΄Η κομψότητα του σκαντζόχοιρου΄΄ είναι ένα κομψό αριστούργημα, από αυτά που ανακαλύπτεις ξαφνικά και εντυπωσιάζεσαι. Η συγγραφέας του, η Μυριέλ Μπαρμπερύ, έχει γράψει συνολικά τέσσερα μυθιστορήματα, εκ των οποίων έχουν μεταφραστεί στα ελληνικά αυτό και το ΄΄Στην άκρη των χειλιών μου η απόλαυση΄΄.
΄΄Η κομψότητα του σκαντζόχοιρου΄΄ πρωτοκυκλοφόρησε στα γαλλικά το 2006, γνώρισε τεράστια επιτυχία στη Γαλλία και σε ολόκληρο τον κόσμο-έχει μεταφραστεί σε περισσότερες από 40 γλώσσες- και μεταφέρθηκε στον κινηματογράφο το 2009 από τη Mona Achache.
Ποιά είναι όμως η κομψότητα την οποία αναφέρει ο τίτλος;
΄΄Η κυρία Μισέλ έχει την κομψότητα του σκαντζόχοιρου: απέξω είναι θωρακισμένη με αγκάθια, αληθινό φρούριο, αλλά διαισθάνομαι ότι, από μέσα, είναι εξίσου λιτά ραφιναρισμένη με τους σκαντζόχοιρους, οι οποίοι είναι ζωάκια ψευδώς νωθρά, αγρίως μοναχικά και εξόχως κομψά΄΄ , γράφει η συγγραφέας σε κάποιο σημείο του βιβλίου διά στόματος της 12χρονης μικρής ηρωίδας της.
Εχουμε και λέμε λοιπόν: Στο Παρίσι των ημερών μας, σε μιά αριστοκρατική πολυκατοικία υπάρχει μιά θυρωρός: η κυρία Μισέλ. Οπως συστήνεται η ίδια :΄΄Με λένε Ρενέ. Είμαι πενηντατεσσάρων ετών. Εδώ και εικοσιεπτά χρόνια είμαι θυρωρός στο 7 της οδού Γκρενέλ, ένα αρχοντικό κτίριο με εσωτερικό κήπο και αυλή, χωρισμένο σε οκτώ υπερπολυτελή διαμερίσματα, όλα κατοικημένα. Όλα πελώρια. Είμαι χήρα, κοντή, άσχημη, παχουλή, έχω κότσια στα πόδια και, αν πιστέψουμε κάποια από τη φύση τους δυσάρεστα πρωινά, κακοσμία στην αναπνοή....Είμαι σπανίως αξιαγάπητη, αν και πάντα ευγενική, αλλά με ανέχονται παρ΄όλα αυτά επειδή ανταποκρίνομαι τέλεια σε αυτό που η κοινωνική δοξασία έχει συμπυκνώσει ως στερεότυπο θυρωρίνας. Είμαι εν ολίγοις, ένα από τα πολλά γρανάζια που κινούν τη μεγάλη οικουμενική ψευδαίσθηση, σύμφωνα με την οποία η ζωή έχει ένα νόημα που μπορεί άνετα να αποκωδικοποιηθεί΄΄.
Από την άλλη μεριά είναι η μικρή Παλόμα. Η οικογένειά της κατοικεί σε ένα από τα οκτώ διαμερίσματα του κτιρίου. Ο μπαμπάς της πρώην υπουργός, νυν βουλευτής, η μαμά της σοσιαλίστρια,άρα ΄΄προοδευτική΄΄, η αδελφή της φοιτήτρια σε ένα από τα καλύτερα πανεπιστήμια της Γαλλίας. Με άλλα λόγια, το πρότυπο της γαλλικής αστικής τάξης, αφόρητα σνόμπ, αφόρητα δήθεν. Η ίδια συστήνεται ως εξής:
΄΄Με λένε Παλόμα. Είμαι δώδεκα χρονών και κατοικώ στο 7 της οδού Γκρενέλ, σε ένα πολυτελές διαμέρισμα. Οι γονείς μου είναι πλούσιοι, η οικογένειά μου είναι πλούσια, και επομένως η αδελφή μου κι εγώ είμαστε δυνητικά πλούσιες...Παρ΄όλα αυτά, παρά την τόση εύνοια της τύχης και τα τόσα πλούτη, ξέρω εδώ και πολύ καιρό ότι ο τελικός προορισμός είναι η γυάλα για τα χρυσόψαρα. Πως το ξέρω; Συμβαίνει να είμαι πολύ ευφυής. Εξαιρετικά ευφυής μάλιστα....Το σίγουρο είναι πάντως ότι στη γυάλα εγώ δεν θα μπώ...Γι΄αυτό και πήρα την απόφασή μου: στο τέλος αυτής της σχολικής χρονιάς, τη μέρα που θα μπαίνω στα δεκατρία, στις 16 Ιουνίου, θα αυτοκτονήσω΄΄.
Αυτές είναι οι δύο κεντρικές ηρωίδες. Υποτίθεται ότι είναι τα δύο άκρα αντίθετα. Και όμως. Αυτό που τις συνδέει είναι η ευφυία και η ενσυναίσθηση. Αναγνωρίζει η μία την άλλη. Και ανάμεσά τους κυκλοφορούν όλα τα στερεότυπα της αστικής τάξης. Οι σνόμπ ένοικοι, ο βουλευτής μπαμπάς, η σοσιαλίστρια μαμά, η Κολόμπ, η μεγάλη αδελφή της μικρής Παλόμα. Λέει η ίδια: ΄΄Εδώ και λίγο καιρό έχω κι εγώ κάποιες υποψίες για το άτομό της. Από μακριά, είναι καθαρά θυρωρός. Από κοντά...ε, λοιπόν, από κοντά ...υπάρχει κάτι περίεργο. Η Κολόμπ την απεχθάνεται και τη θεωρεί κατακάθι της κοινωνίας. Για την Κολόμπ, ούτως ή άλλως, κατακάθι της κοινωνίας είναι οποιοσδήποτε δεν ανταποκρίνεται στο πολιτισμικό της πρότυπο, και το πολιτισμικό πρότυπο της Κολόμπ είναι η κοινωνική ισχύς συν τα πουκάμισα της φίρμας Ανιες μπε. Η κυρία Μισέλ...Πως να το πώ; Αποπνέει ευφυία. Και ωστόσο προσπαθεί, δηλαδή το βλέπεις ότι κάνει ό,τι της είναι δυνατόν για να παραστήσει τη θυρωρίνα και να φαίνεται χαζή. Αλλά εγώ την έχω ήδη παρατηρήσει όταν μιλούσε στον Ζαν Αρτένς, όταν μιλάει στον Ποσειδώνα πίσω από την πλάτη της Ντιάν, όταν κοιτάει τις κυρίες της πολυκατοικίας που περνούν από μπροστά της χωρίς να τη χαιρετήσουν. Η κυρία Μισέλ έχει την κομψότητα του σκαντζόχοιρου΄΄.
Οι δύο γυναίκες- η μικρή και η μεγάλη- ΄΄αναγνωρίζουν η μία την άλλη. Καταλαβαίνουν ότι τα στερεότυπα που ισχύουν στην αριστοκρατική πολυκατοικία , μπορεί να ισχύουν για τους άλλους ενοίκους, αλλά όχι για τις ίδιες. Και τα πράγματα αλλάζουν τελείως όταν εγκαθίσταται στην πολυκατοικία ο κύριος Οζου. Ενας πλούσιος , ηλικιωμένος Ιάπων. Οι υπόλοιποι ένοικοι κάνουν ότι μπορούν για να πιάσουν κουβέντα μαζί του, για να εξασφαλίσουν μία πρόσκλησή του για να επισκεφτούν το διαμέρισμά του. Αδικος κόπος. Ο κύριος Οζου πιάνει επαφή με την μικρή Παλόμα, και οι δύο μαζί προσπαθούν να πιάσουν επαφή με την κυρία Μισέλ, την θυρωρό. Αναγνωρίζονται μεταξύ τους, καταλαβαίνουν οι τρείς τους τι είναι αυτό που τους συνδέει. Η κυρία Μισέλ, από την άλλη, σαν τον σκαντζόχοιρο του τίτλου, κλείνεται μέσα στα αγκάθια της. Τόσα χρόνια που είναι εκεί θυρωρίνα, έχει παίξει τέλεια τον ρόλο της αγράμματης, ασήμαντης γυναίκας. Φοβάται να αποκαλύψει αυτό που είναι στην πραγματικότητα. Μιά γυναίκα που μορφώθηκε από μόνη της, που διάβασε βιβλία, που είδε ταινίες, που κουβαλάει από μόνη της αυτό που λέμε ενσυναίσθηση.
Τελικά, όμως, δεν μπορεί να κρυφτεί από τη μικρή Παλόμα και τον ηλικιωμένο κύριο Οζου. Και ο ένας αρχίζει να επιδρά στον άλλο καταλυτικά. Και εκεί, καταλαβαίνουν πόσο ΄΄δήθεν΄΄ είναι τα πολιτικά, τα φιλοσοφικά, τα κοινωνικά κινήματα όταν δεν μπορούν να φέρουν σε επαφή τον έναν άνθρωπο με τον άλλο.
Ο τρόπος που κάθε μία από τις δύο ηρωίδες αντιμετωπίζει μέχρι εκείνη τη στιγμή τα πράγματα είναι ενδεικτικός. Η μεγάλη, η κυρία Μισέλ, μεγαλωμένη στη φτώχεια ενός απομακρυσμένου χωριού, έμαθε να κρύβει τα τραύματά της, να μη μιλάει για αυτά που την ενδιαφέρουν με κανένα, γιατί γνωρίζει ότι κανείς δεν θα την καταλάβει.
Η μικρή, η δωδεκάχρονη Παλόμα, έχει αποφασίσει να αυτοκτονήσει και να κάψει το διαμέρισμα των γονιών της την ημέρα των γενεθλίων της, για να τους δείξει πόσο κενοί είναι. Διαμαρτύρεται, αλλά κανείς δεν την ακούει.
΄΄Εχουμε καθαρίστρια στο σπίτι μας, που έρχεται τρείς ώρες την ημέρα, αλλά τα φυτά τα φροντίζει η μαμά. Και είναι ένα απίστευτο τσίρκο. Εχει δυο ποτιστήρια,ένα για το νερό με λίπασμα, ένα για το νερό χωρίς άλατα ασβεστίου, κι έναν πολλαπλό ψεκαστήρα για ψεκασμούς ΄΄στοχευμένους΄΄ ή ΄΄με μορφή βροχής΄΄ ή ΄΄με μορφή λεπτής πάχνης΄΄. Κάθε πρωί περνάει από επιθεώρηση τα είκοσι φυτά του διαμερίσματος, ορίζοντας για το καθένα την προσήκουσα αγωγή. Και μουρμουρίζει ένα σωρό πράγματα, εντελώς αδιάφορα για τον υπόλοιπο κόσμο. Μπορείτε να πείτε οτιδήποτε στη μαμά ενόσω ασχολείται με τα φυτά της, αυτή δε δίνει καμία απολύτως σημασία. Της λες, παραδείγματος χάριν: Σκοπεύω να μαστουρώσω σήμερα και να κάνω όβερντόουζ, και παίρνεις για απάντηση: ΄΄Η κέντια κιτρινίζει στην άκρη των φύλλων, υπερβολικό νερό, αυτό δεν είναι καθόλου καλό΄΄.
Ηδη, έχουμε την αρχή του παραδείγματος: αν θέλεις να χαλάσεις τη ζωή σου απ΄το πολύ να μην ακούς τίποτα από όσα σου λένε οι άλλοι, ασχολήσου με τα φυτά. Αλλά το πράγμα δεν σταματάει εδώ. Οταν η μαμά ψεκάζει με νερό τα φύλλα των φυτών, βλέπω καθαρά την ελπίδα που την διαπνέει. Θεωρεί ότι αυτό είναι κάτι σαν βάλσαμο που θα εισχωρήσει στο φυτό και θα του δώσει ό,τι του χρειάζεται για να ευδοκιμήσει. ... Συνεπώς, η μαμά τρέφει τα φυτά της όπως έτρεφε τα παιδιά της-νερό και λίπασμα για την κέντια, φρέσκα φασολάκια και βιταμίνη C για μας. Ο πυρήνας του παραδείγματος είναι λοιπόν ο εξής: επικεντρωθείτε στο αντικείμενο, δώστε του θρεπτικά συστατικά που είναι εκ των έξω προς τα έσω και, αναπτυσσόμενα μέσα του, το κάνουν να μεγαλώνει και του κάνουν καλό. Ενα φσσς φσσς στα φύλλα και ιδού το φυτό οπλισμένο για να αντιμετωπίσει τη ζωή. Το κοιτάτε με ένα μείγμα ανησυχίας και ελπίδας, έχετε επίγνωση της ευθραστότητας της ζωής, ανησυχείτε για τυχόν ατυχήματα που μπορούν να συμβούν, αλλά ταυτόχρονα υπάρχει η ικανοποίηση ότι έχετε κάνει αυτό που έπρεπε, έχετε παίξει τον ρόλο σας ως τροφού: νιώθετε καθησυχασμένοι, είστε ασφαλείς για ένα χρονικό διάστημα. Ετσι ακριβώς βλέπει η μαμά τη ζωή: μιά διαδοχή πράξεων εξορκισμού, εξίσου αναποτελεσματικών όσο κι ένα φσσς φσσς, οι οποίες δίνουν τη βραχυπρόθεσμη ψευδαίσθηση της ασφάλειας. Θα ήταν πολύ, μα πολύ καλύτερα, αν μοιραζόμασταν όλοι μαζί την ανασφάλειά μας, αν εισδύαμε όλοι μαζί στα μύχια του εαυτού μας για να πούμε ο ένας στον άλλον ότι τα φρέσκα φασολάκια και η βιταμίνη C μπορεί να τρέφουν το ζώο, αλλά δε σώζουν τη ζωή και δε διατρέφουν την ψυχή΄΄.
Η Μυριέλ Μπαρμπερύ έγραψε ένα μυθιστόρημα-έκπληξη.στοχεύοντας σε όλα αυτά που διέπουν τις ζωές μας σήμερα. Την δήθεν μόρφωση, τις δήθεν συμπεριφορές, την ψευδαίσθηση ευτυχίας που φέρνει ο πλούτος, τα στερεότυπα που μας καθορίζουν. Τα πράγματα τελικά είναι πολύ πιο απλά. Την αλήθεια χρειαζόμαστε πάνω απ΄όλα, την δική μας αλήθεια που τελικά δεν αφορά μόνο εμας. Αφορά και τους άλλους. Μέ γνώση, χιούμορ, αλήθεια, αισθαντικότητα στήνει τις γέφυρες επικοινωνίας ανάμεσα σε μιά πενηντατετράχρονη θυρωρό από την επαρχία και μιά επαναστατημένη δωδεκάχρονη. Ανάμεσά τους, καταλυτικό ρόλο παίζει ο κύριος Οζου, με την ανατολίτικη σοφία του, που δίνει και στις δύο να καταλάβουν ότι είναι αποδεκτές, πράγμα που δεν έχουν καταφέρει οι οικογένειές τους. Καί δίνει στους αναγνώστες την άχρηστη ή χρήσιμη πληροφορία, ανάλογα με το πως θα τη δεί κανείς, πως η αυθεντικότητα και η εσωτερική ομορφιά είναι, ίσως, το μόνο πράγμα που μας βοηθάει να επικοινωνήσουμε ουσιαστικά με τους γύρω μας.
Η Μυριέλ Μπαρμερύ, γεννημένη και η ίδια στο Μαρόκο, κατάφερε να γράψει ένα κλασικό βιβλίο που διαβάζεται ξανά και ξανά. Απλό και ταυτοχρόνως σύνθετο, αισιόδοξο, χαρισματικό, με έντονη την αίσθηση του χιούμορ και συναισθηματική λεπτότητα.
Και όπως λέει και η μικρή ηρωίδα στο τέλος του βιβλίου:
΄΄Μη φοβάστε, Ρενέ, δε θα αυτοκτονήσω και δε θα κάψω τίποτα απολύτως. Διότι, για χάρη σας, θα κυνηγώ στο εξής με πάθος το πάντα μέσα στο ποτέ. Την ομορφιά μέσα στον κόσμο΄΄.
Η εξαιρετική μετάφραση είναι της Μίνας Πατεράκη-Γαρέφη.
Για το βιβλίο έγραψαν:
΄΄Εκδοτικό φαινόμενο που ξεπερνάει τη δεκαετία, η ΄΄Κομψότητα του σκαντχόχοιρου΄΄ είναι ένα βαθύ αλλά εξαιρετικά προσιτό βιβλίο για τη μαγική δύναμη της φιλοσοφίας στην καθημερινή ζωή΄΄ .The Guardian
΄΄Οπως όλες οι μεγάλες ιστορίες, θα σας ματώσει την καρδιά, θα σας θυμίσει όμως επίσης πως υπάρχουν φορές στη ζωή που αξίζει να πονάμε΄΄. Chicago Sunday Times.
΄΄Η μυστική συνταγή από τη Γαλλία που γοητεύει εκατομμύρια αναγνώστες έχει σίγουρα διαβολικά χιούμορ, συναισθηματική λεπτότητα και ένα εξαιρετικό λογοτεχνικό και φιλοσοφικό υπόβαθρο΄΄. Republica.
΄΄Η κομψότητα του σκαντζόχοιρου΄΄ πρωτοκυκλοφόρησε στα γαλλικά το 2006, γνώρισε τεράστια επιτυχία στη Γαλλία και σε ολόκληρο τον κόσμο-έχει μεταφραστεί σε περισσότερες από 40 γλώσσες- και μεταφέρθηκε στον κινηματογράφο το 2009 από τη Mona Achache.
Ποιά είναι όμως η κομψότητα την οποία αναφέρει ο τίτλος;
΄΄Η κυρία Μισέλ έχει την κομψότητα του σκαντζόχοιρου: απέξω είναι θωρακισμένη με αγκάθια, αληθινό φρούριο, αλλά διαισθάνομαι ότι, από μέσα, είναι εξίσου λιτά ραφιναρισμένη με τους σκαντζόχοιρους, οι οποίοι είναι ζωάκια ψευδώς νωθρά, αγρίως μοναχικά και εξόχως κομψά΄΄ , γράφει η συγγραφέας σε κάποιο σημείο του βιβλίου διά στόματος της 12χρονης μικρής ηρωίδας της.
Εχουμε και λέμε λοιπόν: Στο Παρίσι των ημερών μας, σε μιά αριστοκρατική πολυκατοικία υπάρχει μιά θυρωρός: η κυρία Μισέλ. Οπως συστήνεται η ίδια :΄΄Με λένε Ρενέ. Είμαι πενηντατεσσάρων ετών. Εδώ και εικοσιεπτά χρόνια είμαι θυρωρός στο 7 της οδού Γκρενέλ, ένα αρχοντικό κτίριο με εσωτερικό κήπο και αυλή, χωρισμένο σε οκτώ υπερπολυτελή διαμερίσματα, όλα κατοικημένα. Όλα πελώρια. Είμαι χήρα, κοντή, άσχημη, παχουλή, έχω κότσια στα πόδια και, αν πιστέψουμε κάποια από τη φύση τους δυσάρεστα πρωινά, κακοσμία στην αναπνοή....Είμαι σπανίως αξιαγάπητη, αν και πάντα ευγενική, αλλά με ανέχονται παρ΄όλα αυτά επειδή ανταποκρίνομαι τέλεια σε αυτό που η κοινωνική δοξασία έχει συμπυκνώσει ως στερεότυπο θυρωρίνας. Είμαι εν ολίγοις, ένα από τα πολλά γρανάζια που κινούν τη μεγάλη οικουμενική ψευδαίσθηση, σύμφωνα με την οποία η ζωή έχει ένα νόημα που μπορεί άνετα να αποκωδικοποιηθεί΄΄.
Από την άλλη μεριά είναι η μικρή Παλόμα. Η οικογένειά της κατοικεί σε ένα από τα οκτώ διαμερίσματα του κτιρίου. Ο μπαμπάς της πρώην υπουργός, νυν βουλευτής, η μαμά της σοσιαλίστρια,άρα ΄΄προοδευτική΄΄, η αδελφή της φοιτήτρια σε ένα από τα καλύτερα πανεπιστήμια της Γαλλίας. Με άλλα λόγια, το πρότυπο της γαλλικής αστικής τάξης, αφόρητα σνόμπ, αφόρητα δήθεν. Η ίδια συστήνεται ως εξής:
΄΄Με λένε Παλόμα. Είμαι δώδεκα χρονών και κατοικώ στο 7 της οδού Γκρενέλ, σε ένα πολυτελές διαμέρισμα. Οι γονείς μου είναι πλούσιοι, η οικογένειά μου είναι πλούσια, και επομένως η αδελφή μου κι εγώ είμαστε δυνητικά πλούσιες...Παρ΄όλα αυτά, παρά την τόση εύνοια της τύχης και τα τόσα πλούτη, ξέρω εδώ και πολύ καιρό ότι ο τελικός προορισμός είναι η γυάλα για τα χρυσόψαρα. Πως το ξέρω; Συμβαίνει να είμαι πολύ ευφυής. Εξαιρετικά ευφυής μάλιστα....Το σίγουρο είναι πάντως ότι στη γυάλα εγώ δεν θα μπώ...Γι΄αυτό και πήρα την απόφασή μου: στο τέλος αυτής της σχολικής χρονιάς, τη μέρα που θα μπαίνω στα δεκατρία, στις 16 Ιουνίου, θα αυτοκτονήσω΄΄.
Αυτές είναι οι δύο κεντρικές ηρωίδες. Υποτίθεται ότι είναι τα δύο άκρα αντίθετα. Και όμως. Αυτό που τις συνδέει είναι η ευφυία και η ενσυναίσθηση. Αναγνωρίζει η μία την άλλη. Και ανάμεσά τους κυκλοφορούν όλα τα στερεότυπα της αστικής τάξης. Οι σνόμπ ένοικοι, ο βουλευτής μπαμπάς, η σοσιαλίστρια μαμά, η Κολόμπ, η μεγάλη αδελφή της μικρής Παλόμα. Λέει η ίδια: ΄΄Εδώ και λίγο καιρό έχω κι εγώ κάποιες υποψίες για το άτομό της. Από μακριά, είναι καθαρά θυρωρός. Από κοντά...ε, λοιπόν, από κοντά ...υπάρχει κάτι περίεργο. Η Κολόμπ την απεχθάνεται και τη θεωρεί κατακάθι της κοινωνίας. Για την Κολόμπ, ούτως ή άλλως, κατακάθι της κοινωνίας είναι οποιοσδήποτε δεν ανταποκρίνεται στο πολιτισμικό της πρότυπο, και το πολιτισμικό πρότυπο της Κολόμπ είναι η κοινωνική ισχύς συν τα πουκάμισα της φίρμας Ανιες μπε. Η κυρία Μισέλ...Πως να το πώ; Αποπνέει ευφυία. Και ωστόσο προσπαθεί, δηλαδή το βλέπεις ότι κάνει ό,τι της είναι δυνατόν για να παραστήσει τη θυρωρίνα και να φαίνεται χαζή. Αλλά εγώ την έχω ήδη παρατηρήσει όταν μιλούσε στον Ζαν Αρτένς, όταν μιλάει στον Ποσειδώνα πίσω από την πλάτη της Ντιάν, όταν κοιτάει τις κυρίες της πολυκατοικίας που περνούν από μπροστά της χωρίς να τη χαιρετήσουν. Η κυρία Μισέλ έχει την κομψότητα του σκαντζόχοιρου΄΄.
Οι δύο γυναίκες- η μικρή και η μεγάλη- ΄΄αναγνωρίζουν η μία την άλλη. Καταλαβαίνουν ότι τα στερεότυπα που ισχύουν στην αριστοκρατική πολυκατοικία , μπορεί να ισχύουν για τους άλλους ενοίκους, αλλά όχι για τις ίδιες. Και τα πράγματα αλλάζουν τελείως όταν εγκαθίσταται στην πολυκατοικία ο κύριος Οζου. Ενας πλούσιος , ηλικιωμένος Ιάπων. Οι υπόλοιποι ένοικοι κάνουν ότι μπορούν για να πιάσουν κουβέντα μαζί του, για να εξασφαλίσουν μία πρόσκλησή του για να επισκεφτούν το διαμέρισμά του. Αδικος κόπος. Ο κύριος Οζου πιάνει επαφή με την μικρή Παλόμα, και οι δύο μαζί προσπαθούν να πιάσουν επαφή με την κυρία Μισέλ, την θυρωρό. Αναγνωρίζονται μεταξύ τους, καταλαβαίνουν οι τρείς τους τι είναι αυτό που τους συνδέει. Η κυρία Μισέλ, από την άλλη, σαν τον σκαντζόχοιρο του τίτλου, κλείνεται μέσα στα αγκάθια της. Τόσα χρόνια που είναι εκεί θυρωρίνα, έχει παίξει τέλεια τον ρόλο της αγράμματης, ασήμαντης γυναίκας. Φοβάται να αποκαλύψει αυτό που είναι στην πραγματικότητα. Μιά γυναίκα που μορφώθηκε από μόνη της, που διάβασε βιβλία, που είδε ταινίες, που κουβαλάει από μόνη της αυτό που λέμε ενσυναίσθηση.
Τελικά, όμως, δεν μπορεί να κρυφτεί από τη μικρή Παλόμα και τον ηλικιωμένο κύριο Οζου. Και ο ένας αρχίζει να επιδρά στον άλλο καταλυτικά. Και εκεί, καταλαβαίνουν πόσο ΄΄δήθεν΄΄ είναι τα πολιτικά, τα φιλοσοφικά, τα κοινωνικά κινήματα όταν δεν μπορούν να φέρουν σε επαφή τον έναν άνθρωπο με τον άλλο.
Ο τρόπος που κάθε μία από τις δύο ηρωίδες αντιμετωπίζει μέχρι εκείνη τη στιγμή τα πράγματα είναι ενδεικτικός. Η μεγάλη, η κυρία Μισέλ, μεγαλωμένη στη φτώχεια ενός απομακρυσμένου χωριού, έμαθε να κρύβει τα τραύματά της, να μη μιλάει για αυτά που την ενδιαφέρουν με κανένα, γιατί γνωρίζει ότι κανείς δεν θα την καταλάβει.
Η μικρή, η δωδεκάχρονη Παλόμα, έχει αποφασίσει να αυτοκτονήσει και να κάψει το διαμέρισμα των γονιών της την ημέρα των γενεθλίων της, για να τους δείξει πόσο κενοί είναι. Διαμαρτύρεται, αλλά κανείς δεν την ακούει.
΄΄Εχουμε καθαρίστρια στο σπίτι μας, που έρχεται τρείς ώρες την ημέρα, αλλά τα φυτά τα φροντίζει η μαμά. Και είναι ένα απίστευτο τσίρκο. Εχει δυο ποτιστήρια,ένα για το νερό με λίπασμα, ένα για το νερό χωρίς άλατα ασβεστίου, κι έναν πολλαπλό ψεκαστήρα για ψεκασμούς ΄΄στοχευμένους΄΄ ή ΄΄με μορφή βροχής΄΄ ή ΄΄με μορφή λεπτής πάχνης΄΄. Κάθε πρωί περνάει από επιθεώρηση τα είκοσι φυτά του διαμερίσματος, ορίζοντας για το καθένα την προσήκουσα αγωγή. Και μουρμουρίζει ένα σωρό πράγματα, εντελώς αδιάφορα για τον υπόλοιπο κόσμο. Μπορείτε να πείτε οτιδήποτε στη μαμά ενόσω ασχολείται με τα φυτά της, αυτή δε δίνει καμία απολύτως σημασία. Της λες, παραδείγματος χάριν: Σκοπεύω να μαστουρώσω σήμερα και να κάνω όβερντόουζ, και παίρνεις για απάντηση: ΄΄Η κέντια κιτρινίζει στην άκρη των φύλλων, υπερβολικό νερό, αυτό δεν είναι καθόλου καλό΄΄.
Ηδη, έχουμε την αρχή του παραδείγματος: αν θέλεις να χαλάσεις τη ζωή σου απ΄το πολύ να μην ακούς τίποτα από όσα σου λένε οι άλλοι, ασχολήσου με τα φυτά. Αλλά το πράγμα δεν σταματάει εδώ. Οταν η μαμά ψεκάζει με νερό τα φύλλα των φυτών, βλέπω καθαρά την ελπίδα που την διαπνέει. Θεωρεί ότι αυτό είναι κάτι σαν βάλσαμο που θα εισχωρήσει στο φυτό και θα του δώσει ό,τι του χρειάζεται για να ευδοκιμήσει. ... Συνεπώς, η μαμά τρέφει τα φυτά της όπως έτρεφε τα παιδιά της-νερό και λίπασμα για την κέντια, φρέσκα φασολάκια και βιταμίνη C για μας. Ο πυρήνας του παραδείγματος είναι λοιπόν ο εξής: επικεντρωθείτε στο αντικείμενο, δώστε του θρεπτικά συστατικά που είναι εκ των έξω προς τα έσω και, αναπτυσσόμενα μέσα του, το κάνουν να μεγαλώνει και του κάνουν καλό. Ενα φσσς φσσς στα φύλλα και ιδού το φυτό οπλισμένο για να αντιμετωπίσει τη ζωή. Το κοιτάτε με ένα μείγμα ανησυχίας και ελπίδας, έχετε επίγνωση της ευθραστότητας της ζωής, ανησυχείτε για τυχόν ατυχήματα που μπορούν να συμβούν, αλλά ταυτόχρονα υπάρχει η ικανοποίηση ότι έχετε κάνει αυτό που έπρεπε, έχετε παίξει τον ρόλο σας ως τροφού: νιώθετε καθησυχασμένοι, είστε ασφαλείς για ένα χρονικό διάστημα. Ετσι ακριβώς βλέπει η μαμά τη ζωή: μιά διαδοχή πράξεων εξορκισμού, εξίσου αναποτελεσματικών όσο κι ένα φσσς φσσς, οι οποίες δίνουν τη βραχυπρόθεσμη ψευδαίσθηση της ασφάλειας. Θα ήταν πολύ, μα πολύ καλύτερα, αν μοιραζόμασταν όλοι μαζί την ανασφάλειά μας, αν εισδύαμε όλοι μαζί στα μύχια του εαυτού μας για να πούμε ο ένας στον άλλον ότι τα φρέσκα φασολάκια και η βιταμίνη C μπορεί να τρέφουν το ζώο, αλλά δε σώζουν τη ζωή και δε διατρέφουν την ψυχή΄΄.
Η Μυριέλ Μπαρμπερύ έγραψε ένα μυθιστόρημα-έκπληξη.στοχεύοντας σε όλα αυτά που διέπουν τις ζωές μας σήμερα. Την δήθεν μόρφωση, τις δήθεν συμπεριφορές, την ψευδαίσθηση ευτυχίας που φέρνει ο πλούτος, τα στερεότυπα που μας καθορίζουν. Τα πράγματα τελικά είναι πολύ πιο απλά. Την αλήθεια χρειαζόμαστε πάνω απ΄όλα, την δική μας αλήθεια που τελικά δεν αφορά μόνο εμας. Αφορά και τους άλλους. Μέ γνώση, χιούμορ, αλήθεια, αισθαντικότητα στήνει τις γέφυρες επικοινωνίας ανάμεσα σε μιά πενηντατετράχρονη θυρωρό από την επαρχία και μιά επαναστατημένη δωδεκάχρονη. Ανάμεσά τους, καταλυτικό ρόλο παίζει ο κύριος Οζου, με την ανατολίτικη σοφία του, που δίνει και στις δύο να καταλάβουν ότι είναι αποδεκτές, πράγμα που δεν έχουν καταφέρει οι οικογένειές τους. Καί δίνει στους αναγνώστες την άχρηστη ή χρήσιμη πληροφορία, ανάλογα με το πως θα τη δεί κανείς, πως η αυθεντικότητα και η εσωτερική ομορφιά είναι, ίσως, το μόνο πράγμα που μας βοηθάει να επικοινωνήσουμε ουσιαστικά με τους γύρω μας.
Η Μυριέλ Μπαρμερύ, γεννημένη και η ίδια στο Μαρόκο, κατάφερε να γράψει ένα κλασικό βιβλίο που διαβάζεται ξανά και ξανά. Απλό και ταυτοχρόνως σύνθετο, αισιόδοξο, χαρισματικό, με έντονη την αίσθηση του χιούμορ και συναισθηματική λεπτότητα.
Και όπως λέει και η μικρή ηρωίδα στο τέλος του βιβλίου:
΄΄Μη φοβάστε, Ρενέ, δε θα αυτοκτονήσω και δε θα κάψω τίποτα απολύτως. Διότι, για χάρη σας, θα κυνηγώ στο εξής με πάθος το πάντα μέσα στο ποτέ. Την ομορφιά μέσα στον κόσμο΄΄.
Η εξαιρετική μετάφραση είναι της Μίνας Πατεράκη-Γαρέφη.
Για το βιβλίο έγραψαν:
΄΄Εκδοτικό φαινόμενο που ξεπερνάει τη δεκαετία, η ΄΄Κομψότητα του σκαντχόχοιρου΄΄ είναι ένα βαθύ αλλά εξαιρετικά προσιτό βιβλίο για τη μαγική δύναμη της φιλοσοφίας στην καθημερινή ζωή΄΄ .The Guardian
΄΄Οπως όλες οι μεγάλες ιστορίες, θα σας ματώσει την καρδιά, θα σας θυμίσει όμως επίσης πως υπάρχουν φορές στη ζωή που αξίζει να πονάμε΄΄. Chicago Sunday Times.
΄΄Η μυστική συνταγή από τη Γαλλία που γοητεύει εκατομμύρια αναγνώστες έχει σίγουρα διαβολικά χιούμορ, συναισθηματική λεπτότητα και ένα εξαιρετικό λογοτεχνικό και φιλοσοφικό υπόβαθρο΄΄. Republica.
