Συγγραφέας, δημοσιογράφος, λογοτέχνης και δοκιμιογράφος. Αποτέλεσε ένα από τα λαμπρότερα μυαλά της σύγχρονης Ελλάδας, έναν από τους μαχητικότερους δημοσιογράφους και έναν από τους πιο ταλαντούχους συγγραφείς. Η γραφή του, πάντα επίκαιρη και ο λόγος του πάντα αφοπλιστικός.
Ο Εμμανουήλ Ροΐδης γεννήθηκε στην Ερμούπολη της Σύρου στις 28 Ιουλίου (κατά άλλες πηγές στις 28 Ιουνίου) 1836. Η οικογένεια του υπήρξε ιδιαίτερα εύπορη και καταγόταν από την Χίο. Πέντε χρόνια μετά τη γέννηση του, ο περίφημος έμπορος Δημήτριος Ροΐδης, πατέρας του συγγραφέα, ανέλαβε τη θέση του γενικού πρόξενου της Ελλάδος στη Γένοβα. Η οικογένεια έζησε για 13 χρόνια στην Γένοβα, προσφέροντας στον μικρό Εμμανουήλ την ευκαιρία να παρακολουθήσει την γενοβέζικη επανάσταση του 1948, η οποία τον σημάδεψε ιδεολογικά. Εκεί άκουσε και την ιστορία της Πάπισσας Ιωάννας, που τον ενέπνευσε για το μετέπειτα αριστούργημά του.
Μετά την επιστροφή στην Ελλάδα και κατά την φοίτηση του στο λύκειο, ο Ροΐδης ξεκίνησε να ασχολείται με την συγγραφή. Κατά τα μαθητικά του χρόνια, μάλιστα, εξέδιδε με τον Δημήτριο Βικέλα το περιοδικό Μέλισσα.
Το 1955 ξεκίνησε σπουδές Φιλολογίας και Φιλοσοφίας στο Βερολίνο, τις οποίες όμως διέκοψε σύντομα για να ασχοληθεί με το εμπόριο και τις περιπλανήσεις. Το 1860 δημοσίευσε το Οδοιπορικό του Σατωβριάνδου, ενώ δύο χρόνια αργότερα επέστρεψε στην Αθήνα, όπου και αφιερώθηκε στο έργο της συγγραφής.
Το 1866 εκδίδεται το γνωστότερο έργο του, ένα μυθιστόρημα σταθμός για την νεοελληνική λογοτεχνία, το οποίο προκάλεσε, ενέπνευσε και εμπνέει μέχρι σήμερα: «Η Πάπισσα Ιωάννα»
Η «αφορισμένη» Πάπισσα Ιωάννα
Η «Πάπισσα Ιωάννα» δημοσιεύτηκε το 1866 από τον Εμμανουήλ Ροΐδη με τον σατιρικό χαρακτηρισμό «μεσαιωνική μελέτη». Πρόκειται για την ιστορία μίας έξυπνης και δαιμόνιας γυναίκας που κατάφερε να μεταμφιεστεί σε άντρα, να χριστεί μοναχός και εν τέλει να φθάσει στο αξίωμα του Πάπα.
Το κείμενο, γραμμένο με εξαιρετικό χιούμορ, αποτελούσε μία οξεία σάτιρα, η οποία δεν απευθυνόταν μόνο στην Καθολική Εκκλησία, αλλά γενικότερα στα κακώς κείμενα Εκκλησίας και κοινωνίας. Ακόμη, καυτηρίαζε την σύγχρονή του νεοελληνική, λογοτεχνική παραγωγή, για την οποία εξέφραζε συχνά τη δυσαρέσκειά του.
Το σπουδαίο αυτό έργο θεωρήθηκε «αντιχριστιανικό και κακοήθες» και αφορίστηκε με εγκύκλιο της Ιεράς Συνόδου. Ο Ροΐδης απάντησε γραπτώς στις επιθέσεις που δέχτηκε με δύο εξαίρετα κείμενα. Παρά τον σάλο που προκλήθηκε με τον αφορισμό του, χαρακτηρίστηκε ως ένα από τα σπουδαιότερα και πιο πρωτοποριακά νεοελληνικά μυθιστορήματα. H άρση του αφορισμού πραγματοποιήθηκε λίγο πριν τον θάνατο του συγγραφέα.
Στα επόμενα χρόνια δημοσιεύει πολιτικά και φιλολογικά κείμενα, συνεργάζεται με τις γαλλόφωνες εφημερίδες «La Grece» και «Independance Hellenique» και το 1870 γίνεται διευθυντής της «Grece». Το 1873 χάνει σχεδόν όλη την περιουσία του και ζει πια απ’ τη συγγραφική του εργασία.
Το τέλος
Το 1885 ο Εμμανουήλ Ροΐδης έπαθε ένα πολύ σοβαρό ατύχημα, το οποίο είχε ως αποτέλεσμα να σπάσει την σιαγόνα του και να χάσει για πάντα την ακοή του. Ωστόσο, συνέχισε να γράφει σχεδόν μέχρι το τέλος του, το 1904, από καρδιακή προσβολή. Επρόκειτο για έναν από τους πολυμαθέστερους, ευφυέστερους και πιο ταλαντούχους Έλληνες λογίους
Ο Ροΐδης μέσα από δικά του λόγια
Ως οι Ινδοί εις φυλάς, ούτω και οι Έλληνες διαιρούνται εις τρεις κατηγορίας:
– εις συμπολιτευομένους, ήτοι έχοντας κοχλιάριον να βυθίζωσι εις την χύτραν του προύπολογισμού.
– εις αντιπολιτευομένους, ήτοι μη έχοντας κοχλιάριον και ζητούντας παντί τρόπω να λάβωσιν τοιούτον.
– εις εργαζομένους, ήτοι ούτε έχοντας κοχλιάριον ούτε ζητούντας, αλλ’ επιφορτισμένους να γεμίζωσι την χύτραν δια του ιδρώτος αυτών - Ασμοδαίος (1875-76)
Το κυριώτατον γνώρισμα του επαρχιώτου και του νεοπλούτου είναι ο υπερβολικός αυτού φόβος να φανή τοιούτος, απειρόκαλος δηλαδή ή οπωσδήποτε γελοίος - Ιστορία ενός αλόγου (1894)
Πλατωνικός έρως = μαλακόν παξιμάδιον διά τους μη έχοντας οδόντας.
Έκαστος τόπος έχει την πληγήν του: Η Αγγλία την ομίχλην, η Αίγυπτος τας οφθαλμίας, η Βλαχία τας ακρίδας και η Ελλάς τους Ελληνας.
Στην Ελλάδα, άπαντες οι έχοντες ονύχια αγωνίζονται να σπαράξωσιν τους έχοντας πτερά.
Ἡ πλῆξις καὶ ἡ ἀργία εἶναι, νομίζω, τὰ κυριώτερα ἐλατήρια τῆς εὐσεβείας - Η Πάπισσα Ιωάννα (1866), Μέρος Β
Πάντες φιλοτιμούμεθα να ὁμοιάσωμεν κατὰ τὶ τοὺς μεγάλους ἄνδρας, μιμούμενοι τὰ ἐλαττώματα αὐτῶν, ὁσάκις ἀδυνατοῦμεν να μιμηθῶμεν τάς ἀρετάς - Η Πάπισσα Ιωάννα (1866), Μέρος Γ
Ἡ λύπη, ἢν αἰσθανόμεθα διὰ τὴν στέρησιν φιλτάτου ὄντος, ὁμοιάζει τὴν ἐκρίζωσιν ὀδόντος· σφοδρὸς ὁ πόνος, ἀλλὰ στιγμιαῖος. Μόνοι οἱ ζῶντες προξενούσιν ἡμῖν διαρκεῖς λύπας
Εις νόμος απαιτείται εις αυτήν τη χώραν, ο οποίος να επιτάσσει την εφαρμογήν όλων των υπολοίπων νόμων
Η θεία πρόνοια παραθέτει ημίν ως επιδόρπιον παν ό,τι δύσπεπτον και αηδές, τας ρυτίδας, την ποδάγραν, την πλήξιν και την εγκατάλειψιν
Το σκέπτεσθαι φρονίμως είναι πολλάκις συνώνυμον του μη σκέπτεσθαι
Ο Εμμανουήλ Ροΐδης γεννήθηκε στην Ερμούπολη της Σύρου στις 28 Ιουλίου (κατά άλλες πηγές στις 28 Ιουνίου) 1836. Η οικογένεια του υπήρξε ιδιαίτερα εύπορη και καταγόταν από την Χίο. Πέντε χρόνια μετά τη γέννηση του, ο περίφημος έμπορος Δημήτριος Ροΐδης, πατέρας του συγγραφέα, ανέλαβε τη θέση του γενικού πρόξενου της Ελλάδος στη Γένοβα. Η οικογένεια έζησε για 13 χρόνια στην Γένοβα, προσφέροντας στον μικρό Εμμανουήλ την ευκαιρία να παρακολουθήσει την γενοβέζικη επανάσταση του 1948, η οποία τον σημάδεψε ιδεολογικά. Εκεί άκουσε και την ιστορία της Πάπισσας Ιωάννας, που τον ενέπνευσε για το μετέπειτα αριστούργημά του.
Μετά την επιστροφή στην Ελλάδα και κατά την φοίτηση του στο λύκειο, ο Ροΐδης ξεκίνησε να ασχολείται με την συγγραφή. Κατά τα μαθητικά του χρόνια, μάλιστα, εξέδιδε με τον Δημήτριο Βικέλα το περιοδικό Μέλισσα.
Το 1955 ξεκίνησε σπουδές Φιλολογίας και Φιλοσοφίας στο Βερολίνο, τις οποίες όμως διέκοψε σύντομα για να ασχοληθεί με το εμπόριο και τις περιπλανήσεις. Το 1860 δημοσίευσε το Οδοιπορικό του Σατωβριάνδου, ενώ δύο χρόνια αργότερα επέστρεψε στην Αθήνα, όπου και αφιερώθηκε στο έργο της συγγραφής.
Το 1866 εκδίδεται το γνωστότερο έργο του, ένα μυθιστόρημα σταθμός για την νεοελληνική λογοτεχνία, το οποίο προκάλεσε, ενέπνευσε και εμπνέει μέχρι σήμερα: «Η Πάπισσα Ιωάννα»
Η «αφορισμένη» Πάπισσα Ιωάννα
Η «Πάπισσα Ιωάννα» δημοσιεύτηκε το 1866 από τον Εμμανουήλ Ροΐδη με τον σατιρικό χαρακτηρισμό «μεσαιωνική μελέτη». Πρόκειται για την ιστορία μίας έξυπνης και δαιμόνιας γυναίκας που κατάφερε να μεταμφιεστεί σε άντρα, να χριστεί μοναχός και εν τέλει να φθάσει στο αξίωμα του Πάπα.
Το κείμενο, γραμμένο με εξαιρετικό χιούμορ, αποτελούσε μία οξεία σάτιρα, η οποία δεν απευθυνόταν μόνο στην Καθολική Εκκλησία, αλλά γενικότερα στα κακώς κείμενα Εκκλησίας και κοινωνίας. Ακόμη, καυτηρίαζε την σύγχρονή του νεοελληνική, λογοτεχνική παραγωγή, για την οποία εξέφραζε συχνά τη δυσαρέσκειά του.
Το σπουδαίο αυτό έργο θεωρήθηκε «αντιχριστιανικό και κακοήθες» και αφορίστηκε με εγκύκλιο της Ιεράς Συνόδου. Ο Ροΐδης απάντησε γραπτώς στις επιθέσεις που δέχτηκε με δύο εξαίρετα κείμενα. Παρά τον σάλο που προκλήθηκε με τον αφορισμό του, χαρακτηρίστηκε ως ένα από τα σπουδαιότερα και πιο πρωτοποριακά νεοελληνικά μυθιστορήματα. H άρση του αφορισμού πραγματοποιήθηκε λίγο πριν τον θάνατο του συγγραφέα.
Στα επόμενα χρόνια δημοσιεύει πολιτικά και φιλολογικά κείμενα, συνεργάζεται με τις γαλλόφωνες εφημερίδες «La Grece» και «Independance Hellenique» και το 1870 γίνεται διευθυντής της «Grece». Το 1873 χάνει σχεδόν όλη την περιουσία του και ζει πια απ’ τη συγγραφική του εργασία.
Το τέλος
Το 1885 ο Εμμανουήλ Ροΐδης έπαθε ένα πολύ σοβαρό ατύχημα, το οποίο είχε ως αποτέλεσμα να σπάσει την σιαγόνα του και να χάσει για πάντα την ακοή του. Ωστόσο, συνέχισε να γράφει σχεδόν μέχρι το τέλος του, το 1904, από καρδιακή προσβολή. Επρόκειτο για έναν από τους πολυμαθέστερους, ευφυέστερους και πιο ταλαντούχους Έλληνες λογίους
Ο Ροΐδης μέσα από δικά του λόγια
Ως οι Ινδοί εις φυλάς, ούτω και οι Έλληνες διαιρούνται εις τρεις κατηγορίας:
– εις συμπολιτευομένους, ήτοι έχοντας κοχλιάριον να βυθίζωσι εις την χύτραν του προύπολογισμού.
– εις αντιπολιτευομένους, ήτοι μη έχοντας κοχλιάριον και ζητούντας παντί τρόπω να λάβωσιν τοιούτον.
– εις εργαζομένους, ήτοι ούτε έχοντας κοχλιάριον ούτε ζητούντας, αλλ’ επιφορτισμένους να γεμίζωσι την χύτραν δια του ιδρώτος αυτών - Ασμοδαίος (1875-76)
Το κυριώτατον γνώρισμα του επαρχιώτου και του νεοπλούτου είναι ο υπερβολικός αυτού φόβος να φανή τοιούτος, απειρόκαλος δηλαδή ή οπωσδήποτε γελοίος - Ιστορία ενός αλόγου (1894)
Πλατωνικός έρως = μαλακόν παξιμάδιον διά τους μη έχοντας οδόντας.
Έκαστος τόπος έχει την πληγήν του: Η Αγγλία την ομίχλην, η Αίγυπτος τας οφθαλμίας, η Βλαχία τας ακρίδας και η Ελλάς τους Ελληνας.
Στην Ελλάδα, άπαντες οι έχοντες ονύχια αγωνίζονται να σπαράξωσιν τους έχοντας πτερά.
Ἡ πλῆξις καὶ ἡ ἀργία εἶναι, νομίζω, τὰ κυριώτερα ἐλατήρια τῆς εὐσεβείας - Η Πάπισσα Ιωάννα (1866), Μέρος Β
Πάντες φιλοτιμούμεθα να ὁμοιάσωμεν κατὰ τὶ τοὺς μεγάλους ἄνδρας, μιμούμενοι τὰ ἐλαττώματα αὐτῶν, ὁσάκις ἀδυνατοῦμεν να μιμηθῶμεν τάς ἀρετάς - Η Πάπισσα Ιωάννα (1866), Μέρος Γ
Ἡ λύπη, ἢν αἰσθανόμεθα διὰ τὴν στέρησιν φιλτάτου ὄντος, ὁμοιάζει τὴν ἐκρίζωσιν ὀδόντος· σφοδρὸς ὁ πόνος, ἀλλὰ στιγμιαῖος. Μόνοι οἱ ζῶντες προξενούσιν ἡμῖν διαρκεῖς λύπας
Εις νόμος απαιτείται εις αυτήν τη χώραν, ο οποίος να επιτάσσει την εφαρμογήν όλων των υπολοίπων νόμων
Η θεία πρόνοια παραθέτει ημίν ως επιδόρπιον παν ό,τι δύσπεπτον και αηδές, τας ρυτίδας, την ποδάγραν, την πλήξιν και την εγκατάλειψιν
Το σκέπτεσθαι φρονίμως είναι πολλάκις συνώνυμον του μη σκέπτεσθαι
