Ξαρχάκος - Ξυλούρης: «Ο Δείπνος ο Μυστικός»

Η ηχογράφηση έγινε στο studio «Polysound» το Νοέμβρη του 1978 από το Γιάννη Σμυρναίο, ενώ η τελευταία τεχνική επεξεργασία το Νοέμβρη του 1984 στο studio «Aκουστικ» από το Γιώργο Κωνσταντόπουλο. Το εξώφυλλο κοσμεί ένας πίνακας του Γιώργου Σταθόπουλου. Μπουζούκι έπαιξε ο Κώστας Παπαδόπουλος. Η μουσική και τα τραγούδια είχαν ακουστεί το 1978 στην ιστορική τηλεοπτική σειρά «Έρωτας και επανάσταση» σε σενάριο Γιώργου Χριστόπουλου και Βασίλη Ανδρεόπουλου και σκηνοθεσία Κώστα Φέρρη. Δυστυχώς ο δυσεύρετος αυτός δίσκος μέχρι σήμερα δεν έχει εκδοθεί σε cd.

Ακούγοντας τα τραγούδια αυτά συμπεραίνω πόσο επίκαιρα είναι σήμερα. Ειδικά το ομώνυμο σε στίχους του Παναγιώτη Ανδρόνικου. Νομίζω επίσης πως τα κείμενα που βρίσκονται στο εσώφυλλο του δίσκου, αλλά και κάποια που γράφτηκαν μεταγενέστερα, είναι τόσο χαρακτηριστικά και καλύπτουν τα πάντα, σχετικά με το περιεχόμενο και την ιστορία του, που οποιαδήποτε επιπλέον ανάλυση, σίγουρα θα ήταν ελλιπέστερη.

Ο Τάκης Β. Λαμπρόπουλος λοιπόν, ο πρώην ισχυρός άνδρας της Columbia και αναμορφωτής της ελληνικής δισκογραφίας, σημειώνει:

Ο ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΑΝΔΡΟΝΙΚΟΣ από τη Δημητσάνα, υπήρξε φίλος των Υψηλάντηδων και από τους αξιολογότερους φιλικούς με μεγάλη πατριωτική δράση. Υπάρχουν ιστορικά που αποδίδουν σ’ αυτόν τον πιο γνωστό ίσως πατριωτικό θούριο «ω παιδιά μου ορφανά» που σαν σάλπισμα εθνικό ξεσήκωνε τους ραγιάδες για τον μεγάλο αγώνα.

Ο νέος δίσκος του ΣΤΑΥΡΟΥ ΞΑΡΧΑΚΟΥ είναι μια μουσική ιστορία βασισμένη σε πραγματικά γεγονότα του αγώνα του ’21 με κεντρικό ήρωα τον ΝΟΤΑΡΑ. Φιλικός από τους πρώτους πολεμιστές, γενναίος και ατρόμητος ο Νοταράς ήταν και ταυτόχρονα ο άνθρωπος που αγάπησε παράφορα τη Σοφία Ρέντη.

Ο ΣΤΑΥΡΟΣ ΞΑΡΧΑΚΟΣ βρίσκει έτσι την ευκαιρία με τη μουσική και τα τραγούδια του νέου δίσκου, να μας ξαναδώσει λαμπρά δείγματα της συνθετικής του ιδιοσυγκρασίας, όπου οι ρωμαλέοι ρυθμοί συμπορεύονται και εναλλάσσονται με το λυρισμό και τις τρυφερές μελωδίες. Με κεντρικό άξονα το «ω παιδιά μου ορφανά», πραγματικό εγερτήριο, εθνικό, η μουσική και τα τραγούδια του δίσκου είναι ταυτόχρονα ένας ύμνος αγωνιστικού πατριωτισμού και αγάπης. Το έργο όμως έχει και τη δική του ιστορία. Γράφτηκε το φθινόπωρο του 1978, σαν η τελευταία συνεργασία δύο φίλων και κυκλοφορεί πια μετά έξη χρόνια.

Έτσι μεταθανάτια πια ο ΝΙΚΟΣ ΞΥΛΟΥΡΗΣ, σαν ένας άγγελος που η φωνή του στη ζωή έψελνε την αρετή και την αγάπη, χαρίζει τη στερνή του λαλιά στους ΕΛΛΗΝΕΣ και σε όλο τον κόσμο.

Ο ποιητής Ματθαίος Μουντές γράφει:

Ο Αρχάγγελος του Δείπνου.

Στον μολυσμό και στο ξεπούλημα των ιδεών που μας απειλεί από παντού, είναι μια παρηγοριά να έρχεται ξαφνικά η αρχαγγελική φωνή του ΝΙΚΟΥ ΞΥΛΟΥΡΗ, για να ταράξει τα νερά των συνειδήσεων. Η φωνή του ποτισμένη με σπαραγμό, δυναμισμό και με όνειρο δένει με τη ρωμαλέα και τρυφερή μουσική του ΣΤΑΥΡΟΥ ΞΑΡΧΑΚΟΥ και αποτελεί ένα κάλεσμα της Ελληνικής αυτογνωσίας. Κι είναι αλήθεια πως προϋπόθεση για να επιβιώσομαι σαν λαός, είναι ν' αναστηλωθούν ξανά στο εικονοστάσι της ζωής οι αρχέγονες αξίες της αγάπης, της πίστης και της Ελευθερίας, αξίες που μοιάζουν παραριγμένες και περιφρονημένες. Πιστεύω πως αυτό το κύκνειον άσμα του πάντα ζωντανού ανάμεσα μας ΝΙΚΟΥ ΞΥΛΟΥΡΗ παίρνει μια διάσταση μεταφυσική και αυτόχρημα Εθνική.

Στο μυστικό δείπνο των Ελληνικών καιρών ο Ξυλούρης κρατεί κερί και φέγγει μας κρασί και μας κερνάει. Είναι το φως και το κρασί της συλλογικής μνήμης, της συλλογικής οδύνης και της συλλογικής προσδοκίας της Ρωμιοσύνης που το δυναμώνει και αέναα το ανανεώνει η συγκλονιστική μουσική του ΣΤΑΥΡΟΥ ΞΑΡΧΑΚΟΥ.

Ο Γιώργος Μονεμβασίτης κριτικός και ιστορικός της μουσικής γράφει το 2010:

Ο Σταύρος Ξαρχάκος φίλος καρδιακός του Νίκου Ξυλούρη, απέφευγε ενσυνείδητα τη μελοποίηση ποιητικού λόγου. Για χάρη, όμως, του ακριβού φίλου του, δίστασε να ξεστρατίσει από τις πεποιθήσεις του και να μελοποιήσει, γι’ αυτόν και μόνο, τρία ποιήματα του Ματθαίου Μουντέ και ένα του ζωγράφου, ποιητή και μεγάλου πατριώτη της προεπαναστατικής εποχής Παναγιώτη Ανδρόνικου. Τα συμπεριέλαβε στο ξεχωριστό έργο του «Ο Δείπνος ο Μυστικός», το οποίο ηχογραφήθηκε το 1978, δημοσιοποιήθηκε, όμως, το 1984. Το ποίημα του Παναγιώτη Ανδρόνικου είναι το περίφημο «Η Ελλάς προς τα τέκνα της» - «Ω! παιδιά μου ορφανά, σκορπισμένα εδώ κι εκεί…», το οποίο αποδίδεται συχνά, εσφαλμένα, στον Ρήγα Φεραίο. Έγινε τραγούδι, χαμηλόφωνο, σε τρίσημο ρυθμό που ερμηνεύει έμπλεος συγκίνησης, ανάλογης με αυτήν που αναδύεται από τον λόγο, ο Νίκος Ξυλούρης. Είναι το τραγούδι «Προμήνυμα», το οποίο περιέχει και τη φράση «Ο Δείπνος ο Μυστικός» που έγινε τίτλος του έργου. Προσοχή! στην έκδοση υπάρχει και τραγούδι με όνομα «Ο Δείπνος ο Μυστικός», στο οποίο αναφέρεται ως ποιητής ο Ματθαίος Μουντές. Είναι λάθος, μια και το τραγούδι αυτό είναι το ίδιο με το «Προμήνυμα» , σε άλλη ερμηνεία, όμως, και την απαγγελία των στίχων ως προανάκρουσμα. Δύο από τα τραγούδια που γεννήθηκαν από την ποίηση του Ματθαίου Μουντέ, τα «Σύνταγμα και συνέλευση» και «Η λαμπρή της πατρίδας», διαθέτουν ευανάγνωστα παραδοσιακά ελληνικά χαρακτηριστικά και ερμηνεύονται με απολύτως ταιριαστό ηρωικό τρόπο. Το τρίτο το «Χαμένη αγάπη», είναι αιθέριο, χαμηλόφωνο, και ερμηνεύεται με ξεχωριστή ευαισθησία. (1)

Ο διδάκτορας του Πανεπιστημίου Αθηνών, δάσκαλος και μελετητής του ελληνικού τραγουδιού Σταύρος Καρτσωνάκης γράφει:

Η τελευταία συνάντηση του μεγάλου τραγουδιστή με τον μεγάλο συνθέτη ήταν ένας ολοκληρωμένος κύκλος σε ποίηση Ματθαίου Μουντέ που κυκλοφόρησε το 1984, μετά την αποδημία δηλαδή του Νίκου Ξυλούρη. Και είναι κρίμα που μια τέτοια σπουδαία συγκατοίκηση δεν έχει βρει ακόμη, απ’ ό,τι γνωρίζω, τον δρόμο της στην ψηφιακή επανέκδοση. Πρόκειται για έναν δίσκο πολύ δύσκολο να εντοπίσεις σήμερα, αφού δεν επανεκδόθηκε έκτοτε και βγήκε σε λίγα σχετικά αντίτυπα. Δεν τον έχω ακούσει όλο, μόλις ένα-δύο τραγούδια («Η λαμπρή της πατρίδος»), τον έχω δει όμως σε φίλους συλλέκτες. Έχει ένα πανέμορφο εξώφυλλο και υποψιάζομαι από αυτά που έχω διαβάσει σχετικά ότι είναι καταπληκτικός. Αν κρίνω από ένα μόνο τραγούδι που έχει «διασωθεί» τα επόμενα χρόνια σε διάφορες συλλογές του συνθέτη, τη «Χαμένη αγάπη», κι αν όλα τα άλλα είναι στο ίδιο ύφος (κάτι που φαντάζομαι), εδώ έχουμε έναν Ξυλούρη που τραγουδά χαμηλόφωνα, εκφραστικότατα, σαν να μας ψιθυρίζει όμορφα λόγια στο αυτό ένας φίλος αδελφικός. Η «Χαμένη αγάπη» είναι μία από αυτές τις απίστευτες σε δύναμη και συναίσθημα μπαλάντες που μόνο ο Ξαρχάκος μπορεί να γράψει. Ήταν το τραγούδι μιας τηλεοπτικής σειράς από τα τέλη της δεκαετίας του ’70 σε σκηνοθεσία Κώστα Φέρρη. Ο Ξυλούρης τραγουδά με τον ίδιο ακριβώς τρόπο που είπε το «Ήτανε μια φορά», επίσης του Φέρρη. (1)

Για το τέλος, ο λόγος ανήκει στο Σταύρο Ξαρχάκο που το 1984 σημειώνει στο εσώφυλλο του δίσκου:

Μετά από μια δεκαετία από σήμερα ουσιαστικά ξαναγυρίζω στη δισκογραφία. Έμαθα πολλά όλα αυτά τα χρόνια, τόσα που με κάνουν να ξαναδώσω δουλειά μου για δισκογράφηση σε μια μικρή αλλά ζωντανή εταιρεία. Μ’ αυτό τον τρόπο, υπερασπίζω μέσα απ’ τη δημιουργική μου ελευθερία, την έκφρασή μου κι ότι για μένα σημαίνει Μουσική και Μουσικός.

«Το λαγούτο αγάπησες εσύ ο Αγαπημένος
Και τη ζωή με τραγούδι και μ’ έρωτα ταξίδεψες»

(Παλατινή Ανθολογία, 23β, Αγνώστου επιτύμβιο)

Για το ΝΙΚΟ
Νοέμβρης 1978
Νοέμβρης 1984
Έξη χρόνια

Έξη χρόνια ακούω τη Φωνή, όταν μόνος, περπατάω, ταξιδεύω, γράφω… είχε ξεκινήσει σαν ψίθυρος μέσα στο χρόνο και τώρα γιγαντώθηκε μέσα μου, προαιώνια και τρανταχτή, η Φωνή αυτή που είναι ο μύθος της Πατρίδας μου, γεμάτος λύπες και χαρές, θριάμβους και προδοσίες, ηρωικές κραυγές και θρήνος της απελπισίας, τρυφεράδα και ελπίδα, που φτάνει στ’ αυτιά μου, από γενιά σε γενιά «ω Θεϊκιά κι όλη αίματα πατρίδα». Ακούω τον παλμό αυτής της Φωνής, τον τρόπο που γλιστράει ανάμεσα στις νότες, τα Bibrati στις χαμηλές περιοχές… Ακούω πια τις λέξεις να παίρνουν την παραμυθένια τους διάσταση στο όνομα του τραγουδιστή που διηγείται τον αιώνιο θρύλο αυτής της Πατρίδας.

Ο Νίκος: Ένα χαμόγελο στην άκρη των χειλιών, στην ατάκα μιας νότας, στο φινάλε μιας φράσης και σε μια απρόσμενη ερμηνεία, σπιθίζουν από έκπληξη και απορία τα μάτια μου. (Αν και ήξερε ότι εξαντλούσα τις άγνωστες περιοχές της φωνής του)

«Σταύρο το τραγούδι κορομήλιασε…»

Στρογγύλεψε, ήρθε στην ώρα του, τίποτα πια δεν χωράει, κανείς δεν μπορεί να του δώσει άλλο, κανείς δεν μπορεί πια να τ’ αγγίξει.

Τον βλέπω να ξεμακραίνει γαλήνιος στο δρόμο του, το δρόμο του μοναχικού τραγουδιστή με το ήθος το ΕΛΛΗΝΙΚΟ, εκείνου που ξέρει τι σημαίνει θυσία προκειμένου να συνεχιστεί ο μύθος της πατρίδας από γενιά σε γενιά. Είναι αυτό, το ταξίδι του έρωτα και του αγώνα όταν η τέχνη του τραγουδιστή γίνεται ένα με την τέχνη του πολεμάρχη.

Υ.Γ: Το αφιερώνω στην Ειρήνη Ν. Ξυλούρη, την ντυμένη με το φως του.

Παράκληση:

Επειδή γύρω μας πολλές αξίες πλαστογραφούνται και πολλά όσια και ιερά πέφτουν θύματα των λογής καπήλων, παρακαλώ τους αποδέκτες αυτού του δίσκου κι είμαι βέβαιος πως την ίδια παράκληση κάμνει κι ο Νίκος Ξυλούρης- να προσέξουν: αν αγαπήσουν αυτό τον δίσκο και τον προφυλάξουν με σεβασμό μακριά από σκοπιμότητες, αγοραίους κούφιους και συμβατικούς αλαλαγμούς και κομματικές αντεγκλήσεις.

Ο δίσκος ανήκει σ’ όλους τους Έλληνες.

Σταύρος Λ. Ξαρχάκος

Ημερομηνία πρώτης δημοσίευσης στο Ogdoo.gr: 02/05/2013

Πηγή: 1: «Νίκος Ξυλούρης - …τραγουδάμε για να σμίξουμε τον κόσμο» (Μετρονόμος 2010)

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ: Νίκος Ξυλούρης - Το πρώτο μου τραγούδι