κύριο ερμηνευτή τον Γιώργο Νταλάρα, που πραγματοποιήθηκε στο Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης. Ανάμεσα στα ποιήματα του Αλεξανδρινού ποιητή που διάλεξε ο Καρόζας για να μελοποιήσει είναι και η «Δέησις».
Η θάλασσα στα βάθη της πήρ’ έναν ναύτη.
Η μάνα του, ανήξερη, πηαίνει κι ανάφτει
στην Παναγία μπροστά ένα υψηλό κερί
για να επιστρέψει γρήγορα και νάν’ καλοί καιροί
και όλο προς τον άνεμο στήνει τ’ αυτί.
Aλλά ενώ προσεύχεται και δέεται αυτή,
η εικών ακούει, σοβαρή και λυπημένη,
ξεύροντας πως δεν θάλθει πια ο υιός που περιμένει.
Ένα καταπληκτικό ποίημα, εξαίσια μελοποιημένο και ερμηνευμένο. Η αγάπη και η λαχτάρα της μάνας, που, χωρίς να ξέρει πως ο ναύτης γιος της έχει πεθάνει, πηγαίνει στην Παναγιά και παρακαλάει για την επιστροφή του… Ένα ποίημα που, εκτός από την αγωνία της μάνας, περιγράφει τη σχέση εξάρτησης που υπάρχει με το θείο, αλλά και τη λύπη της Μεγαλόχαρης που, ξέροντας πως ο ναύτης δεν θα ξαναγυρίσει πίσω, δεν μπορεί να επέμβει…
Την ώρα που άκουγα το τραγούδι στη συναυλία, ήρθαν αυτόματα στο νου μου, δυο παλιά λαϊκά τραγούδια. Ένα του Γιώργου Μητσάκη με τον Στέλιο Καζαντζίδη που έλεγε:
Κάποια μάνα στο κατώφλι
κάθεται κλαίει τα δειλινά
έφυγε ο γιος της που ήταν ναύτης
και δε γύρισε ξανά.
Οι ψιχάλες των ματιών της
της βρέχουν τώρα την ποδιά
βλέπει λεβέντες όπως ο γιος της
και της καίγεται η καρδιά.
Τέτοιος πόνος, τέτοιο ντέρτι
ούτε ξεχνιέται ούτε περνά
και στο κατώφλι του ναύτη η μάνα
κάθεται κλαίει τα δειλινά.
«Η μάνα του ναύτη» ηχογραφήθηκε το 1954 σε δίσκο 78 στροφών His master’s voice, με δεύτερη φωνή στον Καζαντζίδη, την Άννα Μπέλλα. Αργότερα κυκλοφόρησε και σε 45άρι. Το δεύτερο τραγούδι που σκέφτηκα, είναι γνωστότερο. Οι στίχοι είναι και πάλι του Μητσάκη, ενώ η μουσική του Βασίλη Τσιτσάνη.
Πρωί, πρωί γυρίσανε
τα τρεχαντήρια όλα,
μα ο Νικόλας ο ψαράς, ο ψαράς,
δε φάνηκε ακόμα, στη στεριά.
Μπρος στ’ ακρογιάλι στέκεται,
μια μάνα μαυροφόρα,
είναι αυτή π’ ανησυχεί, ανησυχεί,
η μάνα του Νικόλα, του ψαρά.
Διστάζει ποιος να της το πει,
να την πληροφορήσει,
πως ο Νικόλας πνίγηκε, πνίγηκε
και πια δε θα γυρίσει, στη στεριά.
Πέρασαν μήνες, πέρασαν
κι η μάνα του Νικόλα,
με την ελπίδα στην καρδιά, στην καρδιά,
τον περιμένει ακόμα, στη στεριά.
Το τραγούδι ηχογραφήθηκε το Δεκέμβρη του 1949, σε δίσκο γραμμοφώνου His master’s voice, με τον Πρόδρομο Τσαουσάκη, τη Μαρίκα Νίνου και τον Τσιτσάνη. Ήταν αυτή μια από τις λίγες φορές που ο Γιώργος Μητσάκης παρουσιάστηκε μόνο ως στιχουργός, συνεργαζόμενος με συνθέτες όπως ο Τσιτσάνης ή ο Ζαμπέτας. Στην άλλη όψη του δίσκου με τον «Νικόλα τον ψαρά» υπάρχει το «Πάλι θα σμίξουμε» και πάλι με στίχους του Μητσάκη και μουσική του Τσιτσάνη, με τη Μαρίκα Νίνου, τον Τσιτσάνη και τον Μητσάκη, ενώ ο Μητσάκης με τον Γιώργο Ζαμπέτα, συνυπογράφουν επίσης την μεγάλη επιτυχία «Όταν θα λάβεις αυτό το γράμμα», με πρώτο διδάξαντα τον Μανώλη Καναρίδη.
Το θέμα μου όμως δεν είναι τα ιστορικά στοιχεία των τραγουδιών. Όπως έγραψα παραπάνω, ακούγοντας το ποίημα του Καβάφη, ο νους μου πήγε σ’ αυτά τα δυο τραγούδια, κάνοντας, αναπόφευκτα σκέψεις και συγκρίσεις…. Καταρχάς και στις δυο περιπτώσεις, ο λαϊκός δημιουργός κατάφερε με απλά λόγια να πει, το ίδιο ουσιαστικά που είπε και ο ποιητής… Απλά στην περίπτωση του Γιώργου Μητσάκη, λείπει η παρουσία της Παναγιάς. Το κυρίως θέμα όμως είναι η προσμονή και ο πόνος της μάνας και, ειδικότερα στην περίπτωση του «Νικόλα του ψαρά», η άρνησή της να αποδεχθεί πως ο γιος της έχει χαθεί για πάντα…
Κι ερχόμαστε τώρα στο προκείμενο… Το έτος 2013 ανακηρύχθηκε από το υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων, Πολιτισμού και Αθλητισμού, ως «Έτος Καβάφη», με αφορμή την επέτειο των 150 χρόνων από τη γέννηση του ποιητή. Το 2012 ήταν «Έτος Βρεττάκου», με αφορμή τα 100 χρόνια από τη γέννηση του. Το 2011 ήταν «Έτος Ελύτη», το 2009 «Έτος Ρίτσου» κλπ…. Αυτό σημαίνει πως σε όλη τη χώρα πραγματοποιήθηκαν διάφορες συναυλίες, εκδηλώσεις, εκδόσεις κλπ προς τιμή των ποιητών…. Ως εδώ καλά… Εύλογα όμως, αναρωτιέμαι. Γιατί μόνο οι ποιητές; Τι έχει κάνει η επίσημη πολιτεία για να τιμήσει επιτέλους τους λαϊκούς δημιουργούς, με των οποίων τα έργα, ακόμα και αυτοί που αποφασίζουν για τις τιμές, είμαι βέβαιος πως έχουν περάσει ατέλειωτες ώρες; Ποιος δεν έχει τραγουδήσει τα τραγούδια του Τσιτσάνη, του Μητσάκη, του Καλδάρα, του Παπαϊωάννου, του Χιώτη, του Ζαμπέτα, του Βίρβου, της Ευτυχίας, του Τσάντα και όλων αυτών; Γιατί άραγε και ποια σκοπιμότητα υπάρχει –αν υπάρχει- σε αυτή την επιλεκτικότητα;
Κι επειδή το γραπτό είναι «άτιμο» πράγμα, οφείλω να διευκρινίσω για να μην παρεξηγηθώ. Δε λέω να μην τιμηθεί ο Ρίτσος κι ο Ελύτης…. Προς Θεού! Λέω να τιμηθεί ΚΑΙ ο Τσιτσάνης και ο Μητσάκης και ο Βίρβος…. Ειλικρινά δεν μπορώ να καταλάβω- κι ας χαρακτηριστώ ως αμαθής- τι παραπάνω έχει το «Η θάλασσα στα βάθη της πήρ’ έναν ναύτη. Η μάνα του, ανήξερη, πηαίνει κι ανάφτει στην Παναγία μπροστά ένα υψηλό κερί, για να επιστρέψει γρήγορα και νάν’ καλοί καιροί …» , από το «Κάποια μάνα στο κατώφλι, κάθεται κλαίει τα δειλινά, έφυγε ο γιος της που ήταν ναύτης και δε γύρισε ξανά...» ή από τους συγκλονιστικούς- κατ εμέ- στίχους του «Νικόλα του ψαρά»;
Μήπως τελικά έχουμε ψευτομεγαλοπιαστεί κάπως; Μήπως πρέπει να το δούμε το πράγμα λιγότερο ελιτίστικα; Οι εποχές που οι μπουζουξήδες κρατούσαν το μπουζούκι κάτω από την κάπα τους, και το ρεμπέτικο ήταν κυνηγημένο, έχουν περάσει ανεπιστρεπτί…. Το λαϊκό τραγούδι έχει καταξιωθεί εδώ και πολλά χρόνια και εκτός από τα «αλώνια» έχει μπει στα μεγαλύτερα «σαλόνια»…
Μήπως εν τέλει, για να το πω πιο λαϊκά, αρμόδιοι και κοινό (εν μέρει) «την έχουμε δει» λιγάκι;
