΄Ο Αμπντουλραζάκ Γκούρνα είναι ένας από τους πλέον εξέχοντες μετα-αποικιακούς συγγραφείς σε όλο τον κόσμο. Συστηματικά και με μεγάλη συμπόνια έχει διεισδύσει στις συνέπειες της αποικιοκρατίας στην Ανατολική Αφρική, αλλά και στις συνέπειες της στις ζωές των ατόμων που ξεριζώθηκαν και μετανάστευσαν. Επιλέχθηκε για το βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας 2021 από την Σουηδική Ακαδημία για την "συγκινητική περιγραφή των επιπτώσεων της αποικιοκρατίας και της τύχης του πρόσφυγα στο χάσμα μεταξύ πολιτισμών και ηπείρων ... ", δήλωσε ο Αnders Olsson, πρόεδρος της Επιτροπής Βραβείων Νόμπελ, αιτιολογόντας την απόφαση της Επιτροπής.
Και είναι όντως έτσι. Διαβάζοντας τις ΄΄Άλλες ζωές΄΄, που είναι το πρώτο μυθιστορημά του που μεταφράζεται στα ελληνικά, βρίσκεσαι σε έναν άλλο κόσμο. Αρχές του 20ου αιώνα, λίγο πρίν αλλά και κατά την διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, στην Ανατολική Αφρική, την εποχή που οι Μεγάλες Δυνάμεις της Ευρώπης είχαν μοιράσει τον κόσμο και διεκδικούσαν όλο και περισσότερες αποικίες, κυρίως στην Αφρική. Αυτή είναι η εποχή της αποικιοκρατίας. Μεγάλη Βρετανία, Γερμανία, Ιταλία, Γαλλία, Βέλγιο αλλά και Πορτογαλία ήταν οι αποικιοκρατικές δυνάμεις της εποχής εκείνης. Και ποια ήταν η αποστολή μιας αποικίας; Να τροφοδοτεί την μητρόπολη με τα αγαθά που παρήγαγε. Που, πολύ απλά , σημαίνει ότι τα στερούνταν ο ντόπιος πληθυσμός.
Ο Αμπντουλραζάκ Γκούρνα, με καταγωγή από τη σημερινή Τανζανία, μας γυρνά στην εποχή λίγο πριν από τον Α‘ Παγκόσμιο Πόλεμο. Μεγάλη Βρετανία και Γερμανία παλεύουν για το ποια από τις δύο θα εξασφαλίσει τις περισσότερες αποκίες στην Ανατολική Αφρική. Είπαμε: οι αποικίες τροφοδοτούν την Μητρόπολη με τα αγαθά που παράγουν. Επιστρατεύουν τους ιθαγενείς, τους εκπαιδεύουν στρατιωτικά και τους χρησιμοποιούν στους δικούς τους πολέμους σαν στρατιώτες. Αξιωματικοί και εκπαιδευτές είναι μόνο οι Ευρωπαίοι, άρα λευκοί.
Στις ΄΄Άλλες ζωές΄΄, παρακολουθούμε την ζωή του Ιλιάς, του Χάμζα, της Αφίγια, του Χαλίφα, ανθρώπων που οι Γερμανοί αποκιοκράτες αποκαλούν ΄΄ιθαγενείς΄΄, που τους συμπεριφέρονται με τον χειρότερο τρόπο, που τους εκπαιδεύουν, κάτω από απάνθρωπες συνθήκες, για να τους στείλουν να σκοτωθούν στον πόλεμο. Σε έναν πόλεμο, πού, βέβαια, δεν αφορά τους ντόπιους. Αφορά τα μεγάλα συμφέροντα των Ευρωπαικών χωρών. Στο πρώτο μέρος του μυθιστορήματος, ο συγγραφέας περιγράφει το πώς οι Γερμανοί οργάνωναν αυτά τα τάγματα με ντόπιους, που τους αποσπούσαν από την κανονική τους ζωή και τους έκαναν με το ζόρι στρατιώτες. Οι περισσότεροι από αυτούς σκοτώνονταν, χωρίς κανείς να ξέρει τι απέγιναν. Ο Χάμζα, είναι η περίπτωση ενός ανθρώπου που τραυματίζεται, αλλά γλυτώνει τη ζωή του και επιστρέφει στην πόλη που θεωρεί πατρίδα του. Αυτό που επικρατεί, αμέσως μετά τον πόλεμο και την ήττα των Γερμανών, είναι το χάος και η αφόρητη φτώχεια. Καταφέρνει να σταθεί στα πόδια του, να βρεί μια δουλειά, και να ερωτευθεί την Αφίγια. Προσπαθούν να ζήσουν μια κανονική ζωή. Οι εφιάλτες του πολέμου έρχονται και τον βρίσκουν στον ύπνο του. Χάρη στην αγάπη όμως, καταφέρνουν να τα βγάλουν πέρα.
Ο Αμπντουραζάκ Γκούρνα, έγραψε ένα μυθιστόρημα που περιγράφει την αποικιοκρατία σε όλο της το μεγαλείο. Δεν την περιγράφει ,όμως, από την μεριά των Ευρωπαίων που φορούν τις κομψές κρεμ στολές και τα αποικιακά καπέλα. Την περιγράφει από την μεριά των ντόπιων, των αδικημένων. Από την μεριά αυτών που έγιναν κρέας για τα κανόνια τους, χωρίς κάν να γνωρίζουν γιατί πολεμούν. Ποια η διαφορά των Εγγλέζων από τους Γερμανούς; Περιγράφει τη ζωή από τη μεριά των ανθρώπων που ήθελαν να ζήσουν μια φιλειρηνική ζωή και οι όποιοι αποκιοκράτες τους βάζουν να σκοτωθούν σε έναν πόλεμο που δεν είναι δικός τους.
΄΄Ο πόλεμος ξεκίνησε δύο ημέρες αργότερα. Οι διαταγές έφτασαν με τον τηλέγραφο το πρωί, αμέσως μετά τη επιστροφή τους από τις ασκήσεις. Επρεπε να πάρουν το τρένο για το Μόσι και από εκεί να προωθηθούν πεζή και να λάβουν θέσεις κοντά στα σύνορα για να ενισχύσουν τη αμυντική γραμμή. Οι εντολές εκτελέστηκαν με εκπαιδευμένη και εξασκημένη ακρίβεια. Οι στρατιώτες βάδισαν από την μπόμα προς την πόλη σε σφιχτό σχηματισμό τραγουδώντας τα εμβατήριά τους, ενώ οι αξιωματικοί τους προπορεύονταν ή βάδιζαν δίπλα τους. Το σώμα των βαστάζων, οι σύζυγοι, τα παιδιά και τα ζώα, ακολουθούσαν πίσω τους, έτσι που, όταν πλέον επιβιβάστηκαν όλοι, το τρένο είχε γεμίσει τόσο ασφυκτικά ώστε οι βαστάζοι και οι οπλοφόροι αναγκάστηκαν ν’ ανέβουν στην οροφή. Μετά το Μόσι βάδισαν βόρεια προς τα σύνορα με τη Βρετανική Ανατολική Αφρική. Ετσι ήταν εκείνο το μέρος του κόσμου εκείνη την εποχή. Κάθε κομμάτι του ανήκε στους Ευρωπαίους, τουλάχιστον στον χάρτη: Βρετανική Ανατολική Αφρική, Γερμανική Ανατολική Αφρική, Ανατολική Πορτογαλική Αφρική, Βελγικό Κονγκό΄΄.
Οσο προχωρά ο πόλεμος οι συνθήκες ζωής γίνονται όλο και πιο τραγικές, όπως σε κάθε πόλεμο:
΄΄Ακόμη και όταν η Schutztruppe-το τάγμα ιθαγενών που οργάνωσαν οι Γερμανοί- έχανε στρατιώτες και μεταφορείς από μάχες, ασθένειες και λιποταξίες, οι αξιωματικοί της συνέχιζαν να πολεμούν μανιωδώς, με πείσμα και επιμονή. Οι ασκάρι άφηναν τη γη λεηλατημένη, τους ανθρώπους να λιμοκτονούν και να πεθαίνουν κατά εκατοντάδες χιλιάδες, ενώ οι ίδιοι αγωνίζονταν τυφλά έχοντας ενστερνιστεί έναν δολοφονικό σκοπό,τη σημασία του οποίου αγνοούσαν, έναν σκοπό που τροφοδοτούνταν από μάταιες επεκτατικές φιλοδοξίες και αποσκοπούσε τελικά στην καθυπόταξή τους. Οι βαστάζοι πέθαιναν σαν τις μύγες από ελονοσία, δυσεντερία και εξάντληση, και κανείς δε έμπαινε στον κόπο να τους μετρήσει. Λιποτακτούσαν παρακινημένοι από το απόλυτο τρόμο, μόνο και μόνο για να χαθούν στη ρημαγμένη ύπαιθρο. Αργότερα αυτά τα γεγονότα θα μεταπλάθονταν σε ιστορίες παράλογων και αδιάφορων ηρωισμών. Ηταν ένα θεαματικό δράμα που εκτυλισσόταν παράλληλα με τις μεγάλες τραγωδίες στην Ευρώπη, για όσους όμως ειχαν ζήσει τα γεγονότα ήταν η εποχή που η γη τους είχε ποτιστεί με αίμα και είχε σπαρθεί με κουφάρια.΄΄
Αυτή η περιγραφή που κάνει ο Αμπντουλραζάκ Γκούρνα, είναι , σίγουρα, πιο κοντα στην πραγματικότητα της αποικιοκρατίας και δεν έχει και πολύ σχέση με την περιγραφή που θα έκανε ένας Ευρωπαίος συνάδελφός του , περιγράφοντας τη ίδια συνθήκη. Και αυτό τον ξεχωρίζει σαν συγγραφέα. Περιγράφει την τύχη του πρόσφυγα, γιατί τελικά όλοι οι ντόπιοι πληθυσμοί πρόσφυγες γίνονταν μέσα στην ίδια την πατρίδα τους, την φτώχεια, αφού όλα τα αγαθά τους τα έπαιρναν για να σταλούν στην Ευρώπη, και κυρίως το χάος και τα ερείπια που αφήνει πίσω του ένας πόλεμος για τους σκοπούς του οποίου δεν γνωρίζεις τίποτα. Ούτε καν γιατί γίνεται. Και αυτή η διαφορετική οπτική ματιά τον καθορίζει σαν συγγραφέα. Αυτό που ΄΄φωνάζει΄΄ ο συγγραφέας είναι η ανάγκη των ανθρώπων να ζήσουν χωρίς πόλεμο. Και όταν περιγράφει αυτό το πράγμα σαφώ και παίρνει θέση απέναντι και στον πόλεμο και στην αποικιοκρατία.
Ο Αμπντουλραζάκ Γκουρνά τιμήθηκε με το Βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας το 2021. Είναι συγγραφέας δέκα μυθιστορημάτων, τα περισσότερα των οποίων ήταν υποψήφια για το βραβείο Booker, τo βραβείο των Συγγραφέων της Κοινοπολιτείας, το βραβείο Orwell και το βραβείο Walter Scott. Είναι ομότιμος καθηγητής Αγγλικής και Μετα-αποκιακής Λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο του Κέντ.
΄Η μετάφραση είναι της Κατερίνας Σχινά.
Για το βιβλίο έγραψαν:
΄΄Εν κατακλείδι, πρόκειται για ένα βιβλίο το οποίο θα μας απασχολήσει κυρίως με το θέμα που πραγματεύεται, αλλά και τον επιτυχημένο τρόπο που το χειρίζεται ο συγγραφέας, ο οποίος αποφεύγει να πάρει θέση και αφήνει τον αναγνώστη να βγάλει μονάχος του τα συμπεράσματα του.΄΄ Λεύκη Σαραντινού-Literature.
΄΄ Συνδυάζοντας ιστορικά στοιχεία σε μια συγκινητική μυθοπλασία, ο Αμπντουλραζάκ Γκούρνα μάς προσφέρει ένα σπουδαίο λογοτεχνικό έργο για την Αφρική, την κληρονομιά της αποικιοκρατίας, τις φρικαλεότητες του πολέμου, καθώς και για τις απροσμέτρητες αντιφάσεις της ανθρώπινης φύσης.΄΄ Colturenow.gr.
΄΄Ένα ξεχωριστό και σημαντικό βιβλίο΄΄ New statement.
΄΄Καθηλωτικό και σπαρακτικό΄΄ The Guardian.
Και είναι όντως έτσι. Διαβάζοντας τις ΄΄Άλλες ζωές΄΄, που είναι το πρώτο μυθιστορημά του που μεταφράζεται στα ελληνικά, βρίσκεσαι σε έναν άλλο κόσμο. Αρχές του 20ου αιώνα, λίγο πρίν αλλά και κατά την διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, στην Ανατολική Αφρική, την εποχή που οι Μεγάλες Δυνάμεις της Ευρώπης είχαν μοιράσει τον κόσμο και διεκδικούσαν όλο και περισσότερες αποικίες, κυρίως στην Αφρική. Αυτή είναι η εποχή της αποικιοκρατίας. Μεγάλη Βρετανία, Γερμανία, Ιταλία, Γαλλία, Βέλγιο αλλά και Πορτογαλία ήταν οι αποικιοκρατικές δυνάμεις της εποχής εκείνης. Και ποια ήταν η αποστολή μιας αποικίας; Να τροφοδοτεί την μητρόπολη με τα αγαθά που παρήγαγε. Που, πολύ απλά , σημαίνει ότι τα στερούνταν ο ντόπιος πληθυσμός.
Ο Αμπντουλραζάκ Γκούρνα, με καταγωγή από τη σημερινή Τανζανία, μας γυρνά στην εποχή λίγο πριν από τον Α‘ Παγκόσμιο Πόλεμο. Μεγάλη Βρετανία και Γερμανία παλεύουν για το ποια από τις δύο θα εξασφαλίσει τις περισσότερες αποκίες στην Ανατολική Αφρική. Είπαμε: οι αποικίες τροφοδοτούν την Μητρόπολη με τα αγαθά που παράγουν. Επιστρατεύουν τους ιθαγενείς, τους εκπαιδεύουν στρατιωτικά και τους χρησιμοποιούν στους δικούς τους πολέμους σαν στρατιώτες. Αξιωματικοί και εκπαιδευτές είναι μόνο οι Ευρωπαίοι, άρα λευκοί.
Στις ΄΄Άλλες ζωές΄΄, παρακολουθούμε την ζωή του Ιλιάς, του Χάμζα, της Αφίγια, του Χαλίφα, ανθρώπων που οι Γερμανοί αποκιοκράτες αποκαλούν ΄΄ιθαγενείς΄΄, που τους συμπεριφέρονται με τον χειρότερο τρόπο, που τους εκπαιδεύουν, κάτω από απάνθρωπες συνθήκες, για να τους στείλουν να σκοτωθούν στον πόλεμο. Σε έναν πόλεμο, πού, βέβαια, δεν αφορά τους ντόπιους. Αφορά τα μεγάλα συμφέροντα των Ευρωπαικών χωρών. Στο πρώτο μέρος του μυθιστορήματος, ο συγγραφέας περιγράφει το πώς οι Γερμανοί οργάνωναν αυτά τα τάγματα με ντόπιους, που τους αποσπούσαν από την κανονική τους ζωή και τους έκαναν με το ζόρι στρατιώτες. Οι περισσότεροι από αυτούς σκοτώνονταν, χωρίς κανείς να ξέρει τι απέγιναν. Ο Χάμζα, είναι η περίπτωση ενός ανθρώπου που τραυματίζεται, αλλά γλυτώνει τη ζωή του και επιστρέφει στην πόλη που θεωρεί πατρίδα του. Αυτό που επικρατεί, αμέσως μετά τον πόλεμο και την ήττα των Γερμανών, είναι το χάος και η αφόρητη φτώχεια. Καταφέρνει να σταθεί στα πόδια του, να βρεί μια δουλειά, και να ερωτευθεί την Αφίγια. Προσπαθούν να ζήσουν μια κανονική ζωή. Οι εφιάλτες του πολέμου έρχονται και τον βρίσκουν στον ύπνο του. Χάρη στην αγάπη όμως, καταφέρνουν να τα βγάλουν πέρα.
Ο Αμπντουραζάκ Γκούρνα, έγραψε ένα μυθιστόρημα που περιγράφει την αποικιοκρατία σε όλο της το μεγαλείο. Δεν την περιγράφει ,όμως, από την μεριά των Ευρωπαίων που φορούν τις κομψές κρεμ στολές και τα αποικιακά καπέλα. Την περιγράφει από την μεριά των ντόπιων, των αδικημένων. Από την μεριά αυτών που έγιναν κρέας για τα κανόνια τους, χωρίς κάν να γνωρίζουν γιατί πολεμούν. Ποια η διαφορά των Εγγλέζων από τους Γερμανούς; Περιγράφει τη ζωή από τη μεριά των ανθρώπων που ήθελαν να ζήσουν μια φιλειρηνική ζωή και οι όποιοι αποκιοκράτες τους βάζουν να σκοτωθούν σε έναν πόλεμο που δεν είναι δικός τους.
΄΄Ο πόλεμος ξεκίνησε δύο ημέρες αργότερα. Οι διαταγές έφτασαν με τον τηλέγραφο το πρωί, αμέσως μετά τη επιστροφή τους από τις ασκήσεις. Επρεπε να πάρουν το τρένο για το Μόσι και από εκεί να προωθηθούν πεζή και να λάβουν θέσεις κοντά στα σύνορα για να ενισχύσουν τη αμυντική γραμμή. Οι εντολές εκτελέστηκαν με εκπαιδευμένη και εξασκημένη ακρίβεια. Οι στρατιώτες βάδισαν από την μπόμα προς την πόλη σε σφιχτό σχηματισμό τραγουδώντας τα εμβατήριά τους, ενώ οι αξιωματικοί τους προπορεύονταν ή βάδιζαν δίπλα τους. Το σώμα των βαστάζων, οι σύζυγοι, τα παιδιά και τα ζώα, ακολουθούσαν πίσω τους, έτσι που, όταν πλέον επιβιβάστηκαν όλοι, το τρένο είχε γεμίσει τόσο ασφυκτικά ώστε οι βαστάζοι και οι οπλοφόροι αναγκάστηκαν ν’ ανέβουν στην οροφή. Μετά το Μόσι βάδισαν βόρεια προς τα σύνορα με τη Βρετανική Ανατολική Αφρική. Ετσι ήταν εκείνο το μέρος του κόσμου εκείνη την εποχή. Κάθε κομμάτι του ανήκε στους Ευρωπαίους, τουλάχιστον στον χάρτη: Βρετανική Ανατολική Αφρική, Γερμανική Ανατολική Αφρική, Ανατολική Πορτογαλική Αφρική, Βελγικό Κονγκό΄΄.
Οσο προχωρά ο πόλεμος οι συνθήκες ζωής γίνονται όλο και πιο τραγικές, όπως σε κάθε πόλεμο:
΄΄Ακόμη και όταν η Schutztruppe-το τάγμα ιθαγενών που οργάνωσαν οι Γερμανοί- έχανε στρατιώτες και μεταφορείς από μάχες, ασθένειες και λιποταξίες, οι αξιωματικοί της συνέχιζαν να πολεμούν μανιωδώς, με πείσμα και επιμονή. Οι ασκάρι άφηναν τη γη λεηλατημένη, τους ανθρώπους να λιμοκτονούν και να πεθαίνουν κατά εκατοντάδες χιλιάδες, ενώ οι ίδιοι αγωνίζονταν τυφλά έχοντας ενστερνιστεί έναν δολοφονικό σκοπό,τη σημασία του οποίου αγνοούσαν, έναν σκοπό που τροφοδοτούνταν από μάταιες επεκτατικές φιλοδοξίες και αποσκοπούσε τελικά στην καθυπόταξή τους. Οι βαστάζοι πέθαιναν σαν τις μύγες από ελονοσία, δυσεντερία και εξάντληση, και κανείς δε έμπαινε στον κόπο να τους μετρήσει. Λιποτακτούσαν παρακινημένοι από το απόλυτο τρόμο, μόνο και μόνο για να χαθούν στη ρημαγμένη ύπαιθρο. Αργότερα αυτά τα γεγονότα θα μεταπλάθονταν σε ιστορίες παράλογων και αδιάφορων ηρωισμών. Ηταν ένα θεαματικό δράμα που εκτυλισσόταν παράλληλα με τις μεγάλες τραγωδίες στην Ευρώπη, για όσους όμως ειχαν ζήσει τα γεγονότα ήταν η εποχή που η γη τους είχε ποτιστεί με αίμα και είχε σπαρθεί με κουφάρια.΄΄
Αυτή η περιγραφή που κάνει ο Αμπντουλραζάκ Γκούρνα, είναι , σίγουρα, πιο κοντα στην πραγματικότητα της αποικιοκρατίας και δεν έχει και πολύ σχέση με την περιγραφή που θα έκανε ένας Ευρωπαίος συνάδελφός του , περιγράφοντας τη ίδια συνθήκη. Και αυτό τον ξεχωρίζει σαν συγγραφέα. Περιγράφει την τύχη του πρόσφυγα, γιατί τελικά όλοι οι ντόπιοι πληθυσμοί πρόσφυγες γίνονταν μέσα στην ίδια την πατρίδα τους, την φτώχεια, αφού όλα τα αγαθά τους τα έπαιρναν για να σταλούν στην Ευρώπη, και κυρίως το χάος και τα ερείπια που αφήνει πίσω του ένας πόλεμος για τους σκοπούς του οποίου δεν γνωρίζεις τίποτα. Ούτε καν γιατί γίνεται. Και αυτή η διαφορετική οπτική ματιά τον καθορίζει σαν συγγραφέα. Αυτό που ΄΄φωνάζει΄΄ ο συγγραφέας είναι η ανάγκη των ανθρώπων να ζήσουν χωρίς πόλεμο. Και όταν περιγράφει αυτό το πράγμα σαφώ και παίρνει θέση απέναντι και στον πόλεμο και στην αποικιοκρατία.
Ο Αμπντουλραζάκ Γκουρνά τιμήθηκε με το Βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας το 2021. Είναι συγγραφέας δέκα μυθιστορημάτων, τα περισσότερα των οποίων ήταν υποψήφια για το βραβείο Booker, τo βραβείο των Συγγραφέων της Κοινοπολιτείας, το βραβείο Orwell και το βραβείο Walter Scott. Είναι ομότιμος καθηγητής Αγγλικής και Μετα-αποκιακής Λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο του Κέντ.
΄Η μετάφραση είναι της Κατερίνας Σχινά.
Για το βιβλίο έγραψαν:
΄΄Εν κατακλείδι, πρόκειται για ένα βιβλίο το οποίο θα μας απασχολήσει κυρίως με το θέμα που πραγματεύεται, αλλά και τον επιτυχημένο τρόπο που το χειρίζεται ο συγγραφέας, ο οποίος αποφεύγει να πάρει θέση και αφήνει τον αναγνώστη να βγάλει μονάχος του τα συμπεράσματα του.΄΄ Λεύκη Σαραντινού-Literature.
΄΄ Συνδυάζοντας ιστορικά στοιχεία σε μια συγκινητική μυθοπλασία, ο Αμπντουλραζάκ Γκούρνα μάς προσφέρει ένα σπουδαίο λογοτεχνικό έργο για την Αφρική, την κληρονομιά της αποικιοκρατίας, τις φρικαλεότητες του πολέμου, καθώς και για τις απροσμέτρητες αντιφάσεις της ανθρώπινης φύσης.΄΄ Colturenow.gr.
΄΄Ένα ξεχωριστό και σημαντικό βιβλίο΄΄ New statement.
΄΄Καθηλωτικό και σπαρακτικό΄΄ The Guardian.
