«Όταν κινδυνεύεις παίξε την πουρούδα»
Το 1995, πέντε χρόνια μετά τα «Σύνεργα» και τέσσερα μετά την κυκλοφορία του δίσκου με τη ζωντανή ηχογράφηση στο Θέατρο του Λυκαβηττού, ο Νίκος Παπάζογλου παρουσίασε τον πέμπτο, προσωπικό δίσκο του, με τον «περίεργο» τίτλο «Όταν κινδυνεύεις παίξε την πουρούδα», που κυκλοφόρησε από τη Lyra. Θυμάμαι πως, λίγο μετά την κυκλοφορία του δίσκου, όλοι καταφεύγαμε στα λεξικά για να μάθουμε ποια είναι αυτή η «πουρούδα».
Ο δίσκος περιλάμβανε δώδεκα τραγούδια σε μουσική δική του και στίχους σε τρία του Τάκη Σιμώτα, σε άλλα τρία του Λάζαρου Ανδρέου, ένα του Μιχάλη Πασιαρδή, ένα της Πηγής Καφετζοπούλου, ένα του Στέλιου Ξυνιά κι άλλα τρία δικά του.
Έπαιξαν οι μουσικοί Βαγγέλης Λιόλιος (μπουζούκι), Μπάμπης Παπαδόπουλος (κιθάρα), Γιάννης Αλεξανδρής (λαούτο, ούτι, μπαγλαμά), Γιάννης Κολοβός (μπάσο), Αλέξης Μπουλγουρτζής (νταρμπούκα), Στέλιος Γκέττης (ζίλια) και ο Κυριάκος Γκουβέντας (βιολί). [Στο «Δεν είμαι ποιητής» έπαιξαν ο Στέλιος Γαργάλας (βιολί και βιόλα), ο Βίκτωρ Δάβαρης (βιολοντσέλο) και ο Γιώργος Κοκκινάκης (πιάνο)]. Την ηχοληψία και τη μίξη επιμελήθηκε ο Νίκος Παπάζογλου στο «Αγροτικόν» της Τούμπας και το εξώφυλλο ο Νίκος Παραλής.
To τραγούδι που, προσωπικά, ξεχώρισα από την πρώτη ακρόαση του δίσκου (κυρίως λόγω της προσφυγικής καταγωγής της Μικρασιάτισσας γιαγιάς μου), ήταν η «Γιαγιάκα» σε στίχους του Τάκη Σιμώτα, που «στη συμφορά του ’22, από την Πάνορμο έφτασε στη χώρα του Αλεξάνδρου…», κάπου εκεί στην «...καημένη Κάτω Τούμπα». Ένας καρσιλαμάς, στην εισαγωγή του οποίου μου δίνεται η αίσθηση, πως ο Παπάζογλου επηρεάστηκε έντονα από τις λαϊκές εκδοχές του περίφημου ποντιακού τραγουδιού «Τσιάμπασιν».
Μνήμες Κυριάκου Γκουβέντα
Ένας από τους μουσικούς που έπαιξαν στην ηχογράφηση του δίσκου ήταν ο Κυριάκος Γκουβέντας, που στις 13 Ιανουαρίου 2016 παραβρέθηκε στην εκπομπή μου «Εγώ, δεν έχω βγάλει το… ωδείο» στο Εθελοντικό Ραδιόφωνο του Δήμου Θεσσαλονίκης.
Η «Γιαγιάκα» ήταν ένα από τα τραγούδια που ακούστηκαν από το ατέλειωτο ρεπερτόριο του Γκουβέντα, ο οποίος θυμήθηκε τις στιγμές της ηχογράφησης στο «Αγροτικόν»:
-Να σας πάω κάπου αλλού, επειδή αναφέραμε τον Νίκο Παπάζογλου λίγο πριν, που συνάντησες στα ξεκινήματά σου και συνάντησες και στην πορεία και στη δισκογραφία, έχω φέρει ένα κομμάτι που μ’αρέσει ιδιαίτερα, από τον δίσκο «Όταν κινδυνεύεις παίξε την πουρούδα», σε μουσική του Νίκου και σε στίχους του Τάκη Σιμώτα, διάλεξα να ακούσουμε τη «Γιαγιάκα», το θυμάσαι;
-Μπράβο, είσαι πολύ μέσα. Έχεις χτυπήσει κέντρο τώρα… Γιατί αυτό είναι και για το φαγητό, είναι πολύ ενδιαφέρον και για το φαγητό, το λέει στο τέλος…
Ακούγεται το τραγούδι…
-Ξέρεις είναι ένα κομμάτι που μου θυμίζει και τη δικιά μου τη γιαγιάκα, που ήρθε από την Κίο της Μικράς Ασίας…
-Σε βλέπω κι εσείς καλοφαγάδες είστε…
-Και τους έβγαλαν τα καράβια στο Καραμπουρνάκι και στη συνέχεια στην Κάτω Τούμπα.
-Κιοπρουλής είσαι δηλαδή. Κιοπρουλής, έτσι λέγονται αυτοί που είναι απ’την Κίο..
-Απ’ την Κίο κι απ’τον Πόντο από τη μεριά της μάνας.
-Κι ο Μητσάκης ήταν απ’την Κίο. Και ο Χοντρονάκος…
-Κι ο Παπαϊωάννου…
-Κι ο Παπαϊωάννου. Ο Χοντρονάκος ήταν και συγγενής με τον Παπαϊωάννου. Επηρέασαν πολύ το ρεμπέτικο, γιατί φέραν αυτό το καλαίσθητο της Κωνσταντινούπολης, με κάποιους ήχους και με κάποιους δρόμους που οι Σμυρνιοί το είχαν σε άλλο ύφος. Δηλαδή, πάντα υπάρχει ένα παρακλάδι μεταξύ Πόλης και Σμύρνης. Η Σμύρνη πάντα είναι πιο θαλασσινή, πιο φρέσκια, πιο Αιγαιοπελαγίτισσα, στη μουσική της. Ενώ η Πόλη είναι λίγο πιο βαριά και πιο αρχόντισσα. Έχει λίγο πιο βαρείς δρόμους και πιο βαρείς ήχους πάντα.
-Έλεγες όμως, όσο ακούγαμε το τραγούδι, κάτι «κουτσομπολιά»…
-Ήμασταν μέσα μια ωραία παρέα και περνούσαμε πάρα πολύ ωραία και λέω «Νίκο γιατί δεν βάζουμε κι ένα κανονάκι στα κομμάτια κι ένα ούτι κι ένα κλαρίνο, να τα κάνουμε σαν κι αυτά που βγάζει η Σαμίου, να θυμηθούμε τους παλιούς ήχους;» Και λέει «Κυριάκο μ’αρέσει αυτή η ιδέα, αλλά πιστεύω ότι δεν πρέπει να κάνουμε άλλη ενορχήστρωση στον δίσκο και να κάνουμε μετά άλλη ενορχήστρωση στις συναυλίες, γιατί έτσι κι αλλιώς στις συναυλίες θα’μαστε με ένα βιολί, μ’ένα μπουζούκι, μ’ένα μπάσο, με μια κιθάρα. Αφού έχουμε αυτά τα όργανα, θα χρησιμοποιήσουμε αυτά». Αυτό ήταν πολύ σημαντικό το μάθημα, γιατί μας πιάνει μια μανία, όταν φτιάχνουμε τα τραγούδια, να τα στολίσουμε πάρα πολύ και τελικά χάνουν την αξία τους και το στόχο τους τα κομμάτια πολλές φορές και βγαίνουν σε έναν άλλο κόσμο. Ήταν πολύ γήινος καλλιτέχνης του σήμερα ο Νίκος, παρότι ήταν και ένας άνθρωπος που οδηγούσε τη φαντασία των ακροατών σε πολύ μεγάλη ακμή. Τον έχω ζήσει και στις συναυλίες, μέσα σ’ένα τέταρτο κατάφερνε και ξεσήκωνε όλο το θέατρο να χορεύει. Βέβαια είχε και πάρα πολλά σουξέ, ήταν και η ανάγκη του κόσμου εκείνη την εποχή, να σωματοποιεί έτσι τη μουσική που άκουγε. Και ειδικά, εδώ στη Θεσσαλονίκη περισσότερο, ο κόσμος είναι μαθημένος, ακούγοντας κάτι να το περάσει μέσα από το σώμα του για να το επικοινωνήσει κι όχι μόνο να χτυπήσει παλαμάκια ή να κουνηθεί, ας πούμε, ρυθμικά. Θυμάμαι σε πολλές συναυλίες, μέσα σ’ένα τέταρτο, είχαν σηκωθεί οι μισοί όρθιοι και χορεύανε. Γινόταν μεγάλο γλέντι στις συναυλίες. Εγώ το απολάμβανα πάρα πολύ και το διασκέδαζα πάρα πολύ…
-Κι αυτό μου είπες ότι το γράψατε σε δέκα λεπτά.
-Ναι αυτό το κομμάτι, είχαμε ζεσταθεί, μπήκαμε στο studio, γράψαμε την «Πουρούδα» στην αρχή, που ήταν ένα πιο νησιώτικο, μετά μπήκαν και οι άλλοι και με το που κάναμε πρόβα μία, δύο, τρεις φορές βγήκε αμέσως. Γιατί μας συγκίνησε πάρα πολύ όλους ο στίχος του Τάκη. Η εικόνα της γιαγιάς με τα ντολμαδάκια και όλα αυτά ήταν βιώματα που τα είχαμε όλοι…
Στο video μπορείτε να ακούσετε το τραγούδι, μαζί με το απόσπασμα της αφήγησης του Κυριάκου Γκουβέντα.
Η «Γιαγιάκα» ήταν ένα από τα τραγούδια που επιλέχθηκαν από τον γράφοντα, για να ακουστούν, αυτή τη φορά από τον Χρήστο Μαστέλο, με τη συνοδεία του Κυριάκου Γκουβέντα που έπαιξε βιολί, στις δυο μουσικοθεατρικές παραστάσεις με τίτλο «Τα τραγούδια του Αρτέμη / 1922», που διοργάνωσε το Κέντρο Πολιτισμού της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας, στις 21 και 22 Ιουνίου, με αφορμή τη συμπλήρωση εκατό χρόνων από τη Μικρασιατική Καταστροφή, στο πλαίσιο των εκδηλώσεων του Φεστιβάλ Επταπυργίου 2022. Η μουσική επιμέλεια ήταν του Κώστα Ματσίγκου και η σκηνοθεσία της Εύης Σαρμή.
Στο δεύτερο video μπορείτε να ακούσετε τη «Γιαγιάκα» από τη συναυλία της Τετάρτης 22 Ιουνίου.
Στο τελευταίο video μπορείτε να ακούσετε ολόκληρη την εκπομπή με τον Κυριάκο Γκουβέντα. Στην πρώτη ώρα ακούστηκαν ηχογραφήσεις από τις εκατοντάδες συμμετοχές του στη δισκογραφία, ενώ στη δεύτερη ώρα, ο Κυριάκος μαζί με τον Βασίλη Κασούρα που τραγούδησε και έπαιξε ούτι και λαούτο και τον γιο του Λευτέρη Γκουβέντα με το λαούτο του, παρουσίασαν ζωντανά μια σειρά τραγουδιών από τη μουσική παράδοση του Αιγαίου, της Μικράς Ασίας και της Πόλης. Στη συζήτηση συμμετείχε και ο φίλος και συνεργάτης Θοδωρής Χαϊκάλης, ερευνητής της παραδοσιακής μουσικής καθώς και μέλος σε συλλόγους παραδοσιακών χορών.
Το 1995, πέντε χρόνια μετά τα «Σύνεργα» και τέσσερα μετά την κυκλοφορία του δίσκου με τη ζωντανή ηχογράφηση στο Θέατρο του Λυκαβηττού, ο Νίκος Παπάζογλου παρουσίασε τον πέμπτο, προσωπικό δίσκο του, με τον «περίεργο» τίτλο «Όταν κινδυνεύεις παίξε την πουρούδα», που κυκλοφόρησε από τη Lyra. Θυμάμαι πως, λίγο μετά την κυκλοφορία του δίσκου, όλοι καταφεύγαμε στα λεξικά για να μάθουμε ποια είναι αυτή η «πουρούδα».
Ο δίσκος περιλάμβανε δώδεκα τραγούδια σε μουσική δική του και στίχους σε τρία του Τάκη Σιμώτα, σε άλλα τρία του Λάζαρου Ανδρέου, ένα του Μιχάλη Πασιαρδή, ένα της Πηγής Καφετζοπούλου, ένα του Στέλιου Ξυνιά κι άλλα τρία δικά του.
Έπαιξαν οι μουσικοί Βαγγέλης Λιόλιος (μπουζούκι), Μπάμπης Παπαδόπουλος (κιθάρα), Γιάννης Αλεξανδρής (λαούτο, ούτι, μπαγλαμά), Γιάννης Κολοβός (μπάσο), Αλέξης Μπουλγουρτζής (νταρμπούκα), Στέλιος Γκέττης (ζίλια) και ο Κυριάκος Γκουβέντας (βιολί). [Στο «Δεν είμαι ποιητής» έπαιξαν ο Στέλιος Γαργάλας (βιολί και βιόλα), ο Βίκτωρ Δάβαρης (βιολοντσέλο) και ο Γιώργος Κοκκινάκης (πιάνο)]. Την ηχοληψία και τη μίξη επιμελήθηκε ο Νίκος Παπάζογλου στο «Αγροτικόν» της Τούμπας και το εξώφυλλο ο Νίκος Παραλής.
To τραγούδι που, προσωπικά, ξεχώρισα από την πρώτη ακρόαση του δίσκου (κυρίως λόγω της προσφυγικής καταγωγής της Μικρασιάτισσας γιαγιάς μου), ήταν η «Γιαγιάκα» σε στίχους του Τάκη Σιμώτα, που «στη συμφορά του ’22, από την Πάνορμο έφτασε στη χώρα του Αλεξάνδρου…», κάπου εκεί στην «...καημένη Κάτω Τούμπα». Ένας καρσιλαμάς, στην εισαγωγή του οποίου μου δίνεται η αίσθηση, πως ο Παπάζογλου επηρεάστηκε έντονα από τις λαϊκές εκδοχές του περίφημου ποντιακού τραγουδιού «Τσιάμπασιν».
Μνήμες Κυριάκου Γκουβέντα
Ένας από τους μουσικούς που έπαιξαν στην ηχογράφηση του δίσκου ήταν ο Κυριάκος Γκουβέντας, που στις 13 Ιανουαρίου 2016 παραβρέθηκε στην εκπομπή μου «Εγώ, δεν έχω βγάλει το… ωδείο» στο Εθελοντικό Ραδιόφωνο του Δήμου Θεσσαλονίκης.
Η «Γιαγιάκα» ήταν ένα από τα τραγούδια που ακούστηκαν από το ατέλειωτο ρεπερτόριο του Γκουβέντα, ο οποίος θυμήθηκε τις στιγμές της ηχογράφησης στο «Αγροτικόν»:
-Να σας πάω κάπου αλλού, επειδή αναφέραμε τον Νίκο Παπάζογλου λίγο πριν, που συνάντησες στα ξεκινήματά σου και συνάντησες και στην πορεία και στη δισκογραφία, έχω φέρει ένα κομμάτι που μ’αρέσει ιδιαίτερα, από τον δίσκο «Όταν κινδυνεύεις παίξε την πουρούδα», σε μουσική του Νίκου και σε στίχους του Τάκη Σιμώτα, διάλεξα να ακούσουμε τη «Γιαγιάκα», το θυμάσαι;
-Μπράβο, είσαι πολύ μέσα. Έχεις χτυπήσει κέντρο τώρα… Γιατί αυτό είναι και για το φαγητό, είναι πολύ ενδιαφέρον και για το φαγητό, το λέει στο τέλος…
Ακούγεται το τραγούδι…
-Ξέρεις είναι ένα κομμάτι που μου θυμίζει και τη δικιά μου τη γιαγιάκα, που ήρθε από την Κίο της Μικράς Ασίας…
-Σε βλέπω κι εσείς καλοφαγάδες είστε…
-Και τους έβγαλαν τα καράβια στο Καραμπουρνάκι και στη συνέχεια στην Κάτω Τούμπα.
-Κιοπρουλής είσαι δηλαδή. Κιοπρουλής, έτσι λέγονται αυτοί που είναι απ’την Κίο..
-Απ’ την Κίο κι απ’τον Πόντο από τη μεριά της μάνας.
-Κι ο Μητσάκης ήταν απ’την Κίο. Και ο Χοντρονάκος…
-Κι ο Παπαϊωάννου…
-Κι ο Παπαϊωάννου. Ο Χοντρονάκος ήταν και συγγενής με τον Παπαϊωάννου. Επηρέασαν πολύ το ρεμπέτικο, γιατί φέραν αυτό το καλαίσθητο της Κωνσταντινούπολης, με κάποιους ήχους και με κάποιους δρόμους που οι Σμυρνιοί το είχαν σε άλλο ύφος. Δηλαδή, πάντα υπάρχει ένα παρακλάδι μεταξύ Πόλης και Σμύρνης. Η Σμύρνη πάντα είναι πιο θαλασσινή, πιο φρέσκια, πιο Αιγαιοπελαγίτισσα, στη μουσική της. Ενώ η Πόλη είναι λίγο πιο βαριά και πιο αρχόντισσα. Έχει λίγο πιο βαρείς δρόμους και πιο βαρείς ήχους πάντα.
-Έλεγες όμως, όσο ακούγαμε το τραγούδι, κάτι «κουτσομπολιά»…
-Ήμασταν μέσα μια ωραία παρέα και περνούσαμε πάρα πολύ ωραία και λέω «Νίκο γιατί δεν βάζουμε κι ένα κανονάκι στα κομμάτια κι ένα ούτι κι ένα κλαρίνο, να τα κάνουμε σαν κι αυτά που βγάζει η Σαμίου, να θυμηθούμε τους παλιούς ήχους;» Και λέει «Κυριάκο μ’αρέσει αυτή η ιδέα, αλλά πιστεύω ότι δεν πρέπει να κάνουμε άλλη ενορχήστρωση στον δίσκο και να κάνουμε μετά άλλη ενορχήστρωση στις συναυλίες, γιατί έτσι κι αλλιώς στις συναυλίες θα’μαστε με ένα βιολί, μ’ένα μπουζούκι, μ’ένα μπάσο, με μια κιθάρα. Αφού έχουμε αυτά τα όργανα, θα χρησιμοποιήσουμε αυτά». Αυτό ήταν πολύ σημαντικό το μάθημα, γιατί μας πιάνει μια μανία, όταν φτιάχνουμε τα τραγούδια, να τα στολίσουμε πάρα πολύ και τελικά χάνουν την αξία τους και το στόχο τους τα κομμάτια πολλές φορές και βγαίνουν σε έναν άλλο κόσμο. Ήταν πολύ γήινος καλλιτέχνης του σήμερα ο Νίκος, παρότι ήταν και ένας άνθρωπος που οδηγούσε τη φαντασία των ακροατών σε πολύ μεγάλη ακμή. Τον έχω ζήσει και στις συναυλίες, μέσα σ’ένα τέταρτο κατάφερνε και ξεσήκωνε όλο το θέατρο να χορεύει. Βέβαια είχε και πάρα πολλά σουξέ, ήταν και η ανάγκη του κόσμου εκείνη την εποχή, να σωματοποιεί έτσι τη μουσική που άκουγε. Και ειδικά, εδώ στη Θεσσαλονίκη περισσότερο, ο κόσμος είναι μαθημένος, ακούγοντας κάτι να το περάσει μέσα από το σώμα του για να το επικοινωνήσει κι όχι μόνο να χτυπήσει παλαμάκια ή να κουνηθεί, ας πούμε, ρυθμικά. Θυμάμαι σε πολλές συναυλίες, μέσα σ’ένα τέταρτο, είχαν σηκωθεί οι μισοί όρθιοι και χορεύανε. Γινόταν μεγάλο γλέντι στις συναυλίες. Εγώ το απολάμβανα πάρα πολύ και το διασκέδαζα πάρα πολύ…
-Κι αυτό μου είπες ότι το γράψατε σε δέκα λεπτά.
-Ναι αυτό το κομμάτι, είχαμε ζεσταθεί, μπήκαμε στο studio, γράψαμε την «Πουρούδα» στην αρχή, που ήταν ένα πιο νησιώτικο, μετά μπήκαν και οι άλλοι και με το που κάναμε πρόβα μία, δύο, τρεις φορές βγήκε αμέσως. Γιατί μας συγκίνησε πάρα πολύ όλους ο στίχος του Τάκη. Η εικόνα της γιαγιάς με τα ντολμαδάκια και όλα αυτά ήταν βιώματα που τα είχαμε όλοι…
Στο video μπορείτε να ακούσετε το τραγούδι, μαζί με το απόσπασμα της αφήγησης του Κυριάκου Γκουβέντα.
Η «Γιαγιάκα» ήταν ένα από τα τραγούδια που επιλέχθηκαν από τον γράφοντα, για να ακουστούν, αυτή τη φορά από τον Χρήστο Μαστέλο, με τη συνοδεία του Κυριάκου Γκουβέντα που έπαιξε βιολί, στις δυο μουσικοθεατρικές παραστάσεις με τίτλο «Τα τραγούδια του Αρτέμη / 1922», που διοργάνωσε το Κέντρο Πολιτισμού της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας, στις 21 και 22 Ιουνίου, με αφορμή τη συμπλήρωση εκατό χρόνων από τη Μικρασιατική Καταστροφή, στο πλαίσιο των εκδηλώσεων του Φεστιβάλ Επταπυργίου 2022. Η μουσική επιμέλεια ήταν του Κώστα Ματσίγκου και η σκηνοθεσία της Εύης Σαρμή.
Στο δεύτερο video μπορείτε να ακούσετε τη «Γιαγιάκα» από τη συναυλία της Τετάρτης 22 Ιουνίου.
Στο τελευταίο video μπορείτε να ακούσετε ολόκληρη την εκπομπή με τον Κυριάκο Γκουβέντα. Στην πρώτη ώρα ακούστηκαν ηχογραφήσεις από τις εκατοντάδες συμμετοχές του στη δισκογραφία, ενώ στη δεύτερη ώρα, ο Κυριάκος μαζί με τον Βασίλη Κασούρα που τραγούδησε και έπαιξε ούτι και λαούτο και τον γιο του Λευτέρη Γκουβέντα με το λαούτο του, παρουσίασαν ζωντανά μια σειρά τραγουδιών από τη μουσική παράδοση του Αιγαίου, της Μικράς Ασίας και της Πόλης. Στη συζήτηση συμμετείχε και ο φίλος και συνεργάτης Θοδωρής Χαϊκάλης, ερευνητής της παραδοσιακής μουσικής καθώς και μέλος σε συλλόγους παραδοσιακών χορών.
