίσκονταν εκεί και το πιο σημαντικό ήταν οι λεπτομέρειες για τις συναυλίες και τους χώρους προπώλησης εισιτηρίων. Ήταν Νοέμβριος του 2002, όταν πέταξα για την Ελλάδα μόνη μου για να δω τον Νταλάρα με την Μαρινέλλα στο Μέγαρο Μουσικής. Ήταν μια αποκάλυψη απίστευτη. Νομίζω πως είναι δίκαιο να πω ότι ο Νταλάρας ήταν ο οδηγός μου σε ένα μουσικό ταξίδι σε διαφορετικά είδη ελληνικής μουσικής, στα ακούσματα των οργάνων, μπουζούκι, σαντούρι, κλαρίνο, μπαγλαμά και τους μεθυστικούς ρυθμούς και μελωδίες. Αν τότε στην Σκιάθο μου είχαν γράψει κάποιο άλλο όνομα, προφανώς θα με οδηγούσε σε ένα άλλο διαφορετικό ταξίδι αλλά δεν θα ήταν τόσο ενδιαφέρον και με τόσο ευρύ φάσμα. Οι Εγγλέζοι πιστεύουν ότι η ελληνική μουσική αρχίζει και τελειώνει με το «Ποτέ την Κυριακή» και το χορό του Ζορμπά. Τώρα ξέρω πόσο λάθος έχουν! Μέσα από τον Νταλάρα ανακάλυψα το λαϊκό, το δημοτικό, τα Latin, την χορωδιακή μουσική και το πιο σημαντικό για μένα, το ρεμπέτικο. Αυτό με οδήγησε να παρακολουθήσω σεμινάρια για το ρεμπέτικο στο Λονδίνο και στη συνέχεια το συνέδριο για το ρεμπέτικο στην Ύδρα που γίνεται κάθε Οκτώβριο. Το παρακολουθώ εδώ και έξι χρόνια και ποτέ δεν πρόκειται να το χάσω. Είναι δύσκολο να περιγράψω στους ανθρώπους εδώ στην Αγγλία, τι είναι αυτό που με κάνει να πετάω χιλιάδες μίλια, μόνο και μόνο για να ακούσω έναν τραγουδιστή. Πιστεύουν πως είμαι τρελή! Εδώ το πιστεύουν και κάποιοι Έλληνες! Όσο για μένα το μόνο που ξέρω είναι ότι από το Νοέμβριο του 2002, είχα πολλές αξέχαστες εμπειρίες και παρών σε όλες αυτές ήταν ο Γιώργος Νταλάρας. Στο Ηρώδειο, στη συναυλία για την Μικρά Ασία και στη συναυλία για την Μεσόγειο (μέχρι σήμερα η καλύτερη συναυλία που έχω παρακολουθήσει), στις Πρέσπες για το «Άξιον Εστί» στο μικροσκοπικό νησάκι του Αγίου Αχιλλείου, ταξίδια στο Παρίσι, Ντίσελντορφ, Λονδίνο. Επιπλέον με την μουσική ήρθαν και οι γνωριμίες με τόσους ανθρώπους από διαφορετικές χώρες ενώ με κάποιους απ’ αυτούς γίναμε πολύ καλοί φίλοι. Η ελληνική μουσική είναι ότι καλύτερο έχω ανακαλύψει και κατά την γνώμη μου ο Γιώργος Νταλάρας είναι ο καλύτερος εκπρόσωπος της. Θα πρέπει αν είστε υπερήφανοι για αυτό!

Κατηφορίζοντας στον ευρωπαϊκό χάρτη, συναντούμε στην Ολλανδία την δημοσιογράφο και ραδιοφωνικό παραγωγό Αlona Azaria:

Ήταν ένα Σαββάτο απόγευμα τον Μάρτιο του 2004. Είχα καλέσει κάποιους φίλους για φαγητό στο σπίτι, όταν άκουσα για πρώτη φορά Ελληνική μουσική. Οι φίλοι μου, ζήτησαν να βρω έναν σταθμό με Ελληνικά. Από εκείνη την στιγμή μπήκε μέσα μου το «μικρόβιο». Το επόμενο σαββατοκύριακο πήγα στο Fnac στις Βρυξέλλες για να ψάξω για ελληνική μουσική. Καθώς στεκόμουν και κοιτούσα τα γεμάτα από cd’s ράφια, χωρίς να καταλαβαίνω την γλώσσα και να γνωρίζω τους καλλιτέχνες, ένα συγκεκριμένο εξώφυλλο τράβηξε την προσοχή μου. Ήταν ένα μπορντό χρωματιστό εξώφυλλο, από τα ελάχιστα στα αγγλικά: «George Dalaras & The Israel Philarmonic Orchestra: Live at the Mann Auditorium». Το όνομα Γιώργος Νταλάρας ακουγόταν λιγότερο ελληνικό στα αυτιά μου αλλά ήταν αρκετό για να αγοράσω 10 albums. Το πρώτο cd που έπαιξε, γυρίζοντας στο σπίτι μου ήταν το «Live & Unplugged» το οποίο και επαναλαμβανόταν για όλη την επόμενη εβδομάδα. Κόλλησα με την παθιασμένη και βελούδινη φωνή του, μια άδολη φωνή όπου συναντούσε τις καταπληκτικές συνθέσεις, τις εξαίρετες διασκευές, την πλούσια ενορχήστρωση και τις δεύτερες φωνές. Διαφορετική από κάθε άλλη μουσική. Από εκείνη την εβδομάδα και μετά, παραμέρισα οποιαδήποτε άλλη μουσική και έκανα μια βαθιά βουτιά στον ωκεανό της ελληνικής με ότι αυτό συνεπάγεται. Το ένα τραγούδι με οδηγούσε στο άλλο…Ειδικότερα οι συνεργασίες του Νταλάρα με σπουδαίους μουσικούς, τραγουδιστές, συνθέτες, στιχουργούς, ενορχηστρωτές και παραγωγούς με οδήγησε σε μια διαδικασία «ντόμινο». Θαυμάζω πολύ την μουσική του Βασίλη Τσιτσάνη, Μανώλη Χιώτη, Απόστολου Καλδάρα, Άκη Πάνου αλλά ιδιαίτερα θαυμάζω τον Σταύρο Ξαρχάκο για το μουσικό του ταλέντο στην σύνθεση και τις διασκευές. Από τους σύγχρονους αγαπημένους μου συνθέτες είναι ο Σταμάτης Κραουνάκης. Αυτή την στιγμή έχω ένα τρίωρο εβδομαδιαίο πρόγραμμα σε ραδιοφωνικό σταθμό στο Ιnternet, όπου η παρουσία των τραγουδιών με τον Γιώργο Νταλάρα είναι ισχυρά αντιπροσωπευτική. Γνωρίζοντας την αισθητική του στην τελειότητα και την ποικιλία όσον αφορά τις επιλογές του στην μουσική, έχω μια μεγάλη επιθυμία να κυκλοφορήσει ένα δίσκο σε σύνθεση δική του.

Από την Ολλανδία επίσης η Geske Kruseman, η οποία έχει μεταφράσει στα αγγλικά σχεδόν όλο το ρεπερτόριο του Γιώργου Νταλάρα, θα μας γράψει:

Πώς μου χάρισε την Ελλάδα ο Νταλάρας ή «Ηιstoria de un amor»

Όσες φορές έρχομαι Ελλάδα, επαναλαμβάνεται κάποια στιγμή ο εξής διάλογος:

«Από πού είστε;» «Από την Ολλανδία» «Μα πού μάθατε τα ελληνικά;» «Κυρίως στα τραγούδια του Γιώργου Νταλάρα...» Και οχτώ στις δέκα φορές, κέρδισα ένα φίλο ή μια φίλη. Και όταν προσθέτουν: «Είστε παντρεμένη με… ή ερωτευθήκατε έναν Έλληνα;», εξηγώ ότι ερωτεύτηκα την γλώσσα, μέσα από τη μουσική. Οι Έλληνες, όσο κι αν καμαρώνουν για την γλώσσα τους, δεν με πιστεύουν, όμως είναι αλήθεια. Μιλάμε για ιστορία έρωτα. Μόλις άκουσα την φωνή του Νταλάρα, τα τραγούδια μ' έπιασαν απ' το αυτί και την καρδιά. Με άρπαξαν. Με κρατάνε ακόμα. Και με ανάγκασαν, ακαταμάχητα, να κάνω ότι μπορώ για να τα κατανοήσω. Αν ήμουν μουσικός, μάλλον θα έπαιζα ούτι ή μπουζούκι. Δεν έχω όμως καθόλου ταλέντο γι' αυτά. Όση ευκολία έχω, είναι με τις γλώσσες. Έμαθα να διαβάζω, να μιλάω, να γράφω, ελάχιστα να τραγουδώ, καθόλου να παίζω. Κυρίως έμαθα και μαθαίνω ακόμα, ν' ακούω και να καταλαβαίνω. «Φταίνε τα τραγούδια που με πήραν απ' το χέρι». «Έλα» μου λέγανε, ελληνικά, τραγουδιστά, «έλα, ξενάκι μου, έχουμε να σου πούμε πράγματα που πρέπει να τα ξέρεις». Κι εγώ που δεν είχα καμιά σχέση με την Ελλάδα, ούτε για τουρισμό δεν είχα έρθει, βρέθηκα ξαφνικά μ' ένα λεξικό μπροστά μου να μαθαίνω Ελληνικά γράμματα. Πριν καταλάβω τι μου συμβαίνει βρέθηκα σε μαγικές πόλεις, συναυλίες, φιλίες κι εκπλήξεις. Η αγάπη για τα τραγούδια μ' έκανε ν' αγαπάω πιο πολύ τους ανθρώπους, η αγάπη για τα Ελληνικά με βοήθησε πολύ στην κανονική μου δουλειά (είμαι μεταφράστρια στα Ολλανδικά και Γαλλικά), η αγάπη για την Ελλάδα μου έδωσε καινούργια ματιά και νέα αγάπη για την δική μου πατρίδα. Με ρωτάνε κάποιες φορές τι είναι που αγαπάω τόσο; Τέτοιος πάθος για την Ελληνική μουσική από Ολλανδέζα, γιατί; Δεν υπάρχει απάντηση. Στην αγάπη δεν μπορεί να υπάρχει «γιατί». Κι ας λέω «ξαφνικός έρωτας» ή «καλύπτει μια ανάγκη, δεν ξέρετε ότι η μουσική είναι απαραίτητη βιταμίνη;» Κι ας κάνω ολόκληρη λίστα με χαρακτηριστικά που αγαπώ, δε λέει απολύτως τίποτα. Γιατί ότι κι αν πω για τον ήχο της φωνής του, τη λάμψη και την εκφραστικότητά της, για τους ρυθμούς τις μελωδίες και τα ηχοχρώματα, για τη σοφία των στίχων, την απλότητα και την ποίηση τους, για την πολιτιστική, πολιτική, μουσική σημασία, η ουσία θα είναι αλλού. Η ουσία είναι ένα μυστήριο. Κρύβεται σ' αυτό που συμβαίνει όταν η φωνή του Γιώργου Νταλάρα φέρνει ένα τραγούδι στο αυτί μου και η καρδιά μου σφίγγεται και πηδάει. Δεν εξηγείται, δεν περιγράφεται, δεν συζητιέται. Μοιράζεται όμως, κάπως. Αφού υπάρχουν άνθρωποι - φίλοι - που καταλαβαίνουν αυτά που λέγονται με λέξεις, επειδή τα νιώθουν κι αυτοί.

Ένα μικρό ανέκδοτο πριν τελειώσω. Τότε που μελετούσα στίχους τραγουδιών μ' ένα σκονάκι για το αλφάβητο, επειδή μπέρδευα το ξ με το θ και το η, ένας φίλος για να με βοηθήσει μου μετέφρασε την «Όμορφη και παράξενη πατρίδα» του Ελύτη• πρώτα έμεινα άφωνη απ' την ομορφιά του τραγουδιού, και μετά, εντελώς ανίδεη, ρώτησα, για πλάκα: Μήπως θα έπρεπε να δώσουν του Ελύτη το Nobel, λέγοντας «μάλλον δεν θα το κάνουν, αφού του αξίζει...». Kι ο φίλος απάντησε: «Έκπληξη!... Του έχουν δώσει το 1979!». Ένιωσα σε άλλο πλανήτη. Από εκεί που είμαι εγώ, βλέπετε, στίχους νομπελιστών δεν ακούμε απ' το ραδιόφωνο, δεν τραγουδάμε στο τιμόνι του αυτοκινήτου. Δεν έχουμε…

Ζητώ το ελληνικό τραγούδι!

Το ταξίδι μας συνεχίζεται σε ολλανδικό έδαφος όπου η Marijke de Weerd από την μικρή πόλη Uden θα μας μιλήσει για το ρόλο που έπαιξε η ελληνική μουσική στην υγεία της και όχι μόνο.

Με λένε Marijke de Weerd, είμαι από την Ολλανδία. Εδώ και πολλά χρόνια ακούω ελληνική μουσική και ιδιαίτερα τον Νταλάρα. Συλλέγω τόσο τους προσωπικούς του δίσκους, όσο και τις συνεργασίες του, ακόμα και τα παλιά βινύλια. Aγοράζω και δίσκους με ελληνική μουσική παλαιότερη και σύγχρονη από άλλους σημαντικούς συνθέτες και τραγουδιστές. Επειδή μου αρέσει πολύ να βλέπω τον Νταλάρα στην σκηνή ταξιδεύω για τις συναυλίες του με την πρώτη ευκαιρία. Η ελληνική μουσική κέρδισε το ενδιαφέρον μου από το 1990, όταν η αδελφή μου γύρισε από διακοπές στην Ελλάδα και έφερε κάποιους δίσκους της Αλεξίου και της Φαραντούρη που μου άρεσαν και τους άκουγα με ευχαρίστηση. Το 1995 αρρώστησα βαριά και πολλοί από τους φίλους μου έφερναν μουσική και βίντεο για να μου φτιάξουν την διάθεση. Μέσα σε αυτά ήταν και η συναυλία του Νταλάρα με την Metropole Orchestra με τα τραγούδια του Μίκη Θεοδωράκη, που είχε μεταδοθεί από την Ολλανδική τηλεόραση. Μέχρι τότε δεν είχα ξανακούσει για αυτόν και την μουσική του. Αυτή η κασέτα άλλαξε την ζωή μου. Με άφησε άναυδη με την υπέροχη φωνή του. Τόσο οι εκφράσεις του όσο και τα τραγούδια που έλεγε με κυρίευσαν ολοκληρωτικά. Με συγκίνησαν βαθιά και ένα ρίγος με διαπέρασε καθώς τραγουδούσε. Αυτή την συναυλία την έβλεπα συνέχεια νύχτα και μέρα. Ήταν η ανακούφισή και η ευχαρίστηση μου, σε μια από τις πιο δύσκολες στιγμές της ζωής μου και είμαι βέβαιη πως με βοήθησε να ξεπεράσω την αρρώστια μου. Μου έδωσε δύναμη να παλέψω για την ζωή μου. Μετά από αυτό ήθελα να μάθω ακόμα περισσότερα για τον Νταλάρα και την μουσική του και άρχισα να ψάχνω στα δισκοπωλεία για τους δίσκους του. Αλλά στην χώρα μου δεν πουλούσαν ιδιαίτερα ελληνική μουσική. Για καλή μου τύχη γνώρισα την Marian, η οποία ήξερε τον Νταλάρα από την ίδια τηλεοπτική μετάδοση της συναυλίας με την Metropole Orchestra. Έψαχνε δίσκους του γιατί της είχε κάνει πολύ εντύπωση. Είχε κάποιους και είχε παρακολουθήσει μια από τις συναυλίες του στην Ελλάδα. Κάτι τέτοιο έμοιαζε σαν όνειρο για μένα και ήλπιζα και ευχόμουν να κάνει και στην χώρα μου μια συναυλία. Και σταθήκαμε τυχεροί... Το 1998 έκανε Ευρωπαϊκή περιοδεία και ήρθε και στο Rotterdam. Οι προσδοκίες μας έφτασαν πολύ ψηλά και δεν απογοητευτήκαμε!!! Ο Νταλάρας ήταν απλά υπέροχος! Με συνεπήρε η απίστευτη ενέργεια και η αισθησιακή φωνή του, που ζωντανά ήταν ακόμα καλύτερη από το cd. Οι άνθρωποι χόρευαν και τραγουδούσαν. Υπήρχαν αρκετοί Έλληνες που τραγουδούσαν με την καρδιά τους, όταν ο Νταλάρας τους έκανε νόημα με τα χέρια του. Δεν είχα ποτέ ξανά τέτοια εμπειρία... Μόλις οι ελπίδες μου άρχισαν να σβήνουν ότι μπορώ να μάθω περισσότερα για τον Νταλάρα, ανακάλυψα στο Amsterdam ένα μαγαζί που πουλούσε cd’s και βιβλία με μεταφρασμένους στίχους, το «The Greek Island». Στην αρχή δεν χρειαζόμουν μετάφραση, μπορούσα να νιώσω τα συναισθήματα μέσα από την μουσική, αργότερα όμως ένιωσα την ανάγκη να μάθω όλο και περισσότερα για τα τραγούδια. Με τους στίχους όχι απλά καταλάβαινα περισσότερα για τα τραγούδια αλλά μάθαινα και τους στιχουργούς. Δεν περίμενα να έχει τόση λεπτότητα και μεστότητα η ελληνική ποίηση. Με οδήγησε να διαβάσω και την ελληνική ιστορία.

Μέσα από τις δουλειές του Νταλάρα άκουσα και πολλούς ακόμα τραγουδιστές που συνεργαζόταν κατά καιρούς. Μετά ήρθε το Ιnternet και δεν πέρασε πολύς καιρός για να ανακαλύψω το Dalaras Internet Community. Ευτυχώς για μένα, τότε ήταν κυρίως στα αγγλικά. Αυτό το site ήταν πραγματικός θησαυρός! Όλα συγκεντρωμένα από ανθρώπους που αγαπούν τον Νταλάρα. Καταπληκτικό! Εκεί βρήκα ότι ήθελα να μάθω και πολλά περισσότερα. Ήταν ένα χρυσωρυχείο γνώσεων και πληροφοριών. Έμαθα πιο πολλά για τους παλιούς ρεμπέτες και τα ρεμπέτικα, την μουσική που αγαπώ. Είναι πολύ σημαντικό σ’ αυτές τις μέρες να ακούς καλή μουσική, τη στιγμή που ο κόσμος χάνεται μέσα σε τόσα σκουπίδια που κυκλοφορούν. Αφού λοιπόν μπορούσα μέσω του site να πληροφορούμαι εγκαίρως για τις συναυλίες, τόσο για τις ημερομηνίες όσο και για τους χώρους προπώλησης εισιτηρίων, ήταν πολύ πιο εύκολο να ταξιδεύω στην Ελλάδα. Πάντα μας προσφέρονταν βοήθεια από τους Έλληνες στην έκδοση των εισιτηρίων. Ήταν μεγάλη ευχαρίστηση να γνωρίσω από κοντά τους ανθρώπους του Dalaras Internet Community και σπουδαίες φιλίες γεννήθηκαν αργότερα μέσα απ τις συναντήσεις που κάναμε στις συναυλίες. Ότι έμαθα για τον Νταλάρα με έκανε να τον εκτιμήσω ακόμα περισσότερο. Μου άρεσε αυτή η ανταλλαγή της μουσικής του με άλλους μουσικούς, όπως στο cd με τα latin και την συναυλία της «Μεσογείου» κι επίσης που βοηθούσε νέους ανθρώπους. Πάνω από όλα όμως μου άρεσε η συμπεριφορά του. Δεν είχε τον αέρα του star. Ήταν μετριοπαθής και ειλικρινής στο λόγο του. Το να ακούω τον Νταλάρα και να μαθαίνω περισσότερα για την ελληνική ιστορία, τον πολιτισμό και την μουσική, έφερε στην ζωή μου μια νέα διάσταση αλλά πάνω από όλα περισσότερη ευτυχία και χαρά!!!

Από την Ολλανδία κατηφορίζουμε στην Πορτογαλία όπου μας περιμένει η Celeste Pereira.

Την χρονιά 1990 - 91 ήμουν στην Αθήνα. Σ’ αυτό το διάστημα που δούλευα και σπούδαζα, συχνά άκουγα το όνομα Νταλάρας και γρήγορα κατάλαβα πως πρόκειται για έναν μεγάλο καλλιτέχνη της ελληνικής μουσικής σκηνής. Μέχρι τότε είχα ακούσει μόνο το όνομά του και δεδομένου ότι δεν γνώριζα τα ελληνικά, δεν μπορούσα να καταλάβω σίγουρα αν ήταν αυτός που τραγουδούσε στο ραδιόφωνο. Όταν επέστρεψα πίσω στην Πορτογαλία βρήκα στα καταστήματα «Fnac» ένα cd με τίτλο «Live & Unplugged» και το αγόρασα. Μερικά ακόμα cd προστέθηκαν στην συλλογή μου από τότε, αλλά όχι πολλά μιας και στην χώρα μου μόνο τα «Fnac» έφερναν λίγα κομμάτια αραιά και που. Ομολογώ πως μου άρεσε πραγματικά η μουσική του. Το 2003 ήταν η χρονιά ορόσημο για μένα. Kι εδώ έπαιξε σημαντικό ρόλο το Internet. Όταν αποφάσισα να αναζητήσω τον Νταλάρα στο Google, με έβγαλε στην επίσημη σελίδα που έπαιζε το τραγούδι «Ο παλιός στρατιώτης», το οποίο πραγματικά το ερωτεύτηκα. Αγόρασα κι αυτό το cd και αποφάσισα να γραφτώ στο forum. Από τότε παρακολούθησα κάποιες συναυλίες του αλλά η πιο σημαντική για μένα ήταν στο Ηρώδειο το 2004 με τα τραγούδια της Μεσογείου. Αυτή η βραδιά ήταν και η πρώτη μου στην Αθήνα, μετά το 1990 που περπατούσα γύρω από την Ακρόπολη με φεγγάρι και έβλεπα τους ανθρώπους να βγαίνουν μέσα από το Ηρώδειο σε αυτή την μαγευτική ατμόσφαιρα. Ήταν τόσο συναρπαστική αυτή η σκηνή που σκεφτόμουν «Μακάρι μια μέρα να παρακολουθήσω εδώ μια παράσταση». Η παράσταση λοιπόν του Ηρωδείου ήταν ένα όνειρο που γινόταν πραγματικότητα. Δυστυχώς δεν κατάφερα να πάω σε όσες συναυλίες θα ήθελα, η τελευταία ήταν πριν 2 χρόνια στην Ευρωπαϊκή περιοδεία. Τι κέρδισα από τον Νταλάρα? Εκτός από το να αναθερμαίνει την αγάπη μου για την Ελλάδα κάθε φορά που τον ακούω να τραγουδάει, μέσα από το forum κέρδισα μερικούς αξέχαστους φίλους και αυτό για μένα είναι η μεγαλύτερη κληρονομιά!

Ανατολικότερα, στo Nancy της Γαλλίας συναντούμε ένα κορίτσι από το Κίεβο, την Ιrina Svetsinskaia που κι αυτή σε άπταιστα ελληνικά μας λέει:

Γεννήθηκα και μεγάλωσα στο Κίεβο της Ουκρανίας και από τα 25 μου χρόνια ζω στη Γαλλία όπου εργάζομαι ως καθηγήτρια σε πανεπιστήμιο. Την ελληνική γλώσσα την άκουσα για πρώτη φορά μέσα από κάποια τραγούδια, όταν ήμουν μικρή, στα μέσα της δεκαετίας του '80. Δεν θυμάμαι ποια τραγούδια ακριβώς αλλά δεν ήταν με τη φωνή του Νταλάρα. Άρχισα τότε να μαθαίνω τα ελληνικά μόνη μου. Άκουγα ότι έβρισκα τυχαία, θυμάμαι από τα πρώτα ακούσματα μου ήταν το «Άξιον Εστί» του Μίκη Θεοδωράκη με τον Γρήγορη Μπιθικώτση κι ένας δίσκος με τη Μαργαρίτα Ζορμπαλά. Τον Γιώργο Νταλάρα τον άκουσα για πρώτη φορά γύρω στο 1990, όταν μου δόθηκε μια κασέτα με τους δίσκους «Ο Μέτοικος», «Στα ψηλά τα παραθύρια» και «Live recordings», όπως έμαθα πολύ αργότερα γιατί στο κουτάκι της κασέτας δεν έγραφε τίποτα, ούτε όνομα, ούτε τίτλους. Τότε, στην πρώτη ακρόαση, μου άρεσαν τα ωραία τραγούδια και η ιδιαίτερη ατμόσφαιρα της ζωντανής συναυλίας. Αργότερα, όταν μετακόμισα στη Γαλλία, για πολλά χρόνια δεν είχα την δυνατότητα να ασχολούμαι ούτε με την ελληνική γλώσσα, ούτε με τη μουσική. Όταν ήρθε η ώρα και άκουσα «πραγματικά» αυτούς τους δίσκους -και πολλούς άλλους- του Γιώργου Νταλάρα, έμεινα έκπληκτη από τη μουσικότητά του, το πώς νιώθει αυτός ο καλλιτέχνης τη μουσική, πώς την αγαπάει και πώς μεταφέρει αυτή την αγάπη στους ακροατές του. Επίσης για τις ξεχωριστές ενορχηστρώσεις του, στις οποίες αξιοποιείται το κάθε όργανο. Όταν τον είδα, πρώτα στο video από τη συναυλία για την Κύπρο στο Παρίσι το 1996 αλλά και το 2003 ζωντανά, πάλι έμεινα έκπληκτη από το πώς συμπεριφέρεται, από τη σπάνια στους χρόνους μας αξιοπρέπειά του, την ενέργειά του και την επιμέλεια στις λεπτομέρειες, το πως κυριολεκτικά ερμηνεύει τα τραγούδια, το μέτρο και τη βαθιά γνώση του, τη σεμνότητά του. Δεν «προβάλλει» τον εαυτό του αλλά ασχολείται μόνο με το τραγούδι, μας χαρίζει τη μουσική που αγαπάει και δείχνει πόσο μεγάλη χαρά είναι για εκείνον η ανταπόκριση του κοινού. Όταν άρχισα να καταλαβαίνω καλύτερα τα ελληνικά, ακούγοντας και διαβάζοντας τις συνεντεύξεις του, έμεινα πάλι έκπληκτη με τον τρόπο που εκφράζει τη γνώμη του, τη στάση του απέναντι στα πράγματα, για το πώς υπερασπίζεται τις αρχές του και τις επιλογές του και με πόσο σεβασμό μιλάει για τη μουσική και τους μουσικούς και για τους δασκάλους του. Και αυτός ο σεβασμός υπάρχει σε όλα που κάνει. Η δική μου εμπειρία δείχνει, από το 2003 που προσπαθώ να έρχομαι στην Ελλάδα 3-4 φορές το χρόνο, με αφορμή τις συναυλίες του, ότι παίζει στην πλατεία της Φλώρινας π.χ. με την ίδια έμπνευση, ενέργεια και επιμέλεια που παίζει στο Ηρώδειο και στο Μέγαρο Μουσικής. Δεν βρίσκω κανέναν άλλο καλλιτέχνη που θα μπορούσε να κάνει με την ίδια γνώση, αγάπη, καταπληκτική δεξιοτεχνία και καλλιτεχνικό επίπεδο μια παράσταση διαδρομή στην ιστορία του ελληνικού τραγουδιού, όπως το «Και με φως και με θάνατον ακαταπαύστως…» το 1994, που δυστυχώς είδα μόνο σε video, αλλά και όλα τα αφιερώματα των τελευταίων χρόνων. Στον Βαμβακάρη, τον Τσιτσάνη, τον Κουγιουμτζή, στο ρεμπέτικο («Σαν τραγούδι Μαγεμένο» και «Τραγούδια με ουσίες»). Είναι μερικά από τα οποία είχα την τύχη να παρακολουθήσω. Στις διασκευές των παλιών τραγουδιών που κάνει, δεν κοπιάρει τους παλιούς. Παίζει με τον δικό του τρόπο, με καινούριο ήχο, αλλά τα τραγούδια δεν χάνουν την ουσία τους και την ψυχή τους. Αυτές οι διασκευές προκαλούν σε έναν «άσχετο» ακροατή σαν εμένα, ενδιαφέρον για όλα τα στοιχεία του κάθε τραγουδιού. Με κάνουν να αναζητώ τις πρώτες και γενικά άλλες, παλιές εκτελέσεις, να ακούω, να ενδιαφέρομαι, να συγκρίνω, να προσέχω, να καταλάβω γιατί τότε τα παίζανε με εκείνο τον τρόπο, να μάθω σε ποια ατμόσφαιρα δημιουργήθηκαν, να μάθω για τους δημιουργούς τους, για τη ζωή τους, για εκείνη την εποχή. Να διαβάζω κάποιες έρευνες και να μαθαίνω περισσότερα για την ελληνική ιστορία και τον ελληνικό πολιτισμό και παράλληλα να ανακαλύπτω άλλους καλλιτέχνες και είδη μουσικής που δεν ήξερα.

Στο τέλος θα ήθελα, αν επιτρέπεται, να κάνω μια ευχή: να κυκλοφορήσει ο Γιώργος Νταλάρας κάποια «διαμάντια» από το «συρτάρι» του, που ηχογραφήθηκαν και έμειναν έξω από τους δίσκους, τραγούδια που έγραψε ο ίδιος, καθώς και τις ηχογραφήσεις όλων των ζωντανών εμφανίσεων του. Να πω στον Γιώργο Νταλάρα ένα μεγάλο ευχαριστώ και να του ευχηθώ να είναι πάντα καλά!

Στη Γαλλία και πάλι, αλλά στη Νίκαια μας περιμένει η Annette, από τις πιο ευγενείς φυσιογνωμίες της μεγάλης παρέας… Η Αnne Marie Berra που μας λέει:

1987 - 1988. Μετά από δεκατρία αξέχαστα χρόνια στην Ινδονησία, είμαστε πίσω στην Ευρώπη, η αναπροσαρμογή στο ρυθμό της ζωής και στο κλίμα της Ευρώπης δεν είναι τόσο εύκολη όσο νομίζαμε. Με πρόταση ενός φίλου μας, η 20 χρονών κόρη μου και εγώ, αποφασίσαμε να κάνουμε ολιγοήμερες διακοπές στην Ελλάδα.

Αυτή η πρώτη επαφή είναι για μένα μια γνήσια αποκάλυψη! Μου αρέσουν και μου «μιλούν» τα πάντα. Το κλίμα φυσικά, η θάλασσα και τα πανέμορφα τοπία, αλλά, πάνω απ’ όλα, οι άνθρωποι και η συμπεριφορά τους: η ευγένεια και η αλαζονική υπερηφάνεια των αντρών, νέων και γέρων, η ακόρεστη περιέργεια και η ζεστασιά των γυναικών της ηλικίας μου… Με την επιστροφή μου, ένας από τους γνωστούς μας, που είχε εργαστεί για κάποιο χρονικό διάστημα στην Αθήνα, μου προτείνει να ακούσουμε ένα δίσκο «πολύ ιδιαίτερο»: 18 Λιανοτράγουδα της Πικρής Πατρίδας (Μίκης Θεοδωράκης, Γιάννης Ρίτσος, Γιώργος Νταλάρας). Ακούω, συναρπασμένη και συγκινημένη και θαυμάζω, αυτή τη συναρπαστική και μοναδική φωνή – η οποία με αγγίζει ως τα βάθη της ψυχής μου και προορίζεται, ακόμα δεν το ξέρω άλλα το προαισθάνομαι, για να με συνοδεύσει και να με συγκινεί για πολλά χρόνια στο μέλλον. Από αυτή τη στιγμή, η αναζήτηση για άλλους δίσκους, οποιουσδήποτε δίσκους, αρκεί ο ερμηνευτής να είναι ο Νταλάρας, γίνεται γρήγορα μια προτεραιότητα. Η συλλογή δίσκων αυξάνεται σιγά σιγά και δεν έχει περάσει σχεδόν μια μέρα που να μην ακούω τον Νταλάρα. Τότε δεν ελπίζω ακόμα ότι θα τον δω σε συναυλία.

Επιτέλους, το 1999, από την μαγεία του διαδικτύου και του dalaras.com, γίνεται η ανακοίνωση μιας επερχόμενης συναυλίας στο Λονδίνο (Queen Elizabeth Hall, May 1999).

Μετά από κάποιους δισταγμούς (πρέπει να πάω; Είναι λογικό να κάνω τέτοια πράγματα στην ηλικία των 58; Σίγουρα θα είμαι απογοητευμένη, κλπ.), βρίσκομαι στο Λονδίνο, καθισμένη, με παγωμένα τα χέρια και στεγνωμένο το λαρύγγι, στην καρέκλα μου στο Queen Elizabeth Hall. Και νάτος, πάνω στην σκηνή, ένας μικρόσωμος άνθρωπος με γρήγορα βήματα και με αυστηρό πρόσωπο. Αρχίζει να τραγουδάει, και η μαγεία είναι απόλυτη. Όχι μόνο δεν είμαι απογοητευμένη αλλά είναι ακόμα καλύτερα, χίλιες φορές καλύτερα από ό, τι στους δίσκους, η φωνή ακόμη πιο ισχυρή και εύθραυστη ταυτόχρονα, ακόμη πιο συγκινητική και συναρπαστική.

Θα ακολουθήσουν πολλές άλλες συναυλίες (αν και ποτέ δεν ήταν αρκετές) κάτω από διαφορετικές συνθήκες και με διαφορετικές μουσικές, η μαγεία και ο ενθουσιασμός όμως, ανανεώνονται κάθε φορά.

Υπάρχει μια λέξη που μας έρχεται αμέσως στο μυαλό, όταν μιλάμε για τον Γιώργο Νταλάρα, είτε πρόκειται για τον τραγουδιστή, το μουσικό ή τον πολίτη. Είναι η λέξη σεβασμός. Το σεβασμό για τη μουσική, το σεβασμό για τους συνθέτες και μουσικούς του παρελθόντος αλλά και του παρόντος, το μεγάλο σεβασμό για το κοινό και το σεβασμό για τον εαυτό του. Αυτό το συναίσθημα είναι πάντα παρόν και συμβάλλει πολύ στη χαρά, την περηφάνια και την ικανοποίηση για τη συμμετοχή μας σε συναυλίες του. Θα ήταν αδύνατο να περάσουν αυτά τα 24 χρόνια περίπου, ακούγοντας τον Γιώργο Νταλάρα να τραγουδά, χωρίς να συνεχίζει να μεγαλώνει και να αναπτύσσεται ο αρχικός ενθουσιασμός μου για το τραγούδι και την ελληνική μουσική. Έτσι, το «ταπεινό κολιέ» του ξεκινήματος έχει γίνει τώρα ένα θαυμάσιο κόσμημα, πλούσιο από πολύτιμα μαργαριτάρια, που έχουν σαν ονόματα αυτά των μεγαλύτερων συνθέτων: Βασίλης Τσιτσάνης, Μάρκος Βαμβακάρης, Μίκης Θεοδωράκης, Μάνος Χατζιδάκις, Σταύρος Κουγιουμτζής, Σταύρος Ξαρχάκος, Θάνος Μικρούτσικος Γιάννης Μαρκόπουλος και πολλοί άλλοι καθώς επίσης και τα ονόματα από τους μεγαλύτερους ποιητές και στιχουργούς, όπως Οδυσσέας Ελύτης, Γιάννης Ρίτσος, Τάσος Λειβαδίτης ,Νίκος Γκάτσος, Λευτέρης Παπαδόπουλος και πολλών άλλων που δεν μπορούν να αναφερθούν όλοι εδώ.

Τα λόγια είναι λίγα και φτωχά, για να εκφράσουν τον εμπλουτισμό που παρέχεται από όλα αυτά τα χρόνια, τα περασμένα στο φως και τη σκιά του Γιώργου Νταλάρα. Η ευγνωμοσύνη είναι άπειρη...

Ταξιδεύοντας προς την «μαγεμένη ανατολή», φθάνουμε στην Κωνσταντινούπολη ο γιατρός Dr. Sarper Gursu μας μιλά για τη συνάντησή του με τον Γιώργο Νταλάρα:

Ακόμα θυμάμαι τη στιγμή που άκουσα για πρώτη φορά το όνομα του, σαν να ήταν χθες!

Ήταν καλοκαίρι του 1987. Ο θείος μου που ήταν φανατικός ακροατής της ελληνικής μουσικής, πρότεινε στον πατέρα μου να ακούσει δύο καινούργιες κασέτες που είχε αγοράσει πρόσφατα από την Αθήνα. Έδειχνε πραγματικά να θαυμάζει τους δύο τραγουδιστές που είχαν οι κασέτες και ήθελε να μοιραστεί αυτή την χαρά και με τους άλλους. Εκείνο το απόγευμα ο πατέρας μου τις άκουσε. Το επόμενο πρωινό φανερά ενθουσιασμένος μου ζήτησε να τις αντιγράψω... Καθώς κοιτούσα το εξώφυλλο της πρώτης, το οποίο ήταν στα ελληνικά, δεν μπορούσα να καταλάβω τι έλεγε. Την προσοχή μου τράβηξε η δεύτερη κασέτα η οποία ήταν στα αγγλικά «Live Recordings - George Dalaras». Άκουσα και τις δύο καθώς τις αντέγραφα στο παλιό καλό μας κόκκινο κασετόφωνο. Μέχρι τότε άκουγα πολλά είδη μουσικής αλλά κανένας ερμηνευτής δεν μπόρεσε να αγγίξει την καρδιά και την ψυχή μου όπως αυτοί οι δύο. Μαγεύτηκα από τον Γιώργο Νταλάρα και τον Γιάννη Καλατζή. Τις κασέτες τις αντέγραψα για τον πατέρα μου αλλά αυτόματα έγιναν δικές μου. Μετά από αυτό δεν σταμάτησα να ακούω τον Νταλάρα και τον Καλατζή! «Που ναι τα χρόνια», «Η φωνή του αργιλέ» από τον έναν και «Γοργόνα» «Δελφινάκι», «Αν ζούσαν οι Αρχαίοι» από τον άλλον. Σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα αυτοί οι δύο δίσκοι ήταν λίγοι. Ήθελα παρά πάνω. «Πεινούσα» για περισσότερα! Ζήτησα από τον θείο μου κι άλλους δίσκους με αυτές τις καταπληκτικές φωνές και ο επόμενος που μου έφερε ήταν «Ο Σταμούλης ο λοχίας».Αυτός ο δίσκος είχε τραγούδια και με τους δύο. Δεν ήταν όμως μόνο αυτό. Υπήρχε ένας ακόμα τραγουδιστής με πολύ αισθησιακή φωνή που έλεγε το τραγούδι «Οι δυο αγάπες»… Ήταν ο Γιάννης Πάριος που μου άρεσε επίσης. Καθώς οι μέρες περνούσαν δεν μου αρκούσε να αντιγράφω το αρχείο του θείου μου. Άρχισα να αγοράζω τους δικούς μου δίσκους με τους δυο αγαπημένους μου τραγουδιστές. Τον έναν μετά τον άλλο. Πρώτα κασέτες, μετά cd. Η αγάπη μου για αυτούς τους καλλιτέχνες μεγάλωνε μέρα με την μέρα. Στα επόμενα χρόνια ανακάλυψα και άλλους τραγουδιστές με εξαιρετικές φωνές. Γρηγόρης Μπιθικώτσης, Χαρούλα Αλεξίου, Γλυκερία, Σταμάτης Κόκοτας, Στέλιος Καζαντζίδης είναι μερικοί… Αλλά ο Νταλάρας με αυτή την φωνή που γιατρεύει την ψυχή σου, σε χαλαρώνει και σε υπνωτίζει, ήταν πάντα για μένα το νούμερο ένα. Με τα χρόνια απέκτησα ένα πλούσιο αρχείο στο οποίο υπάρχουν και σπάνιες εκδόσεις.

Μετά από 18 χρόνια ήρθε επιτέλους η ευκαιρία να τον δω ζωντανά στην σκηνή, τον Σεπτέμβριο του 2005 στο Κατράκειο Θέατρο, στο έργο «Οιδίπους Τύραννος» που συμμετείχε με μερικά τραγούδια του Goran Bregovic. Πήγα με κάποιους φίλους από την Ολλανδία, την Αθήνα και την Δράμα που είχαν το ίδιο πάθος με μένα για την μουσική του. Περίμενα με ανυπομονησία να ξεκινήσει η παράσταση, όταν ξαφνικά τον είδα. Ήταν εκεί, μπροστά στα μάτια μου! Δεν το πίστευα! Ήταν ένα όνειρο που έγινε πραγματικότητα! Ίδρωσα… Δεν θυμάμαι τίποτα από κείνη την βραδιά, πετούσα στα σύννεφα. Στάθηκα ακόμα πιο τυχερός όταν πήγα στα παρασκήνια και τον συνάντησα προσωπικά. Ήταν τόσο καταδεκτικός και μου υπέγραψε και το αγαπημένο μου άλμπουμ, τη «Μικρά Ασία» με τα παρακάτω λόγια: «Με την αγάπη μου, Νταλάρας». Παρόλο που δεν ήταν μια ολοκληρωμένη συναυλία, εκείνη η βραδιά ήταν από τις πιο αξιοσημείωτες της ζωής μου! Σήμερα ο Γιώργος Νταλάρας δεν είναι απλώς ένας τραγουδιστής, για μένα. Είναι ένα μέρος της ζωής μου. Άνοιξε μια πόρτα προς την Ελλάδα. Ένας ακόμη λόγος να αγαπώ την άλλη πλευρά του Αιγαίου. Είμαι ευτυχής και υπερήφανος και θέλω να πω πως από το 1987 που τον πρωτοάκουσα, δεν έχει περάσει μέρα που να μην ακούω την μουσική του. Είναι πάντα δίπλα μου, όταν τον χρειάζομαι και θα είναι για πάντα!

Ευχαριστώ τον Γιώργο Νταλάρα για την απίστευτη χαρά που έφερε στην ζωή μου.

Σ’ ευχαριστώ Γιώργο!

Λίγο πιο κάτω στην ανατολική μεριά της Μεσογείου, στο Ισραήλ, ο Fadi Safadi και ο Αmnon Giladi θα μας πουν:

Με λένε Φάντη Σαφάντη, είμαι 29 χρονών και είμαι από τη Ναζαρέτ. Αν με ρωτούσε κανείς πριν από τέσσερα χρόνια τι θέλω πιο πολύ στην ζωή μου, η απάντηση θα ήταν «να πάω στην Ελλάδα και να συναντηθώ με τον Γιώργο Νταλάρα»... Από τότε έχω πάει δυο φορές και τον έχω δει τρείς. Ως το 1999 δεν είχα στενή σχέση με την ελληνική μουσική. Η μόνη σχέση ήταν από τα εβραϊκά τραγούδια, που έπαιρναν την ελληνική μουσική κι έβαζαν εβραϊκούς στίχους. Γνώριζα ονόματα όπως Νταλάρας, Γλυκερία, Καζαντζίδης, Θεοδωράκης, μέχρι την μέρα που άκουσα τυχαία σε ένα μαγαζάκι ένα τραγούδι από τον δίσκο «Τα τραγούδια μου». Εκεί ήταν κάτι που δεν μπορώ να το εξηγήσω... κάτι που με μάγεψε… Αγόρασα βέβαια τον δίσκο, χωρίς να ξέρω ούτε μια λέξη ελληνικά! Δεν ήταν η πρώτη φορά που άκουγα το όνομα «Νταλάρας» αλλά μετά απ’ αυτόν τον δίσκο θέλησα να μάθω περισσότερα... Εκεί τον άκουσα να μιλάει για πρώτη φορά με το κοινό, να γελάει, να παίζει μαζί με τον κόσμο στο «Αχ ο μπαγλαμάς», στη «Φαντασία», στα «Παραπονεμένα λόγια», όπως δεν είχα ξανακούσει να το κάνει κανείς... Άκουσα λέξεις που ήταν τελείως ξένες σε μένα και δεν κατάλαβα τίποτα. Δεν ήξερα τι είναι τα «χασικλίδικα», η «ελληνική τζαζ», τα «δημοτικά» και άλλα... Όλα τα ταξίμια με τα μπουζούκια, το βιολί (Ζέρβας), το κλαρίνο (Μπέκος), που έμοιαζαν με την Αραβική μουσική που άκουγα από παιδί, η καταπληκτική φωνή του Γιώργου με την δύναμη, όπως στο «Θέλω να τα πω» και «Αναστενάζω βγαίνει φωτιά» μου άλλαξαν τη ζωή. Όλα αυτά με έκαναν να αρχίσω να ανακαλύπτω την ελληνική μουσική, να ψάχνω να βρω τις πρωτότυπες εκτελέσεις και έτσι γνώρισα το ρεμπέτικο, τα λαϊκά, τα έντεχνα, τους Ακη Πάνου, Καλδάρα, Ζαμπέτα, Μητσάκη, Νικολόπουλο, Κουγιουμτζή, Ελευθερίου, Παπαδόπουλο, Θεοδωράκη, Λοίζο, Μαρκόπουλο και πολλούς άλλους. Έτσι αποφάσισα να μάθω την ελληνική γλώσσα. Αγόρασα βιβλία όπως τα «Βαμμένα κόκκινα μαλλιά» κι άρχισα να βλέπω ελληνικές σειρές. Η πρώτη ήταν η «Εξαφάνιση» και μετά τα «Ματωμένα Χώματα» και άλλες. Η πρώτη φορά που συνάντησα τον Νταλάρα, ήταν τον Ιούλιο του 2005 στα Γιάννενα, στην παράσταση «Οιδίπους τύραννος». Η δεύτερη δυο χρόνια μετά στην Αθήνα στα «Τραγούδια με ουσίες» και η τρίτη ήταν εδώ στο Ισραήλ, όπου και πραγματοποιήθηκε άλλο ένα δικό μου όνειρο, όταν του πήρα συνέντευξη για τον διαδικτυακό ραδιοφωνικό σταθμό «ClickFM». Μ’ αρέσει να τον βλέπω σε ζωντανές εμφανίσεις, να κατασιγάζει τους οργανοπαίκτες, να σηκώνει το χέρι του και μόνο αυτό να φτάνει για να τραγουδήσουν οι χιλιάδες θεατές και να βλέπω το χαμόγελο του όταν συμβαίνει αυτό! Να βλέπω το απίστευτο χάρισμά του όταν είναι πάνω την σκηνή! Μ’ αρέσει που μας δίνει αυτό που ονομάζω εγώ «Μουσικές εκπλήξεις». Όταν λέει τραγούδια που δεν περιμέναμε και με τέτοια φωνή που μπορεί να τραγουδάει τα πάντα! Αγαπώ την Ελλάδα, την μουσική και την γλώσσα της, θαυμάζω ότι είναι ελληνικό και πολλές φορές νιώθω πως σε κάποια προηγούμενη ζωή ήμουν Έλληνας! Θέλω να ευχηθώ στον κύριο Νταλάρα όλα τα καλά της ζωής και εύχομαι να συνεχίσει να μας προσφέρει αυτά που μας προσφέρει εδώ και 40 χρόνια!

Φάντη Σαφάντη

Πολλές φορές κάθομαι και αναρωτιέμαι πώς θα ήταν η ζωή μου χωρίς την Ελληνική μουσική και κυρίως χωρίς τον Γιώργο Νταλάρα. Οι άνθρωποι γύρω μου λένε πως είμαι τρελός. Άλλοι πάλι καταλαβαίνουν πως αυτό είναι κάτι που γεμίζει την ίδια μου την ζωή. Είμαι απόλυτα εξαρτημένος και επηρεασμένος από τον Γιώργο Νταλάρα και τα υπέροχα τραγούδια του. Ένα ολόκληρο βιβλίο δε θα ήταν αρκετό να καλύψει την απίστευτη ιστορία της ζωής μου! Όπως τις δυσκολίες που αντιμετώπισα πολλές φορές για να μπορέσω να παρακολουθήσω μια παράσταση. Ήταν το 1971 όταν άκουσα για πρώτη φορά τον Γιώργο Νταλάρα στο κυπριακό ραδιόφωνο με το τραγούδι «Μάνα μου δεν σε άκουσα». Αυτό το τραγούδι άγγιξε την ψυχή μου. Τότε δεν ήξερα καν το όνομα του τραγουδιστή αλλά από εκείνη την μέρα η ζωή μου άλλαξε ουσιαστικά. Άκουγα τον ίδιο σταθμό μήπως και τον πετύχω ξανά. Τον άκουσα σε μερικά τραγούδια ακόμα και έμαθα πως επρόκειτο για τον Γιώργο Νταλάρα. Ήξερα πως δεν θα ησυχάσω αν δεν πάω να δω από κοντά μια παράσταση του στην Ελλάδα. Κάτι που πραγματοποίησα μετά από μεγάλη προσπάθεια. Το 1972 πήγα σε μια μπουάτ της Πλάκας και τον συνάντησα για πρώτη φορά. Όπως ήταν φυσικό ξαφνιάστηκε, όταν έμαθε ότι ήρθα απ’ το Ισραήλ μόνο και μόνο για να τον ακούσω. Από τότε τον ακολουθώ σχεδόν σε κάθε του συναυλία όπου κι αν γίνεται, στην Ελλάδα ή σε οποιαδήποτε άλλη χώρα. Θέλω να του εκφράσω την βαθιά μου ευγνωμοσύνη, που ήρθε και με επισκέφτηκε στο σπίτι μου στο Ισραήλ αλλά και για τον τρόπο που μου συμπεριφέρθηκε όλα αυτά τα χρόνια. Ακόμα και τις φορές που δεν στάθηκε δυνατόν να βρω εισιτήρια, φρόντισε έτσι ώστε να μην μείνω απ’ έξω. Περιττό να πω πως έχω κάθε του προσωπικό δίσκο, ακόμα και σε όσους μπορεί να έχει έστω μια συμμετοχή. Η φωνή του και η στάση του έχουν γίνει μέρος της ζωής μου. Με συνεπαίρνει κάθε φορά που παρακολουθώ μια συναυλία ή κάθε φορά που κυκλοφορεί ένα δίσκο… Τα τελευταία χρόνια είχα το προνόμιο να γνωρίσω το Dalaras Internet Community που τον συνοδεύει σε όλο τον κόσμο. Θα ήθελα να τους ευχαριστήσω για την βοήθεια και την στήριξή τους, όπως επίσης και τους μουσικούς της ορχήστρας του, με κάποιους από τους οποίους έχουμε γίνει πολύ καλοί φίλοι. Κλείνοντας εδώ, μου δίνεται η ευκαιρία να ευχαριστήσω τον Γιώργο Νταλάρα για όλα! Μόνο να ήξερες πόσο ωραία κάνεις την ζωή μου με τα τραγούδια σου... Ευχαριστώ και την Άννα για την θερμή της ανταπόκριση κάθε φορά. Και εσένα Κώστα Κωνσταντινόπουλε για την φιλία τόσων ετών. Αυτό ήταν το απόσταγμα των σκέψεων μου, που πρόκειται να εκδώσω σε ένα βιβλίο «Γιώργος Νταλάρας- Μια ιστορία ζωής»

Αmnon Giladi

«Προσγειωνόμαστε» σε ελληνικό έδαφος. Το ταξίδι τελειώνει στην Καλαμαριά της Θεσσαλονίκης με τον «καπετάνιο» Γιώργο Νταλάρα σε συνέντευξή του στον υπογράφοντα το καλοκαίρι του 2007 να δηλώνει:

Eρ: Έχετε περιοδεύσει, όλα αυτά τα χρόνια, σχεδόν σε ολόκληρη την υφήλιο. Δεν είναι λίγοι οι φίλοι σας στο εξωτερικό -και δεν αναφέρομαι στους Έλληνες αλλά στους ξένους- που επηρεασμένοι από τα τραγούδια σας και τη φωνή σας, έχουν μάθει ή προσπαθούν να μάθουν την Ελληνική γλώσσα και να ασχοληθούν με την Ελλάδα και τον πολιτισμό της. Κάποιοι απ’ αυτούς δε, έχουν μεταφράσει το μεγαλύτερο μέρος του ρεπερτορίου σας. Πώς σας φαίνεται αυτό το φαινόμενο και τι έχετε να πείτε γι’ αυτούς τους ανθρώπους;

Γ.Ντ: Με συγκινούν πολύ αυτοί οι άνθρωποι. Μεγαλώνοντας ωριμάζω και αλλάζω ξέρετε. Τραγουδάω πιο πολύ για τους μουσικούς μου, για τους φίλους μου και ανάμεσά τους είναι και αυτοί οι άνθρωποι που λέτε, κάνω κυρίως το μεράκι μου και αποφεύγω τις συμβατικές εμφανίσεις. Εξάλλου το ξέρετε ότι έχω κάνει πολύ λίγες υποχωρήσεις και σε αυτό είμαι τυχερός. Και πραγματικά συγκινούμαι που στις περιοδείες μου στην Ευρώπη, και ιδιαίτερα σε αυτή την τελευταία, είχαμε ένα πολύ αυξημένο ξένο κοινό και πολύ καλή ανταπόκριση για τη μουσική μας στον ξένο τύπο. Το αισθάνεστε και εσείς φαντάζομαι πόσο τιμητικό είναι να μαθαίνουν οι ξένοι ελληνικά μέσα από τα τραγούδια μας ή ξένα γκρουπ να παίζουν ρεμπέτικα τραγούδια... (4)

Ευχαριστούμε ιδιαιτέρως την κ. Ελίνα Κωστελέτου για τη βοήθειά της στη συγκέντρωση του φωτογραφικού υλικού, την κ. Maria De Los Angeles για την παραχώρηση του video και την κ. Βιβή Κανελλακοπούλου για τις μεταφράσεις των κειμένων. Το φωτογραφικό υλικό προέρχεται από το www.dalaras.com/forum, το www.dalaras.gr και τα αρχεία των Ελένης Κωστελέτου και Θανάση Γιώγλου.

Υ.Γ: Το κείμενο πρωτοδημοσιεύθηκε στο περιοδικό «Όασις» (Τεύχος 9 - Μάιος 2009).Τώρα παρουσιάζεται συμπληρωμένο με νέες μαρτυρίες, ηχητικό και video.

Πηγές:
1) www.dalaras.com/forum (Οι περιοδείες του Γιώργου Νταλάρα στο εξωτερικό- Φιλανθρωπικές συναυλίες στο εξωτερικό. Καταγραφή Αποστόλης Γιαννακίδης- Ελένη Κωστελέτου)
2) www.dalaras.gr
3) Το Μουσικό Κουτί του Γιώργου Νταλάρα (Επιμέλεια Γιώργου Τσάμπρα - Μinos Emi 1997)
4) Συνέντευξη Γιώργου Νταλάρα στον Θανάση Γιώγλου για το περιοδικό «Πολίτης Κ» του Δήμου Καλαμαριάς (τεύχος 23 - Σεπτέμβριος 2007)

Ηχητικό:
«Ο μπαγλαμάς» (Γ. Σπανού - Λ. Παπαδόπουλου) & «Για τα μάτια π' αγαπώ» (Β. Τσιτσάνη) β’ φωνή Μελίνα Ασλανίδου. Από συναυλία στο Άμστερνταμ στις 8 Μαΐου 2007 (Ερασιτεχνική ηχογράφηση - Αρχείο Θανάση Γιώγλου)

Video:
«Una moneda le di» (Ochaito Valerio Solano) Από συναυλία του Γιώργου Νταλάρα στο Buenos Aires στις 17 Ιουνίου 2000