*Γράφει ο Θάνος Μαντζάνας
Η καθιερωμένη συναυλία της Εθνικής Συμφωνικής Ορχήστρας της ΕΡΤ στο Ωδείο Ηρώδου Αττικού για την Ημέρα της Μουσικής είχε δύο πλευρές, μία απλά ευπρεπή στο πρώτο μέρος και μια εξαίρετη στο δεύτερο.
Το Κοντσέρτο για βιολί και ορχήστρα σε ρε μείζονα του Γιοχάνες Μπραμς (1833 - 1897) είναι ένα έργο «δύστροπο», αν όχι αρκετά προβληματικό. Ο σπουδαίος Γερμανός συνθέτης έγραψε τρεις διαφορετικές εκδοχές του, αυτή που παίζεται και σήμερα είναι η τελευταία ενώ υπάρχει και μία για πιάνο. Αυτό δείχνει ότι ο Μπραμς ήταν αβέβαιος για αρκετά πράγματα στο συγκεκριμένο έργο και κάποια από αυτά τα άφησε – ηθελημένα ή μη – «στον αέρα».
Για παράδειγμα υπάρχουν σημεία στα οποία η γραφή της ορχήστρας είναι κατά πολύ κατώτερη από αυτή του βιολιού, τόσο ώστε να λειτουργεί σχεδόν ως…«κομπάρσος» του παρά να το συνοδεύει ενώ και άλλα μεμονωμένα όργανα που έχουν σύντομα σολιστικά μέρη μικρή σχέση έχουν με το τι παίζει η ορχήστρα την δεδομένη στιγμή. Δεν είναι συμπτωματικό ότι θεωρείται στάνταρ του ρεπερτορίου σολίστ του βιολιού όχι όμως και ορχηστρών.
Όλα αυτά συνιστούν ένα έργο που δεν είναι απλά εξαιρετικά απαιτητικό αλλά κυριολεκτικά «λεπτός πάγος» για κάθε ορχήστρα. Πρέπει να είναι πάρα πολύ δεμένη και σε συνολικά υψηλότατο επίπεδο για να ανταπεξέλθει στα ζητήματα και το προβλήματα του έργου χωρίς να γίνουν δικά της. Η ΕΣΟ της ΕΡΤ είχε δύο πολύ μεγάλα ατού για να την βοηθήσουν σε αυτό στη συγκεκριμένη περίσταση. Το ένα ήταν ο Ισραηλινός Γκάι Μπράουνσταϊν, ένας από τους καλύτερους και σημαντικότερους σολίστ του βιολιού διεθνώς σήμερα. Το άλλο ήταν ο Μιχάλης Οικονόμου, ένας από τους αληθινά κορυφαίους και διεθνώς καταξιωμένους μαέστρους μας οι διευθύνσεις του οποίου χαρακτηρίζονται πάντα από εξαντλητική μελέτη των έργων που παίζονται. πάρα πολύ καλή προετοιμασία αλλά και αληθινή επαφή με την ορχήστρα η οποία φαίνεται και στο γνήσιο κέφι το οποίο χαρακτηρίζει τον τρόπο που διευθύνει. Τα θετικά αυτά στοιχεία του ήταν φυσικά παρόντα και αυτή τη φορά αλλά δυστυχώς η ΕΣΟ δεν κατάφερε να επωφεληθεί από αυτά.
Η εκτέλεση του έργου είχε και όχι λίγα τεχνικά προβλήματα, υπήρχαν σημεία του Ηρωδείου όπως αυτό στο οποίο καθόμουν όπου ο ήχος της ορχήστρας εξαφάνιζε το βιολί και άλλα όπου συνέβαινε το σχεδόν ακριβώς αντίθετο.
Εστω και έτσι όμως δικαιολογούσες πλήρως την φήμη του συνοδεύει τον Γκάι Μπράουνσταϊν καθώς τόσο στα αμιγώς σολιστικά μέρη του όσο και σε εκείνα μαζί με την ορχήστρα το παίξιμο του δεν ήταν απλά δεξιοτεχνικό αλλά τέλειο. Στη δεύτερη μάλιστα περίπτωση παρατηρούσες ότι ο ολοκληρωμένος αυτός βιρτουόζος (επίσης και μαέστρος ο οποίος αγαπάει πολύ και την μουσική δωματίου και παίζει τακτικά τέτοια έργα) κατέβαλλε σκληρή και ευσυνείδητη προσπάθεια να προσαρμοστεί στην ΕΣΟ. Υπήρχαν δηλαδή σημεία όπου έπαιζε αρκετά κάτω από την πάρα πολύ υψηλή ικανότητα του ώστε να μην είναι κραυγαλέα η διαφορά από μια – δεν μπορεί να τεθεί διαφορετικά – πολύ κατώτερη του ορχήστρα.
Παράδοξα αυτό συνέβαινε παρά την πολύ καλή χημεία του με τον Μιχάλη Οικονόμου, αποτέλεσμα πιθανότατα της μεγάλης διεθνούς διαδρομής αμφοτέρων. Εξίσου όμως και ο Μιχάλης Οικονόμου δεν κατάφερε να «πάρει» μαζί του ή ακόμα και πάνω του την ΕΣΟ αλλά αντίθετα η εμπνευσμένη διεύθυνση του «καθηλώθηκε» από αυτήν χωρίς να είναι ούτε στο ελάχιστο δική του ευθύνη. Γιατί υπάρχουν χρόνια ίσως προβλήματα και θέματα της ΕΣΟ της ΕΡΤ που η εκτέλεση του συγκεκριμένου έργου τα έφερε στην επιφάνεια με τον πιο έντονο τρόπο. Το κυριότερο είναι ότι τα βιολιά, τόσο τα πρώτα όσο και τα δεύτερα, δεν είναι τόσο δεμένα όσο θα έπρεπε και, ακόμα σημαντικότερο, δεν έχουν τη δύναμη που περιμένεις από το πλέον πολυάριθμο οργανικό «σώμα» μιας συμφωνικής ορχήστρας. Επίσης, στη συγκεκριμένη τουλάχιστον περίπτωση, τα ξύλινα πνευστά εμφάνισαν κενά αλλά και μια έλλειψη συντονισμού η οποία δεν οφειλόταν βέβαια στη διεύθυνση.
Απέμεινε λοιπόν στον Γκάι Μπράουνσταϊν να «σώσει την παρτίδα» σχεδόν μόνος του εκτός από την πολύτιμη συνδρομή του Μιχάλη Οικονόμου. Σε πάρα πολύ μεγάλο βαθμό το κατόρθωσε και δικαίως καταχειροκροτήθηκε από το κοινό που είχε σχεδόν γεμίσει το Ηρώδειο. Για αυτό και εκείνος το «αντάμειψε» με τον καλύτερο τρόπο για τα προβλήματα του έργου που είχε προηγηθεί με το προσωπικό encore του. Το «Salut d'amour» του Βρετανού συνθέτη Εντουαρντ Ελγκαρ (1857 – 1934) είναι ένα σύντομο έργο – η ίσως καλύτερα μια πνειρική φαντασία – για σόλο βιολί και έγχορδα. Ο Γκάι Μπράουνσταϊν το απέδωσε με μιαν υπερβατική δεξιοτεχνία που άγγιζε τα όρια του λεπτουργήματος «συμπαρασύροντας» - πάντα με την συμβολή του Μιχάλη Οικονόμου – τα έγχορδα της ΕΣΟ, μαζί προφανώς με τα προαναφερθέντα βιολιά, στην ίσως καλύτερη και ομορφότερη στιγμή της βραδιάς.
Ο Μπράουνσταϊν όμως που, όπως φάνηκε από τα λίγα λόγια του στο κοινό, είναι και ένας θαυμάσιος άνθρωπος, ευχάριστος, με πολύ χιούμορ και δίχως ίχνος της έπαρσης η οποία χαρακτηρίζει πολλούς/ές άλλους/ες του μεγέθους του μας επιφύλασσε μια απρόσμενη έκπληξη στο δεύτερο μέρος η οποία δείχνει τι είδους αλλά και πόσο τεράστιος αληθινά μουσικός είναι. Αντί δηλαδή να αποσυρθεί και να εμφανιστεί και πάλι μόνον ίσως στο τέλος της συναυλίας για να εισπράξει ένα ακόμα χειροκρότημα μετά το διάλειμμα ήταν και πάλι στη σκηνή. Σε μια πρωτοφανή κίνηση που δεν έχουμε ξαναδεί και πιθανότατα δεν θα ξαναδούμε ποτέ κάθισε, στα τελευταία μάλιστα αναλόγια των βιολιών και έπαιξε μαζί με την υπόλοιπη ορχήστρα το δεύτερο έργο! Όπως πληροφορήθηκα στη συνέχεια στη διάρκεια των προβών είχε προσφερθεί ο ίδιος για αυτό, χωρίς καμία επιπλέον αμοιβή και μόνο και
μόνο επειδή του αρέσει πολύ το έργο και είχε καιρό να το παίξει.
Η Συμφωνία αρ. 8 σε σολ μείζονα του Αντονίν Ντβόρζακ (1840-1904) θεωρείται δικαιολογημένα από τα καλύτερα και ωραιότερα συμφωνικά έργα του δεκάτου ενάτου αιώνα. Ο Τσέχος συνθέτης, χρησιμοποιώντας κα κάποια στοιχεία από την παραδοσιακή μουσική της χώρας του, έγραψε ένα πολύ όμορφο και λυρικότατο έργο που πραγματικά σε κερδίζει από την πρώτη φορά που το ακούς. Είναι φυσικά απαιτητικό αλλά δίχως να παρουσιάζει τις δυσκολίες και κυρίως της ιδιαιτερότητες εκείνου του Μπραμς. Ετσι η ΕΣΟ της ΕΡΤ, ακολουθώντας την ιδανική και χωρίς υπερβολές διεύθυνση του Μιχάλη Οικονόμου, το απέδωσε υπέροχα, με δύναμη και παλμό «αποζημιώνοντας» μας για το προβληματικό πρώτο μέρος. Εισέπραξε άφθονο χειροκρότημα που ήταν όλο δικό της και για αυτό υπήρξαν δύο encores, το φινάλε του τέταρτου μέρους και ολόκληρο το τρίτο μέρος του ιδίου έργου. Και βλέποντας τον Γκάι Μπράουνσταϊν να υποκλίνεται και πάλι αλλά αυτή τη φορά στην τελευταία σειρά των ομοτέχνων του της ορχήστρας δεν μπορούσες να μην σκεφτείς ότι ο αληθινά μεγάλος μουσικός δεν κοιτάζει το πού και το πώς παίζει αλλά απλά το να παίζει και έτσι όπως οφείλει, πριν από όλα στον εαυτό του, να παίζει. Ευχαριστούμε κύριε Μπράουνσταϊν, θα θυμόμαστε την εμφάνιση σας για πάρα πολύ καιρό.
Η καθιερωμένη συναυλία της Εθνικής Συμφωνικής Ορχήστρας της ΕΡΤ στο Ωδείο Ηρώδου Αττικού για την Ημέρα της Μουσικής είχε δύο πλευρές, μία απλά ευπρεπή στο πρώτο μέρος και μια εξαίρετη στο δεύτερο.
Το Κοντσέρτο για βιολί και ορχήστρα σε ρε μείζονα του Γιοχάνες Μπραμς (1833 - 1897) είναι ένα έργο «δύστροπο», αν όχι αρκετά προβληματικό. Ο σπουδαίος Γερμανός συνθέτης έγραψε τρεις διαφορετικές εκδοχές του, αυτή που παίζεται και σήμερα είναι η τελευταία ενώ υπάρχει και μία για πιάνο. Αυτό δείχνει ότι ο Μπραμς ήταν αβέβαιος για αρκετά πράγματα στο συγκεκριμένο έργο και κάποια από αυτά τα άφησε – ηθελημένα ή μη – «στον αέρα».
Για παράδειγμα υπάρχουν σημεία στα οποία η γραφή της ορχήστρας είναι κατά πολύ κατώτερη από αυτή του βιολιού, τόσο ώστε να λειτουργεί σχεδόν ως…«κομπάρσος» του παρά να το συνοδεύει ενώ και άλλα μεμονωμένα όργανα που έχουν σύντομα σολιστικά μέρη μικρή σχέση έχουν με το τι παίζει η ορχήστρα την δεδομένη στιγμή. Δεν είναι συμπτωματικό ότι θεωρείται στάνταρ του ρεπερτορίου σολίστ του βιολιού όχι όμως και ορχηστρών.
Όλα αυτά συνιστούν ένα έργο που δεν είναι απλά εξαιρετικά απαιτητικό αλλά κυριολεκτικά «λεπτός πάγος» για κάθε ορχήστρα. Πρέπει να είναι πάρα πολύ δεμένη και σε συνολικά υψηλότατο επίπεδο για να ανταπεξέλθει στα ζητήματα και το προβλήματα του έργου χωρίς να γίνουν δικά της. Η ΕΣΟ της ΕΡΤ είχε δύο πολύ μεγάλα ατού για να την βοηθήσουν σε αυτό στη συγκεκριμένη περίσταση. Το ένα ήταν ο Ισραηλινός Γκάι Μπράουνσταϊν, ένας από τους καλύτερους και σημαντικότερους σολίστ του βιολιού διεθνώς σήμερα. Το άλλο ήταν ο Μιχάλης Οικονόμου, ένας από τους αληθινά κορυφαίους και διεθνώς καταξιωμένους μαέστρους μας οι διευθύνσεις του οποίου χαρακτηρίζονται πάντα από εξαντλητική μελέτη των έργων που παίζονται. πάρα πολύ καλή προετοιμασία αλλά και αληθινή επαφή με την ορχήστρα η οποία φαίνεται και στο γνήσιο κέφι το οποίο χαρακτηρίζει τον τρόπο που διευθύνει. Τα θετικά αυτά στοιχεία του ήταν φυσικά παρόντα και αυτή τη φορά αλλά δυστυχώς η ΕΣΟ δεν κατάφερε να επωφεληθεί από αυτά.
Η εκτέλεση του έργου είχε και όχι λίγα τεχνικά προβλήματα, υπήρχαν σημεία του Ηρωδείου όπως αυτό στο οποίο καθόμουν όπου ο ήχος της ορχήστρας εξαφάνιζε το βιολί και άλλα όπου συνέβαινε το σχεδόν ακριβώς αντίθετο.
Εστω και έτσι όμως δικαιολογούσες πλήρως την φήμη του συνοδεύει τον Γκάι Μπράουνσταϊν καθώς τόσο στα αμιγώς σολιστικά μέρη του όσο και σε εκείνα μαζί με την ορχήστρα το παίξιμο του δεν ήταν απλά δεξιοτεχνικό αλλά τέλειο. Στη δεύτερη μάλιστα περίπτωση παρατηρούσες ότι ο ολοκληρωμένος αυτός βιρτουόζος (επίσης και μαέστρος ο οποίος αγαπάει πολύ και την μουσική δωματίου και παίζει τακτικά τέτοια έργα) κατέβαλλε σκληρή και ευσυνείδητη προσπάθεια να προσαρμοστεί στην ΕΣΟ. Υπήρχαν δηλαδή σημεία όπου έπαιζε αρκετά κάτω από την πάρα πολύ υψηλή ικανότητα του ώστε να μην είναι κραυγαλέα η διαφορά από μια – δεν μπορεί να τεθεί διαφορετικά – πολύ κατώτερη του ορχήστρα.
Παράδοξα αυτό συνέβαινε παρά την πολύ καλή χημεία του με τον Μιχάλη Οικονόμου, αποτέλεσμα πιθανότατα της μεγάλης διεθνούς διαδρομής αμφοτέρων. Εξίσου όμως και ο Μιχάλης Οικονόμου δεν κατάφερε να «πάρει» μαζί του ή ακόμα και πάνω του την ΕΣΟ αλλά αντίθετα η εμπνευσμένη διεύθυνση του «καθηλώθηκε» από αυτήν χωρίς να είναι ούτε στο ελάχιστο δική του ευθύνη. Γιατί υπάρχουν χρόνια ίσως προβλήματα και θέματα της ΕΣΟ της ΕΡΤ που η εκτέλεση του συγκεκριμένου έργου τα έφερε στην επιφάνεια με τον πιο έντονο τρόπο. Το κυριότερο είναι ότι τα βιολιά, τόσο τα πρώτα όσο και τα δεύτερα, δεν είναι τόσο δεμένα όσο θα έπρεπε και, ακόμα σημαντικότερο, δεν έχουν τη δύναμη που περιμένεις από το πλέον πολυάριθμο οργανικό «σώμα» μιας συμφωνικής ορχήστρας. Επίσης, στη συγκεκριμένη τουλάχιστον περίπτωση, τα ξύλινα πνευστά εμφάνισαν κενά αλλά και μια έλλειψη συντονισμού η οποία δεν οφειλόταν βέβαια στη διεύθυνση.
Απέμεινε λοιπόν στον Γκάι Μπράουνσταϊν να «σώσει την παρτίδα» σχεδόν μόνος του εκτός από την πολύτιμη συνδρομή του Μιχάλη Οικονόμου. Σε πάρα πολύ μεγάλο βαθμό το κατόρθωσε και δικαίως καταχειροκροτήθηκε από το κοινό που είχε σχεδόν γεμίσει το Ηρώδειο. Για αυτό και εκείνος το «αντάμειψε» με τον καλύτερο τρόπο για τα προβλήματα του έργου που είχε προηγηθεί με το προσωπικό encore του. Το «Salut d'amour» του Βρετανού συνθέτη Εντουαρντ Ελγκαρ (1857 – 1934) είναι ένα σύντομο έργο – η ίσως καλύτερα μια πνειρική φαντασία – για σόλο βιολί και έγχορδα. Ο Γκάι Μπράουνσταϊν το απέδωσε με μιαν υπερβατική δεξιοτεχνία που άγγιζε τα όρια του λεπτουργήματος «συμπαρασύροντας» - πάντα με την συμβολή του Μιχάλη Οικονόμου – τα έγχορδα της ΕΣΟ, μαζί προφανώς με τα προαναφερθέντα βιολιά, στην ίσως καλύτερη και ομορφότερη στιγμή της βραδιάς.
Ο Μπράουνσταϊν όμως που, όπως φάνηκε από τα λίγα λόγια του στο κοινό, είναι και ένας θαυμάσιος άνθρωπος, ευχάριστος, με πολύ χιούμορ και δίχως ίχνος της έπαρσης η οποία χαρακτηρίζει πολλούς/ές άλλους/ες του μεγέθους του μας επιφύλασσε μια απρόσμενη έκπληξη στο δεύτερο μέρος η οποία δείχνει τι είδους αλλά και πόσο τεράστιος αληθινά μουσικός είναι. Αντί δηλαδή να αποσυρθεί και να εμφανιστεί και πάλι μόνον ίσως στο τέλος της συναυλίας για να εισπράξει ένα ακόμα χειροκρότημα μετά το διάλειμμα ήταν και πάλι στη σκηνή. Σε μια πρωτοφανή κίνηση που δεν έχουμε ξαναδεί και πιθανότατα δεν θα ξαναδούμε ποτέ κάθισε, στα τελευταία μάλιστα αναλόγια των βιολιών και έπαιξε μαζί με την υπόλοιπη ορχήστρα το δεύτερο έργο! Όπως πληροφορήθηκα στη συνέχεια στη διάρκεια των προβών είχε προσφερθεί ο ίδιος για αυτό, χωρίς καμία επιπλέον αμοιβή και μόνο και
μόνο επειδή του αρέσει πολύ το έργο και είχε καιρό να το παίξει.
Η Συμφωνία αρ. 8 σε σολ μείζονα του Αντονίν Ντβόρζακ (1840-1904) θεωρείται δικαιολογημένα από τα καλύτερα και ωραιότερα συμφωνικά έργα του δεκάτου ενάτου αιώνα. Ο Τσέχος συνθέτης, χρησιμοποιώντας κα κάποια στοιχεία από την παραδοσιακή μουσική της χώρας του, έγραψε ένα πολύ όμορφο και λυρικότατο έργο που πραγματικά σε κερδίζει από την πρώτη φορά που το ακούς. Είναι φυσικά απαιτητικό αλλά δίχως να παρουσιάζει τις δυσκολίες και κυρίως της ιδιαιτερότητες εκείνου του Μπραμς. Ετσι η ΕΣΟ της ΕΡΤ, ακολουθώντας την ιδανική και χωρίς υπερβολές διεύθυνση του Μιχάλη Οικονόμου, το απέδωσε υπέροχα, με δύναμη και παλμό «αποζημιώνοντας» μας για το προβληματικό πρώτο μέρος. Εισέπραξε άφθονο χειροκρότημα που ήταν όλο δικό της και για αυτό υπήρξαν δύο encores, το φινάλε του τέταρτου μέρους και ολόκληρο το τρίτο μέρος του ιδίου έργου. Και βλέποντας τον Γκάι Μπράουνσταϊν να υποκλίνεται και πάλι αλλά αυτή τη φορά στην τελευταία σειρά των ομοτέχνων του της ορχήστρας δεν μπορούσες να μην σκεφτείς ότι ο αληθινά μεγάλος μουσικός δεν κοιτάζει το πού και το πώς παίζει αλλά απλά το να παίζει και έτσι όπως οφείλει, πριν από όλα στον εαυτό του, να παίζει. Ευχαριστούμε κύριε Μπράουνσταϊν, θα θυμόμαστε την εμφάνιση σας για πάρα πολύ καιρό.
