Ο συγγραφέας ξεκινά την αφήγησή του από τα χρόνια της ανυιπαροχής για να καταλήξει στην Αθήνα της οικονομικής κρίσης. Σε μια Αθήνα που όλα είναι αλλαγμένα πια. Το μόνο που μένει ίδιο είναι οι πολυκατοικίες και το διαμέρισμα στον τρίτο όροφο. Μένουν ίδια εξωτερικά, γιατί οι άνθρωποι που το κατοικούν αλλάζουν, μαζί με την περιρρέουσα ατμόσφαιρα. Τίποτα δεν είναι ίδιο πια. Και η φωτεινή Αθήνα της δεκαετίας του ’50, έχει εξελιχθεί σε μιά σκοτεινή μεγαλούπολη όπου στιβάζεται πλήθος κόσμου. Ο Κώστας Μανίκας παρακολουθεί τη ζωή τριών κεντρικών ηρώων, που προσπαθούν να ζήσουν ή να επιζήσουν σε μιά πόλη βουτηγμένη στη σκοτεινιά και, τώρα πια, και την οικονομική ανέχεια. Τίποτα δεν είναι όπως ήταν. Ούτε στην τρέχουσα πραγματικότητα, ούτε στην υποκειμενική ζωή των ηρώων του.
Αντιγράφω από το οπισθόφυλλο του βιβλίου:
΄΄Σ’ ένα διαμέρισμα στον τρίτο όροφο μιας αθηναικής πολυκατοικίας, τρείς ένοικοι αφήνουν το αποτύπωμά τους στα χρόνια της κρίσης. Η Ηβη κυνηγώντας το όνειρο, μακριά από την επαρχιακή πόλη της, καταλήγει δέσμια των διαθέσεων ενός σκοτεινού ανθρώπου. Ο Θοδωρής, στο απόγειο της οικονομικής καταξίωσης, βρίσκεται ποδοπατημένος από το τσουνάμι των οικονομικών εξελίξεων. Η Θάλεια, προδομένη από τον πρώτο και μοναδικό της έρωτα, επιλέγει να κρυφτεί μες στα σκουπίδια των επιθυμιών της, μέχρι τα βαθιά γεράματα. Το τρίτο λάθος έρχεται να ενώσει τις μοίρες τους. Η ψυχαναλυτική ματιά της Ειρήνης καθορίζει το μέλλον τους και η κοινωνιολογική οπτική ενός αγνώστου, γηραιού γείτονα, του Κλεόβουλου με το καλά κρυμμένο μυστικό, δικαιώνει το παρελθόν τους. Και το παρόν; Ποιό είναι τελικά το τρίτο λάθος που στιγματίζει τις ζωές μας; Πώς μας παρασέρνει στη δίνη του και πώς αποφεύγουμε την καταδικαστική απόφασή του; ΄΄
Ο συγγραφέας προσπάθησε να μας δείξει τα αόρατα νήματα που συνδέουν αυτούς τους ανθρώπους. Πώς, χωρίς πρόθεση, μπλέκει η μιά ζωή στην άλλη. Κι όλα αυτά με επόκεντρο ένα διαμέρισμα τρίτου ορόφου, στο κέντρο της Αθήνας, Σημείο αναφοράς από μια αστική ή μικροαστική Αθήνα που πιά δεν υφίσταται. Τίποτα δεν έχει μείνει ίδιο από την εποχή που η μονοκατοικία δόθηκε αντιπαροχή από τον κύριο Μιχάλη.
΄΄Οι μονοκατοικίες με τις μυρωδάτες λεμονιές και τις παθιασμένες, κόκκινες τριανταφυλλιές εκτόξευαν σαν σειρήνες το μεθυστικό τραγούδι τους σε κάθε περαστικό. Παραδόθηκαν αμαχητί στον εκσυγχρονισμό του μπετόν και τη μαζικοποίηση της κατασκευαστικής παραγωγής που προσέλκυσε χιλιάδες νέους εργάτες στην Αθήνα.
Οι υπηρέτριες και οι ψυχοκόρες ανέβηκαν απ’ τα υγρά υπόγεια και τα πλυσταριά, στα ειδικά διαμορφωμένα δωμάτια υπηρεσίας των ρετιρέ. Αρχισαν πλέον να ατενίζουν τον ορίζοντα της πόλης και να βυθίζουν το ανέτοιμο βλέμμα τους στο αβέβαιο μέλλον. Εκεί κάπου, ανάμεσα σε κουβάδες, λεκάνες κι απλωμένες μπουγάδες των ταρατσών κρέμονταν τα τσαλακωμένα άπλυτα της πολιτικά νικητήριας, ψυχικά ηττημένης, αστικής τάξης.
Οι κυρίες με τις βελούδινες παντόλφες και τις μεταξωτές εσάρπες σκέπαζαν τη μισή ντροπή, της συστέγασης με αγνώστους στο πολυκατοικιακό κοινόβιο, απλώνοντας τις λουλουδάτες τέντες τους για να απαγορεύσουν στον ήλιο να εισχωρήσει στη σκοτεινιά του παρελθόντος. Εγκαταλείπεται κι αυτό, όπως και τα πρόσφατα εθνικά βιώματα, ως αναχρονιστικό και παράταιρο΄΄.
Οι ήρωες του μυθιστορήματος συνθλίβονται από την ίδια τη ζωή, που εξακολουθεί να τραβά τον δρόμο της, αγνοώντας τα προσωπικά τους δράματα. Κάποιοι στο τέλος διασώζονται, αρπάζοντας ο ένας το χέρι του άλλου, έστω και την τελευταία στιγμή. Κάποιοι άλλοι όχι. Αγνοούν πως είναι αποτελέσματα της εποχής τους. Μιάς εποχής σκληρής που δεν προσφέρεται για επιπόλαιες θεωρήσεις, τη στιγμή που τις μεγάλες αποφάσεις τις παίρνουν άλλοι. Πολλές φορές πιστεύουμε ότι εμείς κάνουμε τις βασικές επιλογές της ζωής μας. ΄΄Τυχαίνει΄΄ να οδηγούμαστε εκεί, σαν προιόντα μιάς συγκεκριμένης εποχής, που διέπεται από συγκεκριμένες αρχές και κανόνες. Είμαστε τα αποτελέσματά της.
΄΄Ο Κλεόβουλος αποτελούσε εκλεκτό δείγμα όσων έζησαν το μεγαλύτερο μέρος της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας. Από τη σκοτεινή Κατοχή και τον αιματοβαμμένο Εμφύλιο μέχρι την ελπιδοφόρα μεταπολίτευση και την απότομη σύνθλιψη. Μικρό παιδί βίωσε την ανέχεια, το φόβο, τον πόνο της πατρικής απώλειας. Δραστήριος ενήλικας πάλεψε για ευπρόσωπη παρουσία και επαρκή συντήρηση της οικογένειάς του. Στο ηλικιακό λυκόφως οργίστηκε με την προσγείωση των πολιτικών υποσχέσεων και των εσφαλμένων οικονομικών ΄΄κατασκευών΄΄. Κάθε εποχή περιγραφόταν με τις δικές της ιδανικές, ολοσχερώς μοιρολατρικές θεωρίες. Η Ελλάδα πρόσκαιρα εξαφανισμένη κάτω από την ανυπέρβλητη ισχύ των γερμανικών στρατευμάτων, ν’ αποτελειώνεται με την άσκοπη, αδερφική διαμάχη. Η μεταπολεμική κοινωνία λιμοκτονούσα, να μη βρίσκει πουθενά ένα ΄΄στιβαρό΄΄ χέρι να την τραβήξει από το βούρκο. Ο μεταπολιτευτικός κομματικοδίαιτος εσμός που διαστρέβλωνε την αξιοπιστία της θεσμικής ενότητας κι απέτρεπε την ισόρροπη ανάπτυξη. Εσχάτως η κρίση και οι διεθνείς ή εγχώριοι συνωμότες που επιβουλεύονται την τίμια και αμόλυντη Ελλάδα στο πλαίσιο ενός ευρύτερου σχεδίου!΄΄
Ο Κωνσταντίνος Μανίκας έγραψε ένα έντιμο μυθιστόρημα που, ώρες-ώρες, υπονομεύει ο ίδιος, κινδυνεύοντας να στρέψει εναντίον του ένα μεγάλο του πλεονέκτημα σαν συγγραφέας. Χειρίζεται τα ελληνικά εξαιρετικά. Ισως καλύτερα από οποιονδήποτε άλλο Ελληνα συγγραφέα που έχω διαβάσει τον τελευταίο καιρό. Εχω την εντύπωση, όμως, ότι ηθελημένα ή μη, αυτό το πράγμα γίνεται μανιέρα. Ειδικά στους διαλόγους των ηρώων του, η χρήση αυτών των ελληνικών φαίνεται αφύσικη. Εχοντας περιγράψει, ας πούμε, την Ηβη σαν ένα κορίτσι που έρχεται από την επαρχία, ή τον Θοδωρή, σαν έναν άνθρωπο της πιάτσας, τα ελληνικά που τους βάζει να μιλάνε στο τελευταίο μέρος του βιβλίου, ακούγονται αφύσικα. Ενα κορίτσι από την επαρχία και ένας άνθρωπος σαν τον Θοδωρή δεν μιλάνε έτσι μεταξύ τους, σε έναν διάλογο που θέλει να φαίνεται φυσικός. Ελληνικά αυτού του επιπέδου ,πλέον, μόνο τα διαβάζουμε. Το μυθιστόρημα απαιτεί φυσικότητα, δεν είναι δοκίμιο.. Ετσι νομίζω, τουλάχιστον. Και επειδή ελληνικά αυτού του επιπέδου από συγγραφέα, σπάνια τα συναντάμε πιά, καλό είναι να γίνεται σωστή χρήση τους.
Για το βιβλίο έγραψαν:
΄΄Μέσα από «Το τρίτο λάθος», ο Κωνσταντίνος προσπαθεί και καταφέρνει με ιδιαίτερη επιτυχία ομολογώ, να μας κάνει να αναρωτηθούμε αν η ζωή που ο καθένας από εμάς ζει, είναι δική του επιλογή ή επιλογή άλλων. Μας βάζει στη διαδικασία να ψάξουμε μέσα μας για να ανακαλύψουμε τη δική μας αλήθεια και αν αυτή μας κάνει να αισθανόμαστε καλά.
Το λεξιλόγιο που χρησιμοποιεί σε ολόκληρο το έργο, σου δίνει την αίσθηση ενός καλοδουλεμένου υφαντού, με πολύ προσεγμένες λεπτομέρειες. Αυτό, κάνει το έργο μοναδικό και σε κάνει να σκέφτεσαι ότι ευτυχώς, υπάρχουν και έργα που κρατάνε ψηλά τη σημαία της ελληνικής γλώσσας, μιας γλώσσας τόσο πλούσιας και παράλληλα τόσο λησμονημένη στο πέρασμα των γενεών.΄΄Νίκος Ναούμης-Culture Point.gr
΄΄Βιβλίο λογοτεχνικά άρτιο, λεπτοδουλεμένο με σμίλη τεχνίτη υψηλής τεχνικής, ραφιναρισμένο σαν βυζαντινό ψηφιδωτό· δεν υπάρχει αμφιβολία ότι από λογοτεχνικής απόψεως ο Μανίκας έχει κάνει δουλειά, πολύ πάνω από τον μέσο όρο της νεοελληνικής λογοτεχνίας. Για όσους έχουν διαβάσει το πρώτο του βιβλίο, το Στην ψυχή του ηγεμόνα, τούτο θα τους φανεί αρκετά διαφορετικό, ίσως εξελιγμένο λογοτεχνικά και κυρίως χωρίς τις άμεσες δοκιμιακές αναφορές του πρώτου, αφού εδώ όλα τα υψηλά νοήματα που θέλει να δώσει ο συγγραφέας περνούν μέσα από την αφήγηση ή τους διαλόγους των ηρώων.΄΄ Αλεξία Κατσαβού-ologramma.art
΄΄Ο τρόπος γραφής του συγγραφέα ζωντανός και εκφραστικός. Τόσο παραστατικός που νόμιζα ότι θα μπορούσα και εγώ να ζώ μέσα σε αυτήν την πολυκατοικία. Κατάθεση ψυχής και συναισθήματος στο χαρτί.
Διαβάζοντας Το τρίτο λάθος” θα αναρωτηθείτε, “ποιος τελικά καθορίζει τη ζωή μας”; Στο τέλος την απάντηση θα την δώσετε μόνοι σας, να είστε σίγουροι γι’ αυτό.
“Η υποχρέωση είναι η εντονότερη μορφή ευθύνης”, γράφει, και παρακάτω υπάρχει και ένα ερώτημα:
“Μήπως η ευτυχία δε βρίσκεται τυχαία μπροστά μας, αλλά πηγάζει από γενετική προδιάθεση”;
Εξαιρετική γραφή, προσεκτική και εμπεριστατωμένη .΄΄Αθανασία Παπαδοπούλου-Συγγραφέας.
Αντιγράφω από το οπισθόφυλλο του βιβλίου:
΄΄Σ’ ένα διαμέρισμα στον τρίτο όροφο μιας αθηναικής πολυκατοικίας, τρείς ένοικοι αφήνουν το αποτύπωμά τους στα χρόνια της κρίσης. Η Ηβη κυνηγώντας το όνειρο, μακριά από την επαρχιακή πόλη της, καταλήγει δέσμια των διαθέσεων ενός σκοτεινού ανθρώπου. Ο Θοδωρής, στο απόγειο της οικονομικής καταξίωσης, βρίσκεται ποδοπατημένος από το τσουνάμι των οικονομικών εξελίξεων. Η Θάλεια, προδομένη από τον πρώτο και μοναδικό της έρωτα, επιλέγει να κρυφτεί μες στα σκουπίδια των επιθυμιών της, μέχρι τα βαθιά γεράματα. Το τρίτο λάθος έρχεται να ενώσει τις μοίρες τους. Η ψυχαναλυτική ματιά της Ειρήνης καθορίζει το μέλλον τους και η κοινωνιολογική οπτική ενός αγνώστου, γηραιού γείτονα, του Κλεόβουλου με το καλά κρυμμένο μυστικό, δικαιώνει το παρελθόν τους. Και το παρόν; Ποιό είναι τελικά το τρίτο λάθος που στιγματίζει τις ζωές μας; Πώς μας παρασέρνει στη δίνη του και πώς αποφεύγουμε την καταδικαστική απόφασή του; ΄΄
Ο συγγραφέας προσπάθησε να μας δείξει τα αόρατα νήματα που συνδέουν αυτούς τους ανθρώπους. Πώς, χωρίς πρόθεση, μπλέκει η μιά ζωή στην άλλη. Κι όλα αυτά με επόκεντρο ένα διαμέρισμα τρίτου ορόφου, στο κέντρο της Αθήνας, Σημείο αναφοράς από μια αστική ή μικροαστική Αθήνα που πιά δεν υφίσταται. Τίποτα δεν έχει μείνει ίδιο από την εποχή που η μονοκατοικία δόθηκε αντιπαροχή από τον κύριο Μιχάλη.
΄΄Οι μονοκατοικίες με τις μυρωδάτες λεμονιές και τις παθιασμένες, κόκκινες τριανταφυλλιές εκτόξευαν σαν σειρήνες το μεθυστικό τραγούδι τους σε κάθε περαστικό. Παραδόθηκαν αμαχητί στον εκσυγχρονισμό του μπετόν και τη μαζικοποίηση της κατασκευαστικής παραγωγής που προσέλκυσε χιλιάδες νέους εργάτες στην Αθήνα.
Οι υπηρέτριες και οι ψυχοκόρες ανέβηκαν απ’ τα υγρά υπόγεια και τα πλυσταριά, στα ειδικά διαμορφωμένα δωμάτια υπηρεσίας των ρετιρέ. Αρχισαν πλέον να ατενίζουν τον ορίζοντα της πόλης και να βυθίζουν το ανέτοιμο βλέμμα τους στο αβέβαιο μέλλον. Εκεί κάπου, ανάμεσα σε κουβάδες, λεκάνες κι απλωμένες μπουγάδες των ταρατσών κρέμονταν τα τσαλακωμένα άπλυτα της πολιτικά νικητήριας, ψυχικά ηττημένης, αστικής τάξης.
Οι κυρίες με τις βελούδινες παντόλφες και τις μεταξωτές εσάρπες σκέπαζαν τη μισή ντροπή, της συστέγασης με αγνώστους στο πολυκατοικιακό κοινόβιο, απλώνοντας τις λουλουδάτες τέντες τους για να απαγορεύσουν στον ήλιο να εισχωρήσει στη σκοτεινιά του παρελθόντος. Εγκαταλείπεται κι αυτό, όπως και τα πρόσφατα εθνικά βιώματα, ως αναχρονιστικό και παράταιρο΄΄.
Οι ήρωες του μυθιστορήματος συνθλίβονται από την ίδια τη ζωή, που εξακολουθεί να τραβά τον δρόμο της, αγνοώντας τα προσωπικά τους δράματα. Κάποιοι στο τέλος διασώζονται, αρπάζοντας ο ένας το χέρι του άλλου, έστω και την τελευταία στιγμή. Κάποιοι άλλοι όχι. Αγνοούν πως είναι αποτελέσματα της εποχής τους. Μιάς εποχής σκληρής που δεν προσφέρεται για επιπόλαιες θεωρήσεις, τη στιγμή που τις μεγάλες αποφάσεις τις παίρνουν άλλοι. Πολλές φορές πιστεύουμε ότι εμείς κάνουμε τις βασικές επιλογές της ζωής μας. ΄΄Τυχαίνει΄΄ να οδηγούμαστε εκεί, σαν προιόντα μιάς συγκεκριμένης εποχής, που διέπεται από συγκεκριμένες αρχές και κανόνες. Είμαστε τα αποτελέσματά της.
΄΄Ο Κλεόβουλος αποτελούσε εκλεκτό δείγμα όσων έζησαν το μεγαλύτερο μέρος της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας. Από τη σκοτεινή Κατοχή και τον αιματοβαμμένο Εμφύλιο μέχρι την ελπιδοφόρα μεταπολίτευση και την απότομη σύνθλιψη. Μικρό παιδί βίωσε την ανέχεια, το φόβο, τον πόνο της πατρικής απώλειας. Δραστήριος ενήλικας πάλεψε για ευπρόσωπη παρουσία και επαρκή συντήρηση της οικογένειάς του. Στο ηλικιακό λυκόφως οργίστηκε με την προσγείωση των πολιτικών υποσχέσεων και των εσφαλμένων οικονομικών ΄΄κατασκευών΄΄. Κάθε εποχή περιγραφόταν με τις δικές της ιδανικές, ολοσχερώς μοιρολατρικές θεωρίες. Η Ελλάδα πρόσκαιρα εξαφανισμένη κάτω από την ανυπέρβλητη ισχύ των γερμανικών στρατευμάτων, ν’ αποτελειώνεται με την άσκοπη, αδερφική διαμάχη. Η μεταπολεμική κοινωνία λιμοκτονούσα, να μη βρίσκει πουθενά ένα ΄΄στιβαρό΄΄ χέρι να την τραβήξει από το βούρκο. Ο μεταπολιτευτικός κομματικοδίαιτος εσμός που διαστρέβλωνε την αξιοπιστία της θεσμικής ενότητας κι απέτρεπε την ισόρροπη ανάπτυξη. Εσχάτως η κρίση και οι διεθνείς ή εγχώριοι συνωμότες που επιβουλεύονται την τίμια και αμόλυντη Ελλάδα στο πλαίσιο ενός ευρύτερου σχεδίου!΄΄
Ο Κωνσταντίνος Μανίκας έγραψε ένα έντιμο μυθιστόρημα που, ώρες-ώρες, υπονομεύει ο ίδιος, κινδυνεύοντας να στρέψει εναντίον του ένα μεγάλο του πλεονέκτημα σαν συγγραφέας. Χειρίζεται τα ελληνικά εξαιρετικά. Ισως καλύτερα από οποιονδήποτε άλλο Ελληνα συγγραφέα που έχω διαβάσει τον τελευταίο καιρό. Εχω την εντύπωση, όμως, ότι ηθελημένα ή μη, αυτό το πράγμα γίνεται μανιέρα. Ειδικά στους διαλόγους των ηρώων του, η χρήση αυτών των ελληνικών φαίνεται αφύσικη. Εχοντας περιγράψει, ας πούμε, την Ηβη σαν ένα κορίτσι που έρχεται από την επαρχία, ή τον Θοδωρή, σαν έναν άνθρωπο της πιάτσας, τα ελληνικά που τους βάζει να μιλάνε στο τελευταίο μέρος του βιβλίου, ακούγονται αφύσικα. Ενα κορίτσι από την επαρχία και ένας άνθρωπος σαν τον Θοδωρή δεν μιλάνε έτσι μεταξύ τους, σε έναν διάλογο που θέλει να φαίνεται φυσικός. Ελληνικά αυτού του επιπέδου ,πλέον, μόνο τα διαβάζουμε. Το μυθιστόρημα απαιτεί φυσικότητα, δεν είναι δοκίμιο.. Ετσι νομίζω, τουλάχιστον. Και επειδή ελληνικά αυτού του επιπέδου από συγγραφέα, σπάνια τα συναντάμε πιά, καλό είναι να γίνεται σωστή χρήση τους.
Για το βιβλίο έγραψαν:
΄΄Μέσα από «Το τρίτο λάθος», ο Κωνσταντίνος προσπαθεί και καταφέρνει με ιδιαίτερη επιτυχία ομολογώ, να μας κάνει να αναρωτηθούμε αν η ζωή που ο καθένας από εμάς ζει, είναι δική του επιλογή ή επιλογή άλλων. Μας βάζει στη διαδικασία να ψάξουμε μέσα μας για να ανακαλύψουμε τη δική μας αλήθεια και αν αυτή μας κάνει να αισθανόμαστε καλά.
Το λεξιλόγιο που χρησιμοποιεί σε ολόκληρο το έργο, σου δίνει την αίσθηση ενός καλοδουλεμένου υφαντού, με πολύ προσεγμένες λεπτομέρειες. Αυτό, κάνει το έργο μοναδικό και σε κάνει να σκέφτεσαι ότι ευτυχώς, υπάρχουν και έργα που κρατάνε ψηλά τη σημαία της ελληνικής γλώσσας, μιας γλώσσας τόσο πλούσιας και παράλληλα τόσο λησμονημένη στο πέρασμα των γενεών.΄΄Νίκος Ναούμης-Culture Point.gr
΄΄Βιβλίο λογοτεχνικά άρτιο, λεπτοδουλεμένο με σμίλη τεχνίτη υψηλής τεχνικής, ραφιναρισμένο σαν βυζαντινό ψηφιδωτό· δεν υπάρχει αμφιβολία ότι από λογοτεχνικής απόψεως ο Μανίκας έχει κάνει δουλειά, πολύ πάνω από τον μέσο όρο της νεοελληνικής λογοτεχνίας. Για όσους έχουν διαβάσει το πρώτο του βιβλίο, το Στην ψυχή του ηγεμόνα, τούτο θα τους φανεί αρκετά διαφορετικό, ίσως εξελιγμένο λογοτεχνικά και κυρίως χωρίς τις άμεσες δοκιμιακές αναφορές του πρώτου, αφού εδώ όλα τα υψηλά νοήματα που θέλει να δώσει ο συγγραφέας περνούν μέσα από την αφήγηση ή τους διαλόγους των ηρώων.΄΄ Αλεξία Κατσαβού-ologramma.art
΄΄Ο τρόπος γραφής του συγγραφέα ζωντανός και εκφραστικός. Τόσο παραστατικός που νόμιζα ότι θα μπορούσα και εγώ να ζώ μέσα σε αυτήν την πολυκατοικία. Κατάθεση ψυχής και συναισθήματος στο χαρτί.
Διαβάζοντας Το τρίτο λάθος” θα αναρωτηθείτε, “ποιος τελικά καθορίζει τη ζωή μας”; Στο τέλος την απάντηση θα την δώσετε μόνοι σας, να είστε σίγουροι γι’ αυτό.
“Η υποχρέωση είναι η εντονότερη μορφή ευθύνης”, γράφει, και παρακάτω υπάρχει και ένα ερώτημα:
“Μήπως η ευτυχία δε βρίσκεται τυχαία μπροστά μας, αλλά πηγάζει από γενετική προδιάθεση”;
Εξαιρετική γραφή, προσεκτική και εμπεριστατωμένη .΄΄Αθανασία Παπαδοπούλου-Συγγραφέας.
