Ο Πίτερ Μπρούκ υπήρξε ένας από τους μύθους του θεάτρου του 20ου αιώνα. Σε μια μεγάλη διαδρομή που ουσιαστικά ξεκίνησε το 1943 με την πρώτη του σκηνοθεσία στο έργο Dr Faustus και τελείωσε με τον θάνατό του τον Ιούλιο που πέρασε. Στο ενδιάμεσο διάστημα πρόλαβε να σκηνοθετήσει περίπου πενήντα θεατρικά έργα, δεκαπέντε κινηματογραφικές ταινίες, να γράψει περίπου δέκα βιβλία για το θέατρο, να βραβευτεί με τα σημαντικότερα θεατρικά και κινηματογραφικά βραβεία, και κυρίως, να αλλάξει τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε την έννοια του θεάτρου.
«Μπορώ να πάρω οποιοδήποτε άδειο χώρο και να φτιάξω μια σκηνή. Ένας άνθρωπος στέκεται σε ένα άδειο χώρο, και αν υπάρχει κάποιος που να τον παρακολουθεί, αυτό αρκεί για να δημιουργηθεί μια θεατρική πράξη» είχε γράψει ο Πίτερ Μπρουκ, ο τελευταίος των θρύλων του θεάτρου, στο βιβλίο του The Empty Space (1968). O κεντρικός άξονας του τεράστιου έργου του ήταν απλός: «αν το κοινό κάθεται βαριεστημένο ακούγοντας ένα ρεσιτάλ λέξεων χωρίς συναίσθημα, τότε ο ηθοποιός έχει αποτύχει».
Ο Πίτερ Μπρούκ, όπως είπαμε, έγραψε περίπου δέκα βιβλίο για το θέατρο και την τέχνη του. Σε αυτό, το τελευταίο, που κυκλοφόρησε το 2019, και φέτος στα ελληνικά, σημειώνει ο ίδιος στην εισαγωγή: «Σου αρέσει η μουσική; Η ερώτηση είναι τόσο άτοπη σαν να ρωτάς «Σου αρέσει το φαγητό; Υπάρχουν φαγητά που είναι άνοστα, δύσπεπτα, ή άλλα που κάθονται βαριά στο στομάχι, αλλά υπάρχει και μια μεγάλη κατηγορία τροφών που ανακουφίζουν, θρέφουν και προκαλούν ευχαρίστηση. Όπως ανακάλυψε ο Ορφέας, κάθε ζώο μπορεί να ανταποκριθεί στον ήχο. Για εμάς, τους ανθρώπους, το ζωτικό ερώτημα είναι: «Ποιούς ήχους;», «Ποια μουσική;»
Σε αυτό το βιβλίο θα προσπαθήσουμε να εξερευνήσουμε μαζί το άπειρο εύρος των εμπειριών που δύνανται μερικές φορές να μας αγγίξουν βαθιά ή να μας αφήσουν τελείως αδιάφορους.
Όπως είναι εμφανές σε αυτό το μικρό βιβλίο ο σπουδαίος σκηνοθέτης ασχολείται με τη σχέση του ανθρώπου με τη μουσική, με τη σχέση του ίδιου, σαν σκηνοθέτη, με τη μουσική, για τον ρόλο της μουσικής στο θέατρο. Εξάλλου, ο υπότιτλος του βιβλίου είναι «Αντανακλάσεις της μουσικής και του ήχου στη θεατρική σκηνή».
Και βέβαια δεν θα μπορούσε να είναι διαφορετικά: Έχοντας περάσει όλη του τη ζωή πάνω και δίπλα σε μια θεατρική σκηνή, είναι σαφές ότι και η σχέση του με τη μουσική περνάει μέσα από το θέατρο. Μόνο που δεν έγραψε ένα ακόμα θεωρητικό βιβλίο. Έγραψε ένα βιβλίο που είναι μια ολοζώντανη καταγραφή των προσωπικών του εμπειριών στο θέατρο, στην όπερα, τον κινηματογράφο, καθώς και μια προσωπική, σωματική θα έλεγε κανείς, σχέση του ίδιου με τη μουσική από τότε που κατάλαβε τον εαυτό του.
Όπως γράφτηκε στο Culturenow.gr σχετικά με το βιβλίο :
«Η συλλογή των κειμένων μάς μεταφέρει στους κύκλους των μιούζικαλ και στα «παρασκήνια» θεατρικών και κινηματογραφικών παραγωγών, ακόμα και σε κοσμογονίες για τις απαρχές του Κόσμου και τον ιερό χώρο της «Σιωπής». Άξια παρατήρησης είναι η συνεχής εναλλαγή ρόλων του Μπρουκ μέσα στις διηγήσεις του: άλλοτε μιλά σαν performer ή μαέστρος, γίνεται μουσικός, σκηνοθέτης, άλλοτε μονολογεί σαν ακροατής και υπερβαίνει τα όρια του σαφώς συγκεκριμένου. Ο αναγνώστης μπορεί να οδηγηθεί από μια προσωπική κατάθεση εμπειριών σε ένα συλλογικό και πανανθρώπινο συναίσθημα».
Πρόκειται για ένα βιωματικό βιβλίο του Πίτερ Μπρούκ. Κάθε τι που περιγράφει το έχει ζήσει το έχει βιώσει και το έχει εξηγήσει. Και αναλαμβάνει να μεταφέρει την εμπειρία του στον αναγνώστη όσο πιο απλά και κατανοητά γίνεται. Είτε πρόκειται για την εμπειρία του από την Μητροπολιτική Οπερα της Νέας Υόρκης είτε για την παρουσία της ζωντανής σιωπής σε έναν ναό της Ιαπωνίας όπου υπάρχει ένας πολύ ξακουστός πέτρινος κήπος.
΄΄Ομοίως, αλλά σε τελείως διαφορετικό πλαίσιο, ήμουν αρκετά τυχερός που παρευρέθηκα στο αποχαιρετιστήριο κονσέρτο του Toscanini στη Νέα Υόρκη. Αυτός ο μαέστρος έχει φέρει στη Συμφωνική μουσική μια ζωτικότητα, έναν δυναμικό ρυθμό, μια δύναμη που οδηγεί το έργο στην ολοκλήρωσή του με οίστρο που σου κόβει την ανάσα. Κανένας ακροατής δεν μπορεί να αποφύγει να παρασυρθεί, ακόμα και για μια στιγμή, από τέτοιου είδους ροή. Οπτικά αυτό εκφράζεται από το σθένος του Μαέστρου, σε όλο του το σώμα κι από την πληθώρα χειρονομιών που γίνεται ένας μαγικός χορός εμπνέοντας την ορχήστρα, το κοινό, όλους στην ίδια πνοή.
Ο κομψός ηλικιωμένος άνδρας μπήκε στη σκηνή: μια μικρή κίνηση κι η ορχήστρα ξεκίνησε να παίζει. Από αυτό το σημείο και μετά ο Τοscanini δεν κινήθηκε καθόλου. Δεν έκανε χειρονομίες, μόνο άκουγε και κουνούσε ανεπαίσθητα το κεφάλι του, σαν να είχε συγκεμτρωθεί η προσοχή του σ’ ένα μέρος των μουσικών οργάνων. Εχει παίξει τόσες φορές μ’ αυτήν την ορχήστρα κι είχαν δουλέψει τόσες λεπτομέρειες. Η ποιότητα κι ο τρόπος που άκουγε, ήταν ικανά να οδηγήσουν τους συγκεντρωμένους κι αξαιαγάπητους μουσικούς τόσο απερίγραπτα ωραία, υπερβαίνοντας ακόμα και τις πιο σημαντικές στιγμές στην πορεία του Toscanini΄΄.
Ο Πίτερ Μπρούκ στο ΄΄Ακου!΄΄ έγραψε για την μουσική, τους ήχους, την σιωπή, με τον μοναδικό τρόπο που η εμπειρία του στο θέατρο τον έκανε να την αντιλαμβάνεται. Η μουσική, οι ήχοι, σπό τα χρόνια της μυθολογίας μέχρι σήμερα, συνοδεύουν τις ανθρώπινες δραστηριότητες ,παρεμβαίνοντας ουσιαστικά σε αυτές. Είτε πρόκειται για τους τελετουργικούς ήχους που συνόδευαν μια αρχαία τελετή, είτε πρόκειται για το ανέβασμα μιας όπερας στη Μετροπόλιταν Οπερα, είτε πρόκειται για τη απόλυτη σιωπή της φύσης, όπως την αντιλαμβάνονται σε έναν ιαπωνικό ναό. Οι ήχοι η μουσική, κουβαλάνε πάντα μιά στοιχειώδη έκφραση της ανθρώπινης ψυχής. Και ο Πίερ Μπρούκ είχε πολλές ευκαιρείες για το νοιώσει αυτό μέσα από τις παραστάσεις που ανέβασε στο θέατρο.
Kaι όπως γράφει ο ίδιος:΄΄ ….Υπάρχουν δύο σιωπές… διαμετρικά αντίθετες. Υπάρχει μια νεκρή σιωπή, η σιωπή των νεκρών, που δε βοηθάει κανέναν από εμάς, και υπάρχει… ή άλλη σιωπή, που είναι η ύψιστη στιγμή επικοινωνίας – η στιγμή όπου άνθρωποι, που κανονικά τους χωρίζουν κάθε είδους ανθρώπινοι φραγμοί, ξαφνικά βρίσκονται πραγματικά μαζί… Ανάμεσα σ’ αυτές τις δύο σιωπές… βρίσκονται οι περιοχές όπου γεννιούνται όλα τα ερωτήματα. ΄΄
Η μετάφραση είναι της Χριστίνας Μαρκοπούλου.
Για το βιβλίο έγραψαν:
΄΄ Το τελευταίο σε σειρά βιβλίο του αγαπητού παγκοσμίως σκηνοθέτη Πίτερ Μπρουκ δεν ανήκει στην κατηγορία κάποιου θεωρητικού βιβλίου για το θέατρο, ούτε είναι ένα βιβλίο για την εκπαίδευση. Ακροβατεί σε «τεντωμένο σκοινί» μεταξύ μιας ολοζώντανης καταγραφής των προσωπικών του εμπειριών στην όπερα, το θέατρο και τον κινηματογράφο και αλλεπάλληλων στοχασμών για την ουσία του ήχου και της μουσικής. Είναι γραμμένο σε γλώσσα άμεση, γεμάτη από το μοναδικό χιούμορ και τη σοφία του Μπρουκ.΄΄ Culturenow.gr
«Μπορώ να πάρω οποιοδήποτε άδειο χώρο και να φτιάξω μια σκηνή. Ένας άνθρωπος στέκεται σε ένα άδειο χώρο, και αν υπάρχει κάποιος που να τον παρακολουθεί, αυτό αρκεί για να δημιουργηθεί μια θεατρική πράξη» είχε γράψει ο Πίτερ Μπρουκ, ο τελευταίος των θρύλων του θεάτρου, στο βιβλίο του The Empty Space (1968). O κεντρικός άξονας του τεράστιου έργου του ήταν απλός: «αν το κοινό κάθεται βαριεστημένο ακούγοντας ένα ρεσιτάλ λέξεων χωρίς συναίσθημα, τότε ο ηθοποιός έχει αποτύχει».
Ο Πίτερ Μπρούκ, όπως είπαμε, έγραψε περίπου δέκα βιβλίο για το θέατρο και την τέχνη του. Σε αυτό, το τελευταίο, που κυκλοφόρησε το 2019, και φέτος στα ελληνικά, σημειώνει ο ίδιος στην εισαγωγή: «Σου αρέσει η μουσική; Η ερώτηση είναι τόσο άτοπη σαν να ρωτάς «Σου αρέσει το φαγητό; Υπάρχουν φαγητά που είναι άνοστα, δύσπεπτα, ή άλλα που κάθονται βαριά στο στομάχι, αλλά υπάρχει και μια μεγάλη κατηγορία τροφών που ανακουφίζουν, θρέφουν και προκαλούν ευχαρίστηση. Όπως ανακάλυψε ο Ορφέας, κάθε ζώο μπορεί να ανταποκριθεί στον ήχο. Για εμάς, τους ανθρώπους, το ζωτικό ερώτημα είναι: «Ποιούς ήχους;», «Ποια μουσική;»
Σε αυτό το βιβλίο θα προσπαθήσουμε να εξερευνήσουμε μαζί το άπειρο εύρος των εμπειριών που δύνανται μερικές φορές να μας αγγίξουν βαθιά ή να μας αφήσουν τελείως αδιάφορους.
Όπως είναι εμφανές σε αυτό το μικρό βιβλίο ο σπουδαίος σκηνοθέτης ασχολείται με τη σχέση του ανθρώπου με τη μουσική, με τη σχέση του ίδιου, σαν σκηνοθέτη, με τη μουσική, για τον ρόλο της μουσικής στο θέατρο. Εξάλλου, ο υπότιτλος του βιβλίου είναι «Αντανακλάσεις της μουσικής και του ήχου στη θεατρική σκηνή».
Και βέβαια δεν θα μπορούσε να είναι διαφορετικά: Έχοντας περάσει όλη του τη ζωή πάνω και δίπλα σε μια θεατρική σκηνή, είναι σαφές ότι και η σχέση του με τη μουσική περνάει μέσα από το θέατρο. Μόνο που δεν έγραψε ένα ακόμα θεωρητικό βιβλίο. Έγραψε ένα βιβλίο που είναι μια ολοζώντανη καταγραφή των προσωπικών του εμπειριών στο θέατρο, στην όπερα, τον κινηματογράφο, καθώς και μια προσωπική, σωματική θα έλεγε κανείς, σχέση του ίδιου με τη μουσική από τότε που κατάλαβε τον εαυτό του.
Όπως γράφτηκε στο Culturenow.gr σχετικά με το βιβλίο :
«Η συλλογή των κειμένων μάς μεταφέρει στους κύκλους των μιούζικαλ και στα «παρασκήνια» θεατρικών και κινηματογραφικών παραγωγών, ακόμα και σε κοσμογονίες για τις απαρχές του Κόσμου και τον ιερό χώρο της «Σιωπής». Άξια παρατήρησης είναι η συνεχής εναλλαγή ρόλων του Μπρουκ μέσα στις διηγήσεις του: άλλοτε μιλά σαν performer ή μαέστρος, γίνεται μουσικός, σκηνοθέτης, άλλοτε μονολογεί σαν ακροατής και υπερβαίνει τα όρια του σαφώς συγκεκριμένου. Ο αναγνώστης μπορεί να οδηγηθεί από μια προσωπική κατάθεση εμπειριών σε ένα συλλογικό και πανανθρώπινο συναίσθημα».
Πρόκειται για ένα βιωματικό βιβλίο του Πίτερ Μπρούκ. Κάθε τι που περιγράφει το έχει ζήσει το έχει βιώσει και το έχει εξηγήσει. Και αναλαμβάνει να μεταφέρει την εμπειρία του στον αναγνώστη όσο πιο απλά και κατανοητά γίνεται. Είτε πρόκειται για την εμπειρία του από την Μητροπολιτική Οπερα της Νέας Υόρκης είτε για την παρουσία της ζωντανής σιωπής σε έναν ναό της Ιαπωνίας όπου υπάρχει ένας πολύ ξακουστός πέτρινος κήπος.
΄΄Ομοίως, αλλά σε τελείως διαφορετικό πλαίσιο, ήμουν αρκετά τυχερός που παρευρέθηκα στο αποχαιρετιστήριο κονσέρτο του Toscanini στη Νέα Υόρκη. Αυτός ο μαέστρος έχει φέρει στη Συμφωνική μουσική μια ζωτικότητα, έναν δυναμικό ρυθμό, μια δύναμη που οδηγεί το έργο στην ολοκλήρωσή του με οίστρο που σου κόβει την ανάσα. Κανένας ακροατής δεν μπορεί να αποφύγει να παρασυρθεί, ακόμα και για μια στιγμή, από τέτοιου είδους ροή. Οπτικά αυτό εκφράζεται από το σθένος του Μαέστρου, σε όλο του το σώμα κι από την πληθώρα χειρονομιών που γίνεται ένας μαγικός χορός εμπνέοντας την ορχήστρα, το κοινό, όλους στην ίδια πνοή.
Ο κομψός ηλικιωμένος άνδρας μπήκε στη σκηνή: μια μικρή κίνηση κι η ορχήστρα ξεκίνησε να παίζει. Από αυτό το σημείο και μετά ο Τοscanini δεν κινήθηκε καθόλου. Δεν έκανε χειρονομίες, μόνο άκουγε και κουνούσε ανεπαίσθητα το κεφάλι του, σαν να είχε συγκεμτρωθεί η προσοχή του σ’ ένα μέρος των μουσικών οργάνων. Εχει παίξει τόσες φορές μ’ αυτήν την ορχήστρα κι είχαν δουλέψει τόσες λεπτομέρειες. Η ποιότητα κι ο τρόπος που άκουγε, ήταν ικανά να οδηγήσουν τους συγκεντρωμένους κι αξαιαγάπητους μουσικούς τόσο απερίγραπτα ωραία, υπερβαίνοντας ακόμα και τις πιο σημαντικές στιγμές στην πορεία του Toscanini΄΄.
Ο Πίτερ Μπρούκ στο ΄΄Ακου!΄΄ έγραψε για την μουσική, τους ήχους, την σιωπή, με τον μοναδικό τρόπο που η εμπειρία του στο θέατρο τον έκανε να την αντιλαμβάνεται. Η μουσική, οι ήχοι, σπό τα χρόνια της μυθολογίας μέχρι σήμερα, συνοδεύουν τις ανθρώπινες δραστηριότητες ,παρεμβαίνοντας ουσιαστικά σε αυτές. Είτε πρόκειται για τους τελετουργικούς ήχους που συνόδευαν μια αρχαία τελετή, είτε πρόκειται για το ανέβασμα μιας όπερας στη Μετροπόλιταν Οπερα, είτε πρόκειται για τη απόλυτη σιωπή της φύσης, όπως την αντιλαμβάνονται σε έναν ιαπωνικό ναό. Οι ήχοι η μουσική, κουβαλάνε πάντα μιά στοιχειώδη έκφραση της ανθρώπινης ψυχής. Και ο Πίερ Μπρούκ είχε πολλές ευκαιρείες για το νοιώσει αυτό μέσα από τις παραστάσεις που ανέβασε στο θέατρο.
Kaι όπως γράφει ο ίδιος:΄΄ ….Υπάρχουν δύο σιωπές… διαμετρικά αντίθετες. Υπάρχει μια νεκρή σιωπή, η σιωπή των νεκρών, που δε βοηθάει κανέναν από εμάς, και υπάρχει… ή άλλη σιωπή, που είναι η ύψιστη στιγμή επικοινωνίας – η στιγμή όπου άνθρωποι, που κανονικά τους χωρίζουν κάθε είδους ανθρώπινοι φραγμοί, ξαφνικά βρίσκονται πραγματικά μαζί… Ανάμεσα σ’ αυτές τις δύο σιωπές… βρίσκονται οι περιοχές όπου γεννιούνται όλα τα ερωτήματα. ΄΄
Η μετάφραση είναι της Χριστίνας Μαρκοπούλου.
Για το βιβλίο έγραψαν:
΄΄ Το τελευταίο σε σειρά βιβλίο του αγαπητού παγκοσμίως σκηνοθέτη Πίτερ Μπρουκ δεν ανήκει στην κατηγορία κάποιου θεωρητικού βιβλίου για το θέατρο, ούτε είναι ένα βιβλίο για την εκπαίδευση. Ακροβατεί σε «τεντωμένο σκοινί» μεταξύ μιας ολοζώντανης καταγραφής των προσωπικών του εμπειριών στην όπερα, το θέατρο και τον κινηματογράφο και αλλεπάλληλων στοχασμών για την ουσία του ήχου και της μουσικής. Είναι γραμμένο σε γλώσσα άμεση, γεμάτη από το μοναδικό χιούμορ και τη σοφία του Μπρουκ.΄΄ Culturenow.gr
