«Από τον Επιτάφιο στην Οδύσσεια»
Με χαιρετισμό του Μίκη Θεοδωράκη, που διαβάστηκε στην αρχή της εκδήλωσης, ξεκίνησε το αφιέρωμα στον κορυφαίο μουσικοσυνθέτη, που διοργάνωσε ο Σύλλογος Πολιτιστικής Ανάπτυξης Μακεδονίας - Θράκης, το βράδυ της Δευτέρας 24 Φεβρουαρίου στο Θέατρο «Σοφούλη» στην Καλαμαριά της Θεσσαλονίκης.
Τι είναι το «Ράδιο Θέατρο»;
Μια παρέα από ταλαντούχους μουσικούς και ερμηνευτές της Θεσσαλονίκης επέλεξε είκοσι τέσσερα τραγούδια από το σύνολο της δισκογραφίας του Μίκη Θεοδωράκη (από το 1960 και τον «Επιτάφιο» σε ποίηση του Γιάννη Ρίτσου, μέχρι το 2007 και την «Οδύσσεια» του Κώστα Καρτελιά), που παρουσιάστηκαν σε «ραδιοφωνική» μορφή, με τη συνδρομή του υπογράφοντα σε κείμενα και αρχειακό - σε κάποιες περιπτώσεις αδημοσίευτο - οπτικοακουστικό υλικό, που προβλήθηκε ανάμεσα στα τραγούδια.
Τραγούδησαν η Αποστολία Γκούτη και ο Μανώλης Πασχαλίδης, που έπαιξε και κιθάρα, ο Γιάννης Περδίκης έπαιξε πιάνο και έκανε φωνητικά και ο Σπύρος Μελισσανίδης ακορντεόν. Η σκηνοθετική επιμέλεια ήταν της Παυλίνας Χαρέλα, ενώ για τον ήχο και τα φώτα φρόντισε ο Ανδρέας Μπουζάνης.
Ο χαιρετισμός του Μίκη…
Πληροφορούμενος για τη διοργάνωση του αφιερώματος, ο Μίκης Θεοδωράκης έστειλε χαιρετισμό, που συγκίνησε μουσικούς και κοινό, μέσω του Γιώργου Λογοθέτη, δημοσιογράφου, συγγραφέα πολλών βιβλίων (ανάμεσά τους και η βιογραφία του συνθέτη «Μίκης Θεοδωράκης - Θρησκεία μου είναι η Ελλάδα»), παραγωγού τηλεοπτικών ντοκιμαντέρ για τη ζωή του, πρώην Δήμαρχου Απολλωνίων Λευκάδας και προσωπικού φίλου του Μίκη Θεοδωράκη.
Αγαπητοί φίλοι και φίλες.
Με μεγάλη χαρά έμαθα ότι ο Σύλλογος Πολιτιστικής Ανάπτυξης Μακεδονίας Θράκης θα παρουσιάσει ένα αφιέρωμα στον έργο μου με τίτλο «Από τον Επιτάφιο στην Οδύσσεια», στο Θέατρο «Σοφούλη» στην Καλαμαριά της Θεσσαλονίκης, με μια πρωτότυπη «ραδιοφωνική» μορφή, σε επιμέλεια του φίλου και ερευνητή της ελληνικής μουσικής Θανάση Γιώγλου.
Χαίρομαι επίσης διότι νέα παιδιά από την Θεσσαλονίκη αναζητούν νέους τρόπους για να μεταδώσουν τα μηνύματα της δικής μου προσπάθειας. Μιας προσπάθειας που κύριο στόχο είχε να ανοίγει παράθυρα προς το φως και να στηρίξει την Ψυχική Ενότητα του λαού μας.
Πίστευα πάντα ότι οι βαθύτερες ρίζες του Ελληνισμού είναι ο Πολιτισμός μας και οι βαθιές ρίζες που μας ενώνουν δια μέσου των αιώνων. Και είμαι ιδιαίτερα περήφανος που με την μουσική μου συμβάλλω ώστε οι ρίζες μας να δυναμώνουν και να συνεχίζουν να τροφοδοτούν με νέους χυμούς τον κορμό του έθνους.
Σε αυτή την αέναη προσπάθεια βλέπω και την δική σας συμβολή και γι’ αυτό σας στέλνω την αγάπη μου, τις ευχαριστίες μου και τις ευχές μου.
Μίκης Θεοδωράκης
24 Φεβρουαρίου 2020
«Μίκη, είσαι σαν την Ακρόπολη…»
Δεν ξέρω αν σε αυτές τις περιπτώσεις υπάρχει το «ασυμβίβαστο», αλλά λόγω της «εμπλοκής» μου στη συναυλία, προτίμησα, αντί εντυπώσεων, να μεταφέρω στο «χαρτί» τη σύντομη ομιλία και το μήνυμα που έστειλε στον Μίκη, συγκινημένος, Γιώργος Λογοθέτης, στο φινάλε της βραδιάς (στο τελευταίο video έχετε την ευκαιρία να παρακολουθήσετε το σχετικό απόσπασμα) και παράλληλα ζήτησα από τον καλό φίλο και συνεργάτη Μάκη Ιωακειμίδη να γράψει τα δικά του σχόλια για την εκδήλωση.
Είπε λοιπόν ο Γιώργος Λογοθέτης:
Τι να πούμε τώρα; Από τη δεκαετία του 1960 παρακολουθώ, προσπαθώ να παρακολουθήσω, να ερευνήσω, να καταγράψω το φαινόμενο Μίκης Θεοδωράκης. Φαινόμενο με όλη τη σημασία της λέξεως. Άλλωστε το ίδιο το όνομα λέει τη σημασία. Δώρο Θεού. Θεοδωράκης. Όπως ο φίλος μου εδώ ο Θανάσης, παθιασμένος κι αυτός, συνδεδεμένος με την «αρρώστια» αυτή, υπάρχουν στην Ελλάδα πάρα πολλοί, αλλά πολλοί περισσότεροι στο εξωτερικό. Κι είχα τη μεγάλη τιμή να γνωρίσω πάρα πολλούς στα ταξίδια που έχω κάνει σε πολλές χώρες με τον Μίκη. Όπου εκεί ανακάλυψα πράγματα που δεν μπορούσα να τα δω στην Ελλάδα. Τυφλωμένοι από τη μικρή ελληνική πραγματικότητα, δεν μπορούσαμε να σπάσουμε τα σίδερα, τα δεσμά και να δούμε την ψυχή του έργου του παγκόσμιου αυτού Έλληνα.
Σήμερα λοιπόν, μετά από τόσα ταξίδια κι εμπειρίες, χωρίς καμιά υπερβολή - σημειώστε το αυτό - αισθάνθηκα παράξενα όμορφα. Δεν το περίμενα. Δεν το περίμενα ποτέ, πως μια τέτοια ομάδα με τέτοια αγάπη, με τέτοιο πάθος ξαφνικά ξεπηδάει στη Θεσσαλονίκη κι είμαι βέβαιος ότι και ο Μίκης που θα μας δει - μας βλέπεις Μίκη - θα χαρεί πάρα, πάρα, πάρα πολύ. Γιατί βλέπει ότι ο σπόρος που έριξε, βγάζει λουλούδια, βγάζει καρπούς κι είναι αυτό το ευχάριστο μήνυμα, το αισιόδοξο μήνυμα σ’ αυτούς τους δύσκολους καιρούς.
Εγώ λοιπόν, θέλω να σας ευχαριστήσω από καρδιάς και να σας δωρίσω ένα αντίγραφο από το βιβλίο που έχω γράψει, προϊόν δουλειάς πενήντα ετών με τίτλο «Μίκης Θεοδωράκης - Θρησκεία μου είναι η Ελλάδα», γιατί είναι αυτό που δεν έχουν καταλάβει οι περισσότεροι. Ότι όλη η ζωή του Μίκη Θεοδωράκη και το έργο του έχει βάση ακριβώς αυτή τη φράση. «Θρησκεία μου είναι η Ελλάδα». Κι όπως είδατε και σε μερικές από τις σκηνές στο video «Το τραγούδι του νεκρού αδελφού», όπου εκεί βρίσκεται πραγματικά η ουσία της φιλοσοφίας του. Γιατί παλεύει ο Θεοδωράκης σε όλη του τη ζωή από μικρό παιδί; Για ένα και μοναδικό στόχο. Με βάση το σύνθημα αυτό, «Θρησκεία μου είναι η Ελλάδα», που συμπυκνώνεται στον τελευταίο στίχο, αν προσέξατε. «Ενωθείτε βράχια, βράχια, ενωθείτε χέρια, χέρια». Δηλαδή, οι Έλληνες να ενώσουμε τις δυνάμεις μας με βάση τα κοινά στοιχεία του ελληνικού πολιτισμού.
Θανάση σε ευχαριστώ πάρα πολύ. Κι εγώ και η γυναίκα μου κι ο γιος μου. Με την Φωτεινή είχαμε τη μεγάλη ευκαιρία να ταξιδέψουμε αυτές τις δεκαετίες κοντά στον Μίκη και να καταγράψουμε και σε βιβλία και σε βίντεο τις εμπειρίες μας. Και να τονίσω μόνο ότι σκαλίζουμε μόνο την επιφάνεια. Γιατί; Για να φτάσουμε στο βάθος της ψυχής του έργου του Θεοδωράκη, χρειάζονται δεκαετίες. Και είμαστε ακόμα μακριά.
Τέλος, στον Μίκη τι να πω; Βλέπεις ότι οι αγώνες σου δεν σταματάνε. Κι όπως είπα τελευταία εσύ δεν πρόκειται να πεθάνεις ποτέ. Θα είσαι σαν την Ακρόπολη, που κάθεσαι εκεί και την βλέπεις απέναντι. Όταν σβήσει η Ακρόπολη, μπορεί να σβήσεις κι εσύ, αλλά όπως ξέρεις η Ακρόπολη δεν θα σβήσει ποτέ…
«Τα όνειρα έλαβαν δικαίωση και στο Θέατρο Σοφούλη»
Ο καλός φίλος Μάκης Ιωακειμίδης έγραψε σχετικά:
Μπορεί ο Μίκης Θεοδωράκης να είναι πάντοτε ευτυχισμένος, όταν γνωρίζει πως τα τραγούδια του παίζονται καθημερινά σε συναυλίες, σχολεία και θέατρα.
Μπορεί ο όγκος του έργου του να είναι τέτοιος, που διαρκώς υπάρχει περιθώριο να ανακαλύψεις κάτι καινούριο, κάτι που δεν γνώριζες. Αλλά η αλήθεια είναι πως όταν πηγαίνεις για να παρακολουθήσεις ένα αφιέρωμα στον μέγιστο των Ελλήνων, έχεις πάντοτε τον φόβο να μην είναι μία από τα ίδια.
Τα παιδιά που έστησαν τη Δευτέρα το βράδυ στο θέατρο Σοφούλη την παράσταση «Μίκης Θεοδωράκης, από τον Επιτάφιο στην Οδύσσεια» κατάφεραν ακριβώς αυτό. Να πρωτοτυπήσουν. Να παρακολουθείς και να θέλεις να μην τελειώσει και να προσπαθείς προσηλωμένος να ρουφήξεις όλο τον όγκο των πληροφοριών και των συναισθημάτων που εξέπεμπε η σκηνή.
Παράσταση; Όχι ακριβώς. Παραστάσεις έχουμε δει πολλές σε θέατρα, να συνδυάζουν αρμονικά την πρόζα με το τραγούδι σαν ένα ενιαίο έργο. Αυτό ήταν κάτι διαφορετικό.
«Ραδιοθέατρο» ονόμασαν το … κόνσεπτ τους (που λέμε και στα ελληνικά!) οι συντελεστές, που φιλοδοξούν να πετύχει και να μακροημερεύσει. Πώς ακούγαμε παλιά το ραδιόφωνο και ευχόμασταν να είχε και μια οθόνη και να βλέπαμε το στούντιο; Σαν να έπιασε η ευχή και ο ραδιοθάλαμος αποκαλύφθηκε.
Ο Θανάσης Γιώγλου στο ρόλο του ραδιοφωνικού παραγωγού είναι ιδανικός. Σε γνώριμα γι’ αυτόν χωράφια, παίζει «εντός έδρας».
Κι όσο κι αν κάποιος θελήσει ενδεχομένως να με κατηγορήσει για υποκειμενικότητα (λόγω της φιλίας μας), όσοι παρακολουθούν τη δραστηριότητα του, γνωρίζουν το πάθος του για τη μελέτη της ελληνικής μουσικής, για τα αρχειακά ντοκουμέντα και για τον ίδιο τον Μίκη. Με αυτές όλες τις ιδιότητες του μας συστήθηκε πάνω στη σκηνή και το ταξίδι ξεκίνησε.
Οι πληροφορίες ανάμεσα στα τραγούδια ήταν τόσο όσο για να φωτίζουν και να μην κουράζουν. Και έδεναν ωραία με το live, βγάζοντας τους τραγουδιστές από τον άχαρο και αμήχανο - πολλές φορές σε ανάλογες συναυλίες - ρόλο να προλογίζουν τις ερμηνείες.
Το μεγάλο ατού της βραδιάς ήταν τα βίντεο. Ο παρουσιαστής άνοιξε το πλούσιο «σεντούκι» του και μας χάρισε μερικές σπάνιες στιγμές αρχείου από τον βίο, την δράση και την μουσική του Θεοδωράκη. Και ήταν απόλαυση να μπορείς να τα παρακολουθείς σε σκηνικό κατάνυξης.
Ο Μανώλης Πασχαλίδης, με όπλο την εμπειρία από την παρουσία του για πολλά χρόνια σε μουσικές σκηνές, έδειξε να κινείται άνετα από τα λυρικά στα λαϊκά και τις μπαλάντες και εντυπωσίασε με την έκταση και τον δυναμισμό του.
Το ίδιο και η Αποστολία Γκούτη που έσκυψε με σεβασμό πάνω στο έργο του συνθέτη.
Η ορχήστρα μικρή και ευέλικτη. Ακούγοντας την θυμήθηκα τον Σταύρο Κουγιουμτζή, που ήθελε μικρές και λιτές ενορχηστρώσεις ώστε να αναδεικνύεται η δύναμη των τραγουδιών, χωρίς περιττά φτιασίδια.
Παρών στο κοινό και ο Γιώργος Λογοθέτης, φίλος του Μίκη, και συγγραφέας αρκετών βιβλίων για τον συνθέτη. Χάρη στη μεσολάβησή του, ο Μίκης έμαθε για την εκδήλωση και έστειλε γραπτή δήλωση, που με συγκίνηση διάβασε ο Θανάσης Γιώγλου στην αρχή της παράστασης. Και στο τέλος, μετά από παράκληση του παρουσιαστή, ανέβηκε στη σκηνή για να πει δυο λόγια.
Ο κόσμος ήταν αρκετός, αλλά η δύσκολη μέρα και η πρώτη φορά του εγχειρήματος - που πιθανότατα δεν έγινε ακόμη ευρύτατα γνωστό στο κοινό της πόλης - εμπόδισαν στο να είναι περισσότερος. Στο χέρι μας είναι να το διαδώσουμε, γιατί οι θεατές έφυγαν ενθουσιασμένοι και είναι μια θαυμάσια ιδέα που αξίζει να καθιερωθεί και να αποτελέσει ένα μόνιμο ραντεβού, μια φορά το μήνα…
Το πρόγραμμα της συναυλίας
Μέρος 1ο
VIDEO
1) Όμορφη πόλη (Μίκης Θεοδωράκης – Γιάννης Θεοδωράκης) Μανώλης
2) Πού πέταξε τ’ αγόρι μου (Μίκης Θεοδωράκης – Γιάννης Ρίτσος) Αποστολία
VIDEO
3) Να ’χα τ’ αθάνατο νερό (Μίκης Θεοδωράκης – Γιάννης Ρίτσος) Αποστολία
4) Παράπονο (Μίκης Θεοδωράκης – Δημήτρης Χριστοδούλου) Μανώλης
5) Σαββατόβραδο (Μίκης Θεοδωράκης – Τάσος Λειβαδίτης) Αποστολία
VIDEO
6) Απαγωγή (Μίκης Θεοδωράκης) Αποστολία
VIDEO
7) Βρέχει στη φτωχογειτονιά (Μίκης Θεοδωράκης – Τάσος Λειβαδίτης) Μανώλης
8) Αγάπη μου (Αστέρι μου φεγγάρι μου) (Μίκης Θεοδωράκης – Γιάννης Θεοδωράκης) Αποστολία
9) Τραγούδι της ξενιτιάς (Μίκης Θεοδωράκης – Ερρίκος Θαλασσινός) Αποστολία
VIDEO
10) Ο κήπος έμπαινε στη θάλασσα (Μίκης Θεοδωράκης – Οδυσσέας Ελύτης) Αποστολία
11) Βραδιάζει (Μίκης Θεοδωράκης – Δημήτρης Χριστοδούλου) Αποστολία
VIDEO
12) Ανοίγω το στόμα μου (Μίκης Θεοδωράκης – Οδυσσέας Ελύτης) Μανώλης
Κατά τη διάρκεια του διαλείμματος, προβλήθηκε μια σύνοψη από το τρίωρο ντοκιμαντέρ του Γιώργου Λογοθέτη για την περίοδο της Αντίστασης και του Εμφύλιου «Το τραγούδι του νεκρού αδελφού», που βασίζεται στο ομώνυμο εμβληματικό έργο του Μίκη Θεοδωράκη.
Μέρος 2ο
1) Χρυσοπράσινο φύλλο (Μίκης Θεοδωράκης – Λεωνίδας Μαλένης) Αποστολία
VIDEO
2) Άσμα ασμάτων (Μίκης Θεοδωράκης – Ιάκωβος Καμπανέλλης) Αποστολία
3) Πήρα τους δρόμους τ’ ουρανού (Μίκης Θεοδωράκης – Τάσος Λειβαδίτης) Αποστολία
VIDEO
4) Ποιος τη ζωή μου (Μίκης Θεοδωράκης – Μάνος Ελευθερίου) Μανώλης
VIDEO
5) Άπονες εξουσίες (Μίκης Θεοδωράκης – Μιχάλης Κακογιάννης) Μανώλης
6) Κόκκινο τριαντάφυλλο (Μίκης Θεοδωράκης) Μανώλης
VIDEO
7) Κάποτε θα’ρθουν (Μίκης Θεοδωράκης – Λευτέρης Παπαδόπουλος) Μανώλης
8) Νύχτα μαγικιά (Μίκης Θεοδωράκης – Γιάννης Θεοδωράκης) Αποστολία
VIDEO
9) Αγάπη (Μίκης Θεοδωράκης – Κώστας Τριπολίτης) Αποστολία
10) Ξημερώνει (Μίκης Θεοδωράκης – Κώστας Τριπολίτης) Μανώλης
11) Σημαδεμένος απ’την αγάπη (Μίκης Θεοδωράκης – Μιχάλης Γκανάς) Μανώλης
VIDEO
12) Δραπετσώνα (Μίκης Θεοδωράκης – Τάσος Λειβαδίτης) Μανώλης – Θανάσης - Αποστολία
Φωτογραφίες: Ελίνα Κωστελέτου και οι μαθητές του Εργαστηρίου του Θεάτρου «Σοφούλη». Ευχαριστούμε ιδιαιτέρως όλους.
