Για την Σμύρνη και την Μικρασιατική καταστροφή, ειδικά φέτος, που συμπληρώνονται εκατό χρόνια από το πιο τραγικό γεγονός της νεοελληνικής ιστορίας, έχουν γραφτεί άπειρα βιβλία, τα περισσότερα εκ των οποίων δεν αξίζει τον κόπο να αναφερθούν καν.
Φτηνές ρομαντικές ιστορίες, ανακατεμένες με πασαλείματα ιστορίας, που στοχεύουν στην τέρψη ενός εύκολου αναγνωστικού κοινού μαθημένου στην ανώδυνη παραφιλολογία.
Το μυθιστόρημα της σκηνοθέτιδας Μαρίας Ηλιού δεν ανήκει σε αυτά. Όπως γράφει η ίδια στο σημείωμα της στο τέλος του βιβλίου της, οι μαρτυρίες που χρησιμοποιησε είναι από το πολύ γνωστό βιβλίο του George Horton, που έζησε από πρώτο χέρι την καταστροφή της Σμύρνης, όπως και το αγαπημένο στην ίδια, αλλά και σε πολλούς από εμάς, μυθιστόρημα του Κοσμά Πολίτη «Στου Χατζηφράγκου».
Από την σοβαρότητα των πηγών, μπορεί να καταλάβει κανείς και τη σοβαρότητα του εγχειρήματος.
Όπως γράφει η Μαρία Ηλιού στο τέλος του βιβλίου: «Η εκκρεμότητα ήταν διπλή: Σε αυτό το σπίτι στη θάλασσα που έχτισε ο πατέρας μου ο Αντρέας, Σμυρνιός, σε έναν κήπο όπου ανθίζει μόνο ό,τι άνθιζε στη Σμύρνη, η επιθυμία να μεταφέρω ιστορίες που μου είχε διηγηθεί σε σχέση με τα καλά χρόνια στην κοσμοπολίτικη Σμύρνη, αλλά και σε σχέση με την Καταστροφή, και να τις περάσω στην επόμενη γενιά, στη γενιά της κόρης μου Νεφέλης, έγινε πραγματικότητα».
Και για να αρχίσουμε με τα βασικά: Στο μυθιστόρημα «Μια φιλία στη Σμύρνη», το πρώτο που μου έκανε εντύπωση ήταν η προσήλωση της συγγραφέως στην ιστορική αλήθεια. Με λίγα λόγια η καταστροφή της Σμύρνης έγινε επειδή ο τότε βασιλιάς Κωνσταντίνος αγνόησε την πολιτική του Βενιζέλου και θελησε να φτάσει μέχρι την Αγκυρα. Η Μαρία Ηλιού εχει μελετήσει Ιστορία και γνωρίζει ακριβώς τι συνέβη.
Oλα τα ιστορικά γεγονότα που αναφέρονται στο μυθιστόρημά της έχουν ιστορική βάση. Θεμελιώδης λίθος για ένα ιστορικό μυθιστόρημα που θέλει να σέβεται τον εαυτό του και θέλει να το πάρουν και οι άλλοι σοβαρά.
Δεύτερο και βασικό. Η Μαρία Ηλιού αναφέρει τις πηγές της. Και τρίτο και, επίσης, βασικό. Κάνει την ανάπλαση της εποχής μέσα από αρχεία και φωτογραφίες. Δεν περιγράφει, ας πούμε, ένα ρούχο της εποχής, από τη φαντασία της και μόνο.
Το περιγράφει έτσι ακριβώς το είδε σε μια φωτογραφία της εποχής. Το ίδιο κάνει και για τα περίφημα δημόσια κτίρια της Σμύρνης: το περίφημο Sportig Club, το Θέατρο, το σινεμά Pathe κλπ. Οι περιγραφές της είναι αξιόπιστες, βασισμένες σε αρχεία.
Επιλογή της Μαρίας Ηλιού είναι να πεί την ιστορία της από το πρίσμα τεσσάρων οικογενειών της μεγαλοαστικής τάξης της Σμύρνης. Μία ελληνική, μία Εβραική, μία Αρμένικη και μία Τουρκική. Τα παιδιά αυτών των οικογενειών μεγαλώνουν μαζί, χτίζουν φιλίες από αυτές που κρατάνε μια ζωή, και οι τέσσερεις αυτές οικογένειες δεν αισθάνονται ότι τις χωρίζει η εθνότητα ή η θρησκεία. Είναι όλοι κάτοικοι της κοσμοπολίτικης Σμύρνης, όπου η κοινωνική ζωή δεν εξαρτάται από τίποτα όλα αυτά. Οι σχέσεις και οι φιλίες το ίδιο.
«-Δεν είμαι σαν κι εσάς… Δεν με καταλαβαίνετε…Εγώ πιστεύω στην παράδοση, στην εκκλησία, στο καθήκον και εσείς σε ό,τι καινούργιο, ό,τι πιο νεωτεριστικό. Ακόμη και στην Καλλιρόη Παρέν. Εσεις είστε Μικρασιάτισσα και εγώ Ελληνίδα. Και δεν καταλαβαίνω καθόλου αυτή τη μανία σας για φιλίες με Μουσουλμάνους και Εβραίους», λέει κάποια στιγμή η νύφη στην πεθερά της.
Για να πάρει την εξής απάντηση:
«Ετσι μεγαλώσαμε σ’ αυτόν τον τόπο. Όλοι μαζί…Χριστιανοί, Εβραίοι και Μουσουλμάνοι. Αυτός είναι ο πλούτος αυτού του τόπου.Να ζείς καλά κι ευτυχισμένα με ανθρώπους που πιστεύουν σε άλλο θεό…, αλλά, Καλλιόπη μου, άνθρωποι είναι κι αυτοί, σαν εμάς……. Αυτό σου ζητάω. Να ξεπεράσεις το φόβο, τη δειλία, που είναι ανθρώπινη, και να φερθείς σαν κάποιος που θέλει να δώσει άλλη μια ευκαιρεία στη Σμύρνη των διαφορετικών λαών. Αυτός είναι ο πλούτος αυτής της πόλης».
Αυτή είναι, ίσως, η διαφορά ανάμεσα στον κοσμοπολίτη Σμυρνιό, που έχει μάθει να συμβιώνει με όλες αυτές τις διαφορετικές εθνότητες, από τον κυβερνητικό Ελληνα εκείνης της εποχής που ήρθε στην Μικρά Ασία σαν κατακτητής.
Τα ίδια λέει σε άλλο σημείο του βιβλίου ο αρχηγός της ελληνικής οικογένειας, ο Δημήτρης Βλαστός, μιλώντας στο Sporting Club, μπροστά σε εκπροσώπους όλων των εθνοτήτων της πόλης:
«Η πραγματική δύναμη τούτου του τόπου είναι η συνύπαρξη διαφορετικών λαών. Αυτό είναι η Σμύρνη! Είμαστε διαφορετικοί ο ένας απ’ τον άλλο, αλλά έχουμε μάθει να σεβόμαστε ο ένας τον άλλο, να ζούμε καλά ο ένα με τον άλλο. Εχουμε μάθει να συνεργαζόμαστε».
Αυτή είναι η διαφορά σκέψης των Ελλήνων της διασποράς και τότε και τώρα. Και αν στη συνέχεια τα πράγματα εξελίχθηκαν διαφορετικά, ας βάλουμε στο παιχνίδι και τις Μεγάλες Δυνάμεις εκείνης της εποχής. Γιατί, έκανε μεν λάθος προσωπικά ο γερμανόφιλος βασιλιάς Κωνσταντίνος που έβαλε σκοπό να φτάσει μέχρι την Αγκυρα, χωρίς να υπολογίζει τις Μεγάλες Δυνάμεις, νικήτριες του πολέμου, με τις οποίες καλή σχέση είχε μόνο ο παροπλισμένος πιά Βενιζέλος.Καί όπως λέει ένας Ιταλός δημοσιογράφος , λίγες μέρες πριν την καταστροφή, στην κεντρικη ρωίδα του βιβλίου:
«…Πίσω από τον ελληνικό στρατό έρχονται άτακτοι πολεμιστές, Τσέτες, αλλά και ο τουρκικός στρατός του Μουσταφά Κεμάλ. Οι ξένες δυνάμεις ελπίζω ότι θα προστατέψουν την πόλη και τον κόσμο. Αλλά αν κρατήσουν ουδετερότητα; Εχουν μεγάλα συμφέροντα, εμπορικά, και αφού ο νικητής είναι ο Μουσταφά Κεμάλ θα θ’ελυν ίσως, για λόγους σκοπιμότητας να τα πάνε καλά μεζί του. Real Politik! Hδη από τον Ιούλιο του 1920 η Αγγλία και η Γαλλία έχουν υπογράψει μια συμφωνία όπου μοιράζονται περιοχές της Τουρκίας με πετρέλαιο. Θα θέλουν να διαπραγματευτούν με τους νικητές. Η ουδετερότητα τους είναι χρήσιμη. Αν πράγματι κρατήσουν ουδετερότητα και ο στρατός του Μουσταφά Κεμάλ μπεί στη Σμύρνη, η μουσουλμανική παράδοση λέει τρείς μέρες λεηλασίας και σφαγών. Η Σμύρνη ίσως κινδυνέψει».
Η ιστορία μας λέει ότι κάπως έτσι έγιναν τα πράγματα. Και αυτός ήταν ο ρόλος των Μεγάλων Δυνάμεων.
Η Μαρία Ηλιού έγραψε ένα μυθιστόρημα που ακουμπά σωστά στην ιστορία. Αυτός είναι ο βασικός κορμός όταν μιλάμε για ένα ιστορικό μυθιστόρημα. Η μυθοπλασία της που περιγράφει τη ζωή στην κοσμοπολίτικη Σμύρνη μέσα από τις τέσσερεις οικογένειες που εκπροσωπούν τις τέσσερεις διαφορετικές κοινότητες της αστικής τάξης της πόλης είναι αποτυπωμένη, κυρίως, μέσα από τα μάτια της μικρής Αννας και των φίλων της.
Οι σκηνές της καταστροφής, πολύ πιστές στις μαρτυρίες της εποχής, μπορούν ακόμα και σήμερα, εκατό χρόνια μετά, να μεταδώσουν κάτι από την φρίκη που βίωσαν όσοι το έζησαν.
Αν κάτι, προσωπικά, με κούρασε , στην αρχή του βιβλίου τουλάχιστον στην ρόδινη εποχή της Σμύρνης, είναι η λεπτομερής περιγραφή των ρουχων που φορούσαν οι κυρίες και τα κορίτσια.
Επίσης, ενώ η συγγραφέας αφήνει να εννοηθεί - με την περίπτωση του κυρ Παντελή, του κηπουρού - ότι υπήρχαν και άλλες κοινωνικές τάξεις στη Σμύρνη, όλο το μυθιστόρημα αφηγείται τις ζωές των τεσσάρων οικογενειών που ανήκαν στην ανώτατη αστική τάξη της πόλης.
Κατά τ’ άλλα έχουμε ένα πολύ καλογραμμένο μυθιστόρημα εποχής, με ένα ιστορικό υπόβαθρο ακριβές, που εμείς οι αναγνώστες οφείλουμε να προσέξουμε.
Γιατί ένας λαός που αγνοεί την ιστορία του, κινδυνεύει να κάνει ξανά τα ίδια λάθη.
Η Μαρία Ηλιού είναι γνωστή σεναριογράφος και σκηνοθέτης του κινηματογράφου, βραβευμένη στην Αμερική και την Ευρώπη. Έχει σκηνοθετήσει ταινίες μεγάλου μήκους fiction αλλά και ντοκιμαντέρ.
Τα τελευταία χρόνια σκηνοθετεί ιστορικά ντοκιμαντέρ που έχουν να κάνουν με την ιστορία της Ελλάδας. Με τη συνεργασία των μη κερδοσκοπικών εταιριών ΠΡΩΤΕΑΣ & PROTEUS NY Inc και με τη χορηγία σημαντικών ιδρυμάτων της Ελλάδας και της Αμερικής, ανακαλύπτει και συντηρεί άγνωστο οπτικό υλικό για τα θέματα των ιστορικών ντοκιμαντέρ της από αρχεία του εξωτερικού.
Στην Ελλάδα τα ντοκιμαντέρ αυτά πρωτοπαρουσιάζονται στο Μουσείο Μπενάκη με ιστορικό σύμβουλο τον Αλέξανδρο Κιτροέφ και στη συνέχεια προβάλλονται στους κινηματογράφους και την τηλεόραση. Τα ντοκιμαντέρ αυτά εκτός από το άγνωστο οπτικό υλικό φέρνουν και μια νέα ματιά στην ιστορία μας.
Παράλληλα με το ίδιο υλικό των ντοκιμαντέρ παρουσιάζει φωτογραφικές εκθέσεις και φωτογραφικά λευκώματα. Από τις εκδόσεις ΜΙΝΩΑΣ κυκλοφορούν τα φωτογραφικά λευκώματα «Σμύρνη, η καταστροφή μιας κοσμοπολίτικης πόλης, 1900-1922» και «Η Αθήνα, Από την Ανατολή στη Δύση, 1821-1896».
Οι πιο γνωστές της ταινίες είναι, οι ταινίες μυθοπλασίας «Οι Τρεις εποχές», «Αλεξάνδρεια μια ερωτική ιστορία» και τα ιστορικά ντοκιμαντέρ, «Το Ταξίδι, το Ελληνικό όνειρο στην Αμερική», «Σμύρνη, η καταστροφή μιας κοσμοπολίτικης πόλης, 1900-1922», «Από τις δυο πλευρές του Αιγαίου, Διωγμός και ανταλλαγή πληθυσμών, 1922-1924», «Αγαπημένη θεία Λένα» και «Η Αθήνα από την ανατολή στην δύση, 1821-1896» που παρουσιάστηκε τον Φεβρουάριο του 2020 στο Μουσείο Μπενάκη Ελληνικού πολιτισμού.
Σπούδασε λογοτεχνία και φιλοσοφία στο Πανεπιστήμιο της Πάντοβα (από όπου αποφοίτησε με άριστα και τιμητική διάκριση) και στην συνέχεια κινηματογράφο στην Ιταλία (Ipotesi Cinema) και στη Νέα Υόρκη στο New York University. Υπήρξε υπότροφος της Casa D΄Italia και του Ιδρύματος Fulbright. ΄Έχει εργαστεί στην Ιταλία ως βοηθός σκηνοθέτη με τους Giuseppe και Bernardo Bertlolucci και στη Νέα Υόρκη για τις ταινίες της. Είναι μέλος της Ελληνικής Ακαδημίας του Κινηματογράφου και της European Film Academy.
Για το βιβλίο έγραψαν:
«Οι ιδιωτικές περιπέτειες τεσσάρων οικογενειών, διαφόρων εθνοτήτων και θρησκειών, διαπλέκονται με την γνωστή και άγνωστη ιστορία της κοσμοπολίτικης Σμύρνης κατά τα έτη 1912-1922, μέσα σε μια αφήγηση γεμάτη ανθρώπινη ζεστασιά».
Roderick Beaton - Επίτιμος καθηγητής στην έδρα Κοραή Νεοελληνικής και Βυζαντινής Ιστορίας, Γλώσσας και Λογοτεχνίας, King’s College, London
«Ονειρικό καλειδοσκόπιο, μυθιστόρημα που αναδιατάσσει τον χρόνο, την ιστορία, τις γενιές, την προσωπική και τις συλλογικές μνήμες. Ένα ταξίδι σε πολλούς πολιτισμούς, σε γοητευτικά εσωτερικά περιβάλλοντα, σ’ έναν ανεπιτήδευτο λυρικό πλούτο».
Νίκος Καραπιδάκης - Διευθυντής Νέας Εστίας
«Μετά το ντοκιμαντέρ για τη Σμύρνη, η Μαρία Ηλιού επιστρέφει στη θρυλική πόλη. Αυτή τη φορά με ένα συναρπαστικό μυθιστόρημα όπου κεντρικοί ήρωες είναι τα μέλη μιας ελληνικής αστικής οικογένειας και οι σχέσεις τους με τα μέλη των άλλων κοινοτήτων, τους Αρμένιους, τους Εβραίους, τους Μουσουλμάνους και τους Λεβαντίνους. Ένα πολύπτυχο μοναδικής ζωντάνιας και αφηγηματικότητας».
Νίκος Μπακουνάκης - Καθηγητής Τεχνικών Αφήγησης, Συγγραφέας, Πάντειο Πανεπιστήμιο
Φτηνές ρομαντικές ιστορίες, ανακατεμένες με πασαλείματα ιστορίας, που στοχεύουν στην τέρψη ενός εύκολου αναγνωστικού κοινού μαθημένου στην ανώδυνη παραφιλολογία.
Το μυθιστόρημα της σκηνοθέτιδας Μαρίας Ηλιού δεν ανήκει σε αυτά. Όπως γράφει η ίδια στο σημείωμα της στο τέλος του βιβλίου της, οι μαρτυρίες που χρησιμοποιησε είναι από το πολύ γνωστό βιβλίο του George Horton, που έζησε από πρώτο χέρι την καταστροφή της Σμύρνης, όπως και το αγαπημένο στην ίδια, αλλά και σε πολλούς από εμάς, μυθιστόρημα του Κοσμά Πολίτη «Στου Χατζηφράγκου».
Από την σοβαρότητα των πηγών, μπορεί να καταλάβει κανείς και τη σοβαρότητα του εγχειρήματος.
Όπως γράφει η Μαρία Ηλιού στο τέλος του βιβλίου: «Η εκκρεμότητα ήταν διπλή: Σε αυτό το σπίτι στη θάλασσα που έχτισε ο πατέρας μου ο Αντρέας, Σμυρνιός, σε έναν κήπο όπου ανθίζει μόνο ό,τι άνθιζε στη Σμύρνη, η επιθυμία να μεταφέρω ιστορίες που μου είχε διηγηθεί σε σχέση με τα καλά χρόνια στην κοσμοπολίτικη Σμύρνη, αλλά και σε σχέση με την Καταστροφή, και να τις περάσω στην επόμενη γενιά, στη γενιά της κόρης μου Νεφέλης, έγινε πραγματικότητα».
Και για να αρχίσουμε με τα βασικά: Στο μυθιστόρημα «Μια φιλία στη Σμύρνη», το πρώτο που μου έκανε εντύπωση ήταν η προσήλωση της συγγραφέως στην ιστορική αλήθεια. Με λίγα λόγια η καταστροφή της Σμύρνης έγινε επειδή ο τότε βασιλιάς Κωνσταντίνος αγνόησε την πολιτική του Βενιζέλου και θελησε να φτάσει μέχρι την Αγκυρα. Η Μαρία Ηλιού εχει μελετήσει Ιστορία και γνωρίζει ακριβώς τι συνέβη.
Oλα τα ιστορικά γεγονότα που αναφέρονται στο μυθιστόρημά της έχουν ιστορική βάση. Θεμελιώδης λίθος για ένα ιστορικό μυθιστόρημα που θέλει να σέβεται τον εαυτό του και θέλει να το πάρουν και οι άλλοι σοβαρά.
Δεύτερο και βασικό. Η Μαρία Ηλιού αναφέρει τις πηγές της. Και τρίτο και, επίσης, βασικό. Κάνει την ανάπλαση της εποχής μέσα από αρχεία και φωτογραφίες. Δεν περιγράφει, ας πούμε, ένα ρούχο της εποχής, από τη φαντασία της και μόνο.
Το περιγράφει έτσι ακριβώς το είδε σε μια φωτογραφία της εποχής. Το ίδιο κάνει και για τα περίφημα δημόσια κτίρια της Σμύρνης: το περίφημο Sportig Club, το Θέατρο, το σινεμά Pathe κλπ. Οι περιγραφές της είναι αξιόπιστες, βασισμένες σε αρχεία.
Επιλογή της Μαρίας Ηλιού είναι να πεί την ιστορία της από το πρίσμα τεσσάρων οικογενειών της μεγαλοαστικής τάξης της Σμύρνης. Μία ελληνική, μία Εβραική, μία Αρμένικη και μία Τουρκική. Τα παιδιά αυτών των οικογενειών μεγαλώνουν μαζί, χτίζουν φιλίες από αυτές που κρατάνε μια ζωή, και οι τέσσερεις αυτές οικογένειες δεν αισθάνονται ότι τις χωρίζει η εθνότητα ή η θρησκεία. Είναι όλοι κάτοικοι της κοσμοπολίτικης Σμύρνης, όπου η κοινωνική ζωή δεν εξαρτάται από τίποτα όλα αυτά. Οι σχέσεις και οι φιλίες το ίδιο.
«-Δεν είμαι σαν κι εσάς… Δεν με καταλαβαίνετε…Εγώ πιστεύω στην παράδοση, στην εκκλησία, στο καθήκον και εσείς σε ό,τι καινούργιο, ό,τι πιο νεωτεριστικό. Ακόμη και στην Καλλιρόη Παρέν. Εσεις είστε Μικρασιάτισσα και εγώ Ελληνίδα. Και δεν καταλαβαίνω καθόλου αυτή τη μανία σας για φιλίες με Μουσουλμάνους και Εβραίους», λέει κάποια στιγμή η νύφη στην πεθερά της.
Για να πάρει την εξής απάντηση:
«Ετσι μεγαλώσαμε σ’ αυτόν τον τόπο. Όλοι μαζί…Χριστιανοί, Εβραίοι και Μουσουλμάνοι. Αυτός είναι ο πλούτος αυτού του τόπου.Να ζείς καλά κι ευτυχισμένα με ανθρώπους που πιστεύουν σε άλλο θεό…, αλλά, Καλλιόπη μου, άνθρωποι είναι κι αυτοί, σαν εμάς……. Αυτό σου ζητάω. Να ξεπεράσεις το φόβο, τη δειλία, που είναι ανθρώπινη, και να φερθείς σαν κάποιος που θέλει να δώσει άλλη μια ευκαιρεία στη Σμύρνη των διαφορετικών λαών. Αυτός είναι ο πλούτος αυτής της πόλης».
Αυτή είναι, ίσως, η διαφορά ανάμεσα στον κοσμοπολίτη Σμυρνιό, που έχει μάθει να συμβιώνει με όλες αυτές τις διαφορετικές εθνότητες, από τον κυβερνητικό Ελληνα εκείνης της εποχής που ήρθε στην Μικρά Ασία σαν κατακτητής.
Τα ίδια λέει σε άλλο σημείο του βιβλίου ο αρχηγός της ελληνικής οικογένειας, ο Δημήτρης Βλαστός, μιλώντας στο Sporting Club, μπροστά σε εκπροσώπους όλων των εθνοτήτων της πόλης:
«Η πραγματική δύναμη τούτου του τόπου είναι η συνύπαρξη διαφορετικών λαών. Αυτό είναι η Σμύρνη! Είμαστε διαφορετικοί ο ένας απ’ τον άλλο, αλλά έχουμε μάθει να σεβόμαστε ο ένας τον άλλο, να ζούμε καλά ο ένα με τον άλλο. Εχουμε μάθει να συνεργαζόμαστε».
Αυτή είναι η διαφορά σκέψης των Ελλήνων της διασποράς και τότε και τώρα. Και αν στη συνέχεια τα πράγματα εξελίχθηκαν διαφορετικά, ας βάλουμε στο παιχνίδι και τις Μεγάλες Δυνάμεις εκείνης της εποχής. Γιατί, έκανε μεν λάθος προσωπικά ο γερμανόφιλος βασιλιάς Κωνσταντίνος που έβαλε σκοπό να φτάσει μέχρι την Αγκυρα, χωρίς να υπολογίζει τις Μεγάλες Δυνάμεις, νικήτριες του πολέμου, με τις οποίες καλή σχέση είχε μόνο ο παροπλισμένος πιά Βενιζέλος.Καί όπως λέει ένας Ιταλός δημοσιογράφος , λίγες μέρες πριν την καταστροφή, στην κεντρικη ρωίδα του βιβλίου:
«…Πίσω από τον ελληνικό στρατό έρχονται άτακτοι πολεμιστές, Τσέτες, αλλά και ο τουρκικός στρατός του Μουσταφά Κεμάλ. Οι ξένες δυνάμεις ελπίζω ότι θα προστατέψουν την πόλη και τον κόσμο. Αλλά αν κρατήσουν ουδετερότητα; Εχουν μεγάλα συμφέροντα, εμπορικά, και αφού ο νικητής είναι ο Μουσταφά Κεμάλ θα θ’ελυν ίσως, για λόγους σκοπιμότητας να τα πάνε καλά μεζί του. Real Politik! Hδη από τον Ιούλιο του 1920 η Αγγλία και η Γαλλία έχουν υπογράψει μια συμφωνία όπου μοιράζονται περιοχές της Τουρκίας με πετρέλαιο. Θα θέλουν να διαπραγματευτούν με τους νικητές. Η ουδετερότητα τους είναι χρήσιμη. Αν πράγματι κρατήσουν ουδετερότητα και ο στρατός του Μουσταφά Κεμάλ μπεί στη Σμύρνη, η μουσουλμανική παράδοση λέει τρείς μέρες λεηλασίας και σφαγών. Η Σμύρνη ίσως κινδυνέψει».
Η ιστορία μας λέει ότι κάπως έτσι έγιναν τα πράγματα. Και αυτός ήταν ο ρόλος των Μεγάλων Δυνάμεων.
Η Μαρία Ηλιού έγραψε ένα μυθιστόρημα που ακουμπά σωστά στην ιστορία. Αυτός είναι ο βασικός κορμός όταν μιλάμε για ένα ιστορικό μυθιστόρημα. Η μυθοπλασία της που περιγράφει τη ζωή στην κοσμοπολίτικη Σμύρνη μέσα από τις τέσσερεις οικογένειες που εκπροσωπούν τις τέσσερεις διαφορετικές κοινότητες της αστικής τάξης της πόλης είναι αποτυπωμένη, κυρίως, μέσα από τα μάτια της μικρής Αννας και των φίλων της.
Οι σκηνές της καταστροφής, πολύ πιστές στις μαρτυρίες της εποχής, μπορούν ακόμα και σήμερα, εκατό χρόνια μετά, να μεταδώσουν κάτι από την φρίκη που βίωσαν όσοι το έζησαν.
Αν κάτι, προσωπικά, με κούρασε , στην αρχή του βιβλίου τουλάχιστον στην ρόδινη εποχή της Σμύρνης, είναι η λεπτομερής περιγραφή των ρουχων που φορούσαν οι κυρίες και τα κορίτσια.
Επίσης, ενώ η συγγραφέας αφήνει να εννοηθεί - με την περίπτωση του κυρ Παντελή, του κηπουρού - ότι υπήρχαν και άλλες κοινωνικές τάξεις στη Σμύρνη, όλο το μυθιστόρημα αφηγείται τις ζωές των τεσσάρων οικογενειών που ανήκαν στην ανώτατη αστική τάξη της πόλης.
Κατά τ’ άλλα έχουμε ένα πολύ καλογραμμένο μυθιστόρημα εποχής, με ένα ιστορικό υπόβαθρο ακριβές, που εμείς οι αναγνώστες οφείλουμε να προσέξουμε.
Γιατί ένας λαός που αγνοεί την ιστορία του, κινδυνεύει να κάνει ξανά τα ίδια λάθη.
Η Μαρία Ηλιού είναι γνωστή σεναριογράφος και σκηνοθέτης του κινηματογράφου, βραβευμένη στην Αμερική και την Ευρώπη. Έχει σκηνοθετήσει ταινίες μεγάλου μήκους fiction αλλά και ντοκιμαντέρ.
Τα τελευταία χρόνια σκηνοθετεί ιστορικά ντοκιμαντέρ που έχουν να κάνουν με την ιστορία της Ελλάδας. Με τη συνεργασία των μη κερδοσκοπικών εταιριών ΠΡΩΤΕΑΣ & PROTEUS NY Inc και με τη χορηγία σημαντικών ιδρυμάτων της Ελλάδας και της Αμερικής, ανακαλύπτει και συντηρεί άγνωστο οπτικό υλικό για τα θέματα των ιστορικών ντοκιμαντέρ της από αρχεία του εξωτερικού.
Στην Ελλάδα τα ντοκιμαντέρ αυτά πρωτοπαρουσιάζονται στο Μουσείο Μπενάκη με ιστορικό σύμβουλο τον Αλέξανδρο Κιτροέφ και στη συνέχεια προβάλλονται στους κινηματογράφους και την τηλεόραση. Τα ντοκιμαντέρ αυτά εκτός από το άγνωστο οπτικό υλικό φέρνουν και μια νέα ματιά στην ιστορία μας.
Παράλληλα με το ίδιο υλικό των ντοκιμαντέρ παρουσιάζει φωτογραφικές εκθέσεις και φωτογραφικά λευκώματα. Από τις εκδόσεις ΜΙΝΩΑΣ κυκλοφορούν τα φωτογραφικά λευκώματα «Σμύρνη, η καταστροφή μιας κοσμοπολίτικης πόλης, 1900-1922» και «Η Αθήνα, Από την Ανατολή στη Δύση, 1821-1896».
Οι πιο γνωστές της ταινίες είναι, οι ταινίες μυθοπλασίας «Οι Τρεις εποχές», «Αλεξάνδρεια μια ερωτική ιστορία» και τα ιστορικά ντοκιμαντέρ, «Το Ταξίδι, το Ελληνικό όνειρο στην Αμερική», «Σμύρνη, η καταστροφή μιας κοσμοπολίτικης πόλης, 1900-1922», «Από τις δυο πλευρές του Αιγαίου, Διωγμός και ανταλλαγή πληθυσμών, 1922-1924», «Αγαπημένη θεία Λένα» και «Η Αθήνα από την ανατολή στην δύση, 1821-1896» που παρουσιάστηκε τον Φεβρουάριο του 2020 στο Μουσείο Μπενάκη Ελληνικού πολιτισμού.
Σπούδασε λογοτεχνία και φιλοσοφία στο Πανεπιστήμιο της Πάντοβα (από όπου αποφοίτησε με άριστα και τιμητική διάκριση) και στην συνέχεια κινηματογράφο στην Ιταλία (Ipotesi Cinema) και στη Νέα Υόρκη στο New York University. Υπήρξε υπότροφος της Casa D΄Italia και του Ιδρύματος Fulbright. ΄Έχει εργαστεί στην Ιταλία ως βοηθός σκηνοθέτη με τους Giuseppe και Bernardo Bertlolucci και στη Νέα Υόρκη για τις ταινίες της. Είναι μέλος της Ελληνικής Ακαδημίας του Κινηματογράφου και της European Film Academy.
Για το βιβλίο έγραψαν:
«Οι ιδιωτικές περιπέτειες τεσσάρων οικογενειών, διαφόρων εθνοτήτων και θρησκειών, διαπλέκονται με την γνωστή και άγνωστη ιστορία της κοσμοπολίτικης Σμύρνης κατά τα έτη 1912-1922, μέσα σε μια αφήγηση γεμάτη ανθρώπινη ζεστασιά».
Roderick Beaton - Επίτιμος καθηγητής στην έδρα Κοραή Νεοελληνικής και Βυζαντινής Ιστορίας, Γλώσσας και Λογοτεχνίας, King’s College, London
«Ονειρικό καλειδοσκόπιο, μυθιστόρημα που αναδιατάσσει τον χρόνο, την ιστορία, τις γενιές, την προσωπική και τις συλλογικές μνήμες. Ένα ταξίδι σε πολλούς πολιτισμούς, σε γοητευτικά εσωτερικά περιβάλλοντα, σ’ έναν ανεπιτήδευτο λυρικό πλούτο».
Νίκος Καραπιδάκης - Διευθυντής Νέας Εστίας
«Μετά το ντοκιμαντέρ για τη Σμύρνη, η Μαρία Ηλιού επιστρέφει στη θρυλική πόλη. Αυτή τη φορά με ένα συναρπαστικό μυθιστόρημα όπου κεντρικοί ήρωες είναι τα μέλη μιας ελληνικής αστικής οικογένειας και οι σχέσεις τους με τα μέλη των άλλων κοινοτήτων, τους Αρμένιους, τους Εβραίους, τους Μουσουλμάνους και τους Λεβαντίνους. Ένα πολύπτυχο μοναδικής ζωντάνιας και αφηγηματικότητας».
Νίκος Μπακουνάκης - Καθηγητής Τεχνικών Αφήγησης, Συγγραφέας, Πάντειο Πανεπιστήμιο
