«Δεν μισώ κανέναν. Το μίσος είναι αρρώστια που μπορεί να σκοτώσει τον εχθρό σου, αλλά θα σκοτώσει και εσένα μαζί». Αυτό ήταν το δόγμα του Εντι Τζέικου,του εμβληματικού επιζήσαντος του Ολοκαυτώματος που έφυγε από τη ζωή σε ηλικία 101 ετών .
Ένας από τους τελευταίους επιζώντες μιάς εποχής φρικιαστικής, μιάς εποχής ντροπής για την ανθρωπότητα. Ενα χρόνο πρίν,όταν έκλεισε τα 100, κυκλοφόρησε το βιβλίο του με τίτλο΄΄Ο πιό ευτυχισμένος άνθρωπος στη γή΄΄.
Μοιάζει παράδοξο, αλλά δεν είναι. Ευτυχισμένος ένας άνθρωπος που επέζησε από το Αουσβιτς; Που είδε τους γονείς του να οδηγούνται στους θαλάμους αερίων; Που έζησε όλα τα υπόλοιπα χρόνια της ζωής του με τον αριθμό 723381 χαραγμένο στο χέρι του;
«Έζησα μια ολόκληρη ζωή και ξέρω καλά τι είναι να κοιτάς κατάματα το κακό. Υπήρξα μάρτυς των χειρότερων στιγμών του ανθρωπίνου είδους, του τρόμου των συγκεντρώσεων στρατοπέδου, των προσπαθειών των Ναζί να αφαιρέσουν τη ζωή τη δική μου και άλλων ανθρώπων. Αλλά τώρα θεωρώ τον εαυτό μου τον πιο ευτυχισμένο άνθρωπο πάνω στη Γη».
Ο Εντι Τζέικου γεννήθηκε σαν Αβραάμ Σάλομον Γιακούμποβιτς, στην Λιψία της Γερμανίας το 1920. Οι γονείς του ήταν μετανάστες από την Πολωνία και ΄΄ένιωθαν πραγματικά υπερήφανοι που ήταν Γερμανοί πολίτες΄΄, όπως γράφει ο ίδιος. Ομως, μιά μέρα του 1933, ΄΄πήγα στο σχολείο και μου είπαν ότι δεν ήμουν πιά ευπρόσδεκτος-με έδιωχναν επειδή ήμουν εβραίος΄΄.
Με πλαστά χαρτιά έκανε την εγγραφή του στο εκπαιδευτικό ίδρυμα Jeter and Shearer, ένα κολέγιο μηχανολογίας, που εκείνη την εποχή ήταν το επίκεντρο της τεχνολογίας και της μηχανολογίας στον κόσμο, που προμήθευε παντού μηχανικούς ακριβείας. Μετά από πέντε χρόνια σπουδών, έδωσε τις τελικές εξετάσεις και ανακηρύχθηκε ο καλύτερος μαθητής της σχολικής χρονιάς. Βραβεύτηκε και αποφάσισε να κάνει μιά έκπληξη στους γονείς του. Ηταν 9 Νοεμβρίου του 1938, όταν επέστρεψε στο πατρικό του για να δεί την οικογένειά του.
΄΄Εφτασα στο σπίτι και το βρήκα κλειδωμένο και θεοσκότεινο. Η οικογένειά μου είχε εξαφανιστεί. Που να φανταστώ ότι είχαν φύγει για να κρυφτούν, πιστεύοντας φυσικά πως βρισκόμουν μακριά και ήμουν ασφαλής. Είχα ακόμα τα κλειδιά μου, διαφορετικά θα αναγκαζόμουν να κοιμηθώ στο πεζοδρόμιο΄΄.
Η 9η Νοεμβρίου έμεινε στην Ιστορία σαν ΄΄η νύχτα των Κρυστάλλων΄΄. O Eντι Τζέικου στο βιβλίο του την περιγράφει κάπως έτσι: ΄΄Εκείνη τη νύχτα, θηριωδίες διαπράχθηκαν από πολιτισμένους Γερμανούς σε ολόκληρη τη Λειψία, σε ολόκληρη τη χώρα. Σχεδόν κάθε εβραική κατοικία και επιχείρηση στην πόλη μου είχε υποστεί βανδαλισμό, είχε καεί ή είχε καταστραφεί με κάποιον άλλο τρόπο, το ίδιο και οι συναγωγές μας. Οπως και ο λαός μας.
Δεν ήταν όμως μόνο οι στρατιώτες των ναζί που στράφηκαν εναντίον μας. Ακόμη και οι απλοί πολίτες, φίλοι μας και γείτονες από τη μέρα που γεννήθηκα, έλαβαν μέρος στις βιαιοπραγίες και στις λεηλασίες. Κι όταν ο όχλος είχε πιά τελειώσει με την καταστροφή της περιουσίας μας, άρχισε να μαζεύει τους εβραίους πολίτες-ανάμεσά τους και μικρά παιδιά- και να τους ρίχνει στο ποτάμι όπου συνήθως έκανα πατινάζ όταν ήμουν μικρός.
Ο πάγος ήταν λεπτός και το νερό παγωμένο. Αντρες και γυναίκες μαζί με τους οποίους είχα μεγαλώσει στέκονταν στις όχθες του ποταμού φτύνοντας και χλευάζοντάς μας, όσο άλλοι άνθρωποι πάλευαν να μείνουν ζωντανοί.
΄΄Πυροβολήστε τους!΄΄φώναζαν. ΄΄Πυροβολήστε τα εβραικά κοπρόσκυλα!΄΄
Τι είχε συμβεί στους Γερμανούς φίλους μου κι είχαν γίνει ξαφνικά δολοφόνοι; Πως είναι δυνατόν να μετατρέπει κανείς τους φίλους σε εχθρούς, να καλλειεργεί τέτοιο μίσος; Που ήταν εκείνη η Γερμανία για την οποία ΄ήμουν τόσο περήφανος, η χώρα στην οποία γεννήθηκα;
Οταν σκέφτομαι εκείνους τους Γερμανούς που έμοιαζαν να απολαμβάνουν τον πόνο μας, θα ήθελα να τους ρωτήσω:΄΄Εχετε ψυχή; Εχετε καρδιά;΄΄ Ηταν καθαρή τρέλα στην κυριολεξία, ειδάλλως σήμαινε ότι οι πολιτισμένοι άνθρωποι είχαν χάσει ξαφνικά την ικανότητα να ξεχωρίζουν το σωστό από το λάθος. Διέπραξαν τρομερές φρικαλεότητες και το χειρότερο απ’ όλα ήταν ότι το απολάμβαναν. Πίστευαν πως έκαναν το σωστό. Ακόμη κι εκείνοι που αδυνατούσαν κατά βάθος να πιστέψουν ότι εμείς, οι Εβραίοι, ήμασταν ο εχθρός, δεν έκαναν τίποτα για να σταματήσουν τον όχλο.
Αν αρκετοί είχαν ξεσηκωθεί τότε, τη Νύχτα των Κρυστάλλων, κι είχαν φωνάξει ΄΄Αρκετά! Τι πράγματα είναι αυτά που κάνετε; Τι στο καλό έχετε πάθει;΄΄ τότε ίσως η εξέλιξη της Ιστορίας να ήταν διαφορετική. Αλλά δεν το έκαναν. Ηταν φοβισμένοι. Και εξαιτίας της αδυναμίας τους, κατέληξαν να γίνουν υποχείρια του μίσους.
Καθώς με έσπρωχναν για να ανέβω στό φορτηγό που θα με έπαιρνε μακριά και το αίμα μου είχε γίνει ένα με τα δάκρυα που κυλούσαν στο πρόσωπό μου, έπαψα να νιώθω υπερήφανος που ήμουν Γερμανός. Ποτέ ξανά΄΄.
Δεν είναι βέβαια καθόλου περίεργο το γεγονός ότι αφού τελείωσε ο πόλεμος και ο Εντι Τζέικου επέζησε των στρατοπέδων συγκέντρωσης, δεν θέλησε να ζήσει στην Ευρώπη. Πως μπορείς να έχεις εμπιστοσύνη ξανά σε αυτούς τους ανθρώπους; Εφυγε και από το 1950 και μετά έζησε και ρίζωσε στην μακρινή Αυστραλία.
Στο βιβλίο του, που είναι μιά προσωπική μαρτυρία ενός ανθρώπου που επέζησε από την κόλαση, περιγράφει σκηνές από τα στρατόπεδα που κανένας πολιτισμένος άνθρωπος δεν μπορεί να φανταστεί. Θα μου πείτε , όλα αυτά τα έχουμε διαβάσει και τα έχουμε ξαναδιαβάσει. Καθώς όμως τα χρόνια περνούν, μαρτυρίες ανθρώπων που ήταν ΄΄εκεί΄΄, δεν θα έχουμε άλλες. Φεύγουν μαζί με τους ανθρώπους που τις έζησαν.Και κάθε μία από αυτές τις μαρτυρίες είναι πολύτιμη για την ανθρωπότητα, για να μην επαναληφθεί ποτέ η ίδια ιστορία.
΄΄Αυτό είναι το πιό σημαντικό πράγμα που έμαθα στη ζωή μου: το σπουδαιότερο πράγμα που μπορεί να καταφέρει κανείς είναι να αγαπηθεί από έναν άλλο άνθρωπο. Δεν καταφέρνω να το τονίσω αρκετά, ιδιαίτερα στους νέους. Χωρίς τη φιλία, ο άνθρωπος είναι χαμένος.Ο φίλος είναι κάποιος που θα σου υπενθυμίζει πάντα να νιώθεις ζωντανός.
Το Αουσβιτς ήταν ένας ζωντανός εφιάλτης, ένα μέρος αφάνταστης φρίκης. Εμεινα όμως ζωντανός γιατί το χρωστούσα στον φίλο μου, να ζήσω άλλη μιά μέρα ώστε να τον δώ ξανά. Οταν έχεις έστω και έναν καλό φίλο, ο κόσμος αποκτά νέο νόημα. Ενας καλός φίλος μπορεί να γίνει όλος σου ο κόσμος. Αυτό, περισσότερο ακόμη και από το φαγητό που μοιραζόμασταν ή τα ζεστά ρούχα ή τα φάρμακα, ήταν το πιό σημαντικό. Το καλύτερο βάλσαμο για την ψυχή είναι η φιλία. Και με αυτή τη φιλία μπορέσαμε να καταφέρουμε το ακατόρθωτο΄΄.
Ο Εντι Τζέικου δεν ήταν ήρωας, ήταν ένας συνηθισμένος άνθρωπος που βρέθηκε να ζεί στην εποχή του ναζισμού, σε μιά εποχή που το σκοτάδι τύλιξε όλη τη γνωστή ανθρωπότητα. Οι συνθήκες τον έκαναν να φαίνεται σαν ήρωας. Το να επιζήσεις από το Αουσβιτς ήταν καθαρά θέμα τύχης. Ηταν όμως και ένας αισιόδοξος άνθρωπος που, ακόμα και τότε, δεν έχασε την πίστη του στις ηθικές αξίες που είχε μάθει από τους γονείς του και στους ανθρώπους συγκρατούμενούς του που τον βοήθησαν με τον έναν ή τον άλλο τρόπο να επιζήσει.΄΄Μέσα από όσα βίωσα, έμαθα αυτό: η ζωή μπορεί να είναι όμορφη, αν την κάνεις όμορφη΄΄, λέει σε κάποιο σημείο του βιβλίου του.
Και τελειώνει γράφοντας:
΄΄Μερικές φορές σκέφτομαι ότι όλοι εμείς που αργήσαμε τόσο πολύ να μοιραστούμε τις ιστορίες μας, κάναμε ένα μεγάλο λάθος. Είναι σαν να χάσαμε την ευκαιρία να τις μοιραστούμε με μιά γενά που θα μπορούσε να έχει βοηθήσει αυτό τον κόσμο να γίνει καλύτερος, που θα μπορούσε ίσως να έχει εμποδίσει όλο αυτό το μίσος που πλέον μοιάζει να αναδύεται από παντού. Ισως δεν μιλήσαμε αρκετά για όλα αυτά. Τώρα υπάρχουν ακόμη και αρνητές του Ολοκαυτώματος, άνθρωποι που πιστεύουν ότι δε συνέβη ποτέ. Μπορείτε να το φανταστείτε; Τι νομίζουν ότι απέγιναν έξι εκατομμύρια εβραίοι; Που νομίζουν ότι απέκτησα το τατουάζ μου;
Σήμερα νιώθω πως είναι καθήκον μου να λέω την ιστορία μου. Ξέρω πως αν ημητέρα μου ήταν ακόμη εδώ, θα έλεγε:΄΄Κάν’το για μένα. Προσπάθησε να κάνεις τον κόσμο καλύτερο΄΄.
Και όπως γράφει στην εσαγωγή του βιβλίου η συγγραφέας και κριτικός λογοτεχνίας Μαρίζα Ντεκάστρο:
΄΄Πέρασαν πολλές δεκαετίες μέχρις ότου ο Εντι Τζέικου αποφασίσει να μιλήσει, πρώτα στα παιδιά του και στη συνέχεια σε μαθητές και ενηλίκους για τα φρικτά χρόνια των διώξεων και των στρατοπέδων. Μίλησε για να υμνήσει τη ζωή και όχι τον θάνατο, θεωρώντας ότι είναι το χρέος που οφείλει στην κοινωνία ώστε να μη μεγαλώνουμε παιδιά στη σκιά του μίσους και του φόβου. Σκοπός του είναι να μοιραστεί όχι τον πόνο αλλά την ελπίδα για να γίνει ο κόσμος καλύτερος και να μεταφέρει στις νεότερες γενιές αξίες που αν χαθούν, θα χαθούμε κι εμείς. Με δυό λόγια, έχει την πίστη ότι η ελπίδα είναι το καύσιμο της επιβίωσης και η αγάπη είναι το καλύτερο φάρμακο΄΄.
Η μετάφραση είναι της Νίκης Τρουλλινού.
Για το βιβλίο έγραψαν:
΄΄Μιά αφήγηση που μεταδίδει τη δύναμη της ελπίδας, της αγάπης και της αλλυλεγγύης΄΄. The Times
΄΄Η ιστορία του είναι καθηλωτική και ιδιαίτερα επίκαιρη αυτή την περίοδο που παλεύουμε να κατανοήσουμε τις προκλήσεις της εποχής μας΄΄ Weekend Post.
Ένας από τους τελευταίους επιζώντες μιάς εποχής φρικιαστικής, μιάς εποχής ντροπής για την ανθρωπότητα. Ενα χρόνο πρίν,όταν έκλεισε τα 100, κυκλοφόρησε το βιβλίο του με τίτλο΄΄Ο πιό ευτυχισμένος άνθρωπος στη γή΄΄.
Μοιάζει παράδοξο, αλλά δεν είναι. Ευτυχισμένος ένας άνθρωπος που επέζησε από το Αουσβιτς; Που είδε τους γονείς του να οδηγούνται στους θαλάμους αερίων; Που έζησε όλα τα υπόλοιπα χρόνια της ζωής του με τον αριθμό 723381 χαραγμένο στο χέρι του;
«Έζησα μια ολόκληρη ζωή και ξέρω καλά τι είναι να κοιτάς κατάματα το κακό. Υπήρξα μάρτυς των χειρότερων στιγμών του ανθρωπίνου είδους, του τρόμου των συγκεντρώσεων στρατοπέδου, των προσπαθειών των Ναζί να αφαιρέσουν τη ζωή τη δική μου και άλλων ανθρώπων. Αλλά τώρα θεωρώ τον εαυτό μου τον πιο ευτυχισμένο άνθρωπο πάνω στη Γη».
Ο Εντι Τζέικου γεννήθηκε σαν Αβραάμ Σάλομον Γιακούμποβιτς, στην Λιψία της Γερμανίας το 1920. Οι γονείς του ήταν μετανάστες από την Πολωνία και ΄΄ένιωθαν πραγματικά υπερήφανοι που ήταν Γερμανοί πολίτες΄΄, όπως γράφει ο ίδιος. Ομως, μιά μέρα του 1933, ΄΄πήγα στο σχολείο και μου είπαν ότι δεν ήμουν πιά ευπρόσδεκτος-με έδιωχναν επειδή ήμουν εβραίος΄΄.
Με πλαστά χαρτιά έκανε την εγγραφή του στο εκπαιδευτικό ίδρυμα Jeter and Shearer, ένα κολέγιο μηχανολογίας, που εκείνη την εποχή ήταν το επίκεντρο της τεχνολογίας και της μηχανολογίας στον κόσμο, που προμήθευε παντού μηχανικούς ακριβείας. Μετά από πέντε χρόνια σπουδών, έδωσε τις τελικές εξετάσεις και ανακηρύχθηκε ο καλύτερος μαθητής της σχολικής χρονιάς. Βραβεύτηκε και αποφάσισε να κάνει μιά έκπληξη στους γονείς του. Ηταν 9 Νοεμβρίου του 1938, όταν επέστρεψε στο πατρικό του για να δεί την οικογένειά του.
΄΄Εφτασα στο σπίτι και το βρήκα κλειδωμένο και θεοσκότεινο. Η οικογένειά μου είχε εξαφανιστεί. Που να φανταστώ ότι είχαν φύγει για να κρυφτούν, πιστεύοντας φυσικά πως βρισκόμουν μακριά και ήμουν ασφαλής. Είχα ακόμα τα κλειδιά μου, διαφορετικά θα αναγκαζόμουν να κοιμηθώ στο πεζοδρόμιο΄΄.
Η 9η Νοεμβρίου έμεινε στην Ιστορία σαν ΄΄η νύχτα των Κρυστάλλων΄΄. O Eντι Τζέικου στο βιβλίο του την περιγράφει κάπως έτσι: ΄΄Εκείνη τη νύχτα, θηριωδίες διαπράχθηκαν από πολιτισμένους Γερμανούς σε ολόκληρη τη Λειψία, σε ολόκληρη τη χώρα. Σχεδόν κάθε εβραική κατοικία και επιχείρηση στην πόλη μου είχε υποστεί βανδαλισμό, είχε καεί ή είχε καταστραφεί με κάποιον άλλο τρόπο, το ίδιο και οι συναγωγές μας. Οπως και ο λαός μας.
Δεν ήταν όμως μόνο οι στρατιώτες των ναζί που στράφηκαν εναντίον μας. Ακόμη και οι απλοί πολίτες, φίλοι μας και γείτονες από τη μέρα που γεννήθηκα, έλαβαν μέρος στις βιαιοπραγίες και στις λεηλασίες. Κι όταν ο όχλος είχε πιά τελειώσει με την καταστροφή της περιουσίας μας, άρχισε να μαζεύει τους εβραίους πολίτες-ανάμεσά τους και μικρά παιδιά- και να τους ρίχνει στο ποτάμι όπου συνήθως έκανα πατινάζ όταν ήμουν μικρός.
Ο πάγος ήταν λεπτός και το νερό παγωμένο. Αντρες και γυναίκες μαζί με τους οποίους είχα μεγαλώσει στέκονταν στις όχθες του ποταμού φτύνοντας και χλευάζοντάς μας, όσο άλλοι άνθρωποι πάλευαν να μείνουν ζωντανοί.
΄΄Πυροβολήστε τους!΄΄φώναζαν. ΄΄Πυροβολήστε τα εβραικά κοπρόσκυλα!΄΄
Τι είχε συμβεί στους Γερμανούς φίλους μου κι είχαν γίνει ξαφνικά δολοφόνοι; Πως είναι δυνατόν να μετατρέπει κανείς τους φίλους σε εχθρούς, να καλλειεργεί τέτοιο μίσος; Που ήταν εκείνη η Γερμανία για την οποία ΄ήμουν τόσο περήφανος, η χώρα στην οποία γεννήθηκα;
Οταν σκέφτομαι εκείνους τους Γερμανούς που έμοιαζαν να απολαμβάνουν τον πόνο μας, θα ήθελα να τους ρωτήσω:΄΄Εχετε ψυχή; Εχετε καρδιά;΄΄ Ηταν καθαρή τρέλα στην κυριολεξία, ειδάλλως σήμαινε ότι οι πολιτισμένοι άνθρωποι είχαν χάσει ξαφνικά την ικανότητα να ξεχωρίζουν το σωστό από το λάθος. Διέπραξαν τρομερές φρικαλεότητες και το χειρότερο απ’ όλα ήταν ότι το απολάμβαναν. Πίστευαν πως έκαναν το σωστό. Ακόμη κι εκείνοι που αδυνατούσαν κατά βάθος να πιστέψουν ότι εμείς, οι Εβραίοι, ήμασταν ο εχθρός, δεν έκαναν τίποτα για να σταματήσουν τον όχλο.
Αν αρκετοί είχαν ξεσηκωθεί τότε, τη Νύχτα των Κρυστάλλων, κι είχαν φωνάξει ΄΄Αρκετά! Τι πράγματα είναι αυτά που κάνετε; Τι στο καλό έχετε πάθει;΄΄ τότε ίσως η εξέλιξη της Ιστορίας να ήταν διαφορετική. Αλλά δεν το έκαναν. Ηταν φοβισμένοι. Και εξαιτίας της αδυναμίας τους, κατέληξαν να γίνουν υποχείρια του μίσους.
Καθώς με έσπρωχναν για να ανέβω στό φορτηγό που θα με έπαιρνε μακριά και το αίμα μου είχε γίνει ένα με τα δάκρυα που κυλούσαν στο πρόσωπό μου, έπαψα να νιώθω υπερήφανος που ήμουν Γερμανός. Ποτέ ξανά΄΄.
Δεν είναι βέβαια καθόλου περίεργο το γεγονός ότι αφού τελείωσε ο πόλεμος και ο Εντι Τζέικου επέζησε των στρατοπέδων συγκέντρωσης, δεν θέλησε να ζήσει στην Ευρώπη. Πως μπορείς να έχεις εμπιστοσύνη ξανά σε αυτούς τους ανθρώπους; Εφυγε και από το 1950 και μετά έζησε και ρίζωσε στην μακρινή Αυστραλία.
Στο βιβλίο του, που είναι μιά προσωπική μαρτυρία ενός ανθρώπου που επέζησε από την κόλαση, περιγράφει σκηνές από τα στρατόπεδα που κανένας πολιτισμένος άνθρωπος δεν μπορεί να φανταστεί. Θα μου πείτε , όλα αυτά τα έχουμε διαβάσει και τα έχουμε ξαναδιαβάσει. Καθώς όμως τα χρόνια περνούν, μαρτυρίες ανθρώπων που ήταν ΄΄εκεί΄΄, δεν θα έχουμε άλλες. Φεύγουν μαζί με τους ανθρώπους που τις έζησαν.Και κάθε μία από αυτές τις μαρτυρίες είναι πολύτιμη για την ανθρωπότητα, για να μην επαναληφθεί ποτέ η ίδια ιστορία.
΄΄Αυτό είναι το πιό σημαντικό πράγμα που έμαθα στη ζωή μου: το σπουδαιότερο πράγμα που μπορεί να καταφέρει κανείς είναι να αγαπηθεί από έναν άλλο άνθρωπο. Δεν καταφέρνω να το τονίσω αρκετά, ιδιαίτερα στους νέους. Χωρίς τη φιλία, ο άνθρωπος είναι χαμένος.Ο φίλος είναι κάποιος που θα σου υπενθυμίζει πάντα να νιώθεις ζωντανός.
Το Αουσβιτς ήταν ένας ζωντανός εφιάλτης, ένα μέρος αφάνταστης φρίκης. Εμεινα όμως ζωντανός γιατί το χρωστούσα στον φίλο μου, να ζήσω άλλη μιά μέρα ώστε να τον δώ ξανά. Οταν έχεις έστω και έναν καλό φίλο, ο κόσμος αποκτά νέο νόημα. Ενας καλός φίλος μπορεί να γίνει όλος σου ο κόσμος. Αυτό, περισσότερο ακόμη και από το φαγητό που μοιραζόμασταν ή τα ζεστά ρούχα ή τα φάρμακα, ήταν το πιό σημαντικό. Το καλύτερο βάλσαμο για την ψυχή είναι η φιλία. Και με αυτή τη φιλία μπορέσαμε να καταφέρουμε το ακατόρθωτο΄΄.
Ο Εντι Τζέικου δεν ήταν ήρωας, ήταν ένας συνηθισμένος άνθρωπος που βρέθηκε να ζεί στην εποχή του ναζισμού, σε μιά εποχή που το σκοτάδι τύλιξε όλη τη γνωστή ανθρωπότητα. Οι συνθήκες τον έκαναν να φαίνεται σαν ήρωας. Το να επιζήσεις από το Αουσβιτς ήταν καθαρά θέμα τύχης. Ηταν όμως και ένας αισιόδοξος άνθρωπος που, ακόμα και τότε, δεν έχασε την πίστη του στις ηθικές αξίες που είχε μάθει από τους γονείς του και στους ανθρώπους συγκρατούμενούς του που τον βοήθησαν με τον έναν ή τον άλλο τρόπο να επιζήσει.΄΄Μέσα από όσα βίωσα, έμαθα αυτό: η ζωή μπορεί να είναι όμορφη, αν την κάνεις όμορφη΄΄, λέει σε κάποιο σημείο του βιβλίου του.
Και τελειώνει γράφοντας:
΄΄Μερικές φορές σκέφτομαι ότι όλοι εμείς που αργήσαμε τόσο πολύ να μοιραστούμε τις ιστορίες μας, κάναμε ένα μεγάλο λάθος. Είναι σαν να χάσαμε την ευκαιρία να τις μοιραστούμε με μιά γενά που θα μπορούσε να έχει βοηθήσει αυτό τον κόσμο να γίνει καλύτερος, που θα μπορούσε ίσως να έχει εμποδίσει όλο αυτό το μίσος που πλέον μοιάζει να αναδύεται από παντού. Ισως δεν μιλήσαμε αρκετά για όλα αυτά. Τώρα υπάρχουν ακόμη και αρνητές του Ολοκαυτώματος, άνθρωποι που πιστεύουν ότι δε συνέβη ποτέ. Μπορείτε να το φανταστείτε; Τι νομίζουν ότι απέγιναν έξι εκατομμύρια εβραίοι; Που νομίζουν ότι απέκτησα το τατουάζ μου;
Σήμερα νιώθω πως είναι καθήκον μου να λέω την ιστορία μου. Ξέρω πως αν ημητέρα μου ήταν ακόμη εδώ, θα έλεγε:΄΄Κάν’το για μένα. Προσπάθησε να κάνεις τον κόσμο καλύτερο΄΄.
Και όπως γράφει στην εσαγωγή του βιβλίου η συγγραφέας και κριτικός λογοτεχνίας Μαρίζα Ντεκάστρο:
΄΄Πέρασαν πολλές δεκαετίες μέχρις ότου ο Εντι Τζέικου αποφασίσει να μιλήσει, πρώτα στα παιδιά του και στη συνέχεια σε μαθητές και ενηλίκους για τα φρικτά χρόνια των διώξεων και των στρατοπέδων. Μίλησε για να υμνήσει τη ζωή και όχι τον θάνατο, θεωρώντας ότι είναι το χρέος που οφείλει στην κοινωνία ώστε να μη μεγαλώνουμε παιδιά στη σκιά του μίσους και του φόβου. Σκοπός του είναι να μοιραστεί όχι τον πόνο αλλά την ελπίδα για να γίνει ο κόσμος καλύτερος και να μεταφέρει στις νεότερες γενιές αξίες που αν χαθούν, θα χαθούμε κι εμείς. Με δυό λόγια, έχει την πίστη ότι η ελπίδα είναι το καύσιμο της επιβίωσης και η αγάπη είναι το καλύτερο φάρμακο΄΄.
Η μετάφραση είναι της Νίκης Τρουλλινού.
Για το βιβλίο έγραψαν:
΄΄Μιά αφήγηση που μεταδίδει τη δύναμη της ελπίδας, της αγάπης και της αλλυλεγγύης΄΄. The Times
΄΄Η ιστορία του είναι καθηλωτική και ιδιαίτερα επίκαιρη αυτή την περίοδο που παλεύουμε να κατανοήσουμε τις προκλήσεις της εποχής μας΄΄ Weekend Post.
