Όλα αυτά και όχι μόνο με αφορμή την παρουσίαση του νέου cd του «Σήκω ψυχή μου, δώσε ρεύμα».
Την Τρίτη παρευρέθηκα στο Public στο Σύνταγμα, όπου παρακολούθησα μία ενδιαφέρουσα κουβέντα με μία ενδιαφέρουσα προσωπικότητα, που μέχρι σήμερα δεν είχε τύχει να γνωρίσω σε βάθος. Δεν συμβαίνει το ίδιο και με τα τραγούδια του φυσικά, αφού αυτά ηχούν στα αυτιά μου από τις πρώτες μου στιγμές σε ετούτο τον κόσμο. Στο πλαίσιο της ενότητας συζητήσεων «Ο τρίτος άνθρωπος», ο συγγραφέας Χρήστος Χωμενίδης και ο δημοσιογράφος Μάκης Προβατάς φρόντισαν να μου συστήσουν καλύτερα τον κύριο Διονύση Σαββόπουλο. Με αφορμή την κυκλοφορία του νέου cd του και της deluxe έκδοσης με τα 2 cd και τα 2 dvd από τη μουσική παράσταση «Σήκω ψυχή μου, δώσε ρεύμα» στο Κύτταρο μαζί με την Ελένη Βιτάλη (σε παραγωγή της Feelgood), συζήτησαν με τον κορυφαίο τραγουδοποιό εφ’ όλης της ύλης. Για την αριστερά, για τα πρότυπά του, για την τέχνη του, για οτοστόπ, για συνθήματα σε γήπεδα, για την ορθοδοξία, ακόμη και για την Πάολα.
Ο Διονύσης Σαββόπουλος διηγήθηκε την ιστορία με το οτοστόπ που έκανε για να κατέβει από τη Θεσσαλονίκη. «Πηγαίνω στην Αθήνα για να συναντήσω τον Μίκη Θεοδωράκη», είχε πει στον οδηγό του κόκκινου Volvo, που ταξίδευε ήδη δυο μέρες από Γερμανία. Τότε, ο οδηγός τον είχε κοιτάξει περίεργα και τον είχε ρωτήσει «Κομμουνιστής είσαι;». Έπειτα, τοποθετήθηκε κατά των οπαδών των ομάδων, αυτών που όπως είπε «δεν θα είχαν αντίρρηση να νικήσει η ομάδα τους, χωρίς να γίνει ο αγώνας». Με γέλια όμως, θυμήθηκε τα συνθήματα που έχουν ντύσει οι Παοκτζήδες και οι Ολυμπιακοί με τις μουσικές του.
Είχε ήδη υπογράψει cd και φρόντισε να ευχαριστήσει την Ελένη Βιτάλη για τη συνεργασία τους. «Υπερέβη τον εαυτό της, ήταν θαυμάσια η συνεργασία μας», είπε. «Ξεκινήσαμε για 4 βράδια και φτάσαμε μέχρι το Πάσχα, υπήρξε συγκίνηση, αφού έπαιζα μετά από 42 χρόνια πάλι στο Κύτταρο», συνεχίζει. Μίλησε για τον Πατσιφά, που τον έβαλε στη δισκογραφία, για εκείνο το εκκωφαντικό τραγούδισμά του που έφερε το 100, για τη χαρά που είναι η προϋπόθεση της δημιουργίας, για την έκπληξη που χάνεται μετά, για το μπαρ στο Κολωνάκι με τη Φαραντούρη και τον Λοΐζο, ενώ συγκινείται ιδιαίτερα και σιωπά όταν αναφέρεται από τους συνομιλητές του η στιγμή που τον είχε αποχαιρετήσει.
Παραδέχεται πως δεν άρεσε σε όλους, χρησιμοποιώντας σχετικά με αυτό μία ατάκα του αγαπημένου του Μπομπ Ντίλαν «Ο τροβαδούρος που δεν τον διαπόμπευσαν δεν είναι σοβαρός». Όταν ερωτήθηκε για το ποια είναι η πιο δύσκολη λέξη στην ποίηση, ανέφερε τη λέξη θάνατος, καθώς, όπως είπε «για τη λέξη αυτή δεν βρίσκεις ομοιοκαταληξία». Αποκαλύπτει δε ότι εμπνευσμένος από την Φραγκοσυριανή του Βαμβακάρη, όπου χρησιμοποιείται πολλές φορές η ίδια νότα, έγραψε στο ίδιο μοτίβο το «Μη μιλάς άλλο για αγάπη». Αναφέρθηκε και στην περίοδο της χούντας, τότε που έβλεπε «τον Παττακό και τους φίλους του να χορεύουν τα καλαματιανά σαν μαφιόζοι». Η επιθυμία του να μάθει ο κόσμος πώς είναι πραγματικά τα παραδοσιακά τραγούδια ήταν μεγάλη. «Το 1971 βρήκα τη Δόμνα Σαμίου και της είπα να παίξει μαζί μου στο Ροντέο», θυμάται.
Ο κόσμος που έχει έρθει να τον τιμήσει είναι πολύς, ακούω με ενδιαφέρον, βλέπω έναν καλλιτέχνη που, ανεξαρτήτως αν συμφωνώ ή όχι με ορισμένες θέσεις του, αναγνωρίζω το έργο του, λέει πράγματα που δεν βαριέσαι να ακούς, όπως για το όνειρό του με το ασανσέρ μέσα στο γήπεδο του Παναθηναϊκού, που οδηγούσε στο πουθενά, από όπου έβλεπε το ροζ χρώμα του Υμηττού και το σινεμά στη Νεάπολη στα Εξάρχεια. Και για εκείνα με τους δρόμους, τους χωματένιους με τα σπιτάκια με τους κήπους σε απογευματινό φως και τους μεγάλους με τα ψηλά κτίρια τριγύρω σε χρυσό φως. Η επιστροφή στην πραγματικότητα είναι απότομη κι έρχεται με τη δήλωσή του πως «Μαλάκες υπήρχαν και παλιά, μόνο που δεν έδιναν τον τόνο αυτοί, τώρα έγιναν καθεστώς».
Μίλησε για τις συναυλίες του, για αυτή που έγινε έξω από ένα νεκροταφείο, για την ταλαιπωρία με τα «φτερωτά ζώα» (βλ. έντομα), αλλά και για αυτή στην Καλογρέζα το 1982, που εκείνος κατέβηκε με αερόστατο, που έκοψε 80.000 εισιτήρια, που την παρακολούθησαν η Μελίνα Μερκούρη, ο Λουκιανός Κηλαηδόνης, ο Θανάσης Βέγγος. Και που τους είχαν υποσχεθεί μηχανήματα από την Αγγλία αλλά που τελικά βολεύτηκαν με κάτι μεγάφωνα του Μητροπάνου από τη Λάρισα.
«Έχει σωπάσει ο συνθέτης μέσα μου και έχει απελευθερωθεί ο performer, δεν νιώθω άλλωστε και την ανάγκη να γράψω, πιστεύω δε ότι το τραγούδι είναι μία τέχνη που φτιάχνεται από νέους για νέους», αναφέρει. «Άραγε ενδιαφέρουν αυτά που γράφουμε οι μεγαλύτεροι;», αναρωτιέται. «Ο Κόεν έγραφε όμως υπέροχα σε μεγάλη ηλικία, μέχρι να φύγει, οπότε δεν ξέρω».
Σχολίασε αρνητικά και την εποχή μας, λέγοντας χαρακτηριστικά «Έχουμε φτάσει σε ένα τέλμα, σε ένα τίποτα, σαν να έχουμε βαρεθεί πια, νομίζω θα νιώσουμε κι άλλο πόνο, ένα σημαντικό πρόβλημά μας είναι ότι είμαστε ακαλλιέργητοι και εγωιστές - αν θες να αλλάξεις τον κόσμο, να πας σπίτι να αγαπήσεις την οικογένειά σου», καταλήγει.
Έπειτα τόνισε « Όταν η κοινωνία είναι αδύναμη και ασθενής, τότε δημιουργούνται κρίσεις, επίσης η δημοκρατία πρέπει να ανανεώνεται».
Συνεχίζω να παρακολουθώ, μιλά για εκείνους που αντέδρασαν στο δίσκο «Το Κούρεμα». «Πάρα πολύ στενοχωρήθηκα, γιατί ήθελα να με αγαπούν», λέει. «Μου πετούσαν κέρματα στη σκηνή, οι φανατικοί έσπαζαν σε κομμάτια τον δίσκο και τον έβαζαν έτσι στη δισκοθήκη, ένιωθαν προδοσία». Έτσι αναγκάστηκε να παίξει στο Μανχάταν σε ένα κλαμπάκι με φοιτητική αμοιβή.
Αναφερόμενος στην Πάολα λέει «Είναι ένα θηρίο της σκηνής, κατά τ΄ άλλα το ρεπερτόριό της δεν μου λέει τίποτα, αλλά είναι θαυμάσια, θαυμάσια», ενώ όταν ερωτάται για τον Παντελίδη αναφέρει «Ήταν ένας ενδιαφέρων τραγουδοποιός». Με αφορμή την ανάδειξή αυτού μέσω ίντερνετ, μιλά για το διαδίκτυο, για το οποίο είναι πολύ επιφυλακτικός. «Δεν ξέρω κομπιούτερ», παραδέχεται, «επίσης, δεν έχω κινητό, δεν οδηγώ και καπνίζω ακόμη».
Είναι αξιοθαύμαστο πως δεν έχω μέχρι τώρα σκεφτεί ούτε λεπτό ότι βαρέθηκα ή κάτι τέτοιο. Σιγά - σιγά η συζήτηση οδεύει προς το τέλος. Λίγο πριν να ολοκληρωθεί η κουβέντα, δεν έλειψε και η αιχμή για «την αποτυχία της επανάστασης», που κάπως με ενόχλησε, γιατί ταυτίστηκε από εκείνον με τον σταλινισμό και τα γκούλαγκ, σε μία προσπάθειά του να επαληθεύσει τις «προφητείες» του Ντοστογιέφσκι στους Δαιμονισμένους. Για την ορθοδοξία, την αριστερά και τη μεταξύ τους σχέση, δήλωσε πως «η αριστερά πρέπει να είναι ευαισθησία, αλλιώς δεν είναι τίποτα», ενώ όσοι μάχονται την ορθοδοξία, κατά τη γνώμη του, «αντιπαθούν την αξία του προσώπου και άρα της ατομικής ελευθερίας».
Ο κύριος Σαββόπουλος, ακόμη και αν διαφωνώ μαζί του σε κάποια θεμελιώδη ζητήματα, δεν μπορώ να μην αναγνωρίσω ότι ήταν ένας χείμαρρος και να μην παραδεχτώ ότι κράτησε αμείωτο το ενδιαφέρον μου. Η πιο γλυκιά στιγμή της βραδιάς ήταν όταν τραγούδησε το «Λίγα λουλούδια αν θέλεις στείλε μου», με το κοινό να χειροκροτά.
Φωτογραφίες - Video: Δημήτρης Διολής
Την Τρίτη παρευρέθηκα στο Public στο Σύνταγμα, όπου παρακολούθησα μία ενδιαφέρουσα κουβέντα με μία ενδιαφέρουσα προσωπικότητα, που μέχρι σήμερα δεν είχε τύχει να γνωρίσω σε βάθος. Δεν συμβαίνει το ίδιο και με τα τραγούδια του φυσικά, αφού αυτά ηχούν στα αυτιά μου από τις πρώτες μου στιγμές σε ετούτο τον κόσμο. Στο πλαίσιο της ενότητας συζητήσεων «Ο τρίτος άνθρωπος», ο συγγραφέας Χρήστος Χωμενίδης και ο δημοσιογράφος Μάκης Προβατάς φρόντισαν να μου συστήσουν καλύτερα τον κύριο Διονύση Σαββόπουλο. Με αφορμή την κυκλοφορία του νέου cd του και της deluxe έκδοσης με τα 2 cd και τα 2 dvd από τη μουσική παράσταση «Σήκω ψυχή μου, δώσε ρεύμα» στο Κύτταρο μαζί με την Ελένη Βιτάλη (σε παραγωγή της Feelgood), συζήτησαν με τον κορυφαίο τραγουδοποιό εφ’ όλης της ύλης. Για την αριστερά, για τα πρότυπά του, για την τέχνη του, για οτοστόπ, για συνθήματα σε γήπεδα, για την ορθοδοξία, ακόμη και για την Πάολα.
Ο Διονύσης Σαββόπουλος διηγήθηκε την ιστορία με το οτοστόπ που έκανε για να κατέβει από τη Θεσσαλονίκη. «Πηγαίνω στην Αθήνα για να συναντήσω τον Μίκη Θεοδωράκη», είχε πει στον οδηγό του κόκκινου Volvo, που ταξίδευε ήδη δυο μέρες από Γερμανία. Τότε, ο οδηγός τον είχε κοιτάξει περίεργα και τον είχε ρωτήσει «Κομμουνιστής είσαι;». Έπειτα, τοποθετήθηκε κατά των οπαδών των ομάδων, αυτών που όπως είπε «δεν θα είχαν αντίρρηση να νικήσει η ομάδα τους, χωρίς να γίνει ο αγώνας». Με γέλια όμως, θυμήθηκε τα συνθήματα που έχουν ντύσει οι Παοκτζήδες και οι Ολυμπιακοί με τις μουσικές του.
Είχε ήδη υπογράψει cd και φρόντισε να ευχαριστήσει την Ελένη Βιτάλη για τη συνεργασία τους. «Υπερέβη τον εαυτό της, ήταν θαυμάσια η συνεργασία μας», είπε. «Ξεκινήσαμε για 4 βράδια και φτάσαμε μέχρι το Πάσχα, υπήρξε συγκίνηση, αφού έπαιζα μετά από 42 χρόνια πάλι στο Κύτταρο», συνεχίζει. Μίλησε για τον Πατσιφά, που τον έβαλε στη δισκογραφία, για εκείνο το εκκωφαντικό τραγούδισμά του που έφερε το 100, για τη χαρά που είναι η προϋπόθεση της δημιουργίας, για την έκπληξη που χάνεται μετά, για το μπαρ στο Κολωνάκι με τη Φαραντούρη και τον Λοΐζο, ενώ συγκινείται ιδιαίτερα και σιωπά όταν αναφέρεται από τους συνομιλητές του η στιγμή που τον είχε αποχαιρετήσει.
Παραδέχεται πως δεν άρεσε σε όλους, χρησιμοποιώντας σχετικά με αυτό μία ατάκα του αγαπημένου του Μπομπ Ντίλαν «Ο τροβαδούρος που δεν τον διαπόμπευσαν δεν είναι σοβαρός». Όταν ερωτήθηκε για το ποια είναι η πιο δύσκολη λέξη στην ποίηση, ανέφερε τη λέξη θάνατος, καθώς, όπως είπε «για τη λέξη αυτή δεν βρίσκεις ομοιοκαταληξία». Αποκαλύπτει δε ότι εμπνευσμένος από την Φραγκοσυριανή του Βαμβακάρη, όπου χρησιμοποιείται πολλές φορές η ίδια νότα, έγραψε στο ίδιο μοτίβο το «Μη μιλάς άλλο για αγάπη». Αναφέρθηκε και στην περίοδο της χούντας, τότε που έβλεπε «τον Παττακό και τους φίλους του να χορεύουν τα καλαματιανά σαν μαφιόζοι». Η επιθυμία του να μάθει ο κόσμος πώς είναι πραγματικά τα παραδοσιακά τραγούδια ήταν μεγάλη. «Το 1971 βρήκα τη Δόμνα Σαμίου και της είπα να παίξει μαζί μου στο Ροντέο», θυμάται.
Ο κόσμος που έχει έρθει να τον τιμήσει είναι πολύς, ακούω με ενδιαφέρον, βλέπω έναν καλλιτέχνη που, ανεξαρτήτως αν συμφωνώ ή όχι με ορισμένες θέσεις του, αναγνωρίζω το έργο του, λέει πράγματα που δεν βαριέσαι να ακούς, όπως για το όνειρό του με το ασανσέρ μέσα στο γήπεδο του Παναθηναϊκού, που οδηγούσε στο πουθενά, από όπου έβλεπε το ροζ χρώμα του Υμηττού και το σινεμά στη Νεάπολη στα Εξάρχεια. Και για εκείνα με τους δρόμους, τους χωματένιους με τα σπιτάκια με τους κήπους σε απογευματινό φως και τους μεγάλους με τα ψηλά κτίρια τριγύρω σε χρυσό φως. Η επιστροφή στην πραγματικότητα είναι απότομη κι έρχεται με τη δήλωσή του πως «Μαλάκες υπήρχαν και παλιά, μόνο που δεν έδιναν τον τόνο αυτοί, τώρα έγιναν καθεστώς».
Μίλησε για τις συναυλίες του, για αυτή που έγινε έξω από ένα νεκροταφείο, για την ταλαιπωρία με τα «φτερωτά ζώα» (βλ. έντομα), αλλά και για αυτή στην Καλογρέζα το 1982, που εκείνος κατέβηκε με αερόστατο, που έκοψε 80.000 εισιτήρια, που την παρακολούθησαν η Μελίνα Μερκούρη, ο Λουκιανός Κηλαηδόνης, ο Θανάσης Βέγγος. Και που τους είχαν υποσχεθεί μηχανήματα από την Αγγλία αλλά που τελικά βολεύτηκαν με κάτι μεγάφωνα του Μητροπάνου από τη Λάρισα.
«Έχει σωπάσει ο συνθέτης μέσα μου και έχει απελευθερωθεί ο performer, δεν νιώθω άλλωστε και την ανάγκη να γράψω, πιστεύω δε ότι το τραγούδι είναι μία τέχνη που φτιάχνεται από νέους για νέους», αναφέρει. «Άραγε ενδιαφέρουν αυτά που γράφουμε οι μεγαλύτεροι;», αναρωτιέται. «Ο Κόεν έγραφε όμως υπέροχα σε μεγάλη ηλικία, μέχρι να φύγει, οπότε δεν ξέρω».
Σχολίασε αρνητικά και την εποχή μας, λέγοντας χαρακτηριστικά «Έχουμε φτάσει σε ένα τέλμα, σε ένα τίποτα, σαν να έχουμε βαρεθεί πια, νομίζω θα νιώσουμε κι άλλο πόνο, ένα σημαντικό πρόβλημά μας είναι ότι είμαστε ακαλλιέργητοι και εγωιστές - αν θες να αλλάξεις τον κόσμο, να πας σπίτι να αγαπήσεις την οικογένειά σου», καταλήγει.
Έπειτα τόνισε « Όταν η κοινωνία είναι αδύναμη και ασθενής, τότε δημιουργούνται κρίσεις, επίσης η δημοκρατία πρέπει να ανανεώνεται».
Συνεχίζω να παρακολουθώ, μιλά για εκείνους που αντέδρασαν στο δίσκο «Το Κούρεμα». «Πάρα πολύ στενοχωρήθηκα, γιατί ήθελα να με αγαπούν», λέει. «Μου πετούσαν κέρματα στη σκηνή, οι φανατικοί έσπαζαν σε κομμάτια τον δίσκο και τον έβαζαν έτσι στη δισκοθήκη, ένιωθαν προδοσία». Έτσι αναγκάστηκε να παίξει στο Μανχάταν σε ένα κλαμπάκι με φοιτητική αμοιβή.
Αναφερόμενος στην Πάολα λέει «Είναι ένα θηρίο της σκηνής, κατά τ΄ άλλα το ρεπερτόριό της δεν μου λέει τίποτα, αλλά είναι θαυμάσια, θαυμάσια», ενώ όταν ερωτάται για τον Παντελίδη αναφέρει «Ήταν ένας ενδιαφέρων τραγουδοποιός». Με αφορμή την ανάδειξή αυτού μέσω ίντερνετ, μιλά για το διαδίκτυο, για το οποίο είναι πολύ επιφυλακτικός. «Δεν ξέρω κομπιούτερ», παραδέχεται, «επίσης, δεν έχω κινητό, δεν οδηγώ και καπνίζω ακόμη».
Είναι αξιοθαύμαστο πως δεν έχω μέχρι τώρα σκεφτεί ούτε λεπτό ότι βαρέθηκα ή κάτι τέτοιο. Σιγά - σιγά η συζήτηση οδεύει προς το τέλος. Λίγο πριν να ολοκληρωθεί η κουβέντα, δεν έλειψε και η αιχμή για «την αποτυχία της επανάστασης», που κάπως με ενόχλησε, γιατί ταυτίστηκε από εκείνον με τον σταλινισμό και τα γκούλαγκ, σε μία προσπάθειά του να επαληθεύσει τις «προφητείες» του Ντοστογιέφσκι στους Δαιμονισμένους. Για την ορθοδοξία, την αριστερά και τη μεταξύ τους σχέση, δήλωσε πως «η αριστερά πρέπει να είναι ευαισθησία, αλλιώς δεν είναι τίποτα», ενώ όσοι μάχονται την ορθοδοξία, κατά τη γνώμη του, «αντιπαθούν την αξία του προσώπου και άρα της ατομικής ελευθερίας».
Ο κύριος Σαββόπουλος, ακόμη και αν διαφωνώ μαζί του σε κάποια θεμελιώδη ζητήματα, δεν μπορώ να μην αναγνωρίσω ότι ήταν ένας χείμαρρος και να μην παραδεχτώ ότι κράτησε αμείωτο το ενδιαφέρον μου. Η πιο γλυκιά στιγμή της βραδιάς ήταν όταν τραγούδησε το «Λίγα λουλούδια αν θέλεις στείλε μου», με το κοινό να χειροκροτά.
Φωτογραφίες - Video: Δημήτρης Διολής
