Αναμφισβήτητα συγκαταλέγεται στα κορυφαία μυθιστορήματα όλων των εποχών και το γνωστότερο του Μίλαν Κούντερα, ο οποίος έφυγε από τη ζωή στις 11 Ιουλίου, σε ηλικία 94 ετών.
Στην «Αβάσταχτη ελαφρότητα του είναι» ο Κούντερα χρονικογραφεί την εύθραυστη φύση της μοίρας του ατόμου ως μονάδας, ισχυριζόμενος πως η μοναδική ανθρώπινη ζωή είναι ασήμαντη υπό το Νιτσεϊκό πρίσμα της αυτούσιας αιώνιας επανάληψής της μέσα σ' ένα άπειρο σύμπαν.
Με τη δική του τέχνη του παραδόξου, ο Κούντερα θέτει τα ερωτήματα αυτά σ' ένα σύνθετο κείμενο, ξεκινώντας από μερικά απλά δεδομένα, που όμως αδιάκοπα εμπλουτίζονται με καινούριες αποχρώσεις, μέσα σ' ένα παιχνίδι εναλλαγών όπου συναντιώνται αφήγηση, όνειρο και σκέψη, πρόζα και ποίηση, πρόσφατη και αρχαία ιστορία.
Ποτέ άλλοτε ίσως στο έργο του Κούντερα δεν βρέθηκαν ενωμένες όσο μέσα στο κείμενο αυτό η σοβαρότητα και η αφέλεια. Ακόμη και ο θάνατος έχει εδώ ένα πρόσωπο διπλό: μιας γλυκειάς ονειρικής θλίψης και μιας σκληρής μαύρης φάρσας. Γιατί το μυθιστόρημα αυτό είναι επίσης μια μελέτη θανάτου: του θανάτου των ανθρώπινων όντων, αλλά ακόμη και του θανάτου -πιθανού- της γηραιάς μας Ευρώπης.
Το 1988 το μυθιστόρημα του Μίλαν Κούντερα μεταφέρθηκε στη μεγάλη οθόνη με τη σκηνοθετική υπογραφή του Φίλιπ Κάουφμαν, ο οποίος συμμετείχε και στην συγγραφή του σεναρίου με τον Jean Claude Carriere. Το ερωτικό τρίγωνο του Μίλαν Κούντερα ανασυντίθεται μοναδικά από τον Ντάνιελ Ντέι Λιούις στον ρόλο του αινιγματικού και αρρενωπού, Τόμας, τη Μπινός ως γλυκιά Τερέζα και τέλος την Λένα Όλιν, ως δυναμική και χειραφετημένη, Σαμπίνα.
Όσον αφορά τη μουσική επένδυση της ταινίας, κατά κύριο λόγο ακούγονται κομμάτια του Τσέχου συνθέτη, Leoš Janáček, ενώ ακούγεται το θρυλικό "Hey Jude" των Beatles ερμηνευμενοα από την Marta Kubišová στα τσέχικα, καθώς και το παραδοσιακό τσεχολσοβάκικο τραγούδι "Joj, Joj, Joj".
Η πλοκή
Στην Πράγα του 1968, λίγο πριν από την εισβολή των Ρώσων στην Τσεχοσλοβακία συναντάμε τον Τόμας, γιατρό-χειρουργό, λάτρη του γυναικείου φύλου και αμετανόητο εργένη, προορισμένο να γεύεται τη γλυκιά ελαφρότητα του είναι, αδιαφορώντας για καταστάσεις όπως η δέσμευση και ο Κουμμουνισμός.
Συνοδοιπόρος στη ζωή και στα πιστεύω του Τόμας (Ντάνιελ Ντέι Λιούις) είναι η φίλη και ερωμένη του Σαμπίνα (Λένα Όλιν), ζωγράφος στο επάγγελμα, η οποία αρνείται να δεθεί με ανθρώπους, πράγματα και καταστάσεις και απεχθάνεται ότι είναι κιτς. Η ζωή του Τόμας θα πάρει μια άλλη τροπή, όταν θα γνωρίσει την γλυκύτατη Τερέζα (Ζιλιέτ Μπινός), σερβιτόρα αρχικά (φωτογράφο στη συνέχεια) σε μια επαρχιακή πόλη της Τσεχοσλοβακίας, η οποία φθάνει στην Πράγα για να εγκατασταθεί εκεί, αλλά και στη ζωή του Τόμας.
Αν και η ταινία ήταν αμερικανικής παραγωγής, το καστ ως επί το πλείστον ήταν ευρωπαϊκό και τα γυρίσματα έγιναν στη Γαλλία, τόσο στη Λυόν, όσο και στο Παρίσι.
Ο εκνευρισμός του Κούντερα στον απόηχο της ταινίας
Κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων, ο Κούντερα είχε ενεργό συμβουλευτικό ρόλο στην παραγωγή και μάλιστα έγραψε ειδικά για την ταινία το ποίημα που ψιθυρίζει ο Τόμας στο αυτό της Τερέζα, καθώς εκείνη αποκοιμιέται.
Παρόλα αυτά, σε μία σημείωση στην τσεχική έκδοση του βιβλίου, ο Κούντερα επισημαίνει, ότι η ταινία είχε δεν είχε το αντίστοιχο πνεύμα, όπως το μυθιστόρημα και οι χαρακτήρες του. Παράλλλα, σημειώνει, ότι μετά από αυτήν την εμπειρία του δεν θα ήθελε πλέον οποιαδήποτε άλλη διασκευή βιβλίου του.
Την ίδια στιγμή, πολλοί κριτικοί σινεμά εστίασαν στο γεγονός, ότι η μεταφορά του βιβλίου ήταν εξαιρετικά επιτυχημένη, ωστόσο, υπήρξαν κι εκείνοι που διαφώνησαν, ισχυριζόμενοι, ότι την ταινία θα πρέπει να τη δει κανείς με διαφορετικό πρίσμα και μοναδική πηγή έμπνευσης να είναι το βιβλίο.
Η ταινία προτάθηκε για δύο Όσκαρ, αυτά του Καλύτερου Διασκευασμένου Σεναρίου για τους Carriere και Kaufman και Καλύτερης Διεύθυνσης Φωτογραφίας για τον Sven Nykvist, ενώ κατέκτησε την 87η θέση στη λίστα "100 Χρόνια...100 ταινίες" του Αμερικανικού Ινστιτούτου Κινηματογράφου, το 2002.
Στην «Αβάσταχτη ελαφρότητα του είναι» ο Κούντερα χρονικογραφεί την εύθραυστη φύση της μοίρας του ατόμου ως μονάδας, ισχυριζόμενος πως η μοναδική ανθρώπινη ζωή είναι ασήμαντη υπό το Νιτσεϊκό πρίσμα της αυτούσιας αιώνιας επανάληψής της μέσα σ' ένα άπειρο σύμπαν.
Με τη δική του τέχνη του παραδόξου, ο Κούντερα θέτει τα ερωτήματα αυτά σ' ένα σύνθετο κείμενο, ξεκινώντας από μερικά απλά δεδομένα, που όμως αδιάκοπα εμπλουτίζονται με καινούριες αποχρώσεις, μέσα σ' ένα παιχνίδι εναλλαγών όπου συναντιώνται αφήγηση, όνειρο και σκέψη, πρόζα και ποίηση, πρόσφατη και αρχαία ιστορία.
Ποτέ άλλοτε ίσως στο έργο του Κούντερα δεν βρέθηκαν ενωμένες όσο μέσα στο κείμενο αυτό η σοβαρότητα και η αφέλεια. Ακόμη και ο θάνατος έχει εδώ ένα πρόσωπο διπλό: μιας γλυκειάς ονειρικής θλίψης και μιας σκληρής μαύρης φάρσας. Γιατί το μυθιστόρημα αυτό είναι επίσης μια μελέτη θανάτου: του θανάτου των ανθρώπινων όντων, αλλά ακόμη και του θανάτου -πιθανού- της γηραιάς μας Ευρώπης.
Το 1988 το μυθιστόρημα του Μίλαν Κούντερα μεταφέρθηκε στη μεγάλη οθόνη με τη σκηνοθετική υπογραφή του Φίλιπ Κάουφμαν, ο οποίος συμμετείχε και στην συγγραφή του σεναρίου με τον Jean Claude Carriere. Το ερωτικό τρίγωνο του Μίλαν Κούντερα ανασυντίθεται μοναδικά από τον Ντάνιελ Ντέι Λιούις στον ρόλο του αινιγματικού και αρρενωπού, Τόμας, τη Μπινός ως γλυκιά Τερέζα και τέλος την Λένα Όλιν, ως δυναμική και χειραφετημένη, Σαμπίνα.
Όσον αφορά τη μουσική επένδυση της ταινίας, κατά κύριο λόγο ακούγονται κομμάτια του Τσέχου συνθέτη, Leoš Janáček, ενώ ακούγεται το θρυλικό "Hey Jude" των Beatles ερμηνευμενοα από την Marta Kubišová στα τσέχικα, καθώς και το παραδοσιακό τσεχολσοβάκικο τραγούδι "Joj, Joj, Joj".
Η πλοκή
Στην Πράγα του 1968, λίγο πριν από την εισβολή των Ρώσων στην Τσεχοσλοβακία συναντάμε τον Τόμας, γιατρό-χειρουργό, λάτρη του γυναικείου φύλου και αμετανόητο εργένη, προορισμένο να γεύεται τη γλυκιά ελαφρότητα του είναι, αδιαφορώντας για καταστάσεις όπως η δέσμευση και ο Κουμμουνισμός.
Συνοδοιπόρος στη ζωή και στα πιστεύω του Τόμας (Ντάνιελ Ντέι Λιούις) είναι η φίλη και ερωμένη του Σαμπίνα (Λένα Όλιν), ζωγράφος στο επάγγελμα, η οποία αρνείται να δεθεί με ανθρώπους, πράγματα και καταστάσεις και απεχθάνεται ότι είναι κιτς. Η ζωή του Τόμας θα πάρει μια άλλη τροπή, όταν θα γνωρίσει την γλυκύτατη Τερέζα (Ζιλιέτ Μπινός), σερβιτόρα αρχικά (φωτογράφο στη συνέχεια) σε μια επαρχιακή πόλη της Τσεχοσλοβακίας, η οποία φθάνει στην Πράγα για να εγκατασταθεί εκεί, αλλά και στη ζωή του Τόμας.
Αν και η ταινία ήταν αμερικανικής παραγωγής, το καστ ως επί το πλείστον ήταν ευρωπαϊκό και τα γυρίσματα έγιναν στη Γαλλία, τόσο στη Λυόν, όσο και στο Παρίσι.
Ο εκνευρισμός του Κούντερα στον απόηχο της ταινίας
Κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων, ο Κούντερα είχε ενεργό συμβουλευτικό ρόλο στην παραγωγή και μάλιστα έγραψε ειδικά για την ταινία το ποίημα που ψιθυρίζει ο Τόμας στο αυτό της Τερέζα, καθώς εκείνη αποκοιμιέται.
Παρόλα αυτά, σε μία σημείωση στην τσεχική έκδοση του βιβλίου, ο Κούντερα επισημαίνει, ότι η ταινία είχε δεν είχε το αντίστοιχο πνεύμα, όπως το μυθιστόρημα και οι χαρακτήρες του. Παράλλλα, σημειώνει, ότι μετά από αυτήν την εμπειρία του δεν θα ήθελε πλέον οποιαδήποτε άλλη διασκευή βιβλίου του.
Την ίδια στιγμή, πολλοί κριτικοί σινεμά εστίασαν στο γεγονός, ότι η μεταφορά του βιβλίου ήταν εξαιρετικά επιτυχημένη, ωστόσο, υπήρξαν κι εκείνοι που διαφώνησαν, ισχυριζόμενοι, ότι την ταινία θα πρέπει να τη δει κανείς με διαφορετικό πρίσμα και μοναδική πηγή έμπνευσης να είναι το βιβλίο.
Η ταινία προτάθηκε για δύο Όσκαρ, αυτά του Καλύτερου Διασκευασμένου Σεναρίου για τους Carriere και Kaufman και Καλύτερης Διεύθυνσης Φωτογραφίας για τον Sven Nykvist, ενώ κατέκτησε την 87η θέση στη λίστα "100 Χρόνια...100 ταινίες" του Αμερικανικού Ινστιτούτου Κινηματογράφου, το 2002.
