Σαν σήμερα…
Ο Απόστολος Καλδάρας γεννήθηκε στα Τρίκαλα στις 7 Απριλίου του 1922 και πέθανε στην Αθήνα στις 8 Απριλίου του 1990…
«Νύχτωσε και στο Γεντί το σκοτάδι είναι βαθύ»
“Το τραγούδι αυτό έχει μια μικρή ιστορία, η οποία αρχίζει στα τέλη του 1945 και ήταν αυτή η εποχή που εργαζόμουν σ’ένα κέντρο στη Θεσσαλονίκη, στο «Μαξίμ». Μαζί μου δούλευε ένας φίλος μου καλός και παλιός, ο Χρήστος ο Μίγκος, που καθότανε στη συνοικία Ακρόπολη, η οποία ήταν κάτω ακριβώς από το Γεντί Κουλέ, το Επταπύργιο. Τακτικότατα, με έπαιρνε και πηγαίναμε στο σπίτι του, πίναμε κανένα ουζάκι και τα λέγαμε, διάφορα πράγματα για τη δουλειά μας κλπ. Ήταν τότε και η εποχή που άρχιζε το δεύτερο αντάρτικο και θυμάμαι, γίναν τότε συλλήψεις πολλές και πιάναν τους ανθρώπους τους αριστερούς και τους κλείναν φυλακή, στο Γεντί Κουλέ.
Μια μέρα θυμάμαι, που αργήσαμε να φύγουμε από το σπίτι του Χρήστου, μας είχε πιάσει το σούρουπο κι όπως κατεβαίναμε, βλέπω τη σιλουέτα των φυλακών, του Επταπυργίου δηλαδή, κι αυτό ακριβώς μου’δωσε την έμπνευση να γράψω το τραγούδι αυτό. Και θυμάμαι, είχε κάπως πιο διαφορετικά λόγια, απ’ότι έχει σήμερα, ας πούμε. «Νύχτωσε και στο Γεντί, το σκοτάδι είναι βαθύ κι όμως ένα παλικάρι δεν μπορεί να κοιμηθεί». Ο δεύτερος στίχος επίσης: «Άραγε τι περιμένει όλη νύχτα ως το πρωί, στο στενό το παραθύρι που φωτίζει το κελί» κι όχι «με κερί», που κυκλοφορεί σήμερα. Κι ο τρίτος στίχος πάλι είναι ο εξής: «Πόρτα ανοίγει, πόρτα κλείνει, μα διπλό είναι το κλειδί». «Διπλό είναι το κλειδί» έχει την έννοια, ότι όταν μπαίνει κανείς στη φυλακή, δεν βγαίνει και τόσο εύκολα. «Τι έχει κάνει και το ρίξαν το παιδί στη φυλακή;» Αργότερα όμως, μπήκε στη μέση η λογοκρισία η οποία μ’ανάγκασε και το μετέτρεψα, το’βαλα «Νύχτωσε χωρίς φεγγάρι», όπως είναι γνωστό, όπως κυκλοφορεί σήμερα δηλαδή…”
Λόγια του Απόστολου Καλδάρα, όπως αποτυπώθηκαν το 1983 σε ένα τηλεοπτικό αφιέρωμα στον συνθέτη, που μεταδόθηκε από την ΕΡΤ σε σκηνοθεσία του Γιώργου Παπακώστα, σχετικά με το πώς έγραψε το εμβληματικό «Νύχτωσε χωρίς φεγγάρι». (1)
Το «Νύχτωσε χωρίς φεγγάρι» πρωτοηχογραφήθηκε το 1947 από τη Στέλλα Χασκίλ, με διευθυντή ορχήστρας τον Σπύρο Περιστέρη και κυκλοφόρησε από την ΟDEON σε δίσκο 78 στροφών (GA-7385).
Από κει και πέρα, το τραγούδι γνώρισε δεκάδες δισκογραφημένες εκτελέσεις (έχω μετρήσει τουλάχιστον πενήντα έξι), αρχής γενομένης από την ηχογράφηση του 1961 με την Καίτη Γκρέυ, τον Αντώνη Ρεπάνη και τον ίδιο τον συνθέτη, μια οργανική εκτέλεση του 1964 με τα μπουζούκια του Γιώργου Ζαμπέτα, ένα χρόνο μετά το τραγούδησαν η Γιώτα Λύδια, αλλά και η Τζένη Βάνου (με ενορχηστρωτική επιμέλεια του Μίμη Πλέσσα), το 1967 και το 1975 ο Γιάννης Πουλόπουλος (την πρώτη φορά με την ορχήστρα του Γιώργου Ζαμπέτα, τη δεύτερη με ενορχήστρωση του Γιώργου Κατσαρού), το 1968 η Μαίρη Δαλάκου (η πρώτη ζωντανή εκτέλεση), το 1971 ο Γιώργος Νταλάρας, σε μια ηχογράφηση, υπό τη διεύθυνση του συνθέτη, που σηματοδότησε τόσο την πορεία του τραγουδιστή, όσο και του ίδιου του τραγουδιού, ενώ το 1973 το τραγούδησε η Σωτηρία Μπέλλου, με ενορχήστρωση του Νίκου Μαμαγκάκη, στον πέμπτο της δίσκο με τις επανεκτελέσεις των παλιών λαϊκών τραγουδιών στη Lyra.
Νομίζω πως αξίζει να γίνει μια αναφορά στις ηχογραφήσεις του τραγουδιού που ακολούθησαν από τα τέλη της δεκαετίας του ‘70 μέχρι σήμερα. Το «Νύχτωσε χωρίς φεγγάρι» λοιπόν, ηχογραφήθηκε από ερμηνευτές και ερμηνεύτριες όπως οι Αγαπητός Πάχος (1979), Νίκος Λέκκας (1979), Βασιλική Λαβίνα (1980), Βασίλης Πάτσιος (1981), Φίλιππος Νικολάου (live/1982), Γιώργος Νταλάρας (live/1983), Μιχάλης Μενιδιάτης (live/1992), Μαίρη Λίντα (live/1994), Γιώτα Λύδια (live/1995), Δημήτρης Μητροπάνος (live/1996), Κώστας Καραγκιοζίδης (1997), Μαρινέλλα (live/1998), Θέμος Λιονέτης (1999), Νένα Βενετσάνου (2000), Σοφία Νοητή (2000), Γιώτα Λύδια (live/2000), Δημήτρης Σκαμάγκας (2000), Γιάννης Παπαδημητρακόπουλος (2000), Κώστας Μπατάλιας (live/2000), Χρυσούλα Χριστοπούλου (2001), Χριστίνα Ανδρέου (2001), Σταμάτης Κόκοτας (2002), Βασίλης Σαλέας (Ορχηστρικό/2002), «Τα αλάνια» (2002), Αθηναϊκή Κομπανία (live/2003), Μάκης Καρτσιούκας (2004), Δημήτρης Μπάσης (live/2005), Νάντια Καραγιάννη (2007), Δημήτρης Μπάσης (live/2008 / 2 εκτελέσεις), Γιώργος Νταλάρας (live/2009 / η 2η στροφή με τα λογοκριμένα λόγια), Γιώργος Μαργαρίτης (live/2009), Κατερίνα Κόρου (live/2010), Μάκης Κωτσάκης (2010), Βικτώρια Ταγκούλη (2013), Μάρθα Φριντζήλα (2014), Κώστας Σαλβερίδης (2014), Πάνος Δαλαμαρίνης (2014), Ελένη Νικολούδη (live/2015) και ο Γεράσιμος Ανδρεάτος (live/2019).
Θα ήταν παράλειψη, αν δεν έκανα ιδιαίτερη μνεία σε μια ραδιοφωνική εκτέλεση του τραγουδιού με τη Δόμνα Σαμίου, από την εκπομπή της Ρηνιώς Παπανικόλα στο Πρώτο Πρόγραμμα της Ελληνικής Ραδιοφωνίας το Πάσχα του 1977, που συμπεριλήφθηκε σε ένα cd – ντοκουμέντο, που επιμελήθηκε ο Σιδερής Πρίντεζης και εκδόθηκε το 2008, συνοδεύοντας το λεύκωμα για τα εβδομήντα χρόνια της Ελληνικής Ραδιοφωνίας. Επίσης, νομίζω πως οφείλουμε ειδική αναφορά στις τρεις ηχογραφήσεις του «Νύχτωσε χωρίς φεγγάρι» με το πιάνο του Μάνου Χατζιδάκι από τις «Έξι λαϊκές ζωγραφιές», το 1954, τo 1958 και το 1978 (η δεύτερη μαζί με τον Αργύρη Κουνάδη στο πιάνο). Οι «Έξι λαϊκές ζωγραφιές» ηχογραφήθηκαν επίσης και κυκλοφόρησαν σε cd το 1995 από την Δανάη Καρά, το 2000 από την Ντόρα Μπακοπούλου και το 2015 από την Mary Victoria Voutsas.
Υπάρχει όμως και μια άγνωστη, δισκογραφημένη εκτέλεση με ερμηνευτή τον ίδιο τον Απόστολο Καλδάρα, που πραγματοποιήθηκε σε μια από τις τριάντα κοινές εμφανίσεις με τον Σταύρο Κουγιουμτζή στο κέντρο «Μichel» της Αθήνας το 1986, με βασικούς τραγουδιστές τους Αργύρη Κούκα, Βάσια Ζήλου, Άντρη Κωνσταντίνου και Σταύρο Σακάτο. Το τραγούδι συμπεριλήφθηκε στον διπλό δίσκο και cd που κυκλοφόρησε από τη CBS, σε παραγωγή του Αντώνη Βαρδή, με τη ζωντανή ηχογράφηση των παραστάσεων, με τίτλο «Καλδάρας – Κουγιουμτζής / Τα τραγούδια μας».
Το αγαπημένο τραγούδι του Σταύρου Κουγιουμτζή
Με άρθρο που δημοσιεύθηκε στο Ogdoo.gr είχα αναφερθεί στη σχέση του Σταύρου Κουγιουμτζή με το «Νύχτωσε χωρίς φεγγάρι», το οποίο ήταν το αγαπημένο του τραγούδι. Όπως έγραφε ο συνθέτης στο βιβλίο «Τα τραγούδια των Ελλήνων» των Γιάννη Πετρίδη και Κώστα Ζουγρή:
“Η γειτονιά που γεννήθηκα και μεγάλωσα ήταν ένας προσφυγικός συνοικισμός, κοντά στις φυλακές του Γεντί - Κουλέ. Κάθε πρωί οι μεγάλοι κατέβαιναν στην πόλη για το μεροκάματο και εμείς τα πιτσιρίκια, όλη μέρα παιχνίδι. Τα βράδια, παρ’όλη την κούραση της ημέρας, δεν με έπαιρνε ο ύπνος. Στο μυαλό μου έρχονταν οι φιγούρες των παλικαριών που σεργιάνιζαν τον έξω κόσμο από τα παράθυρα των κελιών τους κι ένα σωρό απορίες με βασάνιζαν. Ένα βράδυ, ήταν η εποχή του εμφυλίου πολέμου, μέσα στην ησυχία της νύχτας, άκουσα ένα τραγούδι που με συγκλόνισε. Ερχόταν από κάποιο κελί των φυλακών. «Νύχτωσε χωρίς φεγγάρι, το σκοτάδι είναι βαθύ, κι όμως ένα παλικάρι, δεν μπορεί να κοιμηθεί». Όλη τη νύχτα, είχα να κάνω με εκείνο το τραγούδι. Κατά τα χαράματα, όταν με πήρε για λίγο ο ύπνος, ξύπνησα τρομαγμένος από ένα κροτάλισμα οπλοπολυβόλου. Ακολούθησαν δυο ριπές ακόμα και ύστερα νεκρική σιγή. Τα χρόνια πέρασαν κι εγώ, ακόμα και τώρα, αναρωτιέμαι αν εκείνο το χάραμα, στήθηκε μπροστά στο εκτελεστικό απόσπασμα και το παλικάρι που τραγούδησε από βραδύς το «Νύχτωσε χωρίς φεγγάρι». Το τραγούδι του έρωτα και του θανάτου. Το τραγούδι που σημάδεψε τη ζωή μου...” (2)
Επίσης, στις αφηγήσεις του στο Δεύτερο Πρόγραμμα του Ραδιοφωνικού Σταθμού Μακεδονίας της ΕΡΤ 3, στον 9, 58 fm, ο Σταύρος Κουγιουμτζής θυμήθηκε την πρώτη γνωριμία του με τον Απόστολο Καλδάρα, κοντά στα 1969- 70…
“Ύστερα από πολλά χρόνια, ηχογραφούσα το «Κάπου νυχτώνει» στα στούντιο της «Κολούμπια». Μετά από μένα θα 'γραφε ο Απόστολος Καλδάρας. Ο Μάτσας μας σύστησε κι ο Καλδάρας μου είπε: «Γράφετε ωραία τραγούδια». «Κύριε Καλδάρα», του απάντησα, «μου δίνετε το Νύχτωσε χωρίς φεγγάρι κι εγώ να σας δώσω όσα έχω γράψει;» Γελάσαμε. Από τότε γίναμε φίλοι, και αργότερα είχα τη χαρά και την τιμή να συνεργαστώ μαζί του και να παίξουμε σ' ένα από τα καλύτερα μαγαζιά της Αθήνας”. (3)
Μνήμες Κώστα Καλδάρα
«Ευτυχή συγκυρία» χαρακτήρισε τη συγκεκριμένη συνεργασία ο Κώστας Καλδάρας (γιος του Απόστολου), σε συνέντευξη που μου παραχώρησε στις 19 Ιανουαρίου 2009:
“Η συνεργασία του Σταύρου Κουγιουμτζή με τον Απόστολο Καλδάρα ήταν ευτυχής συγκυρία, γιατί ο ένας λάτρευε τον άλλον και μοιράζονταν τα τραγούδια. Μάλιστα, εκείνη την εποχή, τα μπέρδευαν τα τραγούδια. Έλεγαν, για παράδειγμα, πως η «Φαντασία» είναι του Κουγιουμτζή. Το πρόγραμμα όμως δεν πήγε καλά. Συνεργάστηκαν για σαράντα μέρες, περίπου, αλλά δεν ήξεραν από δημόσιες σχέσεις κλπ. Τελικά ο επιχειρηματίας τους έδιωξε και έφτασαν στα δικαστήρια, γιατί τους χρωστούσε και χρήματα…”
Ίσως θα ήταν παράλειψη, αν δεν σημείωνα πως ο Απόστολος Καλδάρας, εκτός από σπουδαίος συνθέτης, συμμετείχε σε δεκάδες τραγούδια του, κάνοντας δεύτερες φωνές, ενώ σε μια σειρά τραγουδιών που ηχογραφήθηκαν από το 1954 μέχρι το 1961, υπήρξε ο κύριος ερμηνευτής.
Στο video μπορείτε να ακούσετε το «Νύχτωσε χωρίς φεγγάρι» με τον Απόστολο Καλδάρα και τους Αργύρη Κούκα, Βάσια Ζήλου, Άντρη Κωνσταντίνου και Σταύρο Σακάτο στα σεγόντα. Παίζουν οι μουσικοί: Τώνης Άγας (ηλεκτρική και 12χορδη κιθάρα, μπαγλαμά), Χρήστος Ζερμπίνος (συνθεσάιζερ, ακορντεόν) Μάρκος Κοντοπίδης (ντραμς), Αλέκος Μούζας (μπάσο), Γιάννης Μπιθικώτσης (μπουζούκι), Ανακρέων Παπαγεωργίου (ακουστική κιθάρα, φυσαρμόνικα), Απόστολος Καλδάρας & Σταύρος Κουγιουμτζής (πιάνο). Την ηχογράφηση έκανε ο Βασίλης Γεωργόπουλος…
Πηγές:
1) Τηλεοπτικό αφιέρωμα της ΕΡΤ στον Απόστολο Καλδάρα (Σκηνοθεσία: Γιώργος Παπακώστας, 1983)
2) Γιάννης Πετρίδης & Κώστας Ζουγρής «Τα τραγούδια των Ελλήνων» (Εκδόσεις «Ανατολικός», 2004)
3) Σταύρος Κουγιουμτζής «Ανοιχτά παράθυρα με κλειστά παντζούρια» (Εκδόσεις «Εντευκτήριο», 1998)
4) Πέτρος Δραγουμάνος «Οδηγός Ελληνικής Δισκογραφίας»
Ο Απόστολος Καλδάρας γεννήθηκε στα Τρίκαλα στις 7 Απριλίου του 1922 και πέθανε στην Αθήνα στις 8 Απριλίου του 1990…
«Νύχτωσε και στο Γεντί το σκοτάδι είναι βαθύ»
“Το τραγούδι αυτό έχει μια μικρή ιστορία, η οποία αρχίζει στα τέλη του 1945 και ήταν αυτή η εποχή που εργαζόμουν σ’ένα κέντρο στη Θεσσαλονίκη, στο «Μαξίμ». Μαζί μου δούλευε ένας φίλος μου καλός και παλιός, ο Χρήστος ο Μίγκος, που καθότανε στη συνοικία Ακρόπολη, η οποία ήταν κάτω ακριβώς από το Γεντί Κουλέ, το Επταπύργιο. Τακτικότατα, με έπαιρνε και πηγαίναμε στο σπίτι του, πίναμε κανένα ουζάκι και τα λέγαμε, διάφορα πράγματα για τη δουλειά μας κλπ. Ήταν τότε και η εποχή που άρχιζε το δεύτερο αντάρτικο και θυμάμαι, γίναν τότε συλλήψεις πολλές και πιάναν τους ανθρώπους τους αριστερούς και τους κλείναν φυλακή, στο Γεντί Κουλέ.
Μια μέρα θυμάμαι, που αργήσαμε να φύγουμε από το σπίτι του Χρήστου, μας είχε πιάσει το σούρουπο κι όπως κατεβαίναμε, βλέπω τη σιλουέτα των φυλακών, του Επταπυργίου δηλαδή, κι αυτό ακριβώς μου’δωσε την έμπνευση να γράψω το τραγούδι αυτό. Και θυμάμαι, είχε κάπως πιο διαφορετικά λόγια, απ’ότι έχει σήμερα, ας πούμε. «Νύχτωσε και στο Γεντί, το σκοτάδι είναι βαθύ κι όμως ένα παλικάρι δεν μπορεί να κοιμηθεί». Ο δεύτερος στίχος επίσης: «Άραγε τι περιμένει όλη νύχτα ως το πρωί, στο στενό το παραθύρι που φωτίζει το κελί» κι όχι «με κερί», που κυκλοφορεί σήμερα. Κι ο τρίτος στίχος πάλι είναι ο εξής: «Πόρτα ανοίγει, πόρτα κλείνει, μα διπλό είναι το κλειδί». «Διπλό είναι το κλειδί» έχει την έννοια, ότι όταν μπαίνει κανείς στη φυλακή, δεν βγαίνει και τόσο εύκολα. «Τι έχει κάνει και το ρίξαν το παιδί στη φυλακή;» Αργότερα όμως, μπήκε στη μέση η λογοκρισία η οποία μ’ανάγκασε και το μετέτρεψα, το’βαλα «Νύχτωσε χωρίς φεγγάρι», όπως είναι γνωστό, όπως κυκλοφορεί σήμερα δηλαδή…”
Λόγια του Απόστολου Καλδάρα, όπως αποτυπώθηκαν το 1983 σε ένα τηλεοπτικό αφιέρωμα στον συνθέτη, που μεταδόθηκε από την ΕΡΤ σε σκηνοθεσία του Γιώργου Παπακώστα, σχετικά με το πώς έγραψε το εμβληματικό «Νύχτωσε χωρίς φεγγάρι». (1)
Το «Νύχτωσε χωρίς φεγγάρι» πρωτοηχογραφήθηκε το 1947 από τη Στέλλα Χασκίλ, με διευθυντή ορχήστρας τον Σπύρο Περιστέρη και κυκλοφόρησε από την ΟDEON σε δίσκο 78 στροφών (GA-7385).
Από κει και πέρα, το τραγούδι γνώρισε δεκάδες δισκογραφημένες εκτελέσεις (έχω μετρήσει τουλάχιστον πενήντα έξι), αρχής γενομένης από την ηχογράφηση του 1961 με την Καίτη Γκρέυ, τον Αντώνη Ρεπάνη και τον ίδιο τον συνθέτη, μια οργανική εκτέλεση του 1964 με τα μπουζούκια του Γιώργου Ζαμπέτα, ένα χρόνο μετά το τραγούδησαν η Γιώτα Λύδια, αλλά και η Τζένη Βάνου (με ενορχηστρωτική επιμέλεια του Μίμη Πλέσσα), το 1967 και το 1975 ο Γιάννης Πουλόπουλος (την πρώτη φορά με την ορχήστρα του Γιώργου Ζαμπέτα, τη δεύτερη με ενορχήστρωση του Γιώργου Κατσαρού), το 1968 η Μαίρη Δαλάκου (η πρώτη ζωντανή εκτέλεση), το 1971 ο Γιώργος Νταλάρας, σε μια ηχογράφηση, υπό τη διεύθυνση του συνθέτη, που σηματοδότησε τόσο την πορεία του τραγουδιστή, όσο και του ίδιου του τραγουδιού, ενώ το 1973 το τραγούδησε η Σωτηρία Μπέλλου, με ενορχήστρωση του Νίκου Μαμαγκάκη, στον πέμπτο της δίσκο με τις επανεκτελέσεις των παλιών λαϊκών τραγουδιών στη Lyra.
Νομίζω πως αξίζει να γίνει μια αναφορά στις ηχογραφήσεις του τραγουδιού που ακολούθησαν από τα τέλη της δεκαετίας του ‘70 μέχρι σήμερα. Το «Νύχτωσε χωρίς φεγγάρι» λοιπόν, ηχογραφήθηκε από ερμηνευτές και ερμηνεύτριες όπως οι Αγαπητός Πάχος (1979), Νίκος Λέκκας (1979), Βασιλική Λαβίνα (1980), Βασίλης Πάτσιος (1981), Φίλιππος Νικολάου (live/1982), Γιώργος Νταλάρας (live/1983), Μιχάλης Μενιδιάτης (live/1992), Μαίρη Λίντα (live/1994), Γιώτα Λύδια (live/1995), Δημήτρης Μητροπάνος (live/1996), Κώστας Καραγκιοζίδης (1997), Μαρινέλλα (live/1998), Θέμος Λιονέτης (1999), Νένα Βενετσάνου (2000), Σοφία Νοητή (2000), Γιώτα Λύδια (live/2000), Δημήτρης Σκαμάγκας (2000), Γιάννης Παπαδημητρακόπουλος (2000), Κώστας Μπατάλιας (live/2000), Χρυσούλα Χριστοπούλου (2001), Χριστίνα Ανδρέου (2001), Σταμάτης Κόκοτας (2002), Βασίλης Σαλέας (Ορχηστρικό/2002), «Τα αλάνια» (2002), Αθηναϊκή Κομπανία (live/2003), Μάκης Καρτσιούκας (2004), Δημήτρης Μπάσης (live/2005), Νάντια Καραγιάννη (2007), Δημήτρης Μπάσης (live/2008 / 2 εκτελέσεις), Γιώργος Νταλάρας (live/2009 / η 2η στροφή με τα λογοκριμένα λόγια), Γιώργος Μαργαρίτης (live/2009), Κατερίνα Κόρου (live/2010), Μάκης Κωτσάκης (2010), Βικτώρια Ταγκούλη (2013), Μάρθα Φριντζήλα (2014), Κώστας Σαλβερίδης (2014), Πάνος Δαλαμαρίνης (2014), Ελένη Νικολούδη (live/2015) και ο Γεράσιμος Ανδρεάτος (live/2019).
Θα ήταν παράλειψη, αν δεν έκανα ιδιαίτερη μνεία σε μια ραδιοφωνική εκτέλεση του τραγουδιού με τη Δόμνα Σαμίου, από την εκπομπή της Ρηνιώς Παπανικόλα στο Πρώτο Πρόγραμμα της Ελληνικής Ραδιοφωνίας το Πάσχα του 1977, που συμπεριλήφθηκε σε ένα cd – ντοκουμέντο, που επιμελήθηκε ο Σιδερής Πρίντεζης και εκδόθηκε το 2008, συνοδεύοντας το λεύκωμα για τα εβδομήντα χρόνια της Ελληνικής Ραδιοφωνίας. Επίσης, νομίζω πως οφείλουμε ειδική αναφορά στις τρεις ηχογραφήσεις του «Νύχτωσε χωρίς φεγγάρι» με το πιάνο του Μάνου Χατζιδάκι από τις «Έξι λαϊκές ζωγραφιές», το 1954, τo 1958 και το 1978 (η δεύτερη μαζί με τον Αργύρη Κουνάδη στο πιάνο). Οι «Έξι λαϊκές ζωγραφιές» ηχογραφήθηκαν επίσης και κυκλοφόρησαν σε cd το 1995 από την Δανάη Καρά, το 2000 από την Ντόρα Μπακοπούλου και το 2015 από την Mary Victoria Voutsas.
Υπάρχει όμως και μια άγνωστη, δισκογραφημένη εκτέλεση με ερμηνευτή τον ίδιο τον Απόστολο Καλδάρα, που πραγματοποιήθηκε σε μια από τις τριάντα κοινές εμφανίσεις με τον Σταύρο Κουγιουμτζή στο κέντρο «Μichel» της Αθήνας το 1986, με βασικούς τραγουδιστές τους Αργύρη Κούκα, Βάσια Ζήλου, Άντρη Κωνσταντίνου και Σταύρο Σακάτο. Το τραγούδι συμπεριλήφθηκε στον διπλό δίσκο και cd που κυκλοφόρησε από τη CBS, σε παραγωγή του Αντώνη Βαρδή, με τη ζωντανή ηχογράφηση των παραστάσεων, με τίτλο «Καλδάρας – Κουγιουμτζής / Τα τραγούδια μας».
Το αγαπημένο τραγούδι του Σταύρου Κουγιουμτζή
Με άρθρο που δημοσιεύθηκε στο Ogdoo.gr είχα αναφερθεί στη σχέση του Σταύρου Κουγιουμτζή με το «Νύχτωσε χωρίς φεγγάρι», το οποίο ήταν το αγαπημένο του τραγούδι. Όπως έγραφε ο συνθέτης στο βιβλίο «Τα τραγούδια των Ελλήνων» των Γιάννη Πετρίδη και Κώστα Ζουγρή:
“Η γειτονιά που γεννήθηκα και μεγάλωσα ήταν ένας προσφυγικός συνοικισμός, κοντά στις φυλακές του Γεντί - Κουλέ. Κάθε πρωί οι μεγάλοι κατέβαιναν στην πόλη για το μεροκάματο και εμείς τα πιτσιρίκια, όλη μέρα παιχνίδι. Τα βράδια, παρ’όλη την κούραση της ημέρας, δεν με έπαιρνε ο ύπνος. Στο μυαλό μου έρχονταν οι φιγούρες των παλικαριών που σεργιάνιζαν τον έξω κόσμο από τα παράθυρα των κελιών τους κι ένα σωρό απορίες με βασάνιζαν. Ένα βράδυ, ήταν η εποχή του εμφυλίου πολέμου, μέσα στην ησυχία της νύχτας, άκουσα ένα τραγούδι που με συγκλόνισε. Ερχόταν από κάποιο κελί των φυλακών. «Νύχτωσε χωρίς φεγγάρι, το σκοτάδι είναι βαθύ, κι όμως ένα παλικάρι, δεν μπορεί να κοιμηθεί». Όλη τη νύχτα, είχα να κάνω με εκείνο το τραγούδι. Κατά τα χαράματα, όταν με πήρε για λίγο ο ύπνος, ξύπνησα τρομαγμένος από ένα κροτάλισμα οπλοπολυβόλου. Ακολούθησαν δυο ριπές ακόμα και ύστερα νεκρική σιγή. Τα χρόνια πέρασαν κι εγώ, ακόμα και τώρα, αναρωτιέμαι αν εκείνο το χάραμα, στήθηκε μπροστά στο εκτελεστικό απόσπασμα και το παλικάρι που τραγούδησε από βραδύς το «Νύχτωσε χωρίς φεγγάρι». Το τραγούδι του έρωτα και του θανάτου. Το τραγούδι που σημάδεψε τη ζωή μου...” (2)
Επίσης, στις αφηγήσεις του στο Δεύτερο Πρόγραμμα του Ραδιοφωνικού Σταθμού Μακεδονίας της ΕΡΤ 3, στον 9, 58 fm, ο Σταύρος Κουγιουμτζής θυμήθηκε την πρώτη γνωριμία του με τον Απόστολο Καλδάρα, κοντά στα 1969- 70…
“Ύστερα από πολλά χρόνια, ηχογραφούσα το «Κάπου νυχτώνει» στα στούντιο της «Κολούμπια». Μετά από μένα θα 'γραφε ο Απόστολος Καλδάρας. Ο Μάτσας μας σύστησε κι ο Καλδάρας μου είπε: «Γράφετε ωραία τραγούδια». «Κύριε Καλδάρα», του απάντησα, «μου δίνετε το Νύχτωσε χωρίς φεγγάρι κι εγώ να σας δώσω όσα έχω γράψει;» Γελάσαμε. Από τότε γίναμε φίλοι, και αργότερα είχα τη χαρά και την τιμή να συνεργαστώ μαζί του και να παίξουμε σ' ένα από τα καλύτερα μαγαζιά της Αθήνας”. (3)
Μνήμες Κώστα Καλδάρα
«Ευτυχή συγκυρία» χαρακτήρισε τη συγκεκριμένη συνεργασία ο Κώστας Καλδάρας (γιος του Απόστολου), σε συνέντευξη που μου παραχώρησε στις 19 Ιανουαρίου 2009:
“Η συνεργασία του Σταύρου Κουγιουμτζή με τον Απόστολο Καλδάρα ήταν ευτυχής συγκυρία, γιατί ο ένας λάτρευε τον άλλον και μοιράζονταν τα τραγούδια. Μάλιστα, εκείνη την εποχή, τα μπέρδευαν τα τραγούδια. Έλεγαν, για παράδειγμα, πως η «Φαντασία» είναι του Κουγιουμτζή. Το πρόγραμμα όμως δεν πήγε καλά. Συνεργάστηκαν για σαράντα μέρες, περίπου, αλλά δεν ήξεραν από δημόσιες σχέσεις κλπ. Τελικά ο επιχειρηματίας τους έδιωξε και έφτασαν στα δικαστήρια, γιατί τους χρωστούσε και χρήματα…”
Ίσως θα ήταν παράλειψη, αν δεν σημείωνα πως ο Απόστολος Καλδάρας, εκτός από σπουδαίος συνθέτης, συμμετείχε σε δεκάδες τραγούδια του, κάνοντας δεύτερες φωνές, ενώ σε μια σειρά τραγουδιών που ηχογραφήθηκαν από το 1954 μέχρι το 1961, υπήρξε ο κύριος ερμηνευτής.
Στο video μπορείτε να ακούσετε το «Νύχτωσε χωρίς φεγγάρι» με τον Απόστολο Καλδάρα και τους Αργύρη Κούκα, Βάσια Ζήλου, Άντρη Κωνσταντίνου και Σταύρο Σακάτο στα σεγόντα. Παίζουν οι μουσικοί: Τώνης Άγας (ηλεκτρική και 12χορδη κιθάρα, μπαγλαμά), Χρήστος Ζερμπίνος (συνθεσάιζερ, ακορντεόν) Μάρκος Κοντοπίδης (ντραμς), Αλέκος Μούζας (μπάσο), Γιάννης Μπιθικώτσης (μπουζούκι), Ανακρέων Παπαγεωργίου (ακουστική κιθάρα, φυσαρμόνικα), Απόστολος Καλδάρας & Σταύρος Κουγιουμτζής (πιάνο). Την ηχογράφηση έκανε ο Βασίλης Γεωργόπουλος…
Πηγές:
1) Τηλεοπτικό αφιέρωμα της ΕΡΤ στον Απόστολο Καλδάρα (Σκηνοθεσία: Γιώργος Παπακώστας, 1983)
2) Γιάννης Πετρίδης & Κώστας Ζουγρής «Τα τραγούδια των Ελλήνων» (Εκδόσεις «Ανατολικός», 2004)
3) Σταύρος Κουγιουμτζής «Ανοιχτά παράθυρα με κλειστά παντζούρια» (Εκδόσεις «Εντευκτήριο», 1998)
4) Πέτρος Δραγουμάνος «Οδηγός Ελληνικής Δισκογραφίας»
