Επειδή στην Ελλάδα ζούμε και η μνήμη δεν είναι κάτι που μας ξεχωρίζει σαν λαό - πόσο μάλλον η ιστορική μνήμη της νεώτερης ιστορίας μας- να πούμε μερικά λόγια για το ποιος ήταν ο Σπύρος Μουστακλής, το κεντρικό πρόσωπο του βιβλίου που θα παρουσιάσουμε σήμερα. Ο άνθρωπος που στη διάρκεια της δικτατορίας βασανίστηκε στο ΕΑΤ –ΕΣΑ για την δράση και τις ιδέες του. Και άλλοι βασανίστηκαν σε αυτό το κολαστήριο της χούντας. Όμως, τον Σπύρο Μουστακλή τον άφησαν για πάντα ανάπηρο. Τα βασανιστήρια που του έκαναν ήταν Μεσσαιωνικά. Ο Στ. Παττακός είχε αναφέρει κυνικά «Καλά του κάναμε. Να ησυχάσουμε. Η δύναμις επιβάλλεται δια παντός τρόπου. Ό,τι δε λύνεται, κόβεται. Σπαθί».
Αντιγράφω από την «Μηχανή του Χρόνου»:
“Θα σε κάνω να ακούς ΕΣΑ και να τρέμεις”. Αυτή ήταν η φράση με την οποία ο διαβόητος βασανιστής Αναστάσιος Σπανός, μπήκε στο κελί του ταγματάρχη Σπύρου Μουστακλή για να τον βασανίσει. Ο Μουστακλής ήταν από τους ελάχιστους στρατιωτικούς ο οποίος κατά τη διάρκεια της Δικτατορίας αντιστάθηκαν έμπρακτα. Συμμετείχε στο κίνημα του Ναυτικού ως ταγματάρχης. Η υπόθεση προδόθηκε με αποτέλεσμα να συλληφθεί στις 22 Μαΐου 1973. Φυλακίστηκε στα κρατητήρια του ΕΑΤ-ΕΣΑ (σημερινό Πάρκο Ελευθερίας), όπου βασανίστηκε για περισσότερες από 45 ημέρες. Τα βασανιστήρια που υπέστη ήταν μεσαιωνικά. Ένας από τους βασανιστές βάρδιας νόμιζε ότι ήταν καρατέγκα. Χτύπησε με μια κίνηση καράτε τον Μουστακλή και τον άφησε για πάντα ανάπηρο. Τα χτυπήματα του προκάλεσαν εγκεφαλική αιμορραγία. Παρά την δραματική κατάστασή του μεταφέρθηκε με καθυστέρηση πολλών ωρών στο 401 στρατιωτικό νοσοκομείο, με ψεύτικο όνομα “Μιχαηλίδης”. Οι βασανιστές του δήλωσαν ότι υπήρξε θύμα τροχαίου στον Ιππόδρομο. Από τα χτυπήματα προκλήθηκε ολική παράλυση των δεξιών του άνω και κάτω άκρων. Η γυναίκα του τον εντόπισε μετά από αγωνιώδη έρευνα 47 ημερών. Η Χριστίνα Μουστακλή ως ιατρός αντιλαμβάνεται ότι η ζωή του κρέμεται από μια κλωστή. Ζήτησε επειγόντως ιατρικό συμβούλιο, αλλά πέτυχε το ακριβώς αντίθετο: τον πλήρη αποκλεισμό του Μουστακλή από τους οικείους του. poster Δείτε την μαρτυρία του ταγματάρχη στη μοναδική του εμφάνιση στην τηλεόραση. Στο πλευρό του χρέη “μεταφραστή” εκτελεί ο συγκρατούμενός του αξιωματικός της αεροπορίας Τάσος Μήνης, ο οποίος βασανίστηκε στα ίδια κρατητήρια για 111 ημέρες. Ο Μουστακλής νοσηλεύτηκε αργότερα στο ΚΑΤ, όπου υποβλήθηκε σε φυσικοθεραπείες. Κατάφερε να πατήσει στα πόδια του και να περπατήσει με δυσκολία. Όμως η ομιλία του δεν επανήλθε. Ο Σπύρος Μουστακλής βασανίστηκε από την Χούντα των Συνταγματαρχών. Από τα χτυπήματα προκλήθηκε ολική παράλυση των δεξιών του άνω και κάτω άκρων. Πέθανε στις 28 Απριλίου 1986. Μετά το θάνατό του, δόθηκε τιμητικά ο βαθμός του Αντιστράτηγου και το όνομά του στο κέντρο νεοσυλλέκτων του Μεσολογγίου (2/39 Σύνταγμα Ευζώνων) που είναι ο τόπος της καταγωγής του. Προτομή του έχει ανεγερθεί στα πρώην κρατητήρια του ΕΑΤ-ΕΣΑ στο πάρκο Ελευθερίας στην Αθήνα. ΄΄
Από το 1986 και τον θάνατο του, απ’ όσο γνωρίζω, δεν έχει υπάρξει κάποια άλλη έκδοση, κάποιο άλλο βιβλίο, που να ασχολήθηκε με την ιστορία εκείνης της εποχής, και ιδιαίτερα με την ιστορία του Σπύρου Μουστακλή. Θα περίμενε κανείς ότι για έναν άνθρωπο που έδωσε κυριολεκτικά τη ζωή του για τη Δημοκρατία, όλο και κάτι παραπάνω να είχε γραφτεί, όλο και κάποιος να ασχολιόταν περισσότερο με αυτή την ΄΄μαύρη΄΄ περίοδο της νεώτερης ιστορίας μας. Αυτό το κενό ήρθε να καλύψει το βιβλίο που έγραψε η κυρία Χριστίνα Δημητρακάκη- Μουστακλή.
Όπως γράφει η ίδια στο οπισθόφυλλο της έκδοσης ΄΄Σπύρος Μουστακλής-Ενας ελεύθερος πολιορκημένος΄΄:
Έγραψα αυτό το βιβλίο με σκοπό να αποτελέσει βασικό εργαλείο για μελέτη και έμπνευση στους νεώτερους αλλά και για να μην ξεχνάμε οι παλιότεροι. Καθώς πλησίαζε η ώρα της οριστικής έκδοσης τόλμησα να εμπλουτίσω αυτόν τον βιογραφικό τόμο με περισσότερα ντοκουμέντα-επιστολές, τηλεγραφήματα, πρωτοσέλιδα εφημερίδων, ποιήματα, έργα τέχνης, φωτογραφίες κ.λ.π.-που θα προσδίδουν ένα χαρακτήρα πιο΄΄προσωποπαγή΄΄.
Μέσα από αυτό το ΄΄καλειδοσκόπιο΄΄θέλησα να ενώσω τη φωνή μου με αυτές των ανθρώπων που γνώρισαν και έζησαν τον Σπύρο Μουστακλή επιδιώκοντας ΄΄να ξανακουστεί΄΄ η δική του φωνή΄΄.
Και έχει απόλυτο δίκιο: Σε αυτήν την βιογραφία του συζύγου της, κατάφερε να συζεύξει τις δύο όψεις του ίδιου νομίσματος: Πρώτον να περιγράψει την ιστορία μέσα από την προσωπική της ματιά, αφού φυσικά τα έζησε από πρώτο χέρι, και δεύτερον κατάφερε να συγκεντρώσει όλα αυτά τα ντοκουμέντα που αναφέρει , έτσι ώστε το βιβλίο της να επέχει θέση ντοκουμέντου, σε ότι αφορά την εποχή και το πρόσωπο του Σπύρου Μουστακλή. Με άλλα λογια, κατάφερε να είναι τόσο υποκειμενικό, όσο είναι φυσικό να είναι για μιά γυναίκα που την συνδέει με τον βιογραφούμενο μιά σχέση ζωής, και από την άλλη κατάφερε να είναι τόσο αντικειμενικό, όσο της επιτρέπουν όλα αυτά που γράφτηκαν στις εφημερίδες της εποχής, τις επιστολές , που πολλές φορές δεν έχουν δεί μέχρι τώρα το φώς της δημοσιότητας, οι μαρτυρίες ανθρώπων , επωνύμων και μη, που έζησαν και αυτοί όλα αυτά τα γεγονότα απόπρώτο χέρι. Και είναι σημαντικό που υπάρχουν αυτές οι καταγραφές, γιατί καθώς τα χρόνια περνάνε, πολλοί από αυτούς δεν υπάρχουν πιά ανάμεσά μας.
΄΄Και έτσι οι ΄΄αποφασίζομεν και διατάσσομεν΄΄, εν μία νυκτί, τύλιξαν σε μια κόλλα χατί, κατά το κοινώς λεγόμενο, χιλιάδες πατριώτες και γέμισαν οι φυλακές, τα αστυνομικά τμήματα, τα ξερονήσια, τα χωριά κλπ. Εσβησαν μ’ ένα σφουγγάρι αγώνες, πολέμους, ιδεολογίες πολλών χρόνων, τιμημένους ένδοξους πατριώτες, γιατί αυτοί ήταν άκαπνοι, γιατί αυτοί δεν πήγαν στην πρώτη γραμμά, γιατί αυτοί δεν πολέμησαν εχθρό, αλλά έμειναν στα μετόπισθεν έχοντας άλλου είδους αλισβερίσια μαζί του. Γιατί αυτοί δεν μπορούσαν να βλέπουν τα χρυσά παράσημα ανδρείας. Τους έτρωγε σαν σαράκι.
Κατά τα άλλα, το αδίκημά τους ήταν ΄΄στιγμιαίο΄΄. Γιατί αυτοί στιγμιαία διέγραψαν αγωνιστές και πολέμους και ιστορίες εθνικές χρόνων. Τα επτά χρόνια έγιναν μία στιγμή.
Και μέσα σε μια νύχτα χάθηκαν όνειρα, καριέρες, ζωές- γιατί; Και έγινε το πάνω κάτω, χάσαμε το παν, τους κόπους μας, τη ζωή και τη χαρά.
Και ύστερα; Τι έγινε ύστερα; Επέπλεαν οι φελλοί- η φυσική το λέει- λόγω ειδικού βάρους. ...Και έτσι έμειναν στον βυθό και στην αφάνεια οι σεμνοί, οι νουνεχείς, οι σοβαροί, σηλαδή αυτοί που βάραιναν από κάθε πλευρά.
Ξέρει να θρηνεί αυτή η χώρα με τον πλέον οδυνηρό τρόπο, ξέρει να περιγράφει και να καταγράφει, εξού και η γέννηση της τραγωδίας, αλλά ταυτόχρονα όλος αυτός ο θρήνος δίνει τη θέση του στη λήθη. Ναί, ξεχνάει εύκολα και, όπως το λέει ο λαός, ΄΄κάθε θαύμα τρείς ημέρες , το πολύ και τέσσερεις΄΄. Και στην αυτοκαταστροφή- δεν ξέρω αν ρέπει προς αυτή, δεν είμαι ειδική- η ιστορία, η μυθολογία έχει τόσες αναφορές. Ο Κρόνος τρώει τα παιδιά του.
Ενώ παράλληλα στην ιατρική η άποψη ότι ΄΄το δε προνοείν και προλαμβάνειν κρειττόν εστίν του θεραπεύειν΄΄ αύρισκε και βρίσκει τη μεγαλύτερη καταξίωσή της.
΄΄Οπου και να ταξιδέψω η Ελλάδα με πληγώνει΄΄, έγραψε ο Γ. Σεφέρης. Και εμάς η Ελλάδα δεν μας πλήγωσε απλά. Μας θανάτωσε.
Στην πανάρχαιη, υπέρλαμπρη , υπερένδοξη ιστορία της πατρίδας μας δεν έλλειψαν οι εφιάλτες, οι κερκόπορτες΄΄.
Εδώ μιλάει η γυναίκα, η μητέρα, η σύντροφος. Που μπορεί, και δικαιούται, να είναι όσο υποκειμενική και όσο συναισθηματική θέλει. Για την δική της ζωή πρόκειται,
για τη ζωή που έζησε δίπλα στον Σπύρο Μουστακλή.
Όπως είπε η ίδια σε μιά συνέντευξή της στην Πέννυ Κροντηρά:
΄΄ Η δικαίωση του αγώνα του Σπύρου Μουστακλή ήλθε μόνο μέσω της αγάπης του κόσμου. «Σε πολλά μέρη τον τίμησαν δίνοντας το όνομά του σε πλατείες, φιλοτεχνώντας την προτομή του και ανακηρύσσοντάς τον επίτιμο δημότη. Στο όνομά του υπάρχουν οδοί στην Πυλαία Θεσσαλονίκης, στην Καλαμαριά, στα Χανιά και το Ηράκλειο Κρήτης, στο Ίλιον, στη Λυκόβρυση, στο Αιγάλεω της Αθήνας κ.α. Το όνομά του δόθηκε στο στρατόπεδο-κέντρο νεοσυλλέκτων του Μεσολογγίου (Σύνταγμα Πεζικού). Προτομή του έχει αναγερθεί στα πρώην κρατητήρια του ΕΑΤ/ΣΑ (σήμερα πάρκο Ελευθερίας) στην Αθήνα κ.α. Με την πτώση της Χούντας ξεκίνησαν τα στρατοδικεία. Είδαμε τους βασανιστές που ήταν απαθέστατοι και επιθετικοί. Δεν περίσσεψε ούτε μία συγνώμη από έναν. Ο Στ. Παττακός είχε αναφέρει κυνικά «Καλά του κάναμε. Να ησυχάσουμε. Η δύναμις επιβάλλεται δια παντός τρόπου. Ό,τι δε λύνεται, κόβεται. Σπαθί».
Ο Σπύρος Μουστακλής πέθανε από έμφραγμα στις 28 Απριλίου 1986 σε ηλικία 60 ετών, με βεβαρυμμένο ιστορικό υγείας. «Τώρα κοιτώντας πίσω λέω τόσα φοβερά πράγματα που πέρασα μόνη με το παιδί μου. Ευτυχώς που δεν ζουν σήμερα οι αγωνιστές να δουν την οικονομική δικτατορία που μας έχει επιβληθεί.»
Από την άλλη, το γεγονός ότι είχε την ψυχραιμία και την συγκέντρωση να μαζέψει όλα αυτά τα ντοκουμέντα , τις επιστολές, τα δημοσιεύματα του τύπου, τις μαρτυρίες άλλων, τις φωτογραφίες που συνοδεύουν την παρούσα έκδοση, δίνουν στο βιβλίο της τον χαρακτήρα του ιστορικού βιβλίου. Μιάς βιογραφίας που στηρίζεται και γράφτηκε για να μην ξεχαστεί μιά συγκεκριμένη περίοδος της νεώτερης ιστορίας μας και ο αγώνας ενός συγκεκριμένου ανθρώπου. Ενός ανθρώπου που έδωσε τον εαυτό του στον αγώνα για τη Δημοκρατία και δεν ζήτησε τίποτα ως αντάλλαγμα. Το μόνο σίγουρο είναι ότι σε αυτό το βιβλίο ΄΄θα ακουμπήσει΄΄ όποιος θελήσει να γράψει στο μέλλον ένα βιβλίο για τον Σπύρο Μουστακλή και τα βασανιστήρια της χούντας.
Είναι χαρακτηριστικό κάτι που έγραψε τότε ο Σπύρος Μουστακλής, όταν συνελήφθη για πρώτη φορά:
΄΄Απετάχθην ως δημοκρατικός
Συνελήφθην ως δεξιός
Και εξορίζομαι ως κομμουνιστής΄΄.
Μέσα σε αυτές τις τρείς γραμμές , νομίζω,ότι εμπεριέχεται η νεώτερη, η μεταπολεμική ιστορία της Ελλάδας.
Για το βιβλίο έγραψαν:
΄΄ Επειτα από 47 χρόνια σιωπής και μη ηχηρής δράσης, όσες και οι ημέρες που έκανε να τον εντοπίσει, η χήρα πλέον του Σπύρου Μουστακλή (έφυγε από τη ζωή 28 Απριλίου του 1986), έγραψε τα πάντα στο βιβλίο «Σπύρος Μουστακλής – Ενας Ελεύθερος Πολιορκημένος» που κυκλοφόρησε μόλις από τις εκδόσεις Λειμών. Ωστόσο, πέρα από την αυστηρή συλλογή, εξέταση και αντιπαράθεση όλων των γεγονότων που σημάδεψαν τη ζωή και δράση του συντρόφου της, η Χριστίνα Δημητρακάκη-Μουστακλή κάνει παράλληλα κάτι εξίσου σπουδαίο: δεν προσεγγίζει τον λόγο της μόνο ως σύντροφος ενός ήρωα, αλλά «ξεγυμνώνει» όσες δήθεν ιστορικές (ειδικά από τη μεριά των αναθεωρητών της Ιστορίας) αλήθειες ακούγονται κατά καιρούς περί ενός «δημοκρατικού καθεστώτος του Γεωργίου Παπαδοπούλου και του Δημήτρη Ιωαννίδη», αναδεικνύοντας όλες τις πλευρές του αυταρχικού και φασιστικού του «προσώπου». Δυστυχώς, ο ίδιος ο Σπύρος Μουστακλής δεν μπόρεσε ποτέ να μιλήσει με λέξεις για όσα συνέβαιναν τότε. Τώρα όμως το κάνει η σύντροφός του. Που ξεκινά από τα αίτια της χούντας, περνάει στους πρωταγωνιστές της, εκθέτει τους «γιατρούς» που επέβλεπαν τα βασανιστήρια, μιλάει με ντοκουμέντα και αναδεικνύει την πραγματική Ιστορία, παύοντας πλέον η ίδια να είναι «σιωπηλή μάρτυρας». Νόρα Ράλλη- Εφημερίδα των Συντακτών.
Αντιγράφω από την «Μηχανή του Χρόνου»:
“Θα σε κάνω να ακούς ΕΣΑ και να τρέμεις”. Αυτή ήταν η φράση με την οποία ο διαβόητος βασανιστής Αναστάσιος Σπανός, μπήκε στο κελί του ταγματάρχη Σπύρου Μουστακλή για να τον βασανίσει. Ο Μουστακλής ήταν από τους ελάχιστους στρατιωτικούς ο οποίος κατά τη διάρκεια της Δικτατορίας αντιστάθηκαν έμπρακτα. Συμμετείχε στο κίνημα του Ναυτικού ως ταγματάρχης. Η υπόθεση προδόθηκε με αποτέλεσμα να συλληφθεί στις 22 Μαΐου 1973. Φυλακίστηκε στα κρατητήρια του ΕΑΤ-ΕΣΑ (σημερινό Πάρκο Ελευθερίας), όπου βασανίστηκε για περισσότερες από 45 ημέρες. Τα βασανιστήρια που υπέστη ήταν μεσαιωνικά. Ένας από τους βασανιστές βάρδιας νόμιζε ότι ήταν καρατέγκα. Χτύπησε με μια κίνηση καράτε τον Μουστακλή και τον άφησε για πάντα ανάπηρο. Τα χτυπήματα του προκάλεσαν εγκεφαλική αιμορραγία. Παρά την δραματική κατάστασή του μεταφέρθηκε με καθυστέρηση πολλών ωρών στο 401 στρατιωτικό νοσοκομείο, με ψεύτικο όνομα “Μιχαηλίδης”. Οι βασανιστές του δήλωσαν ότι υπήρξε θύμα τροχαίου στον Ιππόδρομο. Από τα χτυπήματα προκλήθηκε ολική παράλυση των δεξιών του άνω και κάτω άκρων. Η γυναίκα του τον εντόπισε μετά από αγωνιώδη έρευνα 47 ημερών. Η Χριστίνα Μουστακλή ως ιατρός αντιλαμβάνεται ότι η ζωή του κρέμεται από μια κλωστή. Ζήτησε επειγόντως ιατρικό συμβούλιο, αλλά πέτυχε το ακριβώς αντίθετο: τον πλήρη αποκλεισμό του Μουστακλή από τους οικείους του. poster Δείτε την μαρτυρία του ταγματάρχη στη μοναδική του εμφάνιση στην τηλεόραση. Στο πλευρό του χρέη “μεταφραστή” εκτελεί ο συγκρατούμενός του αξιωματικός της αεροπορίας Τάσος Μήνης, ο οποίος βασανίστηκε στα ίδια κρατητήρια για 111 ημέρες. Ο Μουστακλής νοσηλεύτηκε αργότερα στο ΚΑΤ, όπου υποβλήθηκε σε φυσικοθεραπείες. Κατάφερε να πατήσει στα πόδια του και να περπατήσει με δυσκολία. Όμως η ομιλία του δεν επανήλθε. Ο Σπύρος Μουστακλής βασανίστηκε από την Χούντα των Συνταγματαρχών. Από τα χτυπήματα προκλήθηκε ολική παράλυση των δεξιών του άνω και κάτω άκρων. Πέθανε στις 28 Απριλίου 1986. Μετά το θάνατό του, δόθηκε τιμητικά ο βαθμός του Αντιστράτηγου και το όνομά του στο κέντρο νεοσυλλέκτων του Μεσολογγίου (2/39 Σύνταγμα Ευζώνων) που είναι ο τόπος της καταγωγής του. Προτομή του έχει ανεγερθεί στα πρώην κρατητήρια του ΕΑΤ-ΕΣΑ στο πάρκο Ελευθερίας στην Αθήνα. ΄΄
Από το 1986 και τον θάνατο του, απ’ όσο γνωρίζω, δεν έχει υπάρξει κάποια άλλη έκδοση, κάποιο άλλο βιβλίο, που να ασχολήθηκε με την ιστορία εκείνης της εποχής, και ιδιαίτερα με την ιστορία του Σπύρου Μουστακλή. Θα περίμενε κανείς ότι για έναν άνθρωπο που έδωσε κυριολεκτικά τη ζωή του για τη Δημοκρατία, όλο και κάτι παραπάνω να είχε γραφτεί, όλο και κάποιος να ασχολιόταν περισσότερο με αυτή την ΄΄μαύρη΄΄ περίοδο της νεώτερης ιστορίας μας. Αυτό το κενό ήρθε να καλύψει το βιβλίο που έγραψε η κυρία Χριστίνα Δημητρακάκη- Μουστακλή.
Όπως γράφει η ίδια στο οπισθόφυλλο της έκδοσης ΄΄Σπύρος Μουστακλής-Ενας ελεύθερος πολιορκημένος΄΄:
Έγραψα αυτό το βιβλίο με σκοπό να αποτελέσει βασικό εργαλείο για μελέτη και έμπνευση στους νεώτερους αλλά και για να μην ξεχνάμε οι παλιότεροι. Καθώς πλησίαζε η ώρα της οριστικής έκδοσης τόλμησα να εμπλουτίσω αυτόν τον βιογραφικό τόμο με περισσότερα ντοκουμέντα-επιστολές, τηλεγραφήματα, πρωτοσέλιδα εφημερίδων, ποιήματα, έργα τέχνης, φωτογραφίες κ.λ.π.-που θα προσδίδουν ένα χαρακτήρα πιο΄΄προσωποπαγή΄΄.
Μέσα από αυτό το ΄΄καλειδοσκόπιο΄΄θέλησα να ενώσω τη φωνή μου με αυτές των ανθρώπων που γνώρισαν και έζησαν τον Σπύρο Μουστακλή επιδιώκοντας ΄΄να ξανακουστεί΄΄ η δική του φωνή΄΄.
Και έχει απόλυτο δίκιο: Σε αυτήν την βιογραφία του συζύγου της, κατάφερε να συζεύξει τις δύο όψεις του ίδιου νομίσματος: Πρώτον να περιγράψει την ιστορία μέσα από την προσωπική της ματιά, αφού φυσικά τα έζησε από πρώτο χέρι, και δεύτερον κατάφερε να συγκεντρώσει όλα αυτά τα ντοκουμέντα που αναφέρει , έτσι ώστε το βιβλίο της να επέχει θέση ντοκουμέντου, σε ότι αφορά την εποχή και το πρόσωπο του Σπύρου Μουστακλή. Με άλλα λογια, κατάφερε να είναι τόσο υποκειμενικό, όσο είναι φυσικό να είναι για μιά γυναίκα που την συνδέει με τον βιογραφούμενο μιά σχέση ζωής, και από την άλλη κατάφερε να είναι τόσο αντικειμενικό, όσο της επιτρέπουν όλα αυτά που γράφτηκαν στις εφημερίδες της εποχής, τις επιστολές , που πολλές φορές δεν έχουν δεί μέχρι τώρα το φώς της δημοσιότητας, οι μαρτυρίες ανθρώπων , επωνύμων και μη, που έζησαν και αυτοί όλα αυτά τα γεγονότα απόπρώτο χέρι. Και είναι σημαντικό που υπάρχουν αυτές οι καταγραφές, γιατί καθώς τα χρόνια περνάνε, πολλοί από αυτούς δεν υπάρχουν πιά ανάμεσά μας.
΄΄Και έτσι οι ΄΄αποφασίζομεν και διατάσσομεν΄΄, εν μία νυκτί, τύλιξαν σε μια κόλλα χατί, κατά το κοινώς λεγόμενο, χιλιάδες πατριώτες και γέμισαν οι φυλακές, τα αστυνομικά τμήματα, τα ξερονήσια, τα χωριά κλπ. Εσβησαν μ’ ένα σφουγγάρι αγώνες, πολέμους, ιδεολογίες πολλών χρόνων, τιμημένους ένδοξους πατριώτες, γιατί αυτοί ήταν άκαπνοι, γιατί αυτοί δεν πήγαν στην πρώτη γραμμά, γιατί αυτοί δεν πολέμησαν εχθρό, αλλά έμειναν στα μετόπισθεν έχοντας άλλου είδους αλισβερίσια μαζί του. Γιατί αυτοί δεν μπορούσαν να βλέπουν τα χρυσά παράσημα ανδρείας. Τους έτρωγε σαν σαράκι.
Κατά τα άλλα, το αδίκημά τους ήταν ΄΄στιγμιαίο΄΄. Γιατί αυτοί στιγμιαία διέγραψαν αγωνιστές και πολέμους και ιστορίες εθνικές χρόνων. Τα επτά χρόνια έγιναν μία στιγμή.
Και μέσα σε μια νύχτα χάθηκαν όνειρα, καριέρες, ζωές- γιατί; Και έγινε το πάνω κάτω, χάσαμε το παν, τους κόπους μας, τη ζωή και τη χαρά.
Και ύστερα; Τι έγινε ύστερα; Επέπλεαν οι φελλοί- η φυσική το λέει- λόγω ειδικού βάρους. ...Και έτσι έμειναν στον βυθό και στην αφάνεια οι σεμνοί, οι νουνεχείς, οι σοβαροί, σηλαδή αυτοί που βάραιναν από κάθε πλευρά.
Ξέρει να θρηνεί αυτή η χώρα με τον πλέον οδυνηρό τρόπο, ξέρει να περιγράφει και να καταγράφει, εξού και η γέννηση της τραγωδίας, αλλά ταυτόχρονα όλος αυτός ο θρήνος δίνει τη θέση του στη λήθη. Ναί, ξεχνάει εύκολα και, όπως το λέει ο λαός, ΄΄κάθε θαύμα τρείς ημέρες , το πολύ και τέσσερεις΄΄. Και στην αυτοκαταστροφή- δεν ξέρω αν ρέπει προς αυτή, δεν είμαι ειδική- η ιστορία, η μυθολογία έχει τόσες αναφορές. Ο Κρόνος τρώει τα παιδιά του.
Ενώ παράλληλα στην ιατρική η άποψη ότι ΄΄το δε προνοείν και προλαμβάνειν κρειττόν εστίν του θεραπεύειν΄΄ αύρισκε και βρίσκει τη μεγαλύτερη καταξίωσή της.
΄΄Οπου και να ταξιδέψω η Ελλάδα με πληγώνει΄΄, έγραψε ο Γ. Σεφέρης. Και εμάς η Ελλάδα δεν μας πλήγωσε απλά. Μας θανάτωσε.
Στην πανάρχαιη, υπέρλαμπρη , υπερένδοξη ιστορία της πατρίδας μας δεν έλλειψαν οι εφιάλτες, οι κερκόπορτες΄΄.
Εδώ μιλάει η γυναίκα, η μητέρα, η σύντροφος. Που μπορεί, και δικαιούται, να είναι όσο υποκειμενική και όσο συναισθηματική θέλει. Για την δική της ζωή πρόκειται,
για τη ζωή που έζησε δίπλα στον Σπύρο Μουστακλή.
Όπως είπε η ίδια σε μιά συνέντευξή της στην Πέννυ Κροντηρά:
΄΄ Η δικαίωση του αγώνα του Σπύρου Μουστακλή ήλθε μόνο μέσω της αγάπης του κόσμου. «Σε πολλά μέρη τον τίμησαν δίνοντας το όνομά του σε πλατείες, φιλοτεχνώντας την προτομή του και ανακηρύσσοντάς τον επίτιμο δημότη. Στο όνομά του υπάρχουν οδοί στην Πυλαία Θεσσαλονίκης, στην Καλαμαριά, στα Χανιά και το Ηράκλειο Κρήτης, στο Ίλιον, στη Λυκόβρυση, στο Αιγάλεω της Αθήνας κ.α. Το όνομά του δόθηκε στο στρατόπεδο-κέντρο νεοσυλλέκτων του Μεσολογγίου (Σύνταγμα Πεζικού). Προτομή του έχει αναγερθεί στα πρώην κρατητήρια του ΕΑΤ/ΣΑ (σήμερα πάρκο Ελευθερίας) στην Αθήνα κ.α. Με την πτώση της Χούντας ξεκίνησαν τα στρατοδικεία. Είδαμε τους βασανιστές που ήταν απαθέστατοι και επιθετικοί. Δεν περίσσεψε ούτε μία συγνώμη από έναν. Ο Στ. Παττακός είχε αναφέρει κυνικά «Καλά του κάναμε. Να ησυχάσουμε. Η δύναμις επιβάλλεται δια παντός τρόπου. Ό,τι δε λύνεται, κόβεται. Σπαθί».
Ο Σπύρος Μουστακλής πέθανε από έμφραγμα στις 28 Απριλίου 1986 σε ηλικία 60 ετών, με βεβαρυμμένο ιστορικό υγείας. «Τώρα κοιτώντας πίσω λέω τόσα φοβερά πράγματα που πέρασα μόνη με το παιδί μου. Ευτυχώς που δεν ζουν σήμερα οι αγωνιστές να δουν την οικονομική δικτατορία που μας έχει επιβληθεί.»
Από την άλλη, το γεγονός ότι είχε την ψυχραιμία και την συγκέντρωση να μαζέψει όλα αυτά τα ντοκουμέντα , τις επιστολές, τα δημοσιεύματα του τύπου, τις μαρτυρίες άλλων, τις φωτογραφίες που συνοδεύουν την παρούσα έκδοση, δίνουν στο βιβλίο της τον χαρακτήρα του ιστορικού βιβλίου. Μιάς βιογραφίας που στηρίζεται και γράφτηκε για να μην ξεχαστεί μιά συγκεκριμένη περίοδος της νεώτερης ιστορίας μας και ο αγώνας ενός συγκεκριμένου ανθρώπου. Ενός ανθρώπου που έδωσε τον εαυτό του στον αγώνα για τη Δημοκρατία και δεν ζήτησε τίποτα ως αντάλλαγμα. Το μόνο σίγουρο είναι ότι σε αυτό το βιβλίο ΄΄θα ακουμπήσει΄΄ όποιος θελήσει να γράψει στο μέλλον ένα βιβλίο για τον Σπύρο Μουστακλή και τα βασανιστήρια της χούντας.
Είναι χαρακτηριστικό κάτι που έγραψε τότε ο Σπύρος Μουστακλής, όταν συνελήφθη για πρώτη φορά:
΄΄Απετάχθην ως δημοκρατικός
Συνελήφθην ως δεξιός
Και εξορίζομαι ως κομμουνιστής΄΄.
Μέσα σε αυτές τις τρείς γραμμές , νομίζω,ότι εμπεριέχεται η νεώτερη, η μεταπολεμική ιστορία της Ελλάδας.
Για το βιβλίο έγραψαν:
΄΄ Επειτα από 47 χρόνια σιωπής και μη ηχηρής δράσης, όσες και οι ημέρες που έκανε να τον εντοπίσει, η χήρα πλέον του Σπύρου Μουστακλή (έφυγε από τη ζωή 28 Απριλίου του 1986), έγραψε τα πάντα στο βιβλίο «Σπύρος Μουστακλής – Ενας Ελεύθερος Πολιορκημένος» που κυκλοφόρησε μόλις από τις εκδόσεις Λειμών. Ωστόσο, πέρα από την αυστηρή συλλογή, εξέταση και αντιπαράθεση όλων των γεγονότων που σημάδεψαν τη ζωή και δράση του συντρόφου της, η Χριστίνα Δημητρακάκη-Μουστακλή κάνει παράλληλα κάτι εξίσου σπουδαίο: δεν προσεγγίζει τον λόγο της μόνο ως σύντροφος ενός ήρωα, αλλά «ξεγυμνώνει» όσες δήθεν ιστορικές (ειδικά από τη μεριά των αναθεωρητών της Ιστορίας) αλήθειες ακούγονται κατά καιρούς περί ενός «δημοκρατικού καθεστώτος του Γεωργίου Παπαδοπούλου και του Δημήτρη Ιωαννίδη», αναδεικνύοντας όλες τις πλευρές του αυταρχικού και φασιστικού του «προσώπου». Δυστυχώς, ο ίδιος ο Σπύρος Μουστακλής δεν μπόρεσε ποτέ να μιλήσει με λέξεις για όσα συνέβαιναν τότε. Τώρα όμως το κάνει η σύντροφός του. Που ξεκινά από τα αίτια της χούντας, περνάει στους πρωταγωνιστές της, εκθέτει τους «γιατρούς» που επέβλεπαν τα βασανιστήρια, μιλάει με ντοκουμέντα και αναδεικνύει την πραγματική Ιστορία, παύοντας πλέον η ίδια να είναι «σιωπηλή μάρτυρας». Νόρα Ράλλη- Εφημερίδα των Συντακτών.
