Δοξολογία, ομιλίες, καταθέσεις στεφάνων και η καθιερωμένη μαθητική παρέλαση. Συνηθίζεται δε, πριν από την έναρξη των εκδηλώσεων, από τα μεγάφωνα που βρίσκονται στην πλατεία Σκρα, στην οποία πραγματοποιούνται οι εκδηλώσεις, να ακούγονται διάφορα δημοτικά τραγούδια. Για πρώτη φορά φέτος μου ζητήθηκε από τον Δήμο Καλαμαριάς, να παρουσιασθεί κάτι άλλο, κάπως διαφορετικό, όσον αφορά αυτά τα τραγούδια… Δύσκολη η επιλογή. Δεν σας κρύβω πως προβληματίστηκα για το αν θα πρέπει να επιλέξω κάτι τελείως διαφορετικό από τα δημοτικά τραγούδια ή να συνδυάσω την παράδοση με το σήμερα… Και τελικά επέλεξα το δεύτερο…
Πρώτο τραγούδι που ήρθε στο μυαλό μου (όπως και σε πολλών άλλων πιστεύω), δεν ήταν άλλο από το θρυλικό Να ’τανε το 21 του Σταύρου Κουγιουμτζή και της Σώτιας Τσώτου, στην πρώτη του εκτέλεση με τον Γιώργο Νταλάρα, πριν λογοκριθεί, μετά από παρέμβαση της επιτροπής λογοκρισίας και η λέξη «τουρκοπούλα» γίνει «ομορφούλα»… Μετά τον Νταλάρα και πριν την λογοκρισία, το τραγούδι ηχογραφείται και με τον Γρηγόρη Μπιθικώτση (με τη λέξη «τουρκοπούλα»), ενώ μέχρι σήμερα θα γνωρίσει πάνω από είκοσι δισκογραφημένες εκδοχές. Η πρώτη εκτέλεση θα βρει θέση τελικά μετά από σαράντα δύο ολόκληρα χρόνια, στην επανέκδοση του Lp Να ‘τανε Το 21 σε cd, που κυκλοφόρησε πριν από λίγες εβδομάδες μαζί με κυριακάτικη εφημερίδα.
Στα πλαίσια συζητήσεων που έχω κάνει με τη σύζυγο του Σταύρου Κουγιουμτζή, Αιμιλία, μου είπε σχετικά:
Α.Κ: Εμείς κάναμε παρέα με τον Γρηγόρη τότε… Μια μέρα του λέει ο Σταύρος «για άκου και ένα τραγούδι». Ακούει ο Γρηγόρης το «21» και «τρελαίνεται», πριν ακόμα ηχογραφηθεί με τον Νταλάρα. «Ρε αυτό είναι σουξέ» του λέει. Κι αρχίζει και το μαθαίνει… Mπερδευόταν μάλιστα κι αντί για «Τουρκοπούλα» έλεγε «κορτοπούλα»… Το είχε πει τόσες φορές, που στο τέλος από το πολύ «Μού’ξα και μού’ξα- να’ρχονται ένα ένα» τον φωνάζαμε ο «Μούξας». Ο Μάτσας εν τω μεταξύ δεν το «πίστεψε» το τραγούδι. Του το πάει ο Σταύρος, το γράφουνε με τον Νταλάρα και δεν το κυκλοφορεί… Είναι τώρα ο Σταύρος στο γραφείο του Μάτσα, συζητούν και του λέει «Άντε πότε θα το βγάλεις;» Εκείνη τη στιγμή, χτυπάει το τηλέφωνο, το σηκώνει ο Μάτσας και λέει «Σοβαρά; Αλήθεια;» και το κλείνει. Ξέρεις τι τηλεφώνημα ήταν αυτό; «Το γράφει στο στούντιο, αυτή τη στιγμή ο Μπιθικώτσης». Αρχίζει από την άλλη μέρα να τυπώνει τους δίσκους με το τραγούδι και στις ετικέτες πάνω να γράφουνε όλοι «Πρώτη εκτέλεση», να μην προλαβαίνουν να βάζουνε «Πρώτη εκτέλεση». Εν τω μεταξύ ο Γρηγόρης, χωρίς να ρωτήσει το Σταύρο, το πήρε χαμηλά, δεν το είπε στον τόνο που έπρεπε, έβαλε και στην αρχή μια τρομπέτα… Μάλιστα, είχε θυμώσει που δεν μας άρεσε η εκτέλεσή του…. Έχω την εικόνα από το Σταύρο να ξυρίζεται πριν πάει για το στούντιο. Τον «έτρωγε» κάτι… «Κάτι πρέπει να βάλω στην αρχή, κάτι…» και σκέφθηκε το φλάουτο. Βγαίνουν λοιπόν, σχεδόν παράλληλα, και οι δυο εκτελέσεις, λίγο πιο νωρίς του Νταλάρα και γίνεται χαμός. Αφού θυμάμαι από την πρώτη βδομάδα, πήγαινα στον μπακάλη και άκουγα το τραγούδι, από τα ραδιόφωνα, από τον κόσμο… Υπήρχε μάλιστα και η «διαμάχη» για το ποιος το λέει πιο καλά...
...Μια μέρα που βρεθήκαμε με το Μανώλη Μητσιά μας είπε για τη διένεξη του Λαμπρόπουλου (προέδρου της «Columbia») με τον Μπιθικώτση. Ήταν έξω από το γραφείο του Λαμπρόπουλου και τον άκουσε που έλεγε «Πως τον αφήσατε και σας έφυγε ο Κουγιουμτζής, γιατί δεν έκανε μόνο καλά τραγούδια εκεί, έβγαλε κι έναν τραγουδιστή». Κι ο Μπιθικώτσης έλεγε «Σε μένα τα λέτε τώρα; Εγώ δεν σας τον έφερα;»
Ερ: Συμβόλαιο με τον Μάτσα πότε υπέγραψε;
Α.Κ: Αμέσως μετά το «21». Πολλοί πιστεύανε πως με το «21» πλουτίσαμε. Με το «21» έβγαλε τα λιγότερα χρήματα από οτιδήποτε, γιατί ήταν χωρίς συμβόλαιο και χωρίς ποσοστά.
Ερ: Ούτε από τις άλλες εκτελέσεις; Το τραγούδι γνώρισε τότε πάνω από είκοσι εκτελέσεις.
Α.Κ: Τίποτα… Από πουθενά. Μετά το «21» υπέγραψε και από κει και πέρα πήρε ποσοστά.
Ερ: Νομίζω πως είχε πει κάποτε ο Αχιλλέας Θεοφίλου πως άνοιγε μια εταιρεία, έβγαζε το «21» και ξανάκλεινε…
Α.Κ: Έτσι είναι… Κάποιοι λέγανε στη μαμά του Σταύρου τότε «πες το γιο σου να πάρει μερικά διαμερίσματα...» Καταλαβαίνεις… Ξεφύγαμε από τη μιζέρια αλλά όχι ότι θα παίρναμε και σπίτια…
Είναι επίσης χαρακτηριστικά αυτά που έχει αφηγηθεί ο ίδιος ο συνθέτης σε συνέντευξή του. Μες στη δικτατορία λοιπόν και στο μαγαζί όπου εργάζεται έρχονται διάφοροι «εθνοσωτήρες» και λάτρεις της «επανάστασης», οι οποίοι ζητούν επανειλημμένως το τραγούδι, νομίζοντας πως είναι ένας δικός τους ύμνος. Προβληματισμένος ο συνθέτης τηλεφωνεί στη στιχουργό και τη ρωτά: «Βρε συ Σώτια, τι τραγούδι γράψαμε;» Και η στιχουργός πολύ φυσικά του απαντά: «Μα είναι δυνατόν ρε Κουγιουμτζή, να γράψω εγώ τραγούδι που να εξυμνεί τη χούντα;».
Οπότε μάλλον πρόκειται για το πρώτο αντιστασιακό τραγούδι που με τα αλληγορικά του λόγια, καταφέρνει να μπερδέψει τους ηλίθιους λογοκριτές της εποχής…
Για τη συνέχεια πήγα πολλά χρόνια πίσω, διαλέγοντας κάποια χαρακτηριστικά στιγμιότυπα από τον ανεξάντλητο πλούτο της μουσικής μας παράδοσης… Έτσι πέρασα από το Αντάρτικο Λημέρι του Πάνου Τζαβέλα και διάλεξα, από μια ζωντανή ηχογράφηση του 1975 στο κέντρο «Λήδρα», το παραδοσιακό αντάρτικο Απόψε θα πλαγιάσουμε. Εκεί ο Τζαβέλλας μαζί με χορωδία μεταξύ άλλων λένε: Ελλάδα μας Ελλάδα αστέρι τ’ ουρανού/ Ελλάδα μας Ελλάδα δεν βγαίνεις απ’ το νου…
Ήταν το 1981 όταν η Άλκηστις Πρωτοψάλτη, σ’ ένα δίσκο με τίτλο το όνομά της, τραγούδησε για "Ένα παλικάρι, είκοσι χρονών που τ’ άρματα του δώσαν για τον πόλεμο", μέσα από μια εμπνευσμένη διασκευή του Τάσου Καρακατσάνη, ενώ τέσσερα χρόνια πριν, το 1977, ο Γιώργος Νταλάρας τραγουδούσε, στην ιστορική εκπομπή «Μουσική Βραδιά» του Γιώργου Παπαστεφάνου στην ΕΡΤ, σε μια μοναδική εκτέλεση και δυστυχώς ανέκδοτη μέχρι σήμερα, τα Παιδιά της Σαμαρίνας…. Που στη συνέχεια παρέδωσαν τη σκυτάλη στα Σαράντα παλικάρια από τη Λιβαδειά και σε μια εκτέλεση που όμοιά της δεν ξέρω αν έχει καταγραφεί μέχρι σήμερα, με τον Στέλιο Καζαντζίδη, από 45άρι του 1962, σε διασκευή των Γιώργου Κόρου και του ίδιου του τραγουδιστή. Τον συνοδεύουν, εκτός των άλλων ο Γιάννης Βασιλόπουλος με το κλαρίνο του και ο Γιώργος Κόρος στο βιολί.
Ένα κλέφτικο, της τάβλας για τον Μάρκο Μπότσαρη τραγουδούσε άλλη μια μαστόρισσα του είδους, η Ελένη Βιτάλη, στο δίσκο της Τα Δημοτικά Της Ελένης Βιτάλη το 1981, ενώ εννέα χρόνια μετά ο Γιώργος Νταλάρας, από τη συνεργασία του με το Χρόνη Αηδονίδη στο δίσκο Τ’ Αηδόνια Της Ανατολής, μας θύμιζε τα Δώδεκα ευζωνάκια που αποφασίσανε να πάνε στον πόλεμο….
Κάπου εδώ ξεκινά το πέρασμα από την παράδοση στη σύγχρονη δημιουργία, με μια από τις πιο δυνατές εργασίες που έχουν καταγραφεί γι’ αυτή την περίοδο. Αναφέρομαι στην μελοποίηση της ποίησης του Διονυσίου Σολωμού από τον Γιάννη Μαρκόπουλο, που εκδίδεται το 1977 κι έχει τον τίτλο Ελεύθεροι Πολιορκημένοι. Εκεί ο Ηλίας Κλωναρίδης μαζί με το Νίκο Ξυλούρη τραγουδούν:
Άκρα του τάφου σιωπή, στον κάμπο βασιλεύει
λαλεί πουλί, παίρνει σπυρί κι η μάνα το ζηλεύει.
Τα μάτια η πείνα εμαύρισε στα μάτια η μάνα μνέει
στέκει ο Σουλιώτης ο καλός παράμερα και κλαίει.
«Έρμο τουφέκι σκοτεινό, τι σ' έχω 'γω στο χέρι;
Οπού συ μου 'γινες βαρύ κι ο Αγαρηνός το ξέρει»
Άλλη μια σημαντική δουλειά, απ’ αυτές που σ’ αυτό τον τόπο πολύ συχνά περνούν στα «ψιλά», είναι αυτή του Μιχάλη Τερζή πάνω στα ποιήματα του Κυριάκου Κάσση, που κυκλοφορεί το 1980 με τίτλο Τα Μανιάτικα. Τραγουδούν η Άλκηστις Πρωτοψάλτη και ο πρόωρα χαμένος Νικόλας Μητσοβολέας. Απ’ αυτό τον δίσκο διάλεξα το εναρκτήριο κομμάτι με την Πρωτοψάλτη και τον τίτλο Μισεύεις Γιώργη, ένα τραγούδι της φυλακής του Παλαμηδιού για τον θανατοποινίτη Γιώργο Δικαιόπουλο, που εκτελέστηκε στην καρμανιόλα το 1887 (τα στοιχεία προέρχονται από το οπισθόφυλλο του δίσκου).
Τη μερίδα του λέοντος σ’ αυτές τις επιλογές κατέχει ένας από τους δίσκους του Μίκη Θεοδωράκη, που κυκλοφόρησε το 1974, με στίχους του Βαγγέλη Γκούφα και τίτλο Προδομένος Λαός, με τα τραγούδια από το θεατρικό έργο του Γιώργου Ρούσσου Μαντώ Μαυρογένους. Έχω ακόμα, σαν παιδική μνήμη, τον πατέρα μου, να με κρατά στους ώμους, 3-4 ετών τότε, λίγο μετά την πτώση της χούντας και στα χέρια του να κρατά μια σακούλα, μέσα στην οποία βρίσκονται κάποια από τα έργα του Μίκη που μόλις είχαν κυκλοφορήσει. 18 Λιανοτράγουδα Της Πικρής Πατρίδας, Τα Λαϊκά, Στην Ανατολή και Προδομένος Λαός. Εκεί ακούγεται ουσιαστικά για πρώτη φορά και ο Βασίλης Παπακωνσταντίνου: Κανόνια το βαρούνε το ψωροκάλυβο/ στεριάς και του πελάγου, καλύβι μ’ ακριβό/έγια μόλα έγια, έγια λέσα έγια… ενώ ο Κώστας Σμοκοβίτης ερμηνεύει ένα συνταρακτικό ζεϊμπέκικο που λέει: Βογγά το κάστρο τ’ Αναπλιού/ κλαίει το Παλαμήδι/ τι το βαρά η θάλασσα/ το δέρνουν οι ανέμοι/ ψηλό κυπαρισσόπουλο/ βεργολυγάει και τρέμει.
Αφήνοντας για λίγο τον Προδομένο Λαό περνάμε στη φωνή του Κώστα Χατζή και σε μια δική του δημιουργία στο ρυθμό του τσάμικου με στίχους του Ξενοφώντα Φιλέρη, που εξυμνεί εν έτι 1970 τη λεβεντιά του Γιώργη του Καραϊσκάκη: Να 'χα τη λευτεριά λιγάκι του Γιώργη του Καραϊσκάκη/ τον τύραννο να πολεμούσα/ και τους σουλτάνους να νικούσα…
Με το δικό τους τρόπο ο αξέχαστος Πυθαγόρας και ο Γιώργος Κριμιζάκης συνδυάζουν τη λεβεντιά του Καραϊσκάκη με τη λύτρωση από το καθεστώς της εποχής και με τη φωνή του Γιάννη Πουλόπουλου τραγουδούν στις αρχές της δεκαετίας του ’70 στο ρυθμό του ζεϊμπέκικου:
Διάβασα ιστορία εχθές λιγάκι/ και με κλαμένα μάτια σταμάτησα να δω
τον Γεώργιο Καραϊσκάκη/ και τον σκέφτομαι και τραγουδώ/
Της καλογριούλας γιε έλα στα όνειρά μας/ κι έτσι ματωμένος πες μας στρατηγέ/
πόσο απέχει ο θάνατος απ’τη λευτεριά μας.
Το τραγούδι μπαίνει το 1977 στο μεγάλο δίσκο του Πουλόπουλου Τα Άλλα Τραγούδια…
Η συνέχεια γίνεται μ’ ένα τραγούδι, το οποίο θαρρώ, (όπως και ολόκληρο το υλικό αυτού του δίσκου), πως ταιριάζει σε κάθε εποχή και σε κάθε αντιστασιακή πράξη… 1973, ποίηση Γιάννη Ρίτσου, μουσική Μίκη Θεοδωράκη και ο Γιώργος Νταλάρας μαζί με χορωδία, σε μια ηχογράφηση η οποία γίνεται κρυφά, την περίοδο που διαδραματίζονται τα γεγονότα του Πολυτεχνείου, τραγουδά τα 18 Λιανοτράγουδα Της Πικρής Πατρίδας. Ο δίσκος κυκλοφορεί αμέσως μετά την πτώση της χούντας και κυριολεκτικά χαλάει κόσμο: Μικρός λαός και πολεμά δίχως σπαθιά και βόλια/ για όλου του κόσμου το ψωμί, το φως και το τραγούδι.
Δεν θα μπορούσα ν’ αφήσω έξω το ζεϊμπέκικο Τα παραθύρια ορθάνοιχτα του Μίκη Θεοδωράκη σε στίχους Μιχάλη Κακογιάννη από το δίσκο Στην Ανατολή που κυκλοφορεί το 1974, με την αξεπέραστη ερμηνεία του Στέλιου Καζαντζίδη. Δεν ξέρω πόσο ταιριάζει βέβαια με τη συγκεκριμένη μέρα… Ξέρω μόνο πως την 25η Μαρτίου που ακουγόταν αυτά τα τραγούδια από τα μεγάφωνα της πλατείας, στεκόμουν μόνος κι έβλεπα τον κόσμο να τα σιγοτραγουδά ή να κάθεται στα παγκάκια και να χτυπά ρυθμικά τα πόδια του… Κι αυτό ήταν η καλύτερη ανταμοιβή: Άϊ-Γιώργη άλλοι τον είπανε/ κι άλλοι Θανάση Διάκο/ κι άλλοι παιδί πως ήτανε/ των είκοσι και κάτω.
Περιέργως ο δίσκος δεν κερδίζει την ανταπόκριση που του αξίζει από το πλατύ κοινό. Κυκλοφορεί μες στην πληθώρα των εκδόσεων των νέων έργων, αλλά και των επανεκδόσεων των παλαιοτέρων του Θεοδωράκη και «θάβεται» ακόμα και από την εταιρεία που τον εκδίδει. Σε συνέντευξή του στο Λυκούργο Κομίνη το 1995 στην τηλεόραση του ΣΚΑΙ, ο συνθέτης δηλώνει πως οι ίδιοι οι άνθρωποι της εταιρείας περνούσαν από τα δισκάδικα και μάζευαν τους δίσκους…. Ενώ σε συνέντευξή του στον υπογράφοντα, για το περιοδικό "Πολίτης Κ" (Aπρίλιος 2008) του Δήμου Καλαμαριάς, αναφέρει πως:
Ξανασμίξαμε με τον Στέλιο στα 1974, στην «Ανατολή» και εκεί που όλοι περίμεναν το μεγάλο ΜΠΑΜ, ο δίσκος πήγε… άπατος. Τι να συνέβη άραγε; Εγώ πάντως έμαθα μετά από την εταιρία ΜΙΝΩΣ ότι οι πλασιέ της είχαν εντολή να «πνίγουν» τις παραγγελίες για το νέο δίσκο. Έτσι μόνο εξηγείται το γεγονός, γιατί και ο Στέλιος κανονικά, ύστερα από σιωπή ετών θα έπρεπε να κάνει φοβερές πωλήσεις αλλά κι εγώ τότε πουλούσα εκατοντάδες χιλιάδες, οπότε θα έπρεπε κι οι δυο μαζί να σπάσουμε όλα τα ρεκόρ, μιας και τα τραγούδια ήταν λαϊκά, ο δε Καζαντζίδης υπέροχος…
Ήταν το 1973 όταν ο Κώστας Βίρβος έγραψε στίχους, επηρεασμένος από τη χάρτινη πολιτεία του Καραγκιόζη. Ο Μίμης Πλέσσας τους μελοποίησε και μέσα από το δίσκο Ζει; ο Γιώργος Νταλάρας με χορωδία τραγουδούσαν στο ρυθμό του τσάμικου: Τον γέννησε η κλεφτουριά/ μεγάλωσε μέσα στ’ αρματολίκι/ πάλευε για τη λευτεριά.
Ο δίσκος φυσικά λογοκρίθηκε, αποσύρθηκε από την κυκλοφορία και μέχρι την επανέκδοσή του το 1989 παρέμενε δυσεύρετος και κλεισμένος στα συρτάρια των συλλεκτών…
Ένα χρόνο πριν, το 1972, ο Λευτέρης Παπαδόπουλος έγραψε τους στίχους σε ένα χασάπικο με μουσική του Λουκιανού Κηλαηδόνη, ερμηνεία του Μανώλη Μητσιά και τίτλο Ο δραγουμάνος του βεζύρη, που κυκλοφόρησε σε δισκάκι 45 στροφών.
Φάτε και πιείτε δραγουμάνοι
τώρα που όλα είναι για τα σας.
έτσι ορίζει το φιρμάνι
κι ο πολυχρονεμένος σας πασάς.
Κι όσο για μας σ' ένα καλύβι
γεια σου Τζαβέλα, γεια σου Γέρο του Μοριά
βράδυ-πρωί θα λιώνουμε μολύβι
για την τιμή και για τη λευτεριά.
Μέσα από το βιβλίο του «Τα Τραγούδια Γράφουν Την Ιστορία Τους» (εκδόσεις Ιανός ο Μελωδός) ο Λευτέρης Παπαδόπουλος γράφει σχετικά: Περιπέτειες είχε κι ένα δισκάκι που βγάλαμε με τον Λουκιανό Κηλαηδόνη και μιλάει για τα όργανα της χούντας. Το δισκάκι κυκλοφόρησε κανονικά. Αλλά ο τότε διευθυντής της ΕΡΤ, ικανός κατά τα άλλα δημοσιογράφος, φαίνεται πως διέκρινε στο τραγούδι κάτι για τα τσανάκια της χούντας και ζήτησε την απόσυρσή του. Αυτό τουλάχιστον κατάλαβα, σε μια συνάντηση που είχαμε στο γραφείο του, με τη φωτογραφία του Γ. Παπαδόπουλου να μας κοιτάζει αυστηρά. «Βλέπω και Παπαδόπουλο στο γραφείο σου;» παρατήρησα κάποια στιγμή. Μου απάντησε, όχι υπηρεσιακά, αλλά με κάποιο χιούμορ: «Ναι, αλλά άπαξ μόνο…».
Και πώς θα μπορούσε να λείψει μια τέτοια μέρα ο Θούριος του Ρήγα, όπως μελοποιήθηκε από το Χρήστο Λεοντή και τραγουδήθηκε από το Νίκο Ξυλούρη το 1975 στο δίσκο Παραστάσεις: Ως πότε παλικάρια θα ζούμε στα στενά/ μονάχοι σα λιοντάρια, στες ράχες στα βουνά;
Στα χρόνια του ’60 μια από τις πιο χαρακτηριστικές φωνές του Νέου Κύματος, ο Λάκης Παππάς, διασκευάζει με τον δικό του τρόπο και τραγουδά ένα από τα πιο γνωστά κλέφτικα τραγούδια, τους Κλέφτες: Μαύρη μωρέ μαύρη ζωή που κάνουμε εμείς οι δόλιοι κλέφτες/ Ποτέ μωρέ ποτέ μας δεν αλλάζουμε/ ποτέ μας δεν αλλάζουμε και δεν ασπροφοράμε.
Το 1971 ηχογραφούνται από τον Μίκη Θεοδωράκη στο Παρίσι Τα Τραγούδια Του Αγώνα και κυκλοφορούν από την γαλλική Polydor. Μεταξύ αυτών και τρία ποιήματα του Ανδρέα Κάλβου. Στο Εις Σάμον ο συνθέτης μαζί με τη Μαρία Φαραντούρη τραγουδούν: Όσοι το χάλκαιον χέρι βαρύ του φόβου αισθάνονται,/ζυγόν δουλείας ας έχωσι./ Θέλει αρετήν και τόλμην η ελευθερία.
Το 1976 ο Μάνος Χατζιδάκις ηχογραφεί την Αθανασία με στίχους του Νίκου Γκάτσου, με τον Μανώλη Μητσιά και τη Δήμητρα Γαλάνη. Το Τσάμικο, είναι ένα από τα γνωστότερα τραγούδια αυτού του κύκλου: Στα κακοτράχαλα τα βουνά/ με το σουράβλι και το ζουρνά/ πάνω στην πέτρα την αγιασμένη/ χορεύουν τώρα τρεις αντρειωμένοι./ Ο Νικηφόρος κι ο Διγενής/ κι ο γιος της Άννας της Κομνηνής.
Είναι ιδιαίτερα χαρακτηριστικό πως αν απ ’αυτή την επιλογή εξαιρέσουμε τα δημοτικά τραγούδια, τα περισσότερα από τα υπόλοιπα είναι γραμμένα καταμεσής της χούντας ή στα πρώτα χρόνια της μεταπολίτευσης. Κι αναρωτιέμαι αν, ιδιαίτερα αυτά που γράφτηκαν στη διάρκεια της δικτατορίας, γράφτηκαν περισσότερο για να εξυμνήσουν τα κατορθώματα των αγωνιστών του ’21 ή για να περάσουν με αλληγορικό τρόπο, μηνύματα κατά του καθεστώτος… Και πιστεύω πως κάποια θέματα, ενώ ήταν αρεστά στους τότε κρατούντες, κατά βάθος λειτουργούσαν τελείως αντίθετα…
Το 1970 ο Λευτέρης Παπαδόπουλος γράφει με συνοδό τη μελωδία του Μάνου Λοίζου και τη φωνή του Γιώργου Νταλάρα:
Κι όλη νύχτα λέγαμε τραγούδι για τη λευτεριά/
κι όλη νύχτα κλαίγαμε γοργόνα Παναγιά.
Η λευτεριά γίνεται στο δίσκο λεβεντιά ενώ ο Μιχαλάκης δεν είναι άλλος από τον Μίκη Θεοδωράκη. Κι επειδή αυτοί οι στίχοι φυσικά δεν θα μπορούσαν με τίποτα να περάσουν τότε από τη λογοκρισία, ο Θεοδωράκης γίνεται Μιχαλάκης, όπως άλλωστε είναι και το μικρό του όνομα… Μιχάλης… Οι λογοκριτές για μια ακόμη φορά «την πατάνε» από τον μάστορα Λευτέρη Παπαδόπουλο και το τραγούδι ηχογραφείται αρχικά σε δίσκο 45 στροφών και στη συνέχεια εντάσσεται στον κύκλο Θαλασσογραφίες.
Το 1971 ο Νίκος Μαμαγκάκης γράφει το δίσκο Αγωνιστές Της Λευτεριάς με τον Λάκη Παππά και την Μαρία Δουράκη. Το πρώτο τραγούδι του, με στίχους του Δημήτρη Ιατρόπουλου, έχει τον τίτλο Κολοκοτρώνης και ερμηνεύει ο Λάκης Παππάς: Σαν πέθανε ο Θοδωρής Κολοκοτρώνης/ ήρθαν όλοι οι Μποτσαραίοι κι ο Τζαβέλλας/ τα βουνά και τα ποτάμια/ όλα τα κορίτσια κι όλα τα πουλιά.
Μετά το Νίκο Μαμαγκάκη, το 1974 ο Σταύρος Ξαρχάκος με το Νίκο Γκάτσο καλούν, με τη φωνή του Νίκου Ξυλούρη, τον Μπάρμπα-Γιάννη Μακρυγιάννη μέσα από το δίσκο Συλλογή: Μπάρμπα-Γιάννη Μακρυγιάννη/ δεν μας τα 'γραψες καλά/ δες ο Έλληνας τι κάνει/ για ν' ανέβει πιο ψηλά.
Το φινάλε ανήκει στον Μίκη Θεοδωράκη και τον Βαγγέλη Γκούφα. Αυτή τη φορά στο δίσκο Προδομένος Λαός ο Μάνος Κατράκης καταθέτει τo 1974 μια από τις λίγες αλλά συνταρακτικές ερμηνείες του στη δισκογραφία: Ελάτε μ' έναν πόθο, σε τούτο τον καιρό/ πιάστε μαντίλι για χορό/ να δέσουν οι καρδιές μας/ φωτιά και σίδερο.
Είναι αυτονόητο πως είναι εκατοντάδες τα τραγούδια που έμειναν έξω… Πώς να χωρέσουν άλλωστε στον τόσο λίγο χρόνο που υπάρχει, κατά τη διάρκεια που συγκεντρώνεται ο κόσμος, πριν ξεκινήσει ο επίσημος εορτασμός μιας εθνικής επετείου; Είναι επίσης φυσικό κάποιοι να αναρωτηθούν τι δουλειά έχει το ένα ή το άλλο τραγούδι με το 1821… Αν μπουν στον κόπο και ψάξουν λίγο βαθύτερα στους στίχους και στο νόημα αυτών των τραγουδιών, θα διαπιστώσουν πως όλα συνδέονται και είμαι βέβαιος πως θα δικαιώσουν αυτές τις επιλογές...
Εγώ απλά, οφείλω να ευχαριστήσω τους φίλους από το www.dalaras.com/forum και από την προσωπική μου σελίδα στο facebook για τις πολύτιμες ιδέες και την βοήθειά τους…
*Οι φωτογραφίες προέρχονται από το αρχείο του Θανάση Γιώγλου
