Βεβαίως, υπάρχουν κάποιες αιχμές της που με μια πρώτη ματιά, φαίνεται ότι, μπορούν να απομονωθούν, έτσι ώστε να σχηματίσουν μια πρώτη βασική εικόνα αν και το τραγούδι έχει τις δικές του ερμηνείες και φιλοσοφικές ανησυχίες, που, πιθανόν, ένας φροϋδικός θα μας φώτιζε καλύτερα, ερμηνεύοντας μας, τόσο τους πιθανούς συμβολισμούς αυτών των τραγουδιών, όσο, και τους ίδιους τους δημιουργούς τους, μιας κι εκείνοι, συχνά, φτιάχνουν έναν κόσμο, στον οποίο επενδύουν συναίσθημα και τον διαχωρίζουν ή τον βιώνουν παράλληλα με τον πραγματικό.
Το γαρ πολύ του έρωτος γεννά παραφροσύνη…
…το διάβασα στον Παλαμά, το βρήκα στον Δροσίνη. Με αυτό το στίχο του Ν. Γκάτσου από τα Παράλογα του Μάνου Χατζιδάκι, το τραγούδι συναντιέται με τη λογοτεχνία και την ποίηση, καθώς, και μ’ ένα από τα διαχρονικότερα θέματα της ανθρώπινης ιστορίας: την ερωτική τρέλα, που αμείωτη τροφοδοτεί με τα βέλη της και την ανεξέλεγκτη δύναμή της και ακολουθεί τον άνθρωπο από χτίσεως κόσμου. Η ερωτική τρέλα, κυριολεκτική ή μεταφορική, έχει δοθεί με μυριάδες στιχουργήματα, κυρίως, στο νεοελληνικό τραγούδι και στο, συχνά, όχι πάντα, ευτελές ρεπερτόριο της νύχτας. Εκεί, άλλωστε, υπάρχουν λογιών και λογιών τρέλες και ψυχασθένειες, που καλείται ο καθ’ ύλην αρμόδιος να εντοπίσει και ν’ αναλύσει.
Η τρελή του φεγγαριού
Είναι ένα, ποιητικό σχήμα, που έχει ταυτιστεί, όμως, με την Φλέρυ Νταντωνάκη η οποία βρέθηκε στις γειτονιές του φεγγαριού του Μάνου Χατζιδάκι σε μια εποχή που η ίδια αφιερωνόταν σε διάφορες θρησκευτικές και φιλοσοφικές αναζητήσεις που, σιγά σιγά, πέρασαν το λογικό της σ’ ένα άλλο επίπεδο, έξω από τον κοινό νου και κανόνα.
Στις άγριες πολιτείες τι γύρευες τρελή/ σε σκοτεινά λιμάνια να ψάχνεις για ψωμί/ να ψάχνεις το μαχαίρι να σπάσεις τα δεσμά/ για πάντα να πετάξεις στα μυστικά πουλιά.
Τρελές κι αλλοπαρμένες
Από την εποχή του Τσιτσάνη, τα ερωτικά αντικείμενα του πόθου, τις μοιραίες γυναίκες που συντάρασσαν τον ανδρικό ψυχισμό, τις ακολουθούσε και το χαρακτηριστικό επίθετο της τρελής. Ποιο τρανταχτό παράδειγμα αυτό της Αρχόντισσας, που γράφτηκε από τον Τσιτσάνη, εμπνευσμένο από αληθινή ιστορία, για την Ελίζα, μια «νεαρή αριστοκράτισσα». Ένα τραγούδι, ύμνος, που όπως αποκάλυψε ο ίδιος στον Κώστα Χατζηδουλη μιλάει για τα βάσανα…όλων εκείνων που στο πέρασμα της Ελίζας πάθαιναν ερωτικό παραλήρημα. Αρχόντισσα μου μάγισσα τρελή. Αυτό το ερωτικό παραλήρημα φαίνεται να διαιωνίζεται από ένα κώδικα κοινό που προβάλει τα ίδια χαρακτηριστικά αντανακλαστικά του ανδρός όταν εκείνος μαγνητίζεται από μια γυναίκα. Τότε το παρελθόν σκιάζεται, η κρίση εξασθενεί και οι λογικές λειτουργίες αναστέλλονται, περνώντας στη νιρβάνα και τη μονομανία του ερωτικού αντικειμένου. Πάλι στη σκέψη της τρελής/ με βρήκε τα’ άστρο της αυγής ξενυχτισμένο/ να σκέφτομαι τα μάτια της/ τα πονηρά τα χάδια της/ που με κατάντησαν παιδί δυστυχισμένο. (Βαγγέλης Κορακάκης)
Κι ακόμα η εκπεφρασμένη αντίληψη του Μανώλη Ρασούλη για το ίδιο θέμα με τα χαρακτηριστικά Τρελή κι αδέσποτη (Ν. Ξυδάκης) ή τρελή κι αλλοπαρμένη (Μ. Λοΐζος) Είσαι εκείνη που αν μαζί της κοιμηθώ/ θα ‘χω ξεχάσει ποιος να είμαι και που πάω/ κι αν αφορμή είσαι εσύ ν’ αλλάξω εαυτό/ το παρελθόν μου μπρος στα πόδια σου πετάω/ Τρελή κι αδέσποτη…
Ρίξτο στην τρελή
Είναι φανερό πως το παλιό λαϊκό τραγούδι δεν έθιγε συχνά, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, αυτό το θέμα, αφού είχε πιο απτά πράγματα να καταπιαστεί. Παρ’ όλα αυτά, υπήρξαν τραγούδια που στην απομόνωση και τη σκληρότητα της δεκαετίας του 50, σε αυτό το πέλαγος των προβλημάτων και των κοινωνικών αδιεξόδων, πρότειναν την τρέλα ως την τελευταία σανίδα σωτηρίας. Ενδεικτικό παράδειγμα το τραγούδι του Γιάννη Παπαδόπουλου (λαϊκού κιθαρίστα, συνθέτη και τραγουδιστή) σε στίχους Γ. Φωτίδα (στιχουργού που είχε γράψει στίχους σε τραγούδια του Μάρκου Βαμβακάρη, του Απ. Χατζηχρήστου, του Βασ. Τσιτσάνη κ.α)
Μες στη δύσκολη ζωή μας, αν δεν θέλεις να πονάς/ σαν το ξέγνοιαστο τζιτζίκι τη ζωή σου να περνάς. Ρίχτο στην τρελή, ρίχτο στην τρελή/ σοβαρά μην παίρνεις φίλε τη ζωή/ γίνε ένα τζιτζίκι κι όπου θέλει ας βγει/ ρίχτο στην τρελή και στην παλαβή.
Σπάσε πλάκα κι ότι λάχει, μην το παίρνεις σοβαρά/ φτώχεια, πόνοι και γυναίκες μην σου κόβουν τα φτερά. Ρίχτο στην τρελή, ρίχτο στην τρελή/ σοβαρά μην παίρνεις φίλε τη ζωή/ γίνε ένα τζιτζίκι κι όπου θέλει ας βγει/ ρίχτο στην τρελή και στην παλαβή.
Στα τέλη της δεκαετίας του ’50 υπήρξε κι ένα τραγούδι του Χρ. Κολοκοτρώνη σε μουσική Βασίλη Καραπατάκη, που ερμήνευσε η Γ. Λίδια, ενδεικτικό της τρέλας που επικρατούσε τότε με τις διάφορες χορευτικές μόδες που έκαναν την εμφάνισή τους η μία πίσω από την άλλη. Με τσα-τσα και τσιφτετέλι να γλεντήσει απόψε θέλει η κοπέλα μας/ φέρτε μας πιοτά χαρμάνια και ρετσίνα και σαμπάνια και ουίσκι και μπανάνα/ τσα-τσα-τσα, τσα-τσα-τσα ζήτω η τρέλα μας.
Της γειτονιάς μας ο τρελός
Οι χαρακτηριστικές, συμπαθητικές φιγούρες εκείνων που διαχώρισαν τη θέση τους. Τυραννισμένες, μοναχικές ψυχές, μακάριοι τρελοί που δεν άντεξαν την «ομορφιά» αυτού του κόσμου και είδαν τη ζωή από την ανάποδη.
Μια από τις πιο χαρακτηριστικές φιγούρες της παλιάς Αθήνας που έγινε τραγούδι (από τον Κ. Βίρβο και τον Μ. Πλέσσα) ήταν αυτή του Αρμάνδου Δελαπατρίδη… επερνιότανε ο δόλιος για τρανός πολιτικός... ο αρχηγός των «κυανόλευκων», που υπήρξε από τους πιο ωραίους και ρομαντικούς τρελούς που έζησε στην Αθήνα πριν και μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο.
Όλα ανάποδα τα βλέπει μες στου μυαλού του τον καθρέφτη ο Κώστας Χατζής με τη Σώτια Τσώτου έδωσαν τραγουδιστική οντότητα σε αυτό που λέει ο λαός: «από μικρό κι από τρελό μαθαίνεις την αλήθεια», αφού στο φινάλε της ιστορίας τους, με ήρωα τον «τρελό του χωριού», βγαίνει και ηθικό δίδαγμα.
Στον δρόμο των Μ. Πλέσσα – Λ. Παπαδόπουλου που είναι ένας κύκλος τραγουδιών της παλιάς γειτονιάς υπάρχει και ο συγκινητικός Τρελός (Γιάννης) που η ζωή του, εν τέλει, δεν έχει την ίδια αξία με εκείνη των κανονικών, λογικών ανθρώπων. Το να είσαι έξω από τον κανόνα είναι επικίνδυνο, έτσι κι αλλιώς. Το περίεργο και το έξω από συνήθειες και ενδεδειγμένες συμπεριφορές έχει τη ρετσινιά του. Θα την αντέξω του τρελού τη ρετσινιά (Γ. Σπανού – Λ. Παπαδόπουλου).
Ας τον τρελό στην τρέλα του
Είναι ένα οριακό τραγούδι στο οποίο βρίσκει κανείς εκείνα τα χαρακτηριστικά που συνυπάρχουν κατά κανόνα στον Άκη Πάνου, ωριμότητα, ευκρίνεια και οξύτητα σε συνδυασμό με την φιλοσοφική του διάθεση. Δεν είναι τυχαίο ότι με τον Τρελό, ο Άκης Πάνου, δημιουργεί ένα ισχυρό δεδομένο που θα αποτελέσει το πρότυπο για μετέπειτα ανάλογες προσπάθειες φιλοσοφικού στοχασμού. Δισκογραφήθηκε το 1977 και αποτέλεσε μια από τις μεγαλύτερες επιτυχίες του λαϊκού τραγουδιού των τελευταίων 30 χρόνων. Βέβαια, αν κοιτάξει κανείς πίσω στο ρεπερτόριο του, θα βρεί τον σπόρο του θέματος στο προγενέστερο Ας τον να λέει η στεναχώρια του τα φταίει/ ας τον να λέει του ‘χει σαλέψει το μυαλό/ μπατίρης είναι τον κυνηγάνε και τα χρέη/ ας τον να λέει, ας τον να λέει. Ο Τρελός, όμως, είναι ένα τραγούδι που λες και πέρασε από το κόσκινο της παράδοσης και όπως το παραδοσιακό τραγούδι, μετά από το ακόνισμά του στα χρόνια, άφησε τη λαϊκή σοφία του μεστή κι απέριττη. Κομμάτια αυτού του κόσμου, πάντως, θα βρούμε αργότερα στο Ανοίχτε τα τρελάδικα να βγει ο κόσμος έξω (Τ. Σούκα – Βασ. Παπαδόπουλου) με την Ελένη Βιτάλη ή στον Φανταστικό κόσμο (Χρ. Νικολόπουλου - Βαγγ. Ατραϊδη) με τον Πασχ. Τερζή, σε μια «εξωραϊσμένη» εκδοχή του Τρελού, όπου τη θέση της τρέλας παίρνει η φαντασία. Και σε κάμποσα ακόμη τραγούδια του λαϊκού ρεπερτορίου, Εγώ τρελάθηκα (Θ. Καμπουρίδη – Γ. Δαμιανάκη) με τον Μαν. Αγγελόπουλο κ.α.
Με όλη αυτή τη φιλολογία και την ενίοτε παραδοξολογία περί την τρέλα κάποτε έγινε και το πέρασμα στην ευκολία, καθώς, και στην άστοχη προσπάθεια ιδεολογικοποίησης της, αφού πάντα υπάρχουν και οι «βασιλικότεροι του βασιλέως». Τα τελευταία χρόνια, περάσαμε στο άλλο άκρο, όπου η τρέλα, από τη μια, έγινε το άλλοθι των αυτοαποκαλούμενων διαφορετικών, που δεν λογοδοτούν σε κανόνες, κι από την άλλη, πιστώνεται σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής μας, γενικόλογα. Ήρθε κι ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, κάποτε, να μιλήσει για ένα απέραντο φρενοκομείο. Μόνο που δεν μάθαμε ποτέ ποιοι το δημιούργησαν αυτό, η μάλλον κάτι υποψιαζόμαστε. Σε όσους, πάντως, έδωσαν στην τρέλα ιδεολογικό υπόβαθρο ή στυλ (κι αυτή δεν θέλει πολύ να γίνει life style) απευθύνεται ένα από τα νεώτερα τραγούδια της Ελένης Βιτάλη ως ο επίλογος ενός θέματος με αρχή, αλλά χωρίς τέλος.
Δεν έχει η τρέλα όρια, γι αυτό ν’ αποφασίσεις/ πως θα πλανιέσαι στα τυφλά αν την ακολουθήσεις. Δεν είναι η τρέλα λευτεριά, όπως την είπαν μερικοί/ η τρέλα είναι μαχαιριά και σου ματώνει την ψυχή. Τράβα μάγκα μου το δρόμο κι όταν φτάσεις στα λιβάδια/ θα ‘χεις σύντροφο τον πόνο κάτι λυπημένα βράδια. Δεν έχει η τρέλα όρια, δεν έχει η τρέλα ελπίδα/ έτσι και είσαι εκεί ψηλά κάνε βουτιά και πήδα.
*Πρωτοδημοσιεύτηκε στο περιοδικό Όασις
