Χάρις Αλεξίου - «Τα τραγούδια της γης μου»

“Τραγουδώντας τα δημοτικά, θυμήθηκα τον πατέρα μου στη Θήβα, που μου ‘λεγε πως «τα δημοτικά τραγούδια τα ευχαριστιέται ακόμη κι ο Θεός γιατί δεν έχουνε ψεύτικα στολίδια». Τα αγάπησα πιο πολύ ακούγοντάς τα από τον Παπασιδέρη, την Μηττάκη, τη Βέρρα κι άλλους γνήσιους δημοτικούς τραγουδιστές. Είπα λοιπόν κι εγώ να τραγουδήσω όσο πιο πιστά μπορούσα αυτά τα πολύτιμα πράγματα. Δάσκαλός μου ήταν ο μπάρμπα Φώτης Σούκας και πολύτιμος συνεργάτης μου ο Τάκης Σούκας που κράτησε όλα τα γνήσια στοιχεία στις ενορχηστρώσεις των τραγουδιών. Ευχαριστώ ακόμα τον μεγάλο Γιάννη Βασιλόπουλο και όλους τους μουσικούς που έπαιξαν.

Δεν ξέρω αν θα ευχαριστηθεί… ο Θεός όπως έλεγε ο πατέρας μου, αλλά εγώ προσπάθησα να μην τα μολύνω με «ψεύτικες φωνητικές φιγούρες».

Το δίσκο αυτό τον αφιερώνω στη μνήμη του Γ. Παπασιδέρη και της Γ. Μηττάκη” Χ.Α.

«Τα τραγούδια της γης μου» κυκλοφόρησαν από τη Minos παράλληλα με τα «Τραγούδια της χτεσινής μέρας». Είναι χαρακτηριστικό πως οι κωδικοί τους είναι MSM 401 για τα «Τραγούδια της χτεσινής μέρας», ο οποίος ξεπέρασε το φράγμα των 100.000 πωλήσεων δίσκων και έγινε πλατινένιος και MSM 403 για «Τα τραγούδια της γης μου». Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα ο δίσκος με τα δημοτικά να «θαφτεί» και, αν και, κατά τη γνώμη μου, αποτελεί μια από τις σημαντικότερες δισκογραφικές καταθέσεις της τραγουδίστριας, να μείνει, σχεδόν, στην αφάνεια… Και μόνο η ερμηνεία της στο τελευταίο καθιστικό τραγούδι «Δεν το ‘λπιζα η ορφανή» , είναι αρκετή για να επικυρώσει τα γραφόμενά μου.

Τα 12 «Τραγούδια της γης» της Χαρούλας ήταν:

1) Ο ήλιος βασιλεύει (Παραδοσιακό, διασκευή Γ.Παπασιδέρης)
2) Ποιος έχει δυο αγαπητικιές (Παραδοσιακό, διασκευή Τ.Σούκας)
3) Διαμάντι-δαχτυλίδι (Μουσική-στίχοι: Φ.Σούκας, διασκευή Τ.Σούκας)
4) Ξενιτεμένο μου πουλί (Παραδοσιακό, διασκευή Τ.Σούκας)
5) Τσελιγκοπούλα (Παραδοσιακό, διασκευή Τ.Σούκας)
6) Η βλάχα (Μουσική-στίχοι: Φ.Σούκας, διασκευή Τ.Σούκας)
7) Να 'σαν τα νιάτα (Παραδοσιακό, διασκευή Γ.Παπασιδέρης)
8) Η χήρα (Παραδοσιακό, διασκευή Τ.Σούκας)
9) Δελβίνο (Παραδοσιακό, διασκευή Τ.Σούκας)
10) Ο Λιούλιος (Παραδοσιακό, διασκευή Τ.Σούκας)
11) Η στάμνα (Παραδοσιακό, διασκευή Τ.Σούκας)
12) Δεν το 'λπιζα η ορφανή (Μουσική-στίχοι: Φ.Σούκας, διασκευή Τ.Σούκας)

(Τα στοιχεία για τους δημιουργούς και τις διασκευές προέρχονται από τη remastered έκδοση του cd, που κυκλοφόρησε το 2005).

Ένα ακόμη στοιχείο που ανεβάζει το επίπεδο αυτής της δουλειάς είναι η ορχήστρα. Διαβάστε τα ονόματα των μουσικών που συμμετείχαν κάτω από τη διεύθυνση του Τάκη Σούκα που έκανε την ενορχήστρωση και έπαιξε και σαντούρι: Γιάννης Βασιλόπουλος (κλαρίνο), Φώτης Σούκας (βιολί), Χρήστος Ζούμπας (λαούτο), Κώστας Σούκας (κιθάρα), Γιώργος Σούκας (κιθάρα), Διονύσης Πανταζής (κ.μπάσο), Φώτης Τσιλιπάνος (κρουστά), Γιάννης Κοττάς (κρουστά). Η παραγωγή ήταν του Αχιλλέα Θεοφίλου ενώ η ηχογράφηση έγινε στο Studio της Columbia από τον Τάκη Φιλιππίδη με βοηθό τον Γιάννη Παπαϊωάννου.

Ήταν ακόμα η εποχή που στις συναυλίες της τραγουδίστριας (όπως φαίνεται και στο σχετικό video από τη συναυλία στο Λυκαβηττό το 1983), πρωτοστατούσαν τα λαϊκά τραγούδια, ενώ είχαν θέση και τα δημοτικά. Εποχές που, δυστυχώς, φοβάμαι πως έχουν περάσει ανεπιστρεπτί. Εξαίρεση ίσως αποτελεί η συναυλία της τον Ιούλιο 2006 στο Θέατρο Βράχων, αποκλειστικά με παραδοσιακά και ρεμπέτικα τραγούδια, με τίτλο «Το αλάτι της γης».

Προκειμένου να έχουμε μια πληρέστερη καταγραφή του συγκεκριμένου υλικού, κάλεσα τον φίλο Θοδωρή Χαϊκάλη, μελετητή της παραδοσιακής μουσικής και χορευτή παραδοσιακών χωρών, ο οποίος με χαρά μας παρείχε τις γνώσεις του σχετικά με τα τραγούδια του δίσκου:

1) Ο ήλιος βασιλεύει: Χορός Πωγωνίσιος ή Συρτό στα δύο. Τραγούδι από το Πωγώνι Ηπείρου. Ρυθμός 4/4 (2-2). Στο τέλος η μουσική γίνεται πιο έντονη και γρήγορη και ο χορός πιο ζωηρός και πηδηχτός
2) Ποιος έχει δυο αγαπητικιές: Τσάμικο Στερεάς Ελλάδος (Ρούμελης). Ρυθμός 3/4
3) Διαμάντι- δαχτυλίδι: Συρτός Καλαματιανός από την Αρκαδία Πελοποννήσου (Μοριάς). Ρυθμός 7/8 (3-2-2)
4) Ξενιτεμένο μου πουλί: Χορός Πωγωνίσιος ή Συρτό στα δύο. Τραγούδι από το Πωγώνι Ηπείρου. Ρυθμός 4/4 (2-2)
5) Μια μικρή τσελιγκοπούλα: Τσάμικο Στερεάς Ελλάδος (Ρούμελης)
6) Η Βλάχα: Πολύ αργό συρτό στα δύο. Δεν χορεύεται.
7) Να σαν τα νιάτα: Τσάμικος από την Ηλεία Πελοποννήσου (Μοριάς). Ρυθμός 6/8 (2-2-2).
8) Μια χήρα πούλαγε κρασί: Συρτός (Καγκέλι) Στερεάς Ελλάδας (Ρούμελης). Καγκέλι σημαίνει στροφή και ο χορός πήρε το όνομά του από τις πολλές στροφές και αυτοσχεδιασμούς που κάνουν οι χορευτές. Ξεκινάει συνήθως με ρυθμό επτάσημο 7/8 και καταλήγει σε δίσημο 2/4 με πιο γρήγορο ρυθμό
9) Δέλβινο: Πωγωνίσιος ή Συρτό στα δύο. Ρυθμός 4/4 (2-2). Πολυφωνικό τραγούδι από το Πωγώνι Ηπείρου
10) Λιούλιος: Τσάμικος. Τραγούδι Στερεάς Ελλάδας (Ρούμελης). Ρυθμός 3/4
11) Η Στάμνα: Συρτός. Ρυθμός 4/4 (ουσιαστικά είναι πωγωνίσιος αλλά πολύ γρήγορος, σαν μπαγιό)
12) Δεν το 'λπιζα η ορφανή: Καθιστικό

Σημείωση: «Στον τσάμικο όταν τελειώσουν οι στίχοι, σχεδόν πάντα ακολουθεί κάποιος αυτοσχεδιασμός του κλαρίνου, ο οποίος γίνεται ταυτόχρονα με χορευτικούς αυτοσχεδιασμούς του πρώτου χορευτή. Υπάρχει συγχρονισμός μουσικής και χορευτή και ο ένας ακολουθεί τον άλλο στα περάσματα της μουσικής. Το αργό και "χαμηλό" παίξιμο κλαρίνου συνοδεύεται από χαμηλά περάσματα και στροφές του πρωτοχορευτή, ενώ το ζωηρό παίξιμο συνοδεύεται από πετάγματα και «ψαλίδια» του πρωτοχορευτή».

Συζητώντας με τον Γιώργο Τσάμπρα η Χάρις Αλεξίου θυμάται:

“Την ίδια εποχή, κάνω κι ένα δίσκο με δημοτικά. Είχα αρχίσει να τον σκέφτομαι και να μαζεύω το υλικό πολλά χρόνια πριν… Όταν τραγούδησα το «Πουλάκι ξένο» στα «24 τραγούδια», είχα πάει κι είχα βρει τον Γιώργο Παπασιδέρη. Αυτός ήταν ο καλύτερος τραγουδιστής που είχαμε γι’ αυτά τα τραγούδια. Πήγα στη Σαλαμίνα κι έκατσα αρκετά μαζί του. Ήθελα να βρω τους δίσκους του, τα τραγούδια του, να μου δώσει να γράψω κασέτες, να τα μάθω. Τελικά, πήγα σ’ έναν άνθρωπο που δεν είχε τίποτα. «Τι να τα κάνω παιδί μου;» μου λέει. Ήταν γέρος και άρρωστος… Του είπα από πού είναι, είχε αναμνήσεις από τη Θήβα, άρχισε να μου λέει με ποιο τρόπο λένε τα τραγούδια σε κάθε τόπο. Πώς παίζουν το τσάμικο στο Μοριά, πώς στη Ρούμελη, πότε το θέλουνε αργό και πότε πιο γρήγορο…. Τέτοια μου ’λεγε…” (1)

Κλείνοντας θέλω να σημειώσω πως θεωρώ απαράδεκτο το ότι ο δίσκος δεν συμπεριλήφθηκε στη σειρά των επανεκδόσεων των δίσκων της Αλεξίου που κυκλοφορούν αυτή την εποχή από τη Real News. Δεν είμαι σε θέση να γνωρίζω αν υπήρχαν διαδικαστικά προβλήματα για την κυκλοφορία του, αλλά ακόμα κι αν υπήρχε συγκεκριμένος αριθμός δίσκων που θα κυκλοφορούσαν, δεν μπορώ να καταλάβω γιατί επιλέχθηκε, ας πούμε, ο πρόσφατος σχετικά δίσκος «Ως την άκρη τ’ ουρανού σου» και όχι αυτός με τα δημοτικά.

Θεωρώ πως αν θέλουμε να μιλάμε για διατήρηση αλλά και συνέχιση της λαϊκής μας παράδοσης, οφείλουμε να διατηρούμε ζωντανά αυτά τα έργα, πολύ περισσότερο όταν οι ερμηνείες και οι εκτελέσεις τους είναι τέτοιες, που πολύ εύκολα μπορούν να κάνουν, αυτό που λέμε «γκελ» στην κοινωνία και να γίνουν αποδεκτές από το μεγάλο κοινό…

Ευχαριστούμε ιδιαιτέρως τον Θοδωρή Χαϊκάλη για τη βοήθειά του…

Πηγές: 1) Γιώργος Τσάμπρας «Αλεξίου» (Κ.Αδάμ - Εκδοτική 2009)

Φωτογραφίες
3:Ολόκληρη η ορχήστρα στο στούντιο
4:Τάκης Σούκας
5: Γιάννης Βασιλόπουλος
6:Η Χαρούλα με τον Τάκη Σούκα σε παλαιότερη συνεργασία τους