Αν ήταν ταινία, θα ήταν ασπρόμαυρη κωμωδία του βωβού κινηματογράφου. Με την έννοια ότι το γέλιο σε αυτές τις ταινίες βγαίνει από τις ΄΄μούτες΄΄ των πρωταγωνιστών. Και στη ΄΄Λέσχη φόνων της Πέμπτης΄΄ έχουμε τέσσερεις πρωταγωνιστές που αφοπλίζουν τον αναγνώστη με τον τρόπο που σκέφτονται και ενεργούν. Τέσσερεις υπερήλικες. Γύρω στα ογδόντα, που είναι κατοικοεδρεύουν σε έναν οίκο ευηγηρίας που λέγεται Κούπερ Τσέις. Μόνο που δεν είναι σαν όλους τους άλλους οίκους ευηγηρίας που ξέρουμε. Είναι στην αγγλική εξοχή, ανάμεσα σε γραφικούς λόφους και λειβάδια και γειτονεύει με γραφικά χωριά. Και ο ίδιος ο οίκος ευηγηρίας , όμως, είναι σαν ένα μικρό χωριό. Με μικρά σπιτάκια απλωμένα, σε έναν χώρο που παλιά ήταν ένα καθολικό μοναστήρι. Οι τέσσερεις ήρωές μας , λοιπόν, μένουν στο Κούπερ Τσέις, και αντιμετωπίζουν ό,τι αντιμετωπίζουν οι άνθρωποι αυτής της ηλικίας που έχουν σώας τας φρένας τους: Πλήξη. Γι αυτόν ακριβως τον λόγο, έχουν οργανώσει διάφορες δραστηριότητες που τους βοηθούν να ξεφεύγουν από την πλήξη και ό,τι αυτό συνεπάγεται. Μιά από αυτές τις δραστηριότητες είναι και η ΄΄Λέσχη φόνων της Πέμπτης΄΄. Κάθε Πέμπτη, συγκεντρώνονται στον κοινόχρηστο χώρο του οίκου ευηγηρίας και βάζουν τα δυνατά τους προκειμένου να διαλευκάνουν παλιές υποθέσεις φόνων που δεν μπόρεσε να διαλευκάνει η αστυνομία. Περνάνε καλά, ακονίζουν το μυαλό τους,πίνουν και κανένα ποτηράκι παραπάνω όταν το ρίχνουν έξω. Ολα καλά, ώσπου μια μέρα συμβαίνει ένα απρόσμενο γεγονός: Γίνεται ένας πραγματικός φόνος. Η αναστάτωση μεγάλη και οι τέσσερεις ήρωές μας αποφασίζουν να βρούν τον ένοχο, με ή χωρίς την συνεργασία της αστυνομίας. Αν δεν τους λάβουν υπόψη, κακό του κεφαλιού τους. Αντιγράφω από το οπισθόφυλλο:
΄΄Σε έναν γαλήνιο οικισμό ευηγηρίας στη βρετανική ύπαιθρο, μιά ετερόκλητη παρέα μαζεύεται κάθε Πέμπτη και ασχολείται με παλιούς φακέλους ανεξιχνίαστων φόνων. Οταν όμως μιά άγρια δολοφονία συμβαίνει σε απόσταση αναπνοής , η Λέσχη Φόνων της Πέμπτης έχει να αντιμετωπίσει μιά πραγματική υπόθεση. Οχι απλώς κιτρινισμένες μουντζουρωμένες σελίδες γραφομηχανής μιάς άλλης εποχής. Μιά αληθινή υπόθεση, ένα αληθινό πτώμα, και κάπου στον έξω κόσμο, έναν αληθινό δολοφόνο. Η Ελίζαμπεθ, η Τζόις, ο Ιμπραήμ και ο Ρόν μπορεί να κοντεύουν τα ογδόντα, αλλά ακόμη το λέει η καρδούλα τους. Θα καταφέρει αυτή η ανορθόδοξη αλλά ευφυέστατη συμμορία να συλλάβει τον δολοφόνο πρίν να είναι πολύ αργά;΄΄
Ο Ρίτσαρντ Οσμαν, πού έγραψε το μυθιστόρημα, είναι μία από τις δημοφιλέστερες τηλεοπτικές περσόνες της Μεγάλης Βρετανίας και παρουσιαστής του εξαιρετικά επιτυχημένου τηλεπαιχνιδιού γνώσεων ΄΄Pointless΄΄ του BBC. Γεννήθηκε το 1970 στό Εσεξ, και η ΄΄Λέσχη Φόνων της Πέμπτης ΄΄ είναι το πρώτο του βιβλίο, που, όμως, γνώρισε τεράστια επιτυχία. Είναι το τρίτο πιό επιτυχημένο εμπορικά βιβλίο όλων των εποχών στη Μεγάλη Βρετανία, μετά τα έργα των Τζ.Κ.Ρόουλινγκ και Νταν Μπράουν. Εχει μεταφραστεί σε σαράντα διαφορετικές γλώσσες.
Eνα μυθιστόρημα έξυπνο, ανατρεπτικό, διαφορετικό. Καταφέρνει να μας κάνει να γελάσουμε, να συγκινηθούμε, να διασκεδάσουμε, μέσα από μιά καθαρόαιμη αστυνομική πλοκή, με ιδιαιτερότητες. Η ιδιαιτερότητά του είναι οι τέσσερεις πρωταγωνιστές του. Η Ελίζαμπεθ, η Τζόις, ο Ιμπραήμ και ο Ρον. Σχεδόν ογδόντα ετών , αλλά όχι παραιτημένοι, με μυαλό ξυράφι, χρησιμοποιούν ο καθένας με τον δικό του τρόπο τα προνόμια της ηλικίας τους. Λίγο αφελείς, διακριτικά υπεράνω υποψίας, αθώοι, θέτουν γλυκά τις κατάλληλες ερωτήσεις και παίρνουν τις ανάλογες απαντήσεις εκεί που δεν τα καταφέρνει η αστυνομία. Με το πρόσωπο γεμάτο αθωότητα, λένε μικρά ψεμματάκια, σχεδόν παιδικά, αν αυτό τους δίνει μιά ακόμα απάντηση. Και πάνω απ΄όλα, διαθέτουν την κοινή λογική, που καμμιά φορά, η αστυνομία την παραβλέπει. Αποτέλεσμα όλων αυτών είναι οι αστείοι διάλογοι, οι ευφυείς σκέψεις, ο αποτελεσματικός τρόπος αντιπετώπισης του δολοφόνου. Και από δίπλα η Ντόνα και ο Κρίς, οι δύο επίσημοι αστυνομικοί της υπόθεσης που πρέπει να μαζεύουν-ώρες ώρες- την δράση της ΄΄συμμορίας΄΄ των τεσσάρων.
΄΄Ενα γραπτό μήνυμα από την Ελίζαμπεθ. Που φαίνεται αφύσικο στην Ντόνα. Το δίχως άλλο, το όποιο μήνυμα της Ελίζαμπεθ θα αποστελλόταν σε σήματα μορς ή με μιά σειρά από περίτεχνα σινιάλα με σημαίες.
Η Ντόνα χαμογελάει αμυδρά κι ανοίγει το μήνυμα.΄΄Η Λέσχη Φόνων της Πέμπτης ρωτάει αν θα μπορούσαμε να περάσουμε από το Κούπερ Τσέις. Εχουν πληροφορίες΄΄.
΄΄Η Λέσχη Φόνων της Πέμπτης;΄΄ ρωτάει ο Κρίς.
΄΄Ετσι αυτοαποκαλούνται. Είναι τέσσερεις- ένα παρεάκι.΄΄
Ο Κρίς γνέφει καταφατικά.. ΄΄Εχω γνωρίσει τον Ιμπραήμ και τον φουκαρά τον Ρόν Ρίτσι. Κι είναι μέλη αυτής της παρέας;΄΄
Η Ντόνα γνέφει πως ναι. Δεν έχει ιδέα για ποιό λόγο ο Κρίς αποκάλεσε τον Ρον ΄΄φουκαρά΄΄, αλλά σίγουρα θα΄ναι δουλειά της Ελίζαμπεθ.
΄΄Ποιά είναι η Ελίζαμπεθ;΄΄ λέει ο Κρίς.
΄΄Είναι...΄΄ Η Ντόνα το σκέφτεται. ΄΄Δεν ξέρω πως θα το έθετα. Ό,τι ήταν ο Μάρλον Μπράντο στον ΄΄Νονό΄΄.
Χιούμορ άφθονο αλλά και πραγματικότητα. Πού όταν στενεύουν τα περιθώρια της αυθαίρετης δράσης τους και τους μαζεύει η αστυνομία, η Ελίζαμπεθ είναι ξεκάθαρη. Γιατί πρέπει να προστατέψει τις πηγές της:
΄΄Δεν ξέρετε ποιός ξέθαψε τη σωρό και δεν θα το μάθετε από κανέναν μας. Δεν ξέρετε ποιός πήρε τα οστά για να τα αναλύσει, κι ούτε κι αυτό θα το μάθετε από εμάς. Στο τέλος, μπορείτε να προσπαθησετε να εξηγήσετε στα κεντρικά ότι τέσσερα άτομα ηλικίας μεταξύ εβδομήντα και ογδόντα παρέλειψαν να αναφέρουν την εκταφή μιάς σωρού. Για ποιό λόγο; Με τι αποδείξεις, πέραν της ομολογίας, απαράδεκτης σε δίκη, που μας αποσπάσατε απόψε; Και με τέσσερεις υπόπτους που όλοι τους πρόθυμα θα πάνε στο δικαστήριο , θα χαμογελάσουν όλο χαρά, και θα προσποιηθούν ότι μπερδεύουν τη δικαστίνα με την εγγονή τους, και θα τη ρωτήσουν γιατί δεν έρχεται να τους δεί πιό συχνά. Η όλη διαδικασία είναι δύσκολη, δαπανηρή και χρονοβόρα, και δε θα αποφέρει κανένα απολύτως αποτέλεσμα. Κανείς δεν θα πάει φυλακή, κανείς δεν θα φάει πρόστιμο, κανείς δεν θα τιμωρηθεί καν με συλλογή απορριμάτων στην εθνική ΄΄.
΄΄Εγώ ιδίως, που έχω τη μέση μου, με τίποτα΄΄ λέει ο Ρον.
΄΄Ή αλλοιώς,΄΄ εξακολουθεί η Ελίζαμπεθ, ΄΄μπορείτε να μας συγχωρήσετε, και να μας πιστέψετε όταν λέμε ότι προσπαθούσαμε να βοηθήσουμε. Μπορείτε να μας επιτρέψετε να απολογηθούμε για τον υπερβάλλοντα ενθουσιασμό μας, διότι ξέραμε ότι αυτό που κάναμε ήταν λάθος, αλλά το κάναμε μολαταύτα.΄΄
΄΄Δηλαδή΄΄, λέι ο Κρίς, ΄΄ξαναθάψατε τα κόκκαλα;΄΄
΄΄Θεωρήσαμε ότι ήταν προτιμότερο ΄΄, λέει η Τζόις. ΄΄να πάρετε εσείς τα εύσημα΄΄.
΄΄Θα μπορούσατε να μοιραστείτε κι εσείς μαζί μας ορισμένες πληροφορίες, εφόσον φυσικά το θεωρείτε πρέπον΄΄, προσθέτει ο Ιμπραήμ.
΄΄Τί λέτε για μερικές πληροφορίες σχετικά με τις ποινές που μπορεί να σας επιβληθούν για παρακώλυση της Δικαιοσύνης; ΄Η για περιύβριση νεκρού;΄΄ λέει ο Κρίς. ΄΄Μπορεί να φάτε ως και δέκα χρόνια΄΄.
΄΄Αχ, τα ΄χουμε συζητήσει όλα αυτά Κρίς΄΄, λέει στενάζοντας η Ελίζαμπεθ. ΄΄ Ασε τις ρητορείες και κατάπιε τον εγωισμό σου. Και επιπλέον, δεν παρεμποδίζουμε, βοηθάμε΄΄.
Οπως καταλάβατε, της Ελίζαμπεθ πέρασε και όχι του αστυνομικού.
Ο Ρίτσαρντ Οσμαν κατάφερε με την αθωότητα του ΄΄πρωτάρη΄΄ συγγραφέα να γράψει ένα διασκεδαστικό αστυνομικό μυθιστόρημα. Με αληθινούς φόνους, με αληθινούς δολοφόνους. Με πολύ μικρά κεφάλαια που κάνουν την ανάγνωση να προχωρά απολαυστικά γρήγορα. Κάπου , έχεις την εντύπωση, ότι θα ξεπεταχθεί μέσα στις σελίδες του βιβλίου και η Μις Μάρμπλ, της Αγκαθα Κρίστι, για να βοηθήσει τους τέσσερεις ήρωες. Και, βέβαια, πάνω απ όλα, ο συγγραφέας διαθέτει ένα χιούμορ καταλυτικό. Οπως γράφει ο ίδιος στο τέλος του βιβλίου:΄΄Η ιδέα για τη ΄΄Λέσχη Φόνων της Πέμπτης΄ μου ήρθε πριν από μερικά χρόνια όταν, για καλή μου τύχη, επισκέφτηκα έναν οικισμό ευηγηρίας, γεμάτο απίθανους ανθρώπους, με απίθανες ιστορίες. Οι ένοικοι του εν λόγω οικισμού ξέρουν σε ποιούς αναφέρομαι και τους ευχαριστώ για την στήριξή τους. Μη σας μπούν ιδέες, ωστόσο, κι αρχίσετε να σκοτώνετε ο ένας τον άλλο, παρακαλώ. Είναι σκληρή δουλειά η συγγραφή μυθιστορήματος. Υποθέτω πως αυτό ισχύει για άλους, αν και ποιός ξέρει; Μπορεί ο Σαλμάν Ρούσντι να το βρίσκει εύκολο΄΄.
Η μετάφραση είναι του Αύγουστου Κορτώ.
Για το βιβλίο έγραψαν:
΄΄Τόσο έξυπνο και αστείο. Σκανδαλωδώς καλό.΄΄ Ιαν Ράνκιν, συγγραφέας.
΄΄Μοναδική απόλαυση. Ενα ανάγνωσμα γοητευτικό, διασκεδαστικό, τρυφερό΄΄. The Guardian.
΄΄Εθιστικό και άκρως διασκεδαστικό΄΄ Daily Mail.
΄΄Σε έναν γαλήνιο οικισμό ευηγηρίας στη βρετανική ύπαιθρο, μιά ετερόκλητη παρέα μαζεύεται κάθε Πέμπτη και ασχολείται με παλιούς φακέλους ανεξιχνίαστων φόνων. Οταν όμως μιά άγρια δολοφονία συμβαίνει σε απόσταση αναπνοής , η Λέσχη Φόνων της Πέμπτης έχει να αντιμετωπίσει μιά πραγματική υπόθεση. Οχι απλώς κιτρινισμένες μουντζουρωμένες σελίδες γραφομηχανής μιάς άλλης εποχής. Μιά αληθινή υπόθεση, ένα αληθινό πτώμα, και κάπου στον έξω κόσμο, έναν αληθινό δολοφόνο. Η Ελίζαμπεθ, η Τζόις, ο Ιμπραήμ και ο Ρόν μπορεί να κοντεύουν τα ογδόντα, αλλά ακόμη το λέει η καρδούλα τους. Θα καταφέρει αυτή η ανορθόδοξη αλλά ευφυέστατη συμμορία να συλλάβει τον δολοφόνο πρίν να είναι πολύ αργά;΄΄
Ο Ρίτσαρντ Οσμαν, πού έγραψε το μυθιστόρημα, είναι μία από τις δημοφιλέστερες τηλεοπτικές περσόνες της Μεγάλης Βρετανίας και παρουσιαστής του εξαιρετικά επιτυχημένου τηλεπαιχνιδιού γνώσεων ΄΄Pointless΄΄ του BBC. Γεννήθηκε το 1970 στό Εσεξ, και η ΄΄Λέσχη Φόνων της Πέμπτης ΄΄ είναι το πρώτο του βιβλίο, που, όμως, γνώρισε τεράστια επιτυχία. Είναι το τρίτο πιό επιτυχημένο εμπορικά βιβλίο όλων των εποχών στη Μεγάλη Βρετανία, μετά τα έργα των Τζ.Κ.Ρόουλινγκ και Νταν Μπράουν. Εχει μεταφραστεί σε σαράντα διαφορετικές γλώσσες.
Eνα μυθιστόρημα έξυπνο, ανατρεπτικό, διαφορετικό. Καταφέρνει να μας κάνει να γελάσουμε, να συγκινηθούμε, να διασκεδάσουμε, μέσα από μιά καθαρόαιμη αστυνομική πλοκή, με ιδιαιτερότητες. Η ιδιαιτερότητά του είναι οι τέσσερεις πρωταγωνιστές του. Η Ελίζαμπεθ, η Τζόις, ο Ιμπραήμ και ο Ρον. Σχεδόν ογδόντα ετών , αλλά όχι παραιτημένοι, με μυαλό ξυράφι, χρησιμοποιούν ο καθένας με τον δικό του τρόπο τα προνόμια της ηλικίας τους. Λίγο αφελείς, διακριτικά υπεράνω υποψίας, αθώοι, θέτουν γλυκά τις κατάλληλες ερωτήσεις και παίρνουν τις ανάλογες απαντήσεις εκεί που δεν τα καταφέρνει η αστυνομία. Με το πρόσωπο γεμάτο αθωότητα, λένε μικρά ψεμματάκια, σχεδόν παιδικά, αν αυτό τους δίνει μιά ακόμα απάντηση. Και πάνω απ΄όλα, διαθέτουν την κοινή λογική, που καμμιά φορά, η αστυνομία την παραβλέπει. Αποτέλεσμα όλων αυτών είναι οι αστείοι διάλογοι, οι ευφυείς σκέψεις, ο αποτελεσματικός τρόπος αντιπετώπισης του δολοφόνου. Και από δίπλα η Ντόνα και ο Κρίς, οι δύο επίσημοι αστυνομικοί της υπόθεσης που πρέπει να μαζεύουν-ώρες ώρες- την δράση της ΄΄συμμορίας΄΄ των τεσσάρων.
΄΄Ενα γραπτό μήνυμα από την Ελίζαμπεθ. Που φαίνεται αφύσικο στην Ντόνα. Το δίχως άλλο, το όποιο μήνυμα της Ελίζαμπεθ θα αποστελλόταν σε σήματα μορς ή με μιά σειρά από περίτεχνα σινιάλα με σημαίες.
Η Ντόνα χαμογελάει αμυδρά κι ανοίγει το μήνυμα.΄΄Η Λέσχη Φόνων της Πέμπτης ρωτάει αν θα μπορούσαμε να περάσουμε από το Κούπερ Τσέις. Εχουν πληροφορίες΄΄.
΄΄Η Λέσχη Φόνων της Πέμπτης;΄΄ ρωτάει ο Κρίς.
΄΄Ετσι αυτοαποκαλούνται. Είναι τέσσερεις- ένα παρεάκι.΄΄
Ο Κρίς γνέφει καταφατικά.. ΄΄Εχω γνωρίσει τον Ιμπραήμ και τον φουκαρά τον Ρόν Ρίτσι. Κι είναι μέλη αυτής της παρέας;΄΄
Η Ντόνα γνέφει πως ναι. Δεν έχει ιδέα για ποιό λόγο ο Κρίς αποκάλεσε τον Ρον ΄΄φουκαρά΄΄, αλλά σίγουρα θα΄ναι δουλειά της Ελίζαμπεθ.
΄΄Ποιά είναι η Ελίζαμπεθ;΄΄ λέει ο Κρίς.
΄΄Είναι...΄΄ Η Ντόνα το σκέφτεται. ΄΄Δεν ξέρω πως θα το έθετα. Ό,τι ήταν ο Μάρλον Μπράντο στον ΄΄Νονό΄΄.
Χιούμορ άφθονο αλλά και πραγματικότητα. Πού όταν στενεύουν τα περιθώρια της αυθαίρετης δράσης τους και τους μαζεύει η αστυνομία, η Ελίζαμπεθ είναι ξεκάθαρη. Γιατί πρέπει να προστατέψει τις πηγές της:
΄΄Δεν ξέρετε ποιός ξέθαψε τη σωρό και δεν θα το μάθετε από κανέναν μας. Δεν ξέρετε ποιός πήρε τα οστά για να τα αναλύσει, κι ούτε κι αυτό θα το μάθετε από εμάς. Στο τέλος, μπορείτε να προσπαθησετε να εξηγήσετε στα κεντρικά ότι τέσσερα άτομα ηλικίας μεταξύ εβδομήντα και ογδόντα παρέλειψαν να αναφέρουν την εκταφή μιάς σωρού. Για ποιό λόγο; Με τι αποδείξεις, πέραν της ομολογίας, απαράδεκτης σε δίκη, που μας αποσπάσατε απόψε; Και με τέσσερεις υπόπτους που όλοι τους πρόθυμα θα πάνε στο δικαστήριο , θα χαμογελάσουν όλο χαρά, και θα προσποιηθούν ότι μπερδεύουν τη δικαστίνα με την εγγονή τους, και θα τη ρωτήσουν γιατί δεν έρχεται να τους δεί πιό συχνά. Η όλη διαδικασία είναι δύσκολη, δαπανηρή και χρονοβόρα, και δε θα αποφέρει κανένα απολύτως αποτέλεσμα. Κανείς δεν θα πάει φυλακή, κανείς δεν θα φάει πρόστιμο, κανείς δεν θα τιμωρηθεί καν με συλλογή απορριμάτων στην εθνική ΄΄.
΄΄Εγώ ιδίως, που έχω τη μέση μου, με τίποτα΄΄ λέει ο Ρον.
΄΄Ή αλλοιώς,΄΄ εξακολουθεί η Ελίζαμπεθ, ΄΄μπορείτε να μας συγχωρήσετε, και να μας πιστέψετε όταν λέμε ότι προσπαθούσαμε να βοηθήσουμε. Μπορείτε να μας επιτρέψετε να απολογηθούμε για τον υπερβάλλοντα ενθουσιασμό μας, διότι ξέραμε ότι αυτό που κάναμε ήταν λάθος, αλλά το κάναμε μολαταύτα.΄΄
΄΄Δηλαδή΄΄, λέι ο Κρίς, ΄΄ξαναθάψατε τα κόκκαλα;΄΄
΄΄Θεωρήσαμε ότι ήταν προτιμότερο ΄΄, λέει η Τζόις. ΄΄να πάρετε εσείς τα εύσημα΄΄.
΄΄Θα μπορούσατε να μοιραστείτε κι εσείς μαζί μας ορισμένες πληροφορίες, εφόσον φυσικά το θεωρείτε πρέπον΄΄, προσθέτει ο Ιμπραήμ.
΄΄Τί λέτε για μερικές πληροφορίες σχετικά με τις ποινές που μπορεί να σας επιβληθούν για παρακώλυση της Δικαιοσύνης; ΄Η για περιύβριση νεκρού;΄΄ λέει ο Κρίς. ΄΄Μπορεί να φάτε ως και δέκα χρόνια΄΄.
΄΄Αχ, τα ΄χουμε συζητήσει όλα αυτά Κρίς΄΄, λέει στενάζοντας η Ελίζαμπεθ. ΄΄ Ασε τις ρητορείες και κατάπιε τον εγωισμό σου. Και επιπλέον, δεν παρεμποδίζουμε, βοηθάμε΄΄.
Οπως καταλάβατε, της Ελίζαμπεθ πέρασε και όχι του αστυνομικού.
Ο Ρίτσαρντ Οσμαν κατάφερε με την αθωότητα του ΄΄πρωτάρη΄΄ συγγραφέα να γράψει ένα διασκεδαστικό αστυνομικό μυθιστόρημα. Με αληθινούς φόνους, με αληθινούς δολοφόνους. Με πολύ μικρά κεφάλαια που κάνουν την ανάγνωση να προχωρά απολαυστικά γρήγορα. Κάπου , έχεις την εντύπωση, ότι θα ξεπεταχθεί μέσα στις σελίδες του βιβλίου και η Μις Μάρμπλ, της Αγκαθα Κρίστι, για να βοηθήσει τους τέσσερεις ήρωες. Και, βέβαια, πάνω απ όλα, ο συγγραφέας διαθέτει ένα χιούμορ καταλυτικό. Οπως γράφει ο ίδιος στο τέλος του βιβλίου:΄΄Η ιδέα για τη ΄΄Λέσχη Φόνων της Πέμπτης΄ μου ήρθε πριν από μερικά χρόνια όταν, για καλή μου τύχη, επισκέφτηκα έναν οικισμό ευηγηρίας, γεμάτο απίθανους ανθρώπους, με απίθανες ιστορίες. Οι ένοικοι του εν λόγω οικισμού ξέρουν σε ποιούς αναφέρομαι και τους ευχαριστώ για την στήριξή τους. Μη σας μπούν ιδέες, ωστόσο, κι αρχίσετε να σκοτώνετε ο ένας τον άλλο, παρακαλώ. Είναι σκληρή δουλειά η συγγραφή μυθιστορήματος. Υποθέτω πως αυτό ισχύει για άλους, αν και ποιός ξέρει; Μπορεί ο Σαλμάν Ρούσντι να το βρίσκει εύκολο΄΄.
Η μετάφραση είναι του Αύγουστου Κορτώ.
Για το βιβλίο έγραψαν:
΄΄Τόσο έξυπνο και αστείο. Σκανδαλωδώς καλό.΄΄ Ιαν Ράνκιν, συγγραφέας.
΄΄Μοναδική απόλαυση. Ενα ανάγνωσμα γοητευτικό, διασκεδαστικό, τρυφερό΄΄. The Guardian.
΄΄Εθιστικό και άκρως διασκεδαστικό΄΄ Daily Mail.
