Η Λουίζ Γκλικ (Louise Glück) είναι Αμερικανίδα ποιήτρια, που τιμήθηκε με το Νόμπελ Λογοτεχνίας του 2020 «για την αδιαμφισβήτητη ποιητική της φωνή που με λιτή ομορφιά καθιστά την ατομική ύπαρξη καθολική», σύμφωνα με την ανακοίνωση της Σουηδικής Επιτροπής των Βραβείων Νόμπελ. Είναι μία από τις κορυφαίες ποιητικές φωνές της γενιάς της και συχνά συγκρίνεται με τη Σύλβια Πλαθ. «Στην ποίησή της, ο εαυτός αφουγκράζεται ότι έχει απομείνει από τα όνειρα και τις ψευδαισθήσεις και κανείς δεν είναι πιο σκληρός από εκείνη όταν έρχεται αντιμέτωπη με τις προσωπικές ψευδαισθήσεις», σημειώνει η Ακαδημία.
«Σε κάθε ζωή, υπάρχουν μια δυο στιγμές.
Σε κάθε ζωή, ένα δωμάτιο κάπου, δίπλα στη θάλασσα ή πάνω στα βουνά.
Στο τραπέζι μια πιατέλα βερίκοκα. Κουκούτσια σ' ένα λευκό σταχτοδοχείο.
Όπως όλες οι εικόνες, ήταν κι αυτά όροι μιας συμφωνίας:
Στο μάγουλό σου, ένα τρεμούλιασμα φωτός,
Το δάχτυλό μου να πιέζει τα χείλη σου.
Οι τοίχοι ανοιχτό γαλάζιο. Η μπογιά του χαμηλού γραφείου λιγο ξεφλουδισμένη.
Εκείνο το δωμάτιο πρέπει να υπάρχει ακόμη, στο τέταρτο πάτωμα,
Μ' ένα μικρό μπαλκόνι με θέα τον ωκεανό.
Ένα τετράγωνο λευκό δωμάτιο, το πανωσέντονο
Τραβηγμένο ως την άκρη του κρεβατιού.
Δεν έχει διαλυθεί ξανά στο τίποτα, στην πραγματικότητα.
Από το ανοιχτό παράθυρο, θαλασσινή αύρα που μυρίζει ιώδιο.
Νωρίς το πρωί: ένας άντρας φωνάζει σ' ένα αγοράκι να βγει από τη θάλασσα.
Εκείνο το αγοράκι-πρέπει να είναι είκοσι τώρα.»
Η ανακοίνωση της βράβευσής της με τον Νόμπελ Λογοτεχνίας στις 8 Οκτωβρίου 2020, προκάλεσε έκπληξη, επειδή η Γκλικ ήταν σχετικά άγνωστη εκτός ΗΠΑ. Η ίδια θεώρησε ότι η βράβευσή της θέλησε να «τιμήσει την οικεία, ιδιωτική φωνή, την οποία ο δημόσιος λόγος μπορεί συχνά να ενισχύσει ή να προεκτείνει, αλλά ποτέ να αντικαταστήσει». Στην καθιερωμένη διάλεξή της για την αποδοχή του βραβείου, που επρόκειτο να δοθεί στις 10 Δεκεμβρίου 2020 στη Στοκχόλμη, αλλά αναρτήθηκε στον ιστότοπο των βραβείων Νόμπελ λόγω κορονοϊού, έκανε εκτενή αναφορά στους ποιητές Γουίλιαμ Μπλέικ (1757-1827) και Έμιλι Ντίκινσον (1830-1886), τους οποίους θεωρεί ως κύριες επιρροές της.
Γεννήθηκε το 1943 στη Νέα Υόρκη. Από μικρό παιδί γνώριζε τους αρχαίους ελληνικούς μύθους και στα πέντε άρχισε να γράφει τα πρώτα της ποιήματα. Το 1952 γράφτηκε στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια όπου παρακολούθησε μαθήματα ποίησης από τον σημαντικό Αμερικανό ποιητή Στάνλει Κιούνιτς. Τη δεκαετία του '60 άρχισε να δημοσιεύει ποιήματά της σε διάφορα λογοτεχνικά περιοδικά, ενώ το 1968 κυκλοφόρησε την πρώτη της ποιητική συλλογή. Από τότε μέχρι σήμερα κυκλοφόρησε δώδεκα συλλογές. Από το 1970 και μετά άρχισε να διδάσκει σε διάφορα κολέγια και πανεπιστήμια της Αμερικής.
Η ποίηση της Λουίζ Γκλικ χαρακτηρίζεται ως αυτοβιογραφική και διακρίνεται για τη συναισθηματική της ένταση και τη συχνή χρήση του μύθου, της ιστορίας και της φύσης, ως βάση για να εκφράσει τις προσωπικές της εμπειρίες. Έχει τιμηθεί με όλα τα μεγάλα αμερικανικά λογοτεχνικά βραβεία (Pulitzer Prize, National Book Award, National Book Critics Circle Award, Bollingen Prize) και τη διετία 2003-2004 ήταν η «δαφνοστεφής ποιήτρια» των ΗΠΑ.
Όπως έγραψε ο Διονύσης Μαρίνος:
«Η Γκλικ ήταν η επιλογή της Σουηδικής Ακαδημίας για το Νόμπελ Λογοτεχνίας 2020 και ήταν από εκείνες τις φορές που ακόμη και οι μόνιμα διαφωνούντες και οι μόνιμα παροικούντες στην αντίπερα όχθη από εκεί που έχει στήσει το παλάτι της η Σουηδική Ακαδημία, συγχώρεσαν κάποιες παρελθούσες «λανθασμένες» επιλογές της και ανέκραξαν ένα καθολικό «ναι». Προφανώς γιατί η Γκλικ δεν προέκυψε από το πουθενά, δεν εξακόντισε άλλα «φαβορί» μόνο και μόνο για να δείξουν τα μέλη της Σουηδικής Ακαδημίας πως έχουν το know how των ανατροπών και των εκκεντρικών επιλογών. Η Γκλικ είναι μια ευδιάκριτη ποιητική μορφή στα αμερικανικά γράμματα.»
«Στο τέλος του μαρτυρίου μου
Υπήρχε μια πόρτα.
Άκουσέ με: αυτό που ονομάζεις θάνατο
Το θυμάμαι»
Αντιγράφω από το οπισθόφυλλο του βιβλίου:
«Η παραβολή και ο μύθος είναι παρόντα σε όλη την έκταση της ποίησης της Λουίζ Γκλικ, μιας ποίησης που υπερβαίνει τη γυναικεία εμπειρία, μεταμορφώνοντάς τη σε ένα απλό ίχνος, ένα εννοιακό σημάδι που μένει να διερευνηθεί, να αμφισβητηθεί και να ερμηνευτεί. Ιδιαίτερα στη συλλογή «Η άγρια Ίρις», το στοιχείο της παραβολής προσδίδει στον κήπο - τον φανταστικό χώρο μέσα στον οποίο αναπτύσσονται οι φωνές της ποιητικής σύνθεσης - βιβλική και μυθολογικά χροιά.
Μέσα στον κήπο της κηπουρού - της ποιήτριας- διαδραματίζεται μια συνομιλία μεταξύ τριών φωνών: του Θεού ή ενός ανώτερου όντος, της ποιήτριας και των φυτών και λουλουδιών. Η κηπουρός αναρωτιέται για το πεπερασμένο της ύπαρξής της, για τη φθορά των σχέσεων με τους άλλους, για τη διαρροή του νοήματος. Με μια γραφή που χρησιμοποιεί καθημερινή γλώσσα , η οποία ωστόσο μετουσιώνεται μέσω της λεπτής επεξεργασίας του στίχου, των αιφνιδίων τομών, των ελλείψεων και των πολλαπλών βιβλικών και μυθολογικών αντηχήσεων στον πυρήνα των ποιημάτων, η Λουίζ Γκλικ μεταφέρει με ενάργεια την οξύτητα του οράματός της. Μια εξαιρετική ποιητική σύνθεση για τον καιρό της ανθοφορίας αλλά και του μαρασμού, που αποτυπώνει αριστοτεχνικά την τραγική ομορφιά της ζωής, σε όλες τις μορφές της.»
Η συλλογή ποιημάτων «Η άγρια Ίρις», βραβεύτηκε με το βραβείο Pulitzer το 1993. Στην ελληνική της έκδοση, που είναι δίγλωσση, αγγλικά - ελληνικά, την μετάφραση έκανε ο Χάρης Βλαβιανός.
Για την συλλογή «Η άγρια Ίρις» της Λουίζ Γκλικ έγραψαν:
«Ο πικρός θάνατος βρίσκεται στο επίκεντρο αυτής της ποιητικής συλλογής, όπως και σε όλα τα βιβλία της Γκλικ. Αλλά δεν είναι η πρώτη φορά που αυτή η πικρία δεν προκαλεί μια τραυματισμένη απομάκρυνση από τη γη, σύμβολο αέναης αναγέννησης. Αντίθετα, η ποιήτρια κινείται προς τη γη, περνώντας μέσα από όλα τα «ψεύδη»: τη Βίβλο, τον κήπο της Εδέμ, τον μύθο του Αδάμ, τον ανθρωπόμορφο Θεό, την Κόλαση και τον Παράδεισο, το μοναχικό εγώ του καλλιτέχνη, την ανθρώπινη δημιουργία», Carol Myske -The American Poetry Review
«Κανείς Αμερικανός ποιητής δεν γράφει καλύτερα από την Λουίζ Γκλίκ και ίσως κανείς δεν έχει καταφέρει να μας αποκαλύψει, σε τέτοιο βάθος, την ανθρώπινη φύση μας», Stephen Dobyns - The New York Times Book Review.
«Τα ποιήματα της Γκλικ τολμούν να αντιμετωπίσουν αλήθειες που οι περισσότεροι άνθρωποι, οι περισσότεροι ποιητές, αρνούνται: τα γηρατειά, το ψεύδος, την απογοήτευση. Δεν είναι ποιήτρια που τη διαβάζεις και αισιοδοξείς - είναι ποιήτρια που σου ανοίγει έναν κοσμοσοφίας. Το βιβλίο της είναι διαισθητικό και ταυτόχρονα εγκεφαλικό, βαρύ από στοχασμό αλλά πλημμυρισμένο από σφρίγος, πείσμα και σθένος», Stephanie Burt-The Guardian.
«Σε κάθε ζωή, υπάρχουν μια δυο στιγμές.
Σε κάθε ζωή, ένα δωμάτιο κάπου, δίπλα στη θάλασσα ή πάνω στα βουνά.
Στο τραπέζι μια πιατέλα βερίκοκα. Κουκούτσια σ' ένα λευκό σταχτοδοχείο.
Όπως όλες οι εικόνες, ήταν κι αυτά όροι μιας συμφωνίας:
Στο μάγουλό σου, ένα τρεμούλιασμα φωτός,
Το δάχτυλό μου να πιέζει τα χείλη σου.
Οι τοίχοι ανοιχτό γαλάζιο. Η μπογιά του χαμηλού γραφείου λιγο ξεφλουδισμένη.
Εκείνο το δωμάτιο πρέπει να υπάρχει ακόμη, στο τέταρτο πάτωμα,
Μ' ένα μικρό μπαλκόνι με θέα τον ωκεανό.
Ένα τετράγωνο λευκό δωμάτιο, το πανωσέντονο
Τραβηγμένο ως την άκρη του κρεβατιού.
Δεν έχει διαλυθεί ξανά στο τίποτα, στην πραγματικότητα.
Από το ανοιχτό παράθυρο, θαλασσινή αύρα που μυρίζει ιώδιο.
Νωρίς το πρωί: ένας άντρας φωνάζει σ' ένα αγοράκι να βγει από τη θάλασσα.
Εκείνο το αγοράκι-πρέπει να είναι είκοσι τώρα.»
Η ανακοίνωση της βράβευσής της με τον Νόμπελ Λογοτεχνίας στις 8 Οκτωβρίου 2020, προκάλεσε έκπληξη, επειδή η Γκλικ ήταν σχετικά άγνωστη εκτός ΗΠΑ. Η ίδια θεώρησε ότι η βράβευσή της θέλησε να «τιμήσει την οικεία, ιδιωτική φωνή, την οποία ο δημόσιος λόγος μπορεί συχνά να ενισχύσει ή να προεκτείνει, αλλά ποτέ να αντικαταστήσει». Στην καθιερωμένη διάλεξή της για την αποδοχή του βραβείου, που επρόκειτο να δοθεί στις 10 Δεκεμβρίου 2020 στη Στοκχόλμη, αλλά αναρτήθηκε στον ιστότοπο των βραβείων Νόμπελ λόγω κορονοϊού, έκανε εκτενή αναφορά στους ποιητές Γουίλιαμ Μπλέικ (1757-1827) και Έμιλι Ντίκινσον (1830-1886), τους οποίους θεωρεί ως κύριες επιρροές της.
Γεννήθηκε το 1943 στη Νέα Υόρκη. Από μικρό παιδί γνώριζε τους αρχαίους ελληνικούς μύθους και στα πέντε άρχισε να γράφει τα πρώτα της ποιήματα. Το 1952 γράφτηκε στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια όπου παρακολούθησε μαθήματα ποίησης από τον σημαντικό Αμερικανό ποιητή Στάνλει Κιούνιτς. Τη δεκαετία του '60 άρχισε να δημοσιεύει ποιήματά της σε διάφορα λογοτεχνικά περιοδικά, ενώ το 1968 κυκλοφόρησε την πρώτη της ποιητική συλλογή. Από τότε μέχρι σήμερα κυκλοφόρησε δώδεκα συλλογές. Από το 1970 και μετά άρχισε να διδάσκει σε διάφορα κολέγια και πανεπιστήμια της Αμερικής.
Η ποίηση της Λουίζ Γκλικ χαρακτηρίζεται ως αυτοβιογραφική και διακρίνεται για τη συναισθηματική της ένταση και τη συχνή χρήση του μύθου, της ιστορίας και της φύσης, ως βάση για να εκφράσει τις προσωπικές της εμπειρίες. Έχει τιμηθεί με όλα τα μεγάλα αμερικανικά λογοτεχνικά βραβεία (Pulitzer Prize, National Book Award, National Book Critics Circle Award, Bollingen Prize) και τη διετία 2003-2004 ήταν η «δαφνοστεφής ποιήτρια» των ΗΠΑ.
Όπως έγραψε ο Διονύσης Μαρίνος:
«Η Γκλικ ήταν η επιλογή της Σουηδικής Ακαδημίας για το Νόμπελ Λογοτεχνίας 2020 και ήταν από εκείνες τις φορές που ακόμη και οι μόνιμα διαφωνούντες και οι μόνιμα παροικούντες στην αντίπερα όχθη από εκεί που έχει στήσει το παλάτι της η Σουηδική Ακαδημία, συγχώρεσαν κάποιες παρελθούσες «λανθασμένες» επιλογές της και ανέκραξαν ένα καθολικό «ναι». Προφανώς γιατί η Γκλικ δεν προέκυψε από το πουθενά, δεν εξακόντισε άλλα «φαβορί» μόνο και μόνο για να δείξουν τα μέλη της Σουηδικής Ακαδημίας πως έχουν το know how των ανατροπών και των εκκεντρικών επιλογών. Η Γκλικ είναι μια ευδιάκριτη ποιητική μορφή στα αμερικανικά γράμματα.»
«Στο τέλος του μαρτυρίου μου
Υπήρχε μια πόρτα.
Άκουσέ με: αυτό που ονομάζεις θάνατο
Το θυμάμαι»
Αντιγράφω από το οπισθόφυλλο του βιβλίου:
«Η παραβολή και ο μύθος είναι παρόντα σε όλη την έκταση της ποίησης της Λουίζ Γκλικ, μιας ποίησης που υπερβαίνει τη γυναικεία εμπειρία, μεταμορφώνοντάς τη σε ένα απλό ίχνος, ένα εννοιακό σημάδι που μένει να διερευνηθεί, να αμφισβητηθεί και να ερμηνευτεί. Ιδιαίτερα στη συλλογή «Η άγρια Ίρις», το στοιχείο της παραβολής προσδίδει στον κήπο - τον φανταστικό χώρο μέσα στον οποίο αναπτύσσονται οι φωνές της ποιητικής σύνθεσης - βιβλική και μυθολογικά χροιά.
Μέσα στον κήπο της κηπουρού - της ποιήτριας- διαδραματίζεται μια συνομιλία μεταξύ τριών φωνών: του Θεού ή ενός ανώτερου όντος, της ποιήτριας και των φυτών και λουλουδιών. Η κηπουρός αναρωτιέται για το πεπερασμένο της ύπαρξής της, για τη φθορά των σχέσεων με τους άλλους, για τη διαρροή του νοήματος. Με μια γραφή που χρησιμοποιεί καθημερινή γλώσσα , η οποία ωστόσο μετουσιώνεται μέσω της λεπτής επεξεργασίας του στίχου, των αιφνιδίων τομών, των ελλείψεων και των πολλαπλών βιβλικών και μυθολογικών αντηχήσεων στον πυρήνα των ποιημάτων, η Λουίζ Γκλικ μεταφέρει με ενάργεια την οξύτητα του οράματός της. Μια εξαιρετική ποιητική σύνθεση για τον καιρό της ανθοφορίας αλλά και του μαρασμού, που αποτυπώνει αριστοτεχνικά την τραγική ομορφιά της ζωής, σε όλες τις μορφές της.»
Η συλλογή ποιημάτων «Η άγρια Ίρις», βραβεύτηκε με το βραβείο Pulitzer το 1993. Στην ελληνική της έκδοση, που είναι δίγλωσση, αγγλικά - ελληνικά, την μετάφραση έκανε ο Χάρης Βλαβιανός.
Για την συλλογή «Η άγρια Ίρις» της Λουίζ Γκλικ έγραψαν:
«Ο πικρός θάνατος βρίσκεται στο επίκεντρο αυτής της ποιητικής συλλογής, όπως και σε όλα τα βιβλία της Γκλικ. Αλλά δεν είναι η πρώτη φορά που αυτή η πικρία δεν προκαλεί μια τραυματισμένη απομάκρυνση από τη γη, σύμβολο αέναης αναγέννησης. Αντίθετα, η ποιήτρια κινείται προς τη γη, περνώντας μέσα από όλα τα «ψεύδη»: τη Βίβλο, τον κήπο της Εδέμ, τον μύθο του Αδάμ, τον ανθρωπόμορφο Θεό, την Κόλαση και τον Παράδεισο, το μοναχικό εγώ του καλλιτέχνη, την ανθρώπινη δημιουργία», Carol Myske -The American Poetry Review
«Κανείς Αμερικανός ποιητής δεν γράφει καλύτερα από την Λουίζ Γκλίκ και ίσως κανείς δεν έχει καταφέρει να μας αποκαλύψει, σε τέτοιο βάθος, την ανθρώπινη φύση μας», Stephen Dobyns - The New York Times Book Review.
«Τα ποιήματα της Γκλικ τολμούν να αντιμετωπίσουν αλήθειες που οι περισσότεροι άνθρωποι, οι περισσότεροι ποιητές, αρνούνται: τα γηρατειά, το ψεύδος, την απογοήτευση. Δεν είναι ποιήτρια που τη διαβάζεις και αισιοδοξείς - είναι ποιήτρια που σου ανοίγει έναν κοσμοσοφίας. Το βιβλίο της είναι διαισθητικό και ταυτόχρονα εγκεφαλικό, βαρύ από στοχασμό αλλά πλημμυρισμένο από σφρίγος, πείσμα και σθένος», Stephanie Burt-The Guardian.
