Θα μπορούσε κανείς να πεί πολύ εύκολα ότι ΄΄Η Κλάρα και ο ήλιος΄΄ είναι το πρώτο λογοτεχνικό – μελλοντολογικό παραμύθι του 21ου αιώνα. Είναι, επίσης, το πρώτο μυθιστόρημα του ιαπωνικής καταγωγής βρετανου συγγραφέα Καζούο Ισιγκούρο μετά την βράβευσή του με το βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας το 2017. Ενα μυθιστόρημα τοποθετημένο σε ένα μέλλον όχι πολύ μακρινό, σε ένα μέρος που θα μπορούσε να είναι η Αμερική αλλά και οποιοδήποτε μέρος στον κόσμο, όπου οι άνθρωποι αγοράζουν από τα μαγαζιά ΤΦ,που σημαίνει Τεχνιτούς Φίλους ή ρομπότ αν θέλετε, για να τους κάνουν παρέα ή να τους βοηθούν στις δουλειές. Βρισκόμαστε σε μιά κοινωνία, επίσης, όπου οι γονείς κάνουν ΄΄αναβάθμιση΄΄ στα παιδιά τους για να έχουν καλύτερες επιδόσεις. Σε αυτή την κοινωνία συναντάμε την Κλάρα, που είναι ρομπότ, και αφηγήτρια της ιστορίας, να αγοράζεται από την μικρή Τζόσι και την μητέρα της για να κάνει παρέα στην μικρή.
Μένουν κάπου στην εξοχή και έχουν γείτονες τον έφηβο Ρίκ και την μητέρα του. Ο Ρίκ είναι ένα παιδί που δεν έχει ΄΄αναβαθμιστεί΄΄ και αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να τον βάζουν οι αναβαθμισμένοι στο περιθώριο, σαν να είναι άνθρωπος δεύτερης διαλογής, ενω είναι ένα κανονικό και έξυπνο παιδί. Αυτό που μαθαίνουμε διαβάζοντας το μυθιστόρημα είναι ότι η αρρώστεια της Τζόσυ, είναι αποτέλεσμα της ΄΄αναβάθμισής΄΄ της. Πολύ απλά κάθε αναβάθμιση έχει κι ένα ρίσκο. Μπορεί το παιδί που θα την κάνει να αρρωστήσει και να πεθάνει. Η μητέρα της Τζόσυ δεν μπορεί να φανταστεί την κόρη της παιδί δεύτερης κατηγορίας και έχει προχωρήσει στην αναβάθμισή της, ενώ η μητέρα του Ρίκ προτιμά να τον αφήσει όπως είναι.
Η Κλάρα έρχεται στο σπίτι τους για να βοηθήσει την μικρή να τα βγάλει πέρα. Και εκεί αρχίζουν τα προκύπτουν τα ερωτήματα: Τι είναι η τεχνιτή νοημοσύνη; Εχουν τα ρομπότ συναισθήματα; Μπορούν να αγαπήσουν όπως αγαπούν οι άνθρωποι; Μέχρι ποιού σημείου μπορεί να γίνει αυτό; Μπορούν να ξεπεράσουν το ΄΄εγώ΄΄ τους και να θυσιαστούν για αυτόν που υπηρετούν;
Ο ίδιος ο συγγραφέας, στην παρουσίαση του βιβλίου του είπε τα εξής:
«Με ενδιαφέρει η τεχνητή νοημοσύνη εδώ και πολλά χρόνια. Οχι όμως επειδή ήθελα να γράψω, αναγκαστικά, ένα μυθιστόρημα με αυτό το θέμα. Είχα απλώς προβληματισμούς και αγωνίες. Και υπήρξα τυχερός γιατί μου δόθηκε η ευκαιρία να συνομιλήσω αρκετές φορές με άτομα κορυφαία σε αυτόν τον τομέα. Υποθέτω μάλιστα πως όσοι έτυχε να μας κρυφακούσουν σε εκείνο το μικρό καφέ, κοντά στο σπίτι μου, σίγουρα θα μας είχαν περάσει για τρελούς που κουβεντιάζαμε τέτοια πράγματα… Εν πάση περιπτώσει, η Κλάρα προέκυψε από μια τελείως διαφορετική κατεύθυνση, από την παιδική λογοτεχνία, τα εικονογραφημένα βιβλία, εκείνες τις απλές ιστορίες που χαρακτηρίζονται από μια ευφάνταστη λογική. Στην παιδική λογοτεχνία, για παράδειγμα, είναι θεμιτό και εντελώς φυσικό το φεγγάρι να μιλάει ή ένα παιδί να ανοίγει το παράθυρο και με μια σκάλα να ανεβαίνει μέχρι το φεγγάρι. Τη λογική αυτή τη βρίσκω εκπληκτική και λυτρωτική. Κάπως έτσι επινόησα την Κλάρα, η οποία αρχίζει τη ζωή της σαν μωρό, θα έλεγα, δεν γνωρίζει τίποτα για τον κόσμο, πλην όμως μαθαίνει πολύ γρήγορα, καταλήγοντας σε ορισμένα συμπεράσματα. Καθώς όμως η αφήγηση προχωρεί, μέσω της λεγόμενης ενισχυτικής μάθησης που τη διακρίνει ως ένα πλάσμα της τεχνητής νοημοσύνης, η Κλάρα γίνεται όλο και πιο εκλεπτυσμένη, ως προς την αντίληψή της, σε κάποια άλλα επίπεδα. Αυτός ο συνδυασμός μού έδωσε το κίνητρο να γράψω το βιβλίο μέσα από τα δικά της μάτια. Η Κλάρα λειτουργεί, αν θέλετε, σαν ένας προνομιακός εξωτερικός παρατηρητής ή σαν ένας παραμορφωτικός καθρέφτης πάνω στον οποίο αντανακλάται η κοινωνία των ανθρώπων» εξήγησε ο Καζούο Ισιγκούρο.
Και συνέχισε: «Ουσιαστικά, πρόκειται για μια απλή ιστορία. Παρακολουθούμε μια μητέρα της οποίας η κόρη είναι άρρωστη και η μητέρα φοβάται ότι η κόρη της ενδέχεται να πεθάνει. Και αντιμετωπίζει το φοβερό ερώτημα: είναι η κόρη της αναντικατάστατη; Ή μήπως, σε αυτή τη νέα εποχή, μπορεί να τη διατηρήσει και πέραν του θανάτου; Μπορεί άραγε να διατηρήσει τη μοναδικότητά της μέσα από μια άλλη μορφή, ένα πλέγμα δεδομένων; Το θέμα όμως είναι ευρύτερο. Πώς αλλάζει σήμερα το νόημα της ανθρώπινης αγάπης; Είμαστε μοναδικοί, όπως θέλαμε να πιστεύουμε για αιώνες ολόκληρους, ή μήπως φαντάζει όλο και πιο κανονικό να αποδεχθούμε ότι είμαστε ένα σύνολο προβλέψιμων αλγορίθμων, συμπεριφορών και συναισθημάτων;΄΄
Αγάπη-ζωή-θάνατος. Τα αιώνια ερωτήματα της ανθρωπότητας. Και ο Καζούο Ισιγκούρο μέσα από το λογοτεχνικό πολυεπίπεδο παραμύθι που έγραψε προσπαθεί να μας φέρει πιό κοντά σε μιά μελλοντική πραγματικότητα, με έναν τρόπο τρυφερό, ανθρώπινο, κατανοητό. Γράφει τόσο απλά που πολλές φορές νομίζεις ότι διαβάζεις ένα παιδικό βιβλίο. Αλλά για να γράψεις τόσο απλά, πρέπει να ξέρεις να γράφεις και πολύ πιό σύνθετα, πράγμα που έκανε στα προηγούμενα βιβλία του. Και η Κλάρα, η αφηγήτρια της ιστορίας που είναι ρομπότ, είναι σαν ένα μωρό που μαθαίνει όταν έρχεται σε παφή με τους ανθρώπους. Μαθαίνει από την δική τους συμπεριφορά. Εστω κι αν αυτά που μαθαίνει έρχονται σε αντίθεση με αυτά που την έχουν προγραμματίσει να πιστεύει. Γιατί πόσο εύκολο είναι να καταλάβει ένα μωρό ότι η ζωή προχωράει από τις εξαιρέσεις και όχι τους κανόνες;
΄΄- Ειλικρινά , ξαφνιάστηκα επειδή η επιθυμία της Μις Ελεν αναφορικά με τον Ρικ φαίνεται πολύ ειλικρινής. Ξαφνιάζομαι που κάποια επιθυμεί τόσο πολύ έναν δρόμο που θα την αφήσει στη μοναξιά.
-Κι αυτό σε ξαφνιάζει;
-Ναί. Μέχρι πρόσφατα, δεν μπορούσα να διανοηθώ πως οι άνθρωποι θα επέλεγαν τη μοναξιά, πως μερικές φορές υπάρχουν δυνάμεις πιό ισχυρές από την επιθυμία να αποφύγεις τη μοναξιά.
-Εισαι στ’ αλήθεια πολύ γλυκιά. Δε λές πολλά, αλλά μπορώ να καταλάβω τι σκέφτεσαι. Η αγάπη μιάς μητέρας για τον γιό της! Τι ευγενικό αίσθημα να ξεπεράσεις τον τρόμο της μοναξιάς! Αλλά επίτρεψέ μου να σου πώ κάτι, υπάρχουν πολλοί άλλοι λόγοι σε μιά ζωή σαν τη δική μου που κάποια μπορεί να επιλέξει τη μοναξιά. Εχω κάνει ξανά τέτοιες επιλογές στο παρελθόν΄΄.
Η επιστήμη κόντρα στην ανθρώπινη ηθική; Και πόσο εύκολα οι άνθρωποι μπορούν να αποδεχτούν αυτές τις νέες αλήθειες; Αν φυσικά ισχύουν. Σε κάποια στιγμή ο πατέρας της μικρής Τζόσυ λέει στην Κλάρα αναφερόμενος στο πιθανό σενάριο η Τζόσυ να πεθάνει και η μητέρα της η Κρίσι να την αντικαταστήσει με την Κλαρα.Ενα ανθρωποειδές ρομπότ που θα έχει την όψη της κόρης της:΄΄Νομίζω πως μισώ τον Καπάλντι επειδή βαθιά μέσα μου υποψιάζομαι πως μπορεί να έχει δίκιο, πως όσα ισχυρίζεται είναι αλήθεια, πως η επιστήμη, πέραν πάσης αμφιβολίας, έχει πλέον αποδείξει ότι δεν υπάρχει τίποτα το μοναδικό στην κόρη μου, δεν υπάρχει τίποτα που τα σύγχρονα εργαλεία μας δεν μπορούν να ανασκάψουν, να αντιγράψουν, να μεταφέρουν. Το γεγονός πως συμβιώνουμε όλο αυτό τον καιρό, αιώνες ολόκληρους, αγαπώντας και μισώντας ο ένας τον άλλον, πάνω σε μιά λανθασμένη υπόθεση. Ενα είδος προκατάληψης μας έκανε να συνεχίζουμε, εν αγνοία μας. Ετσι το βλέπει ο Καπάλντι, κι ένα κομμάτι μου φοβάται πως έχει δίκιο. Η Κρίσι, αντιθέτως, δεν είναι σαν εμένα. Μπορεί να μην το γνωρίζει ακόμα, αλλά δεν πρόκειται να αφεθεί και να πειστεί. Οταν έρθει εκείνη η ώρα, ανεξάρτητα από το πόσο καλά εσύ, Κλάρα, παίξεις τον ρόλο σου, όσο κι αν θέλει να λειτουργήσει, η Κρίσι δεν θα μπορέσει να το αποδεχτεί. Είναι υπερβολικά...παλιάς κοπής. Εστω κι αν γνωρίζει πως πάει αντίθετα με την επιστήμη και τα μαθηματικά, δε θα μπορέσει να το κάνει. Δε θα καταφέρει να φτάσει μέχρι εκεί...........
Πιστεύεις στην ανθρώπινη καρδιά; Δεν εννοώ το όργανο, προφανώς. Μιλάω με την ποιητική έννοια του όρου. Η ανθρώπινη καρδιά. Νομίζεις πως υπάρχει τέτοιο πράγμα; Κάτι που καθιστά τον καθένα από μας ιδιαίτερο και μοναδικό; Κι αν υποθέσουμε πως υπάρχει, τότε δε νομίζεις πως προκειμένου να μάθεις την Τζόσυ ουσιαστικά, θα πρέπει να μάθεις όχι μόνο τους τρόπους της, αλλά και ό,τι υπάρχει βαθιά μέσα της; Δε θα πρέπει να μάθεις και την καρδιά της;
-Ναι, οπωσδήποτε.
-Κι αυτό δεν είναι δύσκολο; Κάτι πέρα από τις υπέροχες δυνατότητές σου; Επειδή μια απομίμηση δεν αρκεί, όσο επιδέξια κι αν είναι. Θα πρέπει να μάθεις την καρδιά της και να τη μάθεις απόλυτα, διαφορετικά δε θα γίνεις ποτέ η Τζόσυ, με ό,τι κι αν σημαίνει αυτό΄΄.
Ο Καζούο Ισιγκούρο έγραψε ένα μελλοντολογικό μυθιστόρημα, για τη στιγμή που οι άνθρωποι θα πρέπει να αντιμετωπίσουν τα έργα τους, την επιστήμη ποι οι ίδιοι δημιούργησαν. Γιατί αυτή η στιγμή αργά ή γρήγορα θα έρθει. Ηθικά προβλήματα θα προκύψουν. Και θα πρέπει να υπάρχουν απαντήσεις. Ομως εδώ, σε αυτό το μυθιστόρημά του, περιγράφει μιά τρυφερή ιστορία. Ενα ρομπότ που έχει αισθήματα, που αγαπάει, που προσπαθεί να λύσει τα προβλήματα του ΄΄αφεντικού΄΄ της. Καί, για να είμαστε ειλικρινείς, η Κλάρα-το ρομπότ- είναι αυτή που μένει μόνη όταν γίνεται καλά και φεύγει για το κολέγιο η Τζόσυ.
Καί όπως είπε στην ομιλία του στην απονομή του Νόμπελ ο Καζούο Ισιγκούρο:
΄΄Ενα άτομο γράφει σ’ ένα ήσυχο δωμάτιο προσπαθώντας να συνδεθεί με ένα άλλο άτομο που διαβάζει σε ένα άλλο ήσυχο- ή μπορεί και όχι τόσο-δωμάτιο. Οι ιστορίες μπορούν να ψυχαγωγήσουν, μερικές φορές να διδάξουν ή να υποστηρίξουν μιά θέση. Αλλά για μένα η βασική τους λειτουργία είναι η μετάδοση συναισθημάτων. Οτι απευθύνονται στο κοινό στοιχείο των ανθρώπινων όντων, πέρα από σύνορα και διχασμούς. Εχουν στηθεί μεγάλες και λαμπερές βιομηχανίες πάνω στις ιστορίες: η βιομηχανία του βιβλίου, του κινηματογράφου, της τηλεόρασης, του θεάτρου. Αλλά στο βάθος οι ιστορίες δεν είναι τίποτα περισσότερο από ένα άτομο που λέει σ’ ένα άλλο: Ετσι τα νιώθω τα πράγματα εγώ. Καταλαβαίνεις τι λέω; Τα νιώθεις κι εσύ έτσι;΄΄
Η μετάφραση είναι της Αργυρώς Μαντόγλου.
Εγραψαν για το βιβλίο:
΄΄Στα χέρια του Ισιγκούρο όμως, ενός βαθύτατα ανθρωπιστή συγγραφέα με την ικανότητα να εισχωρεί σε σύνθετα ηθικά διλήμματα εξετάζοντας μεταξύ άλλων και το συναισθηματικό τους αποτύπωμα, το όλο θέμα αποκτά μία επιπρόσθετη αλληγορική διάσταση, σαν ένα πολυεπίπεδο παραμύθι ενηλίκων. Οι ποικίλοι τρόποι που αγαπάμε και μαθαίνουμε να ζούμε με την απώλεια, η ίδια η έννοια της θρησκείας σαν βαθύτερη ανθρώπινη ανάγκη, οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, είναι μερικά μονάχα από τα ζητήματα που θίγονται άμεσα ή έμμεσα στο μυθιστόρημα.
Το ύφος του Ισιγκούρο είναι φαινομενικά απλό, βατό. Ο Βρετανός άλλωστε ανέκαθεν υπήρξε ένας συγγραφέας που απευθυνόταν σε ένα ευρύ αναγνωστικό κοινό χωρίς όμως να συμβιβάζει τα έργα του, χωρίς να εκχυδαΐζει ή να υπεραπλουστεύει τη γραφή του.΄΄Κωστής Καλογρούλης-elculture.gr
΄΄Ο Καζούο Ισιγκούρο γεννήθηκε κι αυτός την εποχή των διαστημικών διαξιφισμών ανάμεσα σε ΗΠΑ και Σοβιετική Ένωση. Την εποχή των αλμάτων προς το άγνωστο. Του έμεινε κι εκείνου η πίκρα –κι ένα Νόμπελ. Όσοι έχουν διαβάσει τον Απαρηγόρητο (που για μένα είναι το κορυφαίο του μυθιστόρημα) δεν έχουν καμιά απορία γιατί πήρε το Νόμπελ. Κι όσοι διαβάσουν το άρτι αφιχθέν στην ελληνική εκδοτική σκηνή βιβλίο του, Η Κλάρα και ο ήλιος, θα αντιληφθούν πόσο σπουδαίος συγγραφέας είναι. Η Κλάρα είναι πρόθυμη να θυσιάσει στον βωμό του Ήλιου. Να θυσιάσει τι; Θα μου επιτρέψετε αυτό να μην το αποκαλύψω εδώ. Θέλω μόνο να πω ότι η αγάπη που έκρυβε μέσα του αυτό το τεχνούργημα, το ευγενικό εκείνο ρομπότ, έκανε, ύστερα από πολύ καιρό, δάκρυα να αρδεύσουν το πρόσωπό μου.΄΄ Αρης Σφακιανάκης-Athens Voice
΄΄Μέσα από την ιστορία της Κλάρας που από μία παθητική παρατηρήτρια, από ένα ρομπότ-παιχνίδι που έχει κατασκευαστεί για να προσφέρει συντροφιά, σταδιακά μετατρέπεται σε ένα ρομπότ με βαθιά συναισθήματα, σε ένα ρομπότ με σκοπό ζωής που ταλανίζεται από υπαρξιακές σκέψεις, ο Ισιγκούρο καταφέρνει να συγκινήσει τον αναγνώστη αναδεικνύοντας την αφοπλιστική δύναμη της ειλικρινούς αγάπης, τη βαθιά πίστη και αφοσίωση, καθως και τη σημαντικότητα της ανιδιοτελούς προσφοράς!΄΄ ΕΝ ΒΙΒΛΙΩ
΄΄Ενα παραμύθι για έναν μοναχικό κόσμο που ψυχορραγεί, ο οποίος φαίνεται να μην απέχει πολύ από την πραγματικότητά μας΄΄ Kirkus Reviews
Μένουν κάπου στην εξοχή και έχουν γείτονες τον έφηβο Ρίκ και την μητέρα του. Ο Ρίκ είναι ένα παιδί που δεν έχει ΄΄αναβαθμιστεί΄΄ και αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να τον βάζουν οι αναβαθμισμένοι στο περιθώριο, σαν να είναι άνθρωπος δεύτερης διαλογής, ενω είναι ένα κανονικό και έξυπνο παιδί. Αυτό που μαθαίνουμε διαβάζοντας το μυθιστόρημα είναι ότι η αρρώστεια της Τζόσυ, είναι αποτέλεσμα της ΄΄αναβάθμισής΄΄ της. Πολύ απλά κάθε αναβάθμιση έχει κι ένα ρίσκο. Μπορεί το παιδί που θα την κάνει να αρρωστήσει και να πεθάνει. Η μητέρα της Τζόσυ δεν μπορεί να φανταστεί την κόρη της παιδί δεύτερης κατηγορίας και έχει προχωρήσει στην αναβάθμισή της, ενώ η μητέρα του Ρίκ προτιμά να τον αφήσει όπως είναι.
Η Κλάρα έρχεται στο σπίτι τους για να βοηθήσει την μικρή να τα βγάλει πέρα. Και εκεί αρχίζουν τα προκύπτουν τα ερωτήματα: Τι είναι η τεχνιτή νοημοσύνη; Εχουν τα ρομπότ συναισθήματα; Μπορούν να αγαπήσουν όπως αγαπούν οι άνθρωποι; Μέχρι ποιού σημείου μπορεί να γίνει αυτό; Μπορούν να ξεπεράσουν το ΄΄εγώ΄΄ τους και να θυσιαστούν για αυτόν που υπηρετούν;
Ο ίδιος ο συγγραφέας, στην παρουσίαση του βιβλίου του είπε τα εξής:
«Με ενδιαφέρει η τεχνητή νοημοσύνη εδώ και πολλά χρόνια. Οχι όμως επειδή ήθελα να γράψω, αναγκαστικά, ένα μυθιστόρημα με αυτό το θέμα. Είχα απλώς προβληματισμούς και αγωνίες. Και υπήρξα τυχερός γιατί μου δόθηκε η ευκαιρία να συνομιλήσω αρκετές φορές με άτομα κορυφαία σε αυτόν τον τομέα. Υποθέτω μάλιστα πως όσοι έτυχε να μας κρυφακούσουν σε εκείνο το μικρό καφέ, κοντά στο σπίτι μου, σίγουρα θα μας είχαν περάσει για τρελούς που κουβεντιάζαμε τέτοια πράγματα… Εν πάση περιπτώσει, η Κλάρα προέκυψε από μια τελείως διαφορετική κατεύθυνση, από την παιδική λογοτεχνία, τα εικονογραφημένα βιβλία, εκείνες τις απλές ιστορίες που χαρακτηρίζονται από μια ευφάνταστη λογική. Στην παιδική λογοτεχνία, για παράδειγμα, είναι θεμιτό και εντελώς φυσικό το φεγγάρι να μιλάει ή ένα παιδί να ανοίγει το παράθυρο και με μια σκάλα να ανεβαίνει μέχρι το φεγγάρι. Τη λογική αυτή τη βρίσκω εκπληκτική και λυτρωτική. Κάπως έτσι επινόησα την Κλάρα, η οποία αρχίζει τη ζωή της σαν μωρό, θα έλεγα, δεν γνωρίζει τίποτα για τον κόσμο, πλην όμως μαθαίνει πολύ γρήγορα, καταλήγοντας σε ορισμένα συμπεράσματα. Καθώς όμως η αφήγηση προχωρεί, μέσω της λεγόμενης ενισχυτικής μάθησης που τη διακρίνει ως ένα πλάσμα της τεχνητής νοημοσύνης, η Κλάρα γίνεται όλο και πιο εκλεπτυσμένη, ως προς την αντίληψή της, σε κάποια άλλα επίπεδα. Αυτός ο συνδυασμός μού έδωσε το κίνητρο να γράψω το βιβλίο μέσα από τα δικά της μάτια. Η Κλάρα λειτουργεί, αν θέλετε, σαν ένας προνομιακός εξωτερικός παρατηρητής ή σαν ένας παραμορφωτικός καθρέφτης πάνω στον οποίο αντανακλάται η κοινωνία των ανθρώπων» εξήγησε ο Καζούο Ισιγκούρο.
Και συνέχισε: «Ουσιαστικά, πρόκειται για μια απλή ιστορία. Παρακολουθούμε μια μητέρα της οποίας η κόρη είναι άρρωστη και η μητέρα φοβάται ότι η κόρη της ενδέχεται να πεθάνει. Και αντιμετωπίζει το φοβερό ερώτημα: είναι η κόρη της αναντικατάστατη; Ή μήπως, σε αυτή τη νέα εποχή, μπορεί να τη διατηρήσει και πέραν του θανάτου; Μπορεί άραγε να διατηρήσει τη μοναδικότητά της μέσα από μια άλλη μορφή, ένα πλέγμα δεδομένων; Το θέμα όμως είναι ευρύτερο. Πώς αλλάζει σήμερα το νόημα της ανθρώπινης αγάπης; Είμαστε μοναδικοί, όπως θέλαμε να πιστεύουμε για αιώνες ολόκληρους, ή μήπως φαντάζει όλο και πιο κανονικό να αποδεχθούμε ότι είμαστε ένα σύνολο προβλέψιμων αλγορίθμων, συμπεριφορών και συναισθημάτων;΄΄
Αγάπη-ζωή-θάνατος. Τα αιώνια ερωτήματα της ανθρωπότητας. Και ο Καζούο Ισιγκούρο μέσα από το λογοτεχνικό πολυεπίπεδο παραμύθι που έγραψε προσπαθεί να μας φέρει πιό κοντά σε μιά μελλοντική πραγματικότητα, με έναν τρόπο τρυφερό, ανθρώπινο, κατανοητό. Γράφει τόσο απλά που πολλές φορές νομίζεις ότι διαβάζεις ένα παιδικό βιβλίο. Αλλά για να γράψεις τόσο απλά, πρέπει να ξέρεις να γράφεις και πολύ πιό σύνθετα, πράγμα που έκανε στα προηγούμενα βιβλία του. Και η Κλάρα, η αφηγήτρια της ιστορίας που είναι ρομπότ, είναι σαν ένα μωρό που μαθαίνει όταν έρχεται σε παφή με τους ανθρώπους. Μαθαίνει από την δική τους συμπεριφορά. Εστω κι αν αυτά που μαθαίνει έρχονται σε αντίθεση με αυτά που την έχουν προγραμματίσει να πιστεύει. Γιατί πόσο εύκολο είναι να καταλάβει ένα μωρό ότι η ζωή προχωράει από τις εξαιρέσεις και όχι τους κανόνες;
΄΄- Ειλικρινά , ξαφνιάστηκα επειδή η επιθυμία της Μις Ελεν αναφορικά με τον Ρικ φαίνεται πολύ ειλικρινής. Ξαφνιάζομαι που κάποια επιθυμεί τόσο πολύ έναν δρόμο που θα την αφήσει στη μοναξιά.
-Κι αυτό σε ξαφνιάζει;
-Ναί. Μέχρι πρόσφατα, δεν μπορούσα να διανοηθώ πως οι άνθρωποι θα επέλεγαν τη μοναξιά, πως μερικές φορές υπάρχουν δυνάμεις πιό ισχυρές από την επιθυμία να αποφύγεις τη μοναξιά.
-Εισαι στ’ αλήθεια πολύ γλυκιά. Δε λές πολλά, αλλά μπορώ να καταλάβω τι σκέφτεσαι. Η αγάπη μιάς μητέρας για τον γιό της! Τι ευγενικό αίσθημα να ξεπεράσεις τον τρόμο της μοναξιάς! Αλλά επίτρεψέ μου να σου πώ κάτι, υπάρχουν πολλοί άλλοι λόγοι σε μιά ζωή σαν τη δική μου που κάποια μπορεί να επιλέξει τη μοναξιά. Εχω κάνει ξανά τέτοιες επιλογές στο παρελθόν΄΄.
Η επιστήμη κόντρα στην ανθρώπινη ηθική; Και πόσο εύκολα οι άνθρωποι μπορούν να αποδεχτούν αυτές τις νέες αλήθειες; Αν φυσικά ισχύουν. Σε κάποια στιγμή ο πατέρας της μικρής Τζόσυ λέει στην Κλάρα αναφερόμενος στο πιθανό σενάριο η Τζόσυ να πεθάνει και η μητέρα της η Κρίσι να την αντικαταστήσει με την Κλαρα.Ενα ανθρωποειδές ρομπότ που θα έχει την όψη της κόρης της:΄΄Νομίζω πως μισώ τον Καπάλντι επειδή βαθιά μέσα μου υποψιάζομαι πως μπορεί να έχει δίκιο, πως όσα ισχυρίζεται είναι αλήθεια, πως η επιστήμη, πέραν πάσης αμφιβολίας, έχει πλέον αποδείξει ότι δεν υπάρχει τίποτα το μοναδικό στην κόρη μου, δεν υπάρχει τίποτα που τα σύγχρονα εργαλεία μας δεν μπορούν να ανασκάψουν, να αντιγράψουν, να μεταφέρουν. Το γεγονός πως συμβιώνουμε όλο αυτό τον καιρό, αιώνες ολόκληρους, αγαπώντας και μισώντας ο ένας τον άλλον, πάνω σε μιά λανθασμένη υπόθεση. Ενα είδος προκατάληψης μας έκανε να συνεχίζουμε, εν αγνοία μας. Ετσι το βλέπει ο Καπάλντι, κι ένα κομμάτι μου φοβάται πως έχει δίκιο. Η Κρίσι, αντιθέτως, δεν είναι σαν εμένα. Μπορεί να μην το γνωρίζει ακόμα, αλλά δεν πρόκειται να αφεθεί και να πειστεί. Οταν έρθει εκείνη η ώρα, ανεξάρτητα από το πόσο καλά εσύ, Κλάρα, παίξεις τον ρόλο σου, όσο κι αν θέλει να λειτουργήσει, η Κρίσι δεν θα μπορέσει να το αποδεχτεί. Είναι υπερβολικά...παλιάς κοπής. Εστω κι αν γνωρίζει πως πάει αντίθετα με την επιστήμη και τα μαθηματικά, δε θα μπορέσει να το κάνει. Δε θα καταφέρει να φτάσει μέχρι εκεί...........
Πιστεύεις στην ανθρώπινη καρδιά; Δεν εννοώ το όργανο, προφανώς. Μιλάω με την ποιητική έννοια του όρου. Η ανθρώπινη καρδιά. Νομίζεις πως υπάρχει τέτοιο πράγμα; Κάτι που καθιστά τον καθένα από μας ιδιαίτερο και μοναδικό; Κι αν υποθέσουμε πως υπάρχει, τότε δε νομίζεις πως προκειμένου να μάθεις την Τζόσυ ουσιαστικά, θα πρέπει να μάθεις όχι μόνο τους τρόπους της, αλλά και ό,τι υπάρχει βαθιά μέσα της; Δε θα πρέπει να μάθεις και την καρδιά της;
-Ναι, οπωσδήποτε.
-Κι αυτό δεν είναι δύσκολο; Κάτι πέρα από τις υπέροχες δυνατότητές σου; Επειδή μια απομίμηση δεν αρκεί, όσο επιδέξια κι αν είναι. Θα πρέπει να μάθεις την καρδιά της και να τη μάθεις απόλυτα, διαφορετικά δε θα γίνεις ποτέ η Τζόσυ, με ό,τι κι αν σημαίνει αυτό΄΄.
Ο Καζούο Ισιγκούρο έγραψε ένα μελλοντολογικό μυθιστόρημα, για τη στιγμή που οι άνθρωποι θα πρέπει να αντιμετωπίσουν τα έργα τους, την επιστήμη ποι οι ίδιοι δημιούργησαν. Γιατί αυτή η στιγμή αργά ή γρήγορα θα έρθει. Ηθικά προβλήματα θα προκύψουν. Και θα πρέπει να υπάρχουν απαντήσεις. Ομως εδώ, σε αυτό το μυθιστόρημά του, περιγράφει μιά τρυφερή ιστορία. Ενα ρομπότ που έχει αισθήματα, που αγαπάει, που προσπαθεί να λύσει τα προβλήματα του ΄΄αφεντικού΄΄ της. Καί, για να είμαστε ειλικρινείς, η Κλάρα-το ρομπότ- είναι αυτή που μένει μόνη όταν γίνεται καλά και φεύγει για το κολέγιο η Τζόσυ.
Καί όπως είπε στην ομιλία του στην απονομή του Νόμπελ ο Καζούο Ισιγκούρο:
΄΄Ενα άτομο γράφει σ’ ένα ήσυχο δωμάτιο προσπαθώντας να συνδεθεί με ένα άλλο άτομο που διαβάζει σε ένα άλλο ήσυχο- ή μπορεί και όχι τόσο-δωμάτιο. Οι ιστορίες μπορούν να ψυχαγωγήσουν, μερικές φορές να διδάξουν ή να υποστηρίξουν μιά θέση. Αλλά για μένα η βασική τους λειτουργία είναι η μετάδοση συναισθημάτων. Οτι απευθύνονται στο κοινό στοιχείο των ανθρώπινων όντων, πέρα από σύνορα και διχασμούς. Εχουν στηθεί μεγάλες και λαμπερές βιομηχανίες πάνω στις ιστορίες: η βιομηχανία του βιβλίου, του κινηματογράφου, της τηλεόρασης, του θεάτρου. Αλλά στο βάθος οι ιστορίες δεν είναι τίποτα περισσότερο από ένα άτομο που λέει σ’ ένα άλλο: Ετσι τα νιώθω τα πράγματα εγώ. Καταλαβαίνεις τι λέω; Τα νιώθεις κι εσύ έτσι;΄΄
Η μετάφραση είναι της Αργυρώς Μαντόγλου.
Εγραψαν για το βιβλίο:
΄΄Στα χέρια του Ισιγκούρο όμως, ενός βαθύτατα ανθρωπιστή συγγραφέα με την ικανότητα να εισχωρεί σε σύνθετα ηθικά διλήμματα εξετάζοντας μεταξύ άλλων και το συναισθηματικό τους αποτύπωμα, το όλο θέμα αποκτά μία επιπρόσθετη αλληγορική διάσταση, σαν ένα πολυεπίπεδο παραμύθι ενηλίκων. Οι ποικίλοι τρόποι που αγαπάμε και μαθαίνουμε να ζούμε με την απώλεια, η ίδια η έννοια της θρησκείας σαν βαθύτερη ανθρώπινη ανάγκη, οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, είναι μερικά μονάχα από τα ζητήματα που θίγονται άμεσα ή έμμεσα στο μυθιστόρημα.
Το ύφος του Ισιγκούρο είναι φαινομενικά απλό, βατό. Ο Βρετανός άλλωστε ανέκαθεν υπήρξε ένας συγγραφέας που απευθυνόταν σε ένα ευρύ αναγνωστικό κοινό χωρίς όμως να συμβιβάζει τα έργα του, χωρίς να εκχυδαΐζει ή να υπεραπλουστεύει τη γραφή του.΄΄Κωστής Καλογρούλης-elculture.gr
΄΄Ο Καζούο Ισιγκούρο γεννήθηκε κι αυτός την εποχή των διαστημικών διαξιφισμών ανάμεσα σε ΗΠΑ και Σοβιετική Ένωση. Την εποχή των αλμάτων προς το άγνωστο. Του έμεινε κι εκείνου η πίκρα –κι ένα Νόμπελ. Όσοι έχουν διαβάσει τον Απαρηγόρητο (που για μένα είναι το κορυφαίο του μυθιστόρημα) δεν έχουν καμιά απορία γιατί πήρε το Νόμπελ. Κι όσοι διαβάσουν το άρτι αφιχθέν στην ελληνική εκδοτική σκηνή βιβλίο του, Η Κλάρα και ο ήλιος, θα αντιληφθούν πόσο σπουδαίος συγγραφέας είναι. Η Κλάρα είναι πρόθυμη να θυσιάσει στον βωμό του Ήλιου. Να θυσιάσει τι; Θα μου επιτρέψετε αυτό να μην το αποκαλύψω εδώ. Θέλω μόνο να πω ότι η αγάπη που έκρυβε μέσα του αυτό το τεχνούργημα, το ευγενικό εκείνο ρομπότ, έκανε, ύστερα από πολύ καιρό, δάκρυα να αρδεύσουν το πρόσωπό μου.΄΄ Αρης Σφακιανάκης-Athens Voice
΄΄Μέσα από την ιστορία της Κλάρας που από μία παθητική παρατηρήτρια, από ένα ρομπότ-παιχνίδι που έχει κατασκευαστεί για να προσφέρει συντροφιά, σταδιακά μετατρέπεται σε ένα ρομπότ με βαθιά συναισθήματα, σε ένα ρομπότ με σκοπό ζωής που ταλανίζεται από υπαρξιακές σκέψεις, ο Ισιγκούρο καταφέρνει να συγκινήσει τον αναγνώστη αναδεικνύοντας την αφοπλιστική δύναμη της ειλικρινούς αγάπης, τη βαθιά πίστη και αφοσίωση, καθως και τη σημαντικότητα της ανιδιοτελούς προσφοράς!΄΄ ΕΝ ΒΙΒΛΙΩ
΄΄Ενα παραμύθι για έναν μοναχικό κόσμο που ψυχορραγεί, ο οποίος φαίνεται να μην απέχει πολύ από την πραγματικότητά μας΄΄ Kirkus Reviews
