Να είναι καλοκαίρι του 2021 και να εκδίδονται τα ΄΄Ημερολόγια ταξιδιού΄΄ ενός διανοητή-συγγραφέα σαν τον Αλμπερ Καμύ είναι από μόνο του γεγονός. Καί μόνο το γεγονός ότι ενώ ο Καμύ σκοτώθηκε σε αυτοκινητιστικό δυστύχημα το 1960, σχεδόν 60 χρόνια πριν, και εξακολουθούν να υπάρχουν ανέκδοτα γραπτά του, αυτό, από μόνο του, είναι συγκλονιστικό για κάθε φανατικό αναγνώστη του.
Γιατί ο Αλμπέρ Καμύ κατάφερε στα χρόνια της σύντομης ζωής του –γεννήθηκε το 1913 και σκοτώθηκε το 1960, σε ηλικία 47 χρονών- να γίνει ένας από τους κορυφαίους συγγραφείς-διανοητές του πλανήτη. Βραβευμένος με το βραβείο Νόμπελ το 1957, έγινε ο κατ’ εξοχήν εκπρόσωπος του ΄΄παραλόγου΄΄ στην λογοτεχνία. Έχοντας γράψει την ΄΄Πανούκλα΄΄, τον ΄΄Ξένο΄΄, τον ΄΄Επαναστατημένο άνθρωπο΄΄, τους ΄΄Δίκαιους΄΄,τον ΄΄Μύθο του Σισύφου΄΄, την Πτώση΄΄, ΄΄Το καλοκαίρι΄΄ ,έγινε ένας από τους πιό δημοφιλείς συγγραφείς του 20ου αιώνα.
«Μεγάλωσα, όπως όλοι οι άνθρωποι της ηλικίας μου, μέσα στις τυμπανοκρουσίες του Α Παγκοσμίου Πολέμου. Και η Ιστορία μας από τότε δεν έπαψε να είναι: φόνος, αδικία, βία», έγραψε ο ίδιος.
Τα΄΄ Ημερολόγια ταξιδιού΄΄ αποτελούνται από τις σημειώσεις που έκανε ο ίδιος, στη διάρκεια δύο μεγάλων του ταξιδιών. Το πρώτο στην Νέα Υόρκη, το δεύτερο στη Νότια Αμερική. Αυτές οι σημειώσεις βρέθηκαν ανάμεσα στα χαρτιά του. Αποτελούνται από δύο τετράδια, όπου συνήθιζε να καταγράφει τις σκέψεις του. Το ένα τετράδιο ήταν στην κατοχή της κυρίας Καμύ, το δεύτερο στην ηθοποιό Μαρία Καζαρές με την οποία ο συγγραφέας είχε μιά ιδιαίτερη σχέση.
Οπως σημειώνει ο επιμελητής της έκδοσης Ροζέ Κιγιό ΄΄Οι περιστάσεις του ενός και του άλλου ταξιδιού επηρεάζουν τις αντιδράσεις του Καμύ: το ταξίδι στις ΗΠΑ, που άρχισε στις 10 Μαρτίου 1946, είναι τόσο τα ταξίδι ενός διάσημου δημοσιογράφου, όσο κι ενός συγγραφέα που δεν έφτασε ακόμα στην πλήρη καταξίωση. Εξού και η δύσπιστη υποδοχή της αμερικανικής αστυνομίας που έχουν στο μάτι-στο μαύρο μάτι!-τον εμψυχωτή μιάς εφημερίδας που επιδεικνύει περήφανα το σύνθημα: Από την Αντίσταση στην Επανάσταση. Το περίεργο είναι ότι ο Καμύ δεν κάνει καθόλου λόγο για τα αμερικανικά πανεπιστήμια, που έχουν τα πάντα για να καταπλήξουν τον Γάλλο ταξιδιώτη, ούτε και για το πιό διάσημο, το Χάρβαρντ, το οποίο εντούτοις μνημονεύει την επίσκεψη του Καμύ στο μηνιαίο δελτίο του. Μαντεύουμε, μέσα από μερικές μαγνητοφωνημένες σημειώσεις, ένα είδος κατάπληξης- άλλοτε ανάκατης με θαυμασμό και άλλοτε με αποδοκιμασία- μπροστά σε τούτο τον Νέο Κόσμο, υπερβολικό στους ουρανοξύστες του όπως και στις διαστάσεις του. Και μιάν αόριστη ανησυχία μπροστά σε ό,τι αυτή η κολοσσιαία δύναμη προυποθέτει ως απόθεμα ασυνείδητου επεκτατισμού.
Δεν είναι μακριά η εποχή που ο Καμύ θα αρνηθεί πεισματικά να επιλέξει ανάμεσα στα δύο εχθρικά μπλόκ τα οποία σχηματίστηκαν στην Ανατολή και στη Δύση, και που οι ΗΠΑ είναι ο ένας από τους στυλοβάτες του. Παρ’ όλα αυτά, πρός στιγμήν, εκμυστηρεύεται στον πρώην δάσκαλό του, τον κύριο Ζερμαίν: ΄΄Το ταξίδι μου στην Αμερική μου έμαθε πολλά πράγματα και θα μου χρειαζόταν πολύς χρόνος για να τα εκθέσω λεπτομερώς εδώ.
Πρόκειται για μια μεγάλη χώρα, δυνατή και πειθαρχημένη μέσα στην ελευθερία, μα που αγνοεί πολλά πράγματα και πρώτα απ’ όλα την Ευρώπη΄΄.
Διαφορετική είναι η φύση του ταξιδιού στη Νότια Αμερική: ο Καμύ το προσεγγίζει όντας ο ίδιος σε μιά κάπως ασταθή φυσική κατάσταση. Του συμβαίνει βέβαια να διασκεδάζει, όμως πολύ συχνά ενοχλείται από τις πολλαπλές υποχρεώσεις, συμφυείς με αυτού του είδους τους περίπλους: ποικίλες και συχνά απογοητευτικές συναντήσεις, ιδιαίτερα άνιση ποιότητα των οικοδεσποτών και των δεξιώσεων. Ολα συμμαχούν ώστε να εξοργήσουν έναν άνθρωπο που μπορεί να αντιπαθεί τις κοσμικότητες, αλλά γνωρίζει ότι, όταν αποδέχεται αυτό το ταξίδι, αποδέχεται και τις υποχρεώσεις του. Ετσι, θα τον δούμε να υποτάσσεται με τη θέλησή του, αν και με το ζόρι κατά βάθος, σε ένα πρόγραμμα φορτωμένο και με διαφορετικά ενδιαφέροντα. Στο σύνολό τους αυτές οι σελίδες φέρουν τη σφραγίδα μιας κρίσης που επιβαβαιώνει η ανάγνωση του Βινύ, από το πλοίο κιoλας: σωματική κρίση, από την οποία ο Καμύ θα χρειαστεί πολλούς μήνες για να συνέλθει. Συναισθηματική και ηθική κρίση, επίσης, που εκδηλώνεται με την έμμονη ιδέα της αυτοκτονίας καθώς και με ένα οξύ συναίσθημα εξορίας΄΄.
Πραγματικά: η ματιά του Καμύ είναι κριτική. Ο ίδιος έρχεται από μιά χώρα και μιά ήπειρο ρημαγμένη από τον πόλεμο. Εναν πόλεμο που άφησε πίσω του ερείπια και ανθρώπους πεινασμένους και τρομαγμένους. Η Αμερική είναι και ήταν η χώρα της αφθονίας. Δεν τον εντυπωσιάζει αυτό. Κυττάζει πέρα από την βιτρίνα. Η ματιά του Καμύ είναι η ματιά ενός Ευρωπαίου διανοούμενου που προσπαθεί να μη βλέπει τα πράγματα επιφανειακά. Οι παρατηρήσεις του σε αυτά που βλέπει για πρώτη φορά είναι απλές και καίριες. Αυτό που περιγράφει είναι η οπτική γωνία από την οποία βλέπει τα πράγματα.
΄΄ Δέχομαι το πρώτο ξάφνιασμα της Νέας Υόρκης. Με την πρώτη ματιά, βλέπω μιά πόλη απεχθή και απάνθρωπη. Ξέρω όμως ότι αλλάζουμε γνώμη. Κάποιες λεπτομέρειες με εντυπωσιάζουν : ότι οι οδοκαθαριστές φορούν γάντια, η κυκλοφορία γίνεται με πειθαρχία, χωρίς την επέμβαση τροχονόμων στα σταυροδρόμια,κτλ, ότι κανένας δεν έχει ποτέ ψιλά σε τούτη τη χώρα και ότι όλοι μοιάζουν να έχουν βγεί από ταινία β΄κατηγορίας. Το βράδυ, διασχίζοντας το Μπροντγουέυ με ταξί, μένω κυριολεκτικά εμβρόντητος μπροστά σε αυτό το φωταγωγημένο πανηγύρι. Βγαίνω από πέντε χρόνια νύχτας και τούτο το βίαιο όργιο των φωτεινών επιγραφών μου δίνει, για πρώτη φορά, την εντύπωση μιάς καινούργιας ηπείρου. Ενα τεράστιο πανό 15 μέτρων για τα Camel. Ενας Αμερικανός στρατιώτης με ορθάνοιχτο στόμα ξεφυσά τολύπες πραγματικού καπνού.
Αντιλαμβάνομαι ότι δεν παρατήρησα τους ουρανοξύστες, μου φάνηκαν φυσιολογικοί. Είναι θέμα γενικών διαστάσεων. Κι έπειτα, δεν μπορούμε να ζούμε πάντα με σηκωμένο το κεφάλι. Εχουμε επομένως στο οπτικό μας πεδίο μόνο ένα λογικό αριθμό ορόφων. Υπέροχα μαγαζιά τροφίμων. Ο,τι χρειάζεται για να μπουχτήσει όλη η Ευρώπη . Κοιτάζω με θαυμασμό τις γυναίκες στους δρόμους, τα χρώματα των φουστανιών, τα χρώματα των ταξί, που μοιάζουν όλα με με έντομα που έβαλαν τα κυριακάτικά τους, κόκκινα, κίτρινα, πράσινα. Οσο για τα καταστήματα με τις γραβάτες πρέπει να τα δείς για να το πιστέψεις. Τόση κακογουστιά δύσκολα τη φαντάζεσαι. Ο Ντ.
Με διαβεβαιώνει πως οι Αμερικανοί δεν συμπαθούν τις ιδέες. Από ό,τι λέγεται. Δεν πιστεύω κάτι τέτοιο΄΄.
Τα ΄΄Ημερολόγια ταξιδιού ΄΄ είναι ένα εύκολο ανάγνωσμα, είναι η ματιά ενός Ευρωπαίου που έρχεται για πρώτη φορά σε επαφή με το ΄΄Αμερικάνικο όνειρο΄΄. Κι όλα αυτά αμέσως μετά τον πόλεμο. Ο μέσος Ευρωπαίος έχει πεινάσει, έχει ακόμα χαραγμένη στο πετσί του τη βαρβαρότητα, και είναι επιφυλακτικός στην επερχόμενη ηγεμονία της Αμερικής, που όμως, είναι φανερή.
Και, όπως σημειώνει ο Ρ.Κιγιό στην εισαγωγή του βιβλίου:
΄΄ Ετσι, δείχνεται ιδιαίτερα ευαίσθητος στις βίαιες αντιθέσεις που προσφέρει η αμερικανική γή στον Ευρωπαίο: πλούτη , σε αντίθεση με την ακραία φτώχεια. Κουλτούρα ραφινάτη και βάρβαρη, που συνυπάρχει μερικές φορές στα ίδια πρόσωπα. Και δεν υπολογίζουμε τούτο το τεράστιο πρόβλημα που θέτει σε κάθε οξυδερκή παρατηρητή ο υπερπληθυσμός τούτης της γής, ιδιαίτερα στις μεγάλες πολιτείες! Ο Καμύ ανακαλύπτει, με δυσφορία, αυτό που μόλις είχαμε αρχίσει να αποκαλούμε ο Τρίτος Κόσμος. Και αναμφίβολα υποφέρει που το αντιλαμβάνεται μόνο μέσα σε έναν ανεμοστρόβιλο όπου οι εναέριες πτήσεις συναγωνίζονται τις κοσμικότητες΄΄.
Η μετάφραση είναι της Νίκης Καρακίτσου-Douge και της Μαρίας Κασαμπάλογλου-Robin.
Γιατί ο Αλμπέρ Καμύ κατάφερε στα χρόνια της σύντομης ζωής του –γεννήθηκε το 1913 και σκοτώθηκε το 1960, σε ηλικία 47 χρονών- να γίνει ένας από τους κορυφαίους συγγραφείς-διανοητές του πλανήτη. Βραβευμένος με το βραβείο Νόμπελ το 1957, έγινε ο κατ’ εξοχήν εκπρόσωπος του ΄΄παραλόγου΄΄ στην λογοτεχνία. Έχοντας γράψει την ΄΄Πανούκλα΄΄, τον ΄΄Ξένο΄΄, τον ΄΄Επαναστατημένο άνθρωπο΄΄, τους ΄΄Δίκαιους΄΄,τον ΄΄Μύθο του Σισύφου΄΄, την Πτώση΄΄, ΄΄Το καλοκαίρι΄΄ ,έγινε ένας από τους πιό δημοφιλείς συγγραφείς του 20ου αιώνα.
«Μεγάλωσα, όπως όλοι οι άνθρωποι της ηλικίας μου, μέσα στις τυμπανοκρουσίες του Α Παγκοσμίου Πολέμου. Και η Ιστορία μας από τότε δεν έπαψε να είναι: φόνος, αδικία, βία», έγραψε ο ίδιος.
Τα΄΄ Ημερολόγια ταξιδιού΄΄ αποτελούνται από τις σημειώσεις που έκανε ο ίδιος, στη διάρκεια δύο μεγάλων του ταξιδιών. Το πρώτο στην Νέα Υόρκη, το δεύτερο στη Νότια Αμερική. Αυτές οι σημειώσεις βρέθηκαν ανάμεσα στα χαρτιά του. Αποτελούνται από δύο τετράδια, όπου συνήθιζε να καταγράφει τις σκέψεις του. Το ένα τετράδιο ήταν στην κατοχή της κυρίας Καμύ, το δεύτερο στην ηθοποιό Μαρία Καζαρές με την οποία ο συγγραφέας είχε μιά ιδιαίτερη σχέση.
Οπως σημειώνει ο επιμελητής της έκδοσης Ροζέ Κιγιό ΄΄Οι περιστάσεις του ενός και του άλλου ταξιδιού επηρεάζουν τις αντιδράσεις του Καμύ: το ταξίδι στις ΗΠΑ, που άρχισε στις 10 Μαρτίου 1946, είναι τόσο τα ταξίδι ενός διάσημου δημοσιογράφου, όσο κι ενός συγγραφέα που δεν έφτασε ακόμα στην πλήρη καταξίωση. Εξού και η δύσπιστη υποδοχή της αμερικανικής αστυνομίας που έχουν στο μάτι-στο μαύρο μάτι!-τον εμψυχωτή μιάς εφημερίδας που επιδεικνύει περήφανα το σύνθημα: Από την Αντίσταση στην Επανάσταση. Το περίεργο είναι ότι ο Καμύ δεν κάνει καθόλου λόγο για τα αμερικανικά πανεπιστήμια, που έχουν τα πάντα για να καταπλήξουν τον Γάλλο ταξιδιώτη, ούτε και για το πιό διάσημο, το Χάρβαρντ, το οποίο εντούτοις μνημονεύει την επίσκεψη του Καμύ στο μηνιαίο δελτίο του. Μαντεύουμε, μέσα από μερικές μαγνητοφωνημένες σημειώσεις, ένα είδος κατάπληξης- άλλοτε ανάκατης με θαυμασμό και άλλοτε με αποδοκιμασία- μπροστά σε τούτο τον Νέο Κόσμο, υπερβολικό στους ουρανοξύστες του όπως και στις διαστάσεις του. Και μιάν αόριστη ανησυχία μπροστά σε ό,τι αυτή η κολοσσιαία δύναμη προυποθέτει ως απόθεμα ασυνείδητου επεκτατισμού.
Δεν είναι μακριά η εποχή που ο Καμύ θα αρνηθεί πεισματικά να επιλέξει ανάμεσα στα δύο εχθρικά μπλόκ τα οποία σχηματίστηκαν στην Ανατολή και στη Δύση, και που οι ΗΠΑ είναι ο ένας από τους στυλοβάτες του. Παρ’ όλα αυτά, πρός στιγμήν, εκμυστηρεύεται στον πρώην δάσκαλό του, τον κύριο Ζερμαίν: ΄΄Το ταξίδι μου στην Αμερική μου έμαθε πολλά πράγματα και θα μου χρειαζόταν πολύς χρόνος για να τα εκθέσω λεπτομερώς εδώ.
Πρόκειται για μια μεγάλη χώρα, δυνατή και πειθαρχημένη μέσα στην ελευθερία, μα που αγνοεί πολλά πράγματα και πρώτα απ’ όλα την Ευρώπη΄΄.
Διαφορετική είναι η φύση του ταξιδιού στη Νότια Αμερική: ο Καμύ το προσεγγίζει όντας ο ίδιος σε μιά κάπως ασταθή φυσική κατάσταση. Του συμβαίνει βέβαια να διασκεδάζει, όμως πολύ συχνά ενοχλείται από τις πολλαπλές υποχρεώσεις, συμφυείς με αυτού του είδους τους περίπλους: ποικίλες και συχνά απογοητευτικές συναντήσεις, ιδιαίτερα άνιση ποιότητα των οικοδεσποτών και των δεξιώσεων. Ολα συμμαχούν ώστε να εξοργήσουν έναν άνθρωπο που μπορεί να αντιπαθεί τις κοσμικότητες, αλλά γνωρίζει ότι, όταν αποδέχεται αυτό το ταξίδι, αποδέχεται και τις υποχρεώσεις του. Ετσι, θα τον δούμε να υποτάσσεται με τη θέλησή του, αν και με το ζόρι κατά βάθος, σε ένα πρόγραμμα φορτωμένο και με διαφορετικά ενδιαφέροντα. Στο σύνολό τους αυτές οι σελίδες φέρουν τη σφραγίδα μιας κρίσης που επιβαβαιώνει η ανάγνωση του Βινύ, από το πλοίο κιoλας: σωματική κρίση, από την οποία ο Καμύ θα χρειαστεί πολλούς μήνες για να συνέλθει. Συναισθηματική και ηθική κρίση, επίσης, που εκδηλώνεται με την έμμονη ιδέα της αυτοκτονίας καθώς και με ένα οξύ συναίσθημα εξορίας΄΄.
Πραγματικά: η ματιά του Καμύ είναι κριτική. Ο ίδιος έρχεται από μιά χώρα και μιά ήπειρο ρημαγμένη από τον πόλεμο. Εναν πόλεμο που άφησε πίσω του ερείπια και ανθρώπους πεινασμένους και τρομαγμένους. Η Αμερική είναι και ήταν η χώρα της αφθονίας. Δεν τον εντυπωσιάζει αυτό. Κυττάζει πέρα από την βιτρίνα. Η ματιά του Καμύ είναι η ματιά ενός Ευρωπαίου διανοούμενου που προσπαθεί να μη βλέπει τα πράγματα επιφανειακά. Οι παρατηρήσεις του σε αυτά που βλέπει για πρώτη φορά είναι απλές και καίριες. Αυτό που περιγράφει είναι η οπτική γωνία από την οποία βλέπει τα πράγματα.
΄΄ Δέχομαι το πρώτο ξάφνιασμα της Νέας Υόρκης. Με την πρώτη ματιά, βλέπω μιά πόλη απεχθή και απάνθρωπη. Ξέρω όμως ότι αλλάζουμε γνώμη. Κάποιες λεπτομέρειες με εντυπωσιάζουν : ότι οι οδοκαθαριστές φορούν γάντια, η κυκλοφορία γίνεται με πειθαρχία, χωρίς την επέμβαση τροχονόμων στα σταυροδρόμια,κτλ, ότι κανένας δεν έχει ποτέ ψιλά σε τούτη τη χώρα και ότι όλοι μοιάζουν να έχουν βγεί από ταινία β΄κατηγορίας. Το βράδυ, διασχίζοντας το Μπροντγουέυ με ταξί, μένω κυριολεκτικά εμβρόντητος μπροστά σε αυτό το φωταγωγημένο πανηγύρι. Βγαίνω από πέντε χρόνια νύχτας και τούτο το βίαιο όργιο των φωτεινών επιγραφών μου δίνει, για πρώτη φορά, την εντύπωση μιάς καινούργιας ηπείρου. Ενα τεράστιο πανό 15 μέτρων για τα Camel. Ενας Αμερικανός στρατιώτης με ορθάνοιχτο στόμα ξεφυσά τολύπες πραγματικού καπνού.
Αντιλαμβάνομαι ότι δεν παρατήρησα τους ουρανοξύστες, μου φάνηκαν φυσιολογικοί. Είναι θέμα γενικών διαστάσεων. Κι έπειτα, δεν μπορούμε να ζούμε πάντα με σηκωμένο το κεφάλι. Εχουμε επομένως στο οπτικό μας πεδίο μόνο ένα λογικό αριθμό ορόφων. Υπέροχα μαγαζιά τροφίμων. Ο,τι χρειάζεται για να μπουχτήσει όλη η Ευρώπη . Κοιτάζω με θαυμασμό τις γυναίκες στους δρόμους, τα χρώματα των φουστανιών, τα χρώματα των ταξί, που μοιάζουν όλα με με έντομα που έβαλαν τα κυριακάτικά τους, κόκκινα, κίτρινα, πράσινα. Οσο για τα καταστήματα με τις γραβάτες πρέπει να τα δείς για να το πιστέψεις. Τόση κακογουστιά δύσκολα τη φαντάζεσαι. Ο Ντ.
Με διαβεβαιώνει πως οι Αμερικανοί δεν συμπαθούν τις ιδέες. Από ό,τι λέγεται. Δεν πιστεύω κάτι τέτοιο΄΄.
Τα ΄΄Ημερολόγια ταξιδιού ΄΄ είναι ένα εύκολο ανάγνωσμα, είναι η ματιά ενός Ευρωπαίου που έρχεται για πρώτη φορά σε επαφή με το ΄΄Αμερικάνικο όνειρο΄΄. Κι όλα αυτά αμέσως μετά τον πόλεμο. Ο μέσος Ευρωπαίος έχει πεινάσει, έχει ακόμα χαραγμένη στο πετσί του τη βαρβαρότητα, και είναι επιφυλακτικός στην επερχόμενη ηγεμονία της Αμερικής, που όμως, είναι φανερή.
Και, όπως σημειώνει ο Ρ.Κιγιό στην εισαγωγή του βιβλίου:
΄΄ Ετσι, δείχνεται ιδιαίτερα ευαίσθητος στις βίαιες αντιθέσεις που προσφέρει η αμερικανική γή στον Ευρωπαίο: πλούτη , σε αντίθεση με την ακραία φτώχεια. Κουλτούρα ραφινάτη και βάρβαρη, που συνυπάρχει μερικές φορές στα ίδια πρόσωπα. Και δεν υπολογίζουμε τούτο το τεράστιο πρόβλημα που θέτει σε κάθε οξυδερκή παρατηρητή ο υπερπληθυσμός τούτης της γής, ιδιαίτερα στις μεγάλες πολιτείες! Ο Καμύ ανακαλύπτει, με δυσφορία, αυτό που μόλις είχαμε αρχίσει να αποκαλούμε ο Τρίτος Κόσμος. Και αναμφίβολα υποφέρει που το αντιλαμβάνεται μόνο μέσα σε έναν ανεμοστρόβιλο όπου οι εναέριες πτήσεις συναγωνίζονται τις κοσμικότητες΄΄.
Η μετάφραση είναι της Νίκης Καρακίτσου-Douge και της Μαρίας Κασαμπάλογλου-Robin.
