*Γράφει ο Θάνος Μαντζάνας
Η συναυλία της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών στο Μέγαρο Μουσικής με αφορμή τα εκατό χρόνια από την Μικρασιατική καταστροφή ήταν μια καλή ευκαιρία για να τεθούν ερωτήματα και προβληματισμοί για το τι ήταν, τι σήμαινε τότε αλλά και τι σημαίνει σήμερα η «εθνική μουσική σχολή».
Το σκεπτικό πίσω από τη συναυλία «1922» της ΚΟΑ ήταν το να αναδειχθεί το πως η λαϊκή (και λιγότερο η παραδοσιακή) μουσική της Μικράς Ασίας έγινε τμήμα όχι μόνον της ανάλογης αλλά ακόμα και της λόγιας μουσικής του ελλαδικού χώρου. Αυτό φυσικά συνέβη διαμέσου της εθνικής μουσικής σχολής που άκμαζε εκείνη ακριβώς την περίοδο και για αυτό περιεχόμενο της συναυλίας κατά κύριο λόγο ήταν έργα τα οποία εντάσσονται σε αυτήν.
Το πολύ ενδιαφέρον «Βυζαντινό Τρίπτυχο» του Κωνσταντίνου Κυδωνιάτη (1908 - 1996) προφανώς εκκινεί από την βυζαντινή μουσική αλλά αναπτύσσεται σύμφωνα με τους κώδικες της συμφωνικής σουίτας. Τα στοιχεία της μικρασιατικής μουσικής μόνο δεν κατάφερα να εντοπίσω εύκολα ως και καθόλου….
Η Σουίτα για πολίτικη λύρα και ορχήστρα «Μελίτα Γκαμπές» του Δημήτρη Μαραγκόπυλου είναι ένα περίτεχνο και απαιτητικό έργο που αξιοποιεί όχι μόνο τον όγκο αλλά και τις τρεις οικογένειες οργάνων της ορχήστρας.
Καλογραμμένο αλλά και πολύ υψηλών δεξιοτεχνικών απαιτήσεων το σολιστικό μέρος της πολίτικης λύρας αποδόθηκε άψογα από τον βιρτουόζο του οργάνου Σωκράτη Σινόπουλο. Με εξαίρεση όμως αυτό (και με την υποσημείωση ότι η μουσική της Κωνσταντινούπολης είχε πολλές και μεγάλες διαφορές από εκείνη της Μικράς Ασίας) το έργο είχε τα συνηθισμένα χαρακτηριστικά της γραφής του συνθέτη, σύγχρονο και στραμμένο πολύ περισσότερο στην μουσική του εικοστού αιώνα και τις καινοτομίες της παρά για παράδειγμα στον ρομαντισμό.
Ο γεννημένος στη Σμύρνη Μανώλης Καλομοίρης (1883 – 1962) ήταν όχι μόνον ο ιδρυτής αλλά και ο κυριότερος εκπρόσωπος της εθνικής μουσικής σχολής της χώρας μας. Τα δύο έργα του όμως που παρουσιάστηκαν (για πρώτη φορά από την ΚΟΑ) δεν θύμιζαν καθόλου την πολύ γνωστή «Συμφωνία Της Λεβεντιάς» του για παράδειγμα.
Το «Νυχτερινό για σόλο βιολί και ορχήστρα» είναι ένα κομψότατο έργο δίχως τίποτα από τον «επικό» χαρακτήρα που πολύ συχνά είχαν οι συνθέσεις του Καλομοίρη, σαφέστατα ευρωπαϊκών καταβολών αλλά και προσανατολισμού. Το ίδιο ισχύει και για το «Νησιωτικές Ζωγραφιές για σόλο βιολί και ορχήστρα» με την επίδραση όμως της νησιωτικής μουσικής μας να είναι λίγο πιο ορατή. Σε κανένα από τα δύο πάντως δεν διακρίνονται ίχνη της μικρασιατικής μουσικής. Το μέλος της ΚΟΘ και κορυφαίος βιρτουόζος Σίμος Παπάνας (σε πολύ μεγάλα κέφια και σχεδόν….υπερκινητικός, μια ευπρόσδεκτη αλλαγή από τη συνηθισμένη σκηνική παρουσία ενός σολίστ!) απέδωσε τα σολιστικά μέρη κα των δύο άριστα, με ενάργεια και την δέουσα προσοχή στις λεπτομέρειες. Το μόνο που απουσίαζε, για άλλη μια φορά, ήταν οι αναφορές έστω στην μικρασιατική μουσική.
Ομορφη και λεπταίσθητη η «Ιωνική Σουίτα» του Πέτρου Πετρίδη (1892–1977) ανταποκρινόταν στον τίτλο της καθώς ήταν το πρώτο έργο το οποίο χρησιμοποιούσε, έστω σε ένα βαθμό, μικρασιατικούς μουσικούς «δρόμους».
Το φινάλε όμως της συναυλίας με την παράδοξη σε πρώτο επίπεδο εκτέλεση ενός και μοναδικού έργου από μη Ελληνα συνθέτη αποδείχθηκε πολύ καλή ιδέα γιατί «φώτισε» και βοήθησε να κατανοήσουμε καλύτερα όσα είχαν προηγηθεί. Ο Ούγγρος Μπέλα Μπάρτοκ (1892 –1977) δεν ήταν μόνον ένας από τους κατά γενική ομολογία καλύτερους και σημαντικότερους Ευρωπαίους συνθέτες μα και θεωρητικούς του εικοστού αιώνα αλλά και ένας από τους πρωτοπόρους – αν όχι ο θεμελιωτής – της εθνομουσικολογίας.
Ο Μπάρτοκ ήταν βέβαια επίσης ο ιδρυτής και ο κυριότερος εκπρόσωπος της ουγγρικής εθνικής μουσικής σχολής και η «Χορευτική Σουίτα» είναι απόλυτα ενδεικτική τόσο του έργου του όσο και της τελευταίας. Υπάρχει μια γόνιμη συνδιαλλαγή με την μουσική παράδοση της χώρας του μέσα σε ένα απολύτως σύγχρονο πλαίσιο ωςι και κάποιες νύξεις jazz ακόμα, ιδίωμα που ο εθνομουκολόγος Μπάρτοκ ήταν από τους πρώτους που είχε ανακαλύψει και αναλύσει και αγαπούσε ιδιαίτερα.
Η ουγγρική, όπως και οι περισσότερες από τις εθνικές μουσικές σχολές της Ευρώπης, ήταν τμήματα ενός κινήματος ζωογόνου και ζωντανού, ένας επαναπροσδιορισμός της μουσικής παράδοσης κάθε χώρας από μια ομάδα συνθετών με επιλογή των στοιχείων της τα οποία θα μπορούσαν να είναι δομικά υλικά της εξελισσόμενης λόγιας δημιουργίας μέσα σε ένα πλαίσιο ρεαλιστικής μουσικής πρακτικής.
Αντίθετα η ελληνική εθνική μουσική σχολή ξεκίνησε φυσικά ως μίμηση αυτού του κινήματος αλλά ελάχιστα κατάφερε να γίνει κάτι περισσότερο από αυτό. Παρέμεινε σε πολύ μεγάλο βαθμό μια θεωρητική κατασκευή, κατάλληλη για τα συγγράμματα και τις αναλύσεις μουσικολόγων αλλά με πολύ μικρή παραγωγή τελικά αναλόγων έργων που ακόμα λιγότερα από αυτά πληρούσαν όντως τους όρους μιας εθνικής μουσικής σχολής και όχι της εισαγωγής κάποιων, σαγηνευτικών ίσως, φολκλορικών στοιχείων στην «σοβαρή» μουσική. Κατά την άποψη μου αυτή την θεωρητική επί της ουσίας υπόσταση είχε τόσο η σύλληψη όσο και η επιλογή των έργων της συναυλίας.
Από τους/τις πολλούς/ές καλούς/ές μαέστρους της χώρας μας μόνον ίσως ο Μίλτος Λογιάδης έχει ένα σπάνιο χάρισμα, να «παίρνει» μαζί του και να «σηκώνει» σχεδόν οποιαδήποτε ορχήστρα διευθύνει και μάλιστα ανεξαρτήτως ρεπερτορίου. Το κατόρθωσε για άλλη μια φορά καθοδηγώντας με γνώση, όραμα αλλά και σοφό τρόπο την ΚΟΑ σε παρτιτούρες ιδιαίτερα δύσκολες, σε κάποιες περιπτώσεις ακόμα και «στριφνές». Το αποτέλεσμα ήταν μια συναυλία που – πέρα από αναλύσεις – απόλαυσε το κοινό της σχεδόν πλήρους αίθουσας Χρήστος Λαμπράκης και την αντάμοιψε με θερμό χειροκρότημα.
Η συναυλία της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών στο Μέγαρο Μουσικής με αφορμή τα εκατό χρόνια από την Μικρασιατική καταστροφή ήταν μια καλή ευκαιρία για να τεθούν ερωτήματα και προβληματισμοί για το τι ήταν, τι σήμαινε τότε αλλά και τι σημαίνει σήμερα η «εθνική μουσική σχολή».
Το σκεπτικό πίσω από τη συναυλία «1922» της ΚΟΑ ήταν το να αναδειχθεί το πως η λαϊκή (και λιγότερο η παραδοσιακή) μουσική της Μικράς Ασίας έγινε τμήμα όχι μόνον της ανάλογης αλλά ακόμα και της λόγιας μουσικής του ελλαδικού χώρου. Αυτό φυσικά συνέβη διαμέσου της εθνικής μουσικής σχολής που άκμαζε εκείνη ακριβώς την περίοδο και για αυτό περιεχόμενο της συναυλίας κατά κύριο λόγο ήταν έργα τα οποία εντάσσονται σε αυτήν.
Το πολύ ενδιαφέρον «Βυζαντινό Τρίπτυχο» του Κωνσταντίνου Κυδωνιάτη (1908 - 1996) προφανώς εκκινεί από την βυζαντινή μουσική αλλά αναπτύσσεται σύμφωνα με τους κώδικες της συμφωνικής σουίτας. Τα στοιχεία της μικρασιατικής μουσικής μόνο δεν κατάφερα να εντοπίσω εύκολα ως και καθόλου….
Η Σουίτα για πολίτικη λύρα και ορχήστρα «Μελίτα Γκαμπές» του Δημήτρη Μαραγκόπυλου είναι ένα περίτεχνο και απαιτητικό έργο που αξιοποιεί όχι μόνο τον όγκο αλλά και τις τρεις οικογένειες οργάνων της ορχήστρας.
Καλογραμμένο αλλά και πολύ υψηλών δεξιοτεχνικών απαιτήσεων το σολιστικό μέρος της πολίτικης λύρας αποδόθηκε άψογα από τον βιρτουόζο του οργάνου Σωκράτη Σινόπουλο. Με εξαίρεση όμως αυτό (και με την υποσημείωση ότι η μουσική της Κωνσταντινούπολης είχε πολλές και μεγάλες διαφορές από εκείνη της Μικράς Ασίας) το έργο είχε τα συνηθισμένα χαρακτηριστικά της γραφής του συνθέτη, σύγχρονο και στραμμένο πολύ περισσότερο στην μουσική του εικοστού αιώνα και τις καινοτομίες της παρά για παράδειγμα στον ρομαντισμό.
Ο γεννημένος στη Σμύρνη Μανώλης Καλομοίρης (1883 – 1962) ήταν όχι μόνον ο ιδρυτής αλλά και ο κυριότερος εκπρόσωπος της εθνικής μουσικής σχολής της χώρας μας. Τα δύο έργα του όμως που παρουσιάστηκαν (για πρώτη φορά από την ΚΟΑ) δεν θύμιζαν καθόλου την πολύ γνωστή «Συμφωνία Της Λεβεντιάς» του για παράδειγμα.
Το «Νυχτερινό για σόλο βιολί και ορχήστρα» είναι ένα κομψότατο έργο δίχως τίποτα από τον «επικό» χαρακτήρα που πολύ συχνά είχαν οι συνθέσεις του Καλομοίρη, σαφέστατα ευρωπαϊκών καταβολών αλλά και προσανατολισμού. Το ίδιο ισχύει και για το «Νησιωτικές Ζωγραφιές για σόλο βιολί και ορχήστρα» με την επίδραση όμως της νησιωτικής μουσικής μας να είναι λίγο πιο ορατή. Σε κανένα από τα δύο πάντως δεν διακρίνονται ίχνη της μικρασιατικής μουσικής. Το μέλος της ΚΟΘ και κορυφαίος βιρτουόζος Σίμος Παπάνας (σε πολύ μεγάλα κέφια και σχεδόν….υπερκινητικός, μια ευπρόσδεκτη αλλαγή από τη συνηθισμένη σκηνική παρουσία ενός σολίστ!) απέδωσε τα σολιστικά μέρη κα των δύο άριστα, με ενάργεια και την δέουσα προσοχή στις λεπτομέρειες. Το μόνο που απουσίαζε, για άλλη μια φορά, ήταν οι αναφορές έστω στην μικρασιατική μουσική.
Ομορφη και λεπταίσθητη η «Ιωνική Σουίτα» του Πέτρου Πετρίδη (1892–1977) ανταποκρινόταν στον τίτλο της καθώς ήταν το πρώτο έργο το οποίο χρησιμοποιούσε, έστω σε ένα βαθμό, μικρασιατικούς μουσικούς «δρόμους».
Το φινάλε όμως της συναυλίας με την παράδοξη σε πρώτο επίπεδο εκτέλεση ενός και μοναδικού έργου από μη Ελληνα συνθέτη αποδείχθηκε πολύ καλή ιδέα γιατί «φώτισε» και βοήθησε να κατανοήσουμε καλύτερα όσα είχαν προηγηθεί. Ο Ούγγρος Μπέλα Μπάρτοκ (1892 –1977) δεν ήταν μόνον ένας από τους κατά γενική ομολογία καλύτερους και σημαντικότερους Ευρωπαίους συνθέτες μα και θεωρητικούς του εικοστού αιώνα αλλά και ένας από τους πρωτοπόρους – αν όχι ο θεμελιωτής – της εθνομουσικολογίας.
Ο Μπάρτοκ ήταν βέβαια επίσης ο ιδρυτής και ο κυριότερος εκπρόσωπος της ουγγρικής εθνικής μουσικής σχολής και η «Χορευτική Σουίτα» είναι απόλυτα ενδεικτική τόσο του έργου του όσο και της τελευταίας. Υπάρχει μια γόνιμη συνδιαλλαγή με την μουσική παράδοση της χώρας του μέσα σε ένα απολύτως σύγχρονο πλαίσιο ωςι και κάποιες νύξεις jazz ακόμα, ιδίωμα που ο εθνομουκολόγος Μπάρτοκ ήταν από τους πρώτους που είχε ανακαλύψει και αναλύσει και αγαπούσε ιδιαίτερα.
Η ουγγρική, όπως και οι περισσότερες από τις εθνικές μουσικές σχολές της Ευρώπης, ήταν τμήματα ενός κινήματος ζωογόνου και ζωντανού, ένας επαναπροσδιορισμός της μουσικής παράδοσης κάθε χώρας από μια ομάδα συνθετών με επιλογή των στοιχείων της τα οποία θα μπορούσαν να είναι δομικά υλικά της εξελισσόμενης λόγιας δημιουργίας μέσα σε ένα πλαίσιο ρεαλιστικής μουσικής πρακτικής.
Αντίθετα η ελληνική εθνική μουσική σχολή ξεκίνησε φυσικά ως μίμηση αυτού του κινήματος αλλά ελάχιστα κατάφερε να γίνει κάτι περισσότερο από αυτό. Παρέμεινε σε πολύ μεγάλο βαθμό μια θεωρητική κατασκευή, κατάλληλη για τα συγγράμματα και τις αναλύσεις μουσικολόγων αλλά με πολύ μικρή παραγωγή τελικά αναλόγων έργων που ακόμα λιγότερα από αυτά πληρούσαν όντως τους όρους μιας εθνικής μουσικής σχολής και όχι της εισαγωγής κάποιων, σαγηνευτικών ίσως, φολκλορικών στοιχείων στην «σοβαρή» μουσική. Κατά την άποψη μου αυτή την θεωρητική επί της ουσίας υπόσταση είχε τόσο η σύλληψη όσο και η επιλογή των έργων της συναυλίας.
Από τους/τις πολλούς/ές καλούς/ές μαέστρους της χώρας μας μόνον ίσως ο Μίλτος Λογιάδης έχει ένα σπάνιο χάρισμα, να «παίρνει» μαζί του και να «σηκώνει» σχεδόν οποιαδήποτε ορχήστρα διευθύνει και μάλιστα ανεξαρτήτως ρεπερτορίου. Το κατόρθωσε για άλλη μια φορά καθοδηγώντας με γνώση, όραμα αλλά και σοφό τρόπο την ΚΟΑ σε παρτιτούρες ιδιαίτερα δύσκολες, σε κάποιες περιπτώσεις ακόμα και «στριφνές». Το αποτέλεσμα ήταν μια συναυλία που – πέρα από αναλύσεις – απόλαυσε το κοινό της σχεδόν πλήρους αίθουσας Χρήστος Λαμπράκης και την αντάμοιψε με θερμό χειροκρότημα.
