Στις 12 Μαρτίου του 1938 γεννήθηκε στην Ερμούπολη της Σύρου ο ποιητής Μάνος Ελευθερίου. Την ίδια μέρα, το 2005, ο Σταύρος Κουγιουμτζής, αναχωρούσε από την Καλαμαριά για το πιο μακρύ ταξίδι του, σε ηλικία 73 ετών…
Οι δυο τους εμφανίζονται στα καλλιτεχνικά δρώμενα στις αρχές της δεκαετίας του ’60, την εποχή της αναγέννησης του ελληνικού τραγουδιού. Η γνωριμία τους γίνεται στα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του ’70. Λίγο μετά ξεκινά και η συνεργασία τους, που θα εμπλουτίσει το ελληνικό τραγούδι με 19 μουσικά διαμάντια. Οι στίχοι του Ελευθερίου «καρφώνονται» με υποδειγματικό τρόπο πάνω στις μελωδίες του Κουγιουμτζή (ή το αντίθετο) και στο δίσκο «Μικρές Πολιτείες», με τις φωνές του Γιώργου Νταλάρα και της Άννας Βίσση το 1974, ακούγονται τα πέντε πρώτα δείγματα της κοινής τους πορείας.
1)Του κάτω κόσμου τα πουλιά - Γιώργος Νταλάρας
2)Τώρα που θα φύγεις - Γιώργος Νταλάρας & χορωδία
3)Τα πρώτα λόγια (Διασκευή Σταύρος Κουγιουμτζής - Βασισμένο σε μια παλιά εβραϊκή προσευχή) Γιώργος Νταλάρας & χορωδία
4)Τα χρέη της καρδιάς σου - Γιώργος Νταλάρας
5)Δίψασα στην πόρτα σου - Άννα Βίσση
Ένα χρόνο μετά, στο δίσκο «Στα ψηλά τα παραθύρια» Νταλάρας και Βίσση μοιράζονται τρία ακόμα τραγούδια των ίδιων δημιουργών.
1)Σαν σβησμένο καρβουνάκι - Γιώργος Νταλάρας
2)Σαν ραγίσει το ποτήρι - Γιώργος Νταλάρας
3)Στα χρόνια της υπομονής - Άννα Βίσση / Γιώργος Νταλάρας
Νομίζω πως οποιαδήποτε ανάλυση, πέρα από την αναφορά των τίτλων των τραγουδιών, που υπάρχουν σ’ αυτούς τους δυο δίσκους, είναι περιττή…. Η πορεία τους στο χρόνο τα λέει όλα…
Το 1976 κυκλοφορούν ταυτόχρονα δυο δίσκοι που περιέχουν τραγούδια του Κουγιουμτζή και του Ελευθερίου. Οι «Λαϊκές Κυριακές» (με κωδικό δίσκου MSM 291) με τη Χάρις Αλεξίου και το «Μην περιμένεις» (κωδικός: MSM 292) με ερμηνευτή τον Γιάννη Καλατζή.
«Λαϊκές Κυριακές» (Χάρις Αλεξίου)
1)Τα μαύρα κοροϊδεύεις
2)Τρεις η ώρα νύχτα
3)Έφταιξα έφταιξα
4)Χρόνια σαν βροχή
5)Απ ’τον περασμένο Μάρτη
Είναι χαρακτηριστικό πως ο Κουγιουμτζής, επηρεασμένος από την επιτυχία που γνωρίζει εκείνη την εποχή η Αλεξίου με τη «Δημητρούλα» και τα λαϊκά τραγούδια, γράφει κυρίως, μέσα σ’ αυτό το κλίμα, τραγούδια όπως «Τα μαύρα κοροϊδεύεις», «Εσένανε θα διάλεγα», «Έφταιξα, έφταιξα» κλπ. Η δε Χαρούλα, που από την πλευρά της περιμένει να της γράψει κάτι σαν το «Κάπου νυχτώνει», πείθεται τελικά να τραγουδήσει το δίσκο, ακούγοντας το «Θα ’ταν 12 του Μάρτη». Εν τέλει, αν και εκείνη την εποχή η δουλειά αυτή γνωρίζει σημαντική επιτυχία, στο πέρασμα των χρόνων, η τραγουδίστρια αποστασιοποιείται από το συγκεκριμένο υλικό, το οποίο υποστηρίζει από ελάχιστα έως καθόλου.
«Μην Περιμένεις» (Γιάννης Καλατζής)
1)Τα γράμματα για σένα
2)Δεν κοιτάς που ξενυχτάω
3)Έχει καρφιά η υπομονή
Αυτή ήταν και η τελευταία συνεργασία του Γιάννη Καλατζή με το συνθέτη, που απέφερε 19 τραγούδια, μεταξύ των οποίων μεγάλες επιτυχίες. Από κει και πέρα άλλωστε, αλλάζουν και οι επιλογές του τραγουδιστή, που κινούνται συνθετικά γύρω από το Νίκο Καρβέλα και τον Τόλη Βοσκόπουλο.
Το 1977 κυκλοφορεί ο δίσκος «Τραγούδια του καιρού μας» με τον Κώστα Σμοκοβίτη και την Αιμιλία Κουγιουμτζή. Εκεί ο Σμοκοβίτης τραγουδά το «Ταξιδεμένο μου πουλί» στο οποίο ο Μάνος Ελευθερίου υπογράφει τους στίχους με το ψευδώνυμο Μάνος Ταξείδης.
Η τελευταία καταγραφή της συνεργασίας τους γίνεται το 1986, με δυο τραγούδια στο δίσκο «Τρελοί και άγγελοι», με τη φωνή και πάλι του Γιώργου Νταλάρα, ένα εκ των οποίων γίνεται μεγάλη και διαχρονική επιτυχία και αποτελεί μέχρι σήμερα αναπόσπαστο μέρος των συναυλιών του τραγουδιστή. Αναφέρομαι βέβαια στο τραγούδι «Οι ελεύθεροι κι ωραίοι, στο οποίο τον Νταλάρα σιγοντάρει η Χάρις Αλεξίου. Το δεύτερο τραγούδι, ένα πολύ ωραίο καμηλιέρικο ζεϊμπέκικο, δυστυχώς δεν ακούστηκε ιδιαίτερα. Πιστεύω πως είναι από αυτά που αξίζουν μιας δεύτερης ευκαιρίας, στις ζωντανές εμφανίσεις του τραγουδιστή.
«Όποιος τραγουδάει τον πόνο»
Με τις πέτρες που μου ρίξαν
έχτισα μιαν εκκλησιά
να ‘ρχονται οι βασανισμένοι
για να βρουν παρηγοριά
Όποιος τραγουδάει τον πόνο
στη ζωή δε θα χαθεί
κι ένας φίλος μες τον κόσμο
θα του συμπαρασταθεί
Μου ‘πες μια καλή κουβέντα
και γονάτισα στη γη
κι έβγαλε νερό η πέτρα
η ψυχή μου για να πιει
Συζητώντας πριν από λίγο καιρό με το Μάνο Ελευθερίου, μου είπε μεταξύ άλλων και για το Σταύρο Κουγιουμτζή.
Ήτανε άτυχος. Έφταιγε κιόλας. Επίσης, δεν ήθελε να παραδεχτεί ότι υπήρχε ένα τέλος σε ορισμένα πράγματα, δεν ήθελε να ανανεωθεί. Και η ανανέωση θα γινότανε μόνο στην ενορχήστρωση των τραγουδιών του, για να μπει μέσα στο κλίμα και στην ατμόσφαιρα τη σύγχρονη. Πώς αυτός ανέτρεψε όλη την περιρρέουσα ατμόσφαιρα των παλαιοτέρων και βγήκε στον αφρό; Με τον ίδιο τρόπο τον ανέτρεψαν, όχι μόνο αυτόν, μια πλειάδα νεωτέρων συνθετών... Είναι σίγουρο, είναι γνωστό ότι δεν του έδιναν οι εταιρείες σημασία πλέον, διότι είχανε βγει στον αέρα όλα τα άλλα «φρούτα». Και ο ίδιος αυτό το έφερε βαρέως. Νόμιζε ότι δεν αξίζει. Ακόμη, πρέπει να νόμιζε στο βάθος, πως ότι έκανε ήταν αστεία πράγματα. Λάθος του… Απόδειξη ότι τώρα ακούγονται… Θα επανέλθει ο Κουγιουμτζής κάποια στιγμή, που θα ηρεμήσουν τα πράγματα. Είναι σίγουρο ότι θα αναστηθεί. Βεβαίως, όπου τραγουδιέται αυτή τη στιγμή, ανάμεσα σε άλλα τραγούδια, βλέπεις πάντα ότι ο κόσμος τα τραγουδάει με χαρά. Και αυτά είναι και τα παράσημά του τελικά…
Στο ηχητικό απόσπασμα που συνοδεύει το κείμενο, ακούμε το Μάνο Ελευθερίου και το Γιώργο Νταλάρα, να συζητούν με τον Πάνο Γεραμάνη, στην εκπομπή «Λαϊκοί βάρδοι», στο Δεύτερο Πρόγραμμα της Ελληνικής Ραδιοφωνίας, η οποία ήταν αφιερωμένη στο Σταύρο Κουγιουμτζή, στις 24 Μαρτίου 2005.
Στο video, ο Μάνος Ελευθερίου μιλά για το Σταύρο Κουγιουμτζή στην εκπομπή «Στην υγειά μας», στις 19 Μαρτίου 2005, μια εβδομάδα μετά το θάνατο του συνθέτη. Ακολουθεί μια επιλογή με αποσπάσματα από τραγούδια του Κουγιουμτζή σε στίχους του Ελευθερίου, με τη φωνή του Γιώργου Νταλάρα:
1)Δίψασα στην πόρτα σου (Από τη συναυλία-αφιέρωμα στο Σταύρο Κουγιουμτζή στο Θέατρο Γης στη Θεσσαλονίκη στις 13 Ιουνίου 2005)
2)Στα χρόνια της υπομονής (Μαρινέλλα / Γιώργος Νταλάρας – Από αφιέρωμα του ΑΝΤ1 στη Μαρινέλλα το 1994)
3)Οι ελεύθεροι κι ωραίοι (Από συναυλία του Κουγιουμτζή στο Παλαί ντε Σπορ της Θεσσαλονίκης στις 16 Νοεμβρίου 1992 – Διευθύνει ο συνθέτης)
4)Σαν σβησμένο καρβουνάκι (Από τις συναυλίες του Νταλάρα στο Ολυμπιακό Στάδιο στις 30 Σεπτεμβρίου και 3 Οκτωβρίου 1983)
5)Του κάτω κόσμου τα πουλιά (Από τις συναυλίες του Νταλάρα στο Ολυμπιακό Στάδιο στις 30 Σεπτεμβρίου και 3 Οκτωβρίου 1983)
6)Τώρα που θα φύγεις (Πρόβα για συναυλία στο Λυκαβηττό στις 20 Αυγούστου 1983. Παίζει πιάνο ο συνθέτης)
Πηγή:
-Γιώργος Τσάμπρας «Αλεξίου» (Κ.Αδάμ Εκδοτική, 2009)
Φωτογραφίες
2: Μάνος Ελευθερίου, Λευτέρης Παπαδόπουλος, Υακίνθη Παπαδοπούλου, Γιώργος Νταλάρας, Σταύρος Κουγιουμτζής, Μάκης Μάτσας και Αιμιλία Κουγιουμτζή στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, τον Ιούνιο του 1997
3: Ο Σταύρος Κουγιουμτζής με τη μητέρα του Θεοδώρα το 1977 στη Χαλκιδική (Φωτογραφία τραβηγμένη από το Μάνο Ελευθερίου) (Αρχείο Οικογένειας Σταύρου Κουγιουμτζή)
