΄΄Οι τρείς ζωές του Γιόζεφ Κλάιν΄΄ είναι ένα μυθιστόρημα με χαρακτήρα. Διαβάζοντάς το, έτσι τουλάχιστον μου φάνηκε εμένα, υπάρχει ένα χρώμα που καλύπτει αυτά που γράφει η συγγραφέας, και αυτό το χρώμα είναι το γκρίζο. Πρόκειται για τη ζωή του Γιόζεφ Κλάιν, ενός Γερμανού που δεν ριζώνει πουθενά. Και δεν ριζώνει όχι γιατί είναι επιλογή του μόνο, αλλά, κυρίως, γιατί ζεί σε μιά εποχή που οι γενικότερες συνθήκες δεν το επιτρέπουν.
Η συγγραφέας ξεκινά την αφήγησή της από το τέλος, από το 1953 όταν ο ήρωάς της βρίσκεται εγκατεστημένος στην Κόστα Ρίκα. Από εκεί και πέρα, με συνεχή φλας-μπακ, μας διηγείται την ιστορία του.
Ο Γιόζεφ Κλάιν φεύγει από την πατρίδα του, την Γερμανία, το 1939, λίγο πριν ξεσπάσει ο πόλεμος. Βρίσκεται στη Νέα Υόρκη, όπου για να φτάσει και να εγκατασταθεί, περνάει όλα αυτά που περνούν οι μετανάστες από την Ευρώπη εκείνη την εποχή. Εχει φύγει από την Ευρώπη για να γλυτώσει όλο αυτό που βλέπει να έρχεται. Αφήνει πίσω του την οικογένεια του αδελφού του. Θέλει να ριζώσει στην Αμερική, να ζήσει μιά κανονική ζωή. Εχει ένα χόμπι: τον ραδιοερασιτεχνισμό. Ολο τον ελεύθερο χρόνο του τον αφιερώνει σε αυτόν. Αυτό, όμως , τελικά, δεν του βγαίνει σε καλό. Για να μπούμε στο κλίμα του βιβλίου, αντιγράφω από το οπισθόφυλλο:
΄΄Πριν από την εμπλοκή των Αμερικανών στον Β΄Παγκόσμιο πόλεμο, στους δρόμους της Νέας Υόρκης μαίνονται ταραχές, η πόλη θυμίζει καζάνι που βράζει. Αντισημιτικές και ρατσιστικές οργανώσεις πασχίζουν να κερδίσουν την εύνοια των μαζών. Γερμανοί εθνικιστές δοξάζουν τον Χίτλερ ως τον σωστό άνθρωπο στη σωστή στιγμή. Ο Γερμανός μετανάστης Γιόζεφ Κλάιν ζεί σχετικά ανεπηρέαστος από όλα αυτά. Ο δικός του κόσμος είναι οι πολυφυλετικοί δρόμοι του Χάρλεμ και το μεγάλο του πάθος ο ραδιοερασιτεχνισμός.Στις μπάντες των ραδιοερασιτεχνών γνωρίζει και τη Λόρεν, μιά νεαρή ακτιβίστρια που τρέφει μεγάλη συμπάθεια για τον ήσυχο Γερμανό.
Ομως, οι τεχνικές δεξιότητες του Γιόζεφ προσελκύουν την προσοχή ισχυρών ανδρών και, προτού προλάβει να καταλάβει τι ακριβώς συμβαίνει, ο Γιόζεφ είναι κιόλας ένα μικρό γρανάζι στον μηχανισμό της γερμανικής Στρατιωτικής Υπηρεσίας Πληροφοριών....Η περιπετειώδης πορεία του θα τον οδηγήσει αργότερα στην Αργεντινή και στην Κόστα Ρίκα, όπου θα έρθει αντιμέτωπος με το παρελθόν του΄΄.
Η προπολεμική Νέα Υόρκη είναι το μέρος που θα μπορούσε να ριζώσει ο Γιόζεφ Κλάιν. Του αρέσει το Χάρλεμ, του αρέσει η τζαζ, πάνω απ’ όλα όμως του αρέσει ο ραδιοερασιτεχνισμός. Οταν συναντά τη Λόρεν, καταλαβαίνει πως θα μπορούσε να ζήσει εκεί μαζί της. Ομως, οι Γερμανοί συμπατριώτες του που ζούν στη Νέα Υόρκη, τον μπλέκουν , χωρίς να το καταλάβει, στην κατασκοπεία.Αποτέλεσμα αυτού είναι να συλληφθεί και να απελαθεί από την Αμερική, σχεδόν αμέσως μετά τον πόλεμο, το 1949. Αφού, βέβαια, έχει περάσει τα χρόνια του πολέμου, στο Ελις Αιλαντ, που έχει διαμορφωθεί σε στρατόπεδο για τους Γερμανούς που ζούσαν στην Αμερική. Η επιστροφή του στην κατεστραμένη μεταπολεμική Γερμανία και στην οικογένεια του αδελφού του, τον κάνει να θέλει να φύγει από την Ευρώπη όσο γίνεται πιο γρήγορα. Δεν τον συνδέει πιά τίποτα με την πατρίδα του. Χρησιμοποιεί κάποιες γνωριμίες από την εποχή της Νέας Υόρκης και τον κύκλο των Γερμανών και φεύγει για την Αργεντινή, όπου μένει για λίγο στο Μπουένος Αιρες.
Αυτό που σχεδιάζει πάντα, σαν σύγχρονος Οδυσσέας,είναι πως θα επιστρέψει στη Νέα Υόρκη.
΄΄Οι τρείς ζωές του Γιόζεφ Κλάιν΄΄ είναι ένα μυθιστόρημα για τον άνθρωπο του 20ου αιώνα που βρέθηκε ξένος, πρόσφυγας και κυνηγημένος σε όποιο σημείο του πλανήτη κι αν βρισκόταν. Ο Γιόζεφ Κλάιν είναι ξένος στην Γερμανία, την πατρίδα του, τον θεωρούν ξένο στη Νέα Υόρκη, ξένος είναι και όταν βρίσκεται στην Αργεντινή. Ουσιαστικά, δεν φταίει ο ίδιος, αλλά είναι οι συνθήκες τέτοιες που οι άλλοι αποφασίζουν γι’ αυτόν. Ακόμα και στην Αμερική, όταν τον κλείνουν στο Ελις Αιλαντ που έχει γίνει στρατόπεδο στα χρόνια του πολέμου, αυτό γίνεται.
΄΄Υπάρχει εκείνη η μία και μοναδική φράση που δε θα ξεχάσει ποτέ του.΄΄Θα’πρεπε να σας χώσουν στα δικά σας, τα γερμανικά στρατόπεδα΄΄.
Κάθε φορά που σκεφτόταν τη φράση αυτή, συλλογιζόταν και όλα τα υπόλοιπα που είχε δεί εκείνο το απόγευμα. Το Εφ Μπι Αι τους είχε μεταφέρει κατά ομάδες από το νησί και τους είχε πάει στα κεντρικά γραφεία για μιά προβολή ταινίας. Μπορούσε να νιώσει πόσο σφιγμένο ήταν το πρόσωπό του, δεν κρατήθηκε και έκλεισε τα μάτια. Οταν τα άνοιξε κάποια στιγμή, οι κύριοι στη μεγάλη οθόνη έβγαιναν από την αποθήηκη με τα πτώματα, πιέζοντας μαντίλια στη μύτη και στο στόμα, με πείσμα στο βλέμμα τους. Ψίθυροι στην αίθουσα. Κάποιος είχε φωνάξει Heil Hitler κι είχαν ξεσπάσει γέλια, οι Αμερικανοί φρουροί αγνόησαν και τα δύο, το πρόσωπο του Ντέρζαμ μαρμαρωμένο. Αργότερα, στο φέρι μπότ, όταν έπλεαν μες στο κόκκινο σούρουπο προς το αριστοκρατικό κτίριο πάνω στο νερό, ο Ντέρζαμ είπε: ΄΄Και τη βροχή από βόμβες που έπεφταν στις πόλεις μας; Τα βουνά από πτώματα στους δρόμους μας; Αυτά δε μας τα δείχνουν βέβαια!΄΄
Αυτός ο Ντέρζαμ μπορούσε πράγματι να αγανακτεί ακόμα. Πίσω τους είπε κάποιος: ΄΄Ενα στρατόπεδο μπορεί να είναι κι έτσι λοιπόν!΄΄. Γύρισε και έκανε ένα νεύμα στον Αμερικανό στρατιώτη, σαφώς θέλοντας να δώσει την αίσθηση πως συννενοήθηκαν μεταξύ τους. Εκείνου τα μάτια, όμως, ήταν ψυχρά.: ΄΄Θα’πρεπε να σας χώσουν στα δικά σας, τα γερμανικά στρατόπεδα΄΄.
Το μυθιστόρημα της Ούλλα Λέντσε μιλάει για τους ανθρώπους που χωρίς να φταίνε οι ίδιοι, φορτώνονται το βάρος εκείνων που έκαναν οι συμπατριώτες τους. Μιλάει για τους ανθρώπους που, χωρίς να το θέλουν, βρίσκονται να ζούν σε εποχές που άλλαξαν τον κόσμο. Πού είναι θύματα της εποχής και τελικά βρίσκονται ξένοι παντού, απάτριδες, σε έναν κόσμο που αλλάζει. Οπως σημειώνει στην εισαγωγή του βιβλίου η συγγραφέας :΄΄Μεγάλο μέρος του βιβλίου βασίζεται στην ιστορία της ζωής του Γιόζεφ Κλάιν, αδελφού του παππού μου΄΄.
Ζώντας στην εποχή που ζούμε, με τους ανθρώπους να γίνονται πρόσφυγες και να εγκαταλείπουν τα σπίτια τους για να σωθούν, καταλαβαίνουμε, ίσως, καλύτερα από χθές, τους κύκλους που κάνει η ιστορία. Κυρίως, το πόσο εύκολα μπορεί κανείς να γίνει πρόσφυγας.
Η Ούλλα Λέντσε γεννήθηκε το 1973 στο Μενχενγκλάντμπαχ, σπούδασε μουσική και φιλοσοφία στην Κολωνία και σήμερα ζεί στο Βερολίνο. Εχει γράψει τέσσερα μυθιστορήματα και έχει τιμηθεί με πολλά βραβεία, μεταξύ άλλων, το 2016 με το Λογοτεχνικό Βραβείο του Πολιτιστικού Κύκλου της Γερμανικής Οικονομίας για το σύνολο του έργου της.
Η μετάφραση είναι της Πελαγίας Τσινάρη.
Για το βιβλίο έγραψαν:
΄΄Υπέροχο μυθιστόρημα που βλέπει την πραγματική Ιστορία υπό εξαιρετικά πρωτότυπη οπτική΄΄.New York Times of Books.
΄΄Πυκνό,, λακωνικό, εκθαμβωτικά ποιητικό΄΄ Tagesspiegel.
«Καλύτερα από κάθε συγγραφέα της γενιάς µας, η Ούλλα Λέντσε µπορεί να µεταφέρει στην αφήγησή της την ατµόσφαιρα και την ιδιοσυγκρασία µακρινών τόπων και των κατοίκων τους. Στις Τρεις ζωές του Γιόζεφ Κλάιν χρησιµοποιεί αυτήν της την ικανότητα για να επεξεργαστεί για πρώτη φορά ένα ιστορικό υλικό, και το αποτέλεσµα είναι εντυπωσιακό». Inger-Maria Mahlke.
΄΄Ένα μυθιστόρημα γύρω από την ενοχή, την ουδετερότητα και την αθωότητα από μια σύγχρονη Γερμανίδα συγγραφέα΄΄ Athens Voice
Η συγγραφέας ξεκινά την αφήγησή της από το τέλος, από το 1953 όταν ο ήρωάς της βρίσκεται εγκατεστημένος στην Κόστα Ρίκα. Από εκεί και πέρα, με συνεχή φλας-μπακ, μας διηγείται την ιστορία του.
Ο Γιόζεφ Κλάιν φεύγει από την πατρίδα του, την Γερμανία, το 1939, λίγο πριν ξεσπάσει ο πόλεμος. Βρίσκεται στη Νέα Υόρκη, όπου για να φτάσει και να εγκατασταθεί, περνάει όλα αυτά που περνούν οι μετανάστες από την Ευρώπη εκείνη την εποχή. Εχει φύγει από την Ευρώπη για να γλυτώσει όλο αυτό που βλέπει να έρχεται. Αφήνει πίσω του την οικογένεια του αδελφού του. Θέλει να ριζώσει στην Αμερική, να ζήσει μιά κανονική ζωή. Εχει ένα χόμπι: τον ραδιοερασιτεχνισμό. Ολο τον ελεύθερο χρόνο του τον αφιερώνει σε αυτόν. Αυτό, όμως , τελικά, δεν του βγαίνει σε καλό. Για να μπούμε στο κλίμα του βιβλίου, αντιγράφω από το οπισθόφυλλο:
΄΄Πριν από την εμπλοκή των Αμερικανών στον Β΄Παγκόσμιο πόλεμο, στους δρόμους της Νέας Υόρκης μαίνονται ταραχές, η πόλη θυμίζει καζάνι που βράζει. Αντισημιτικές και ρατσιστικές οργανώσεις πασχίζουν να κερδίσουν την εύνοια των μαζών. Γερμανοί εθνικιστές δοξάζουν τον Χίτλερ ως τον σωστό άνθρωπο στη σωστή στιγμή. Ο Γερμανός μετανάστης Γιόζεφ Κλάιν ζεί σχετικά ανεπηρέαστος από όλα αυτά. Ο δικός του κόσμος είναι οι πολυφυλετικοί δρόμοι του Χάρλεμ και το μεγάλο του πάθος ο ραδιοερασιτεχνισμός.Στις μπάντες των ραδιοερασιτεχνών γνωρίζει και τη Λόρεν, μιά νεαρή ακτιβίστρια που τρέφει μεγάλη συμπάθεια για τον ήσυχο Γερμανό.
Ομως, οι τεχνικές δεξιότητες του Γιόζεφ προσελκύουν την προσοχή ισχυρών ανδρών και, προτού προλάβει να καταλάβει τι ακριβώς συμβαίνει, ο Γιόζεφ είναι κιόλας ένα μικρό γρανάζι στον μηχανισμό της γερμανικής Στρατιωτικής Υπηρεσίας Πληροφοριών....Η περιπετειώδης πορεία του θα τον οδηγήσει αργότερα στην Αργεντινή και στην Κόστα Ρίκα, όπου θα έρθει αντιμέτωπος με το παρελθόν του΄΄.
Η προπολεμική Νέα Υόρκη είναι το μέρος που θα μπορούσε να ριζώσει ο Γιόζεφ Κλάιν. Του αρέσει το Χάρλεμ, του αρέσει η τζαζ, πάνω απ’ όλα όμως του αρέσει ο ραδιοερασιτεχνισμός. Οταν συναντά τη Λόρεν, καταλαβαίνει πως θα μπορούσε να ζήσει εκεί μαζί της. Ομως, οι Γερμανοί συμπατριώτες του που ζούν στη Νέα Υόρκη, τον μπλέκουν , χωρίς να το καταλάβει, στην κατασκοπεία.Αποτέλεσμα αυτού είναι να συλληφθεί και να απελαθεί από την Αμερική, σχεδόν αμέσως μετά τον πόλεμο, το 1949. Αφού, βέβαια, έχει περάσει τα χρόνια του πολέμου, στο Ελις Αιλαντ, που έχει διαμορφωθεί σε στρατόπεδο για τους Γερμανούς που ζούσαν στην Αμερική. Η επιστροφή του στην κατεστραμένη μεταπολεμική Γερμανία και στην οικογένεια του αδελφού του, τον κάνει να θέλει να φύγει από την Ευρώπη όσο γίνεται πιο γρήγορα. Δεν τον συνδέει πιά τίποτα με την πατρίδα του. Χρησιμοποιεί κάποιες γνωριμίες από την εποχή της Νέας Υόρκης και τον κύκλο των Γερμανών και φεύγει για την Αργεντινή, όπου μένει για λίγο στο Μπουένος Αιρες.
Αυτό που σχεδιάζει πάντα, σαν σύγχρονος Οδυσσέας,είναι πως θα επιστρέψει στη Νέα Υόρκη.
΄΄Οι τρείς ζωές του Γιόζεφ Κλάιν΄΄ είναι ένα μυθιστόρημα για τον άνθρωπο του 20ου αιώνα που βρέθηκε ξένος, πρόσφυγας και κυνηγημένος σε όποιο σημείο του πλανήτη κι αν βρισκόταν. Ο Γιόζεφ Κλάιν είναι ξένος στην Γερμανία, την πατρίδα του, τον θεωρούν ξένο στη Νέα Υόρκη, ξένος είναι και όταν βρίσκεται στην Αργεντινή. Ουσιαστικά, δεν φταίει ο ίδιος, αλλά είναι οι συνθήκες τέτοιες που οι άλλοι αποφασίζουν γι’ αυτόν. Ακόμα και στην Αμερική, όταν τον κλείνουν στο Ελις Αιλαντ που έχει γίνει στρατόπεδο στα χρόνια του πολέμου, αυτό γίνεται.
΄΄Υπάρχει εκείνη η μία και μοναδική φράση που δε θα ξεχάσει ποτέ του.΄΄Θα’πρεπε να σας χώσουν στα δικά σας, τα γερμανικά στρατόπεδα΄΄.
Κάθε φορά που σκεφτόταν τη φράση αυτή, συλλογιζόταν και όλα τα υπόλοιπα που είχε δεί εκείνο το απόγευμα. Το Εφ Μπι Αι τους είχε μεταφέρει κατά ομάδες από το νησί και τους είχε πάει στα κεντρικά γραφεία για μιά προβολή ταινίας. Μπορούσε να νιώσει πόσο σφιγμένο ήταν το πρόσωπό του, δεν κρατήθηκε και έκλεισε τα μάτια. Οταν τα άνοιξε κάποια στιγμή, οι κύριοι στη μεγάλη οθόνη έβγαιναν από την αποθήηκη με τα πτώματα, πιέζοντας μαντίλια στη μύτη και στο στόμα, με πείσμα στο βλέμμα τους. Ψίθυροι στην αίθουσα. Κάποιος είχε φωνάξει Heil Hitler κι είχαν ξεσπάσει γέλια, οι Αμερικανοί φρουροί αγνόησαν και τα δύο, το πρόσωπο του Ντέρζαμ μαρμαρωμένο. Αργότερα, στο φέρι μπότ, όταν έπλεαν μες στο κόκκινο σούρουπο προς το αριστοκρατικό κτίριο πάνω στο νερό, ο Ντέρζαμ είπε: ΄΄Και τη βροχή από βόμβες που έπεφταν στις πόλεις μας; Τα βουνά από πτώματα στους δρόμους μας; Αυτά δε μας τα δείχνουν βέβαια!΄΄
Αυτός ο Ντέρζαμ μπορούσε πράγματι να αγανακτεί ακόμα. Πίσω τους είπε κάποιος: ΄΄Ενα στρατόπεδο μπορεί να είναι κι έτσι λοιπόν!΄΄. Γύρισε και έκανε ένα νεύμα στον Αμερικανό στρατιώτη, σαφώς θέλοντας να δώσει την αίσθηση πως συννενοήθηκαν μεταξύ τους. Εκείνου τα μάτια, όμως, ήταν ψυχρά.: ΄΄Θα’πρεπε να σας χώσουν στα δικά σας, τα γερμανικά στρατόπεδα΄΄.
Το μυθιστόρημα της Ούλλα Λέντσε μιλάει για τους ανθρώπους που χωρίς να φταίνε οι ίδιοι, φορτώνονται το βάρος εκείνων που έκαναν οι συμπατριώτες τους. Μιλάει για τους ανθρώπους που, χωρίς να το θέλουν, βρίσκονται να ζούν σε εποχές που άλλαξαν τον κόσμο. Πού είναι θύματα της εποχής και τελικά βρίσκονται ξένοι παντού, απάτριδες, σε έναν κόσμο που αλλάζει. Οπως σημειώνει στην εισαγωγή του βιβλίου η συγγραφέας :΄΄Μεγάλο μέρος του βιβλίου βασίζεται στην ιστορία της ζωής του Γιόζεφ Κλάιν, αδελφού του παππού μου΄΄.
Ζώντας στην εποχή που ζούμε, με τους ανθρώπους να γίνονται πρόσφυγες και να εγκαταλείπουν τα σπίτια τους για να σωθούν, καταλαβαίνουμε, ίσως, καλύτερα από χθές, τους κύκλους που κάνει η ιστορία. Κυρίως, το πόσο εύκολα μπορεί κανείς να γίνει πρόσφυγας.
Η Ούλλα Λέντσε γεννήθηκε το 1973 στο Μενχενγκλάντμπαχ, σπούδασε μουσική και φιλοσοφία στην Κολωνία και σήμερα ζεί στο Βερολίνο. Εχει γράψει τέσσερα μυθιστορήματα και έχει τιμηθεί με πολλά βραβεία, μεταξύ άλλων, το 2016 με το Λογοτεχνικό Βραβείο του Πολιτιστικού Κύκλου της Γερμανικής Οικονομίας για το σύνολο του έργου της.
Η μετάφραση είναι της Πελαγίας Τσινάρη.
Για το βιβλίο έγραψαν:
΄΄Υπέροχο μυθιστόρημα που βλέπει την πραγματική Ιστορία υπό εξαιρετικά πρωτότυπη οπτική΄΄.New York Times of Books.
΄΄Πυκνό,, λακωνικό, εκθαμβωτικά ποιητικό΄΄ Tagesspiegel.
«Καλύτερα από κάθε συγγραφέα της γενιάς µας, η Ούλλα Λέντσε µπορεί να µεταφέρει στην αφήγησή της την ατµόσφαιρα και την ιδιοσυγκρασία µακρινών τόπων και των κατοίκων τους. Στις Τρεις ζωές του Γιόζεφ Κλάιν χρησιµοποιεί αυτήν της την ικανότητα για να επεξεργαστεί για πρώτη φορά ένα ιστορικό υλικό, και το αποτέλεσµα είναι εντυπωσιακό». Inger-Maria Mahlke.
΄΄Ένα μυθιστόρημα γύρω από την ενοχή, την ουδετερότητα και την αθωότητα από μια σύγχρονη Γερμανίδα συγγραφέα΄΄ Athens Voice
