ευρύτερης περιοχής των Βαλκανίων στην οποία εκτεινόταν η πάλαι ποτέ Γιουγκοσλαβία.
Γεννήθηκε στα Σκόπια το 1943. Από τα χρόνια του ’60 έκανε διεθνή καριέρα ως η φωνή των τσιγγάνων αυτής της περιοχής, η οποία παλαιόθεν αναφέρεται (από τους Σκοπιανούς και όχι μόνον) ως Μακεδονία. Η Έσμα, τότε, ήταν ένα κοριτσόπουλο με παραδοσιακές φορεσιές και διαπεραστική φωνή που τραγουδούσε τους καημούς των ρομά, κι έγινε ιδιαίτερα αγαπητή πλάι στον σύζυγό της, μουσικό, Στέβο Τεοντοσιέβσκι. Ο ήχος των τραγουδιών της αποδόθηκε από τη βαλκανική κομπανία αλλά άγγιξε μέχρι και το μοντέλο της ελληνικής λαϊκής ορχήστρας του ’60 με τις φαρφίσες κ.λ.π. ενώ, το τραγούδισμά της, αν και με βαθιές ρίζες στα Βαλκάνια, αποκωδικοποίησε στοιχεία και από την προαιώνια μνήμη της τσιγγάνικης μουσικής όπως αυτή απλώθηκε από τη Νότια Αμερική και τη Μεσόγειο, μέχρι τις Ινδίες και την Ανατολική Ευρώπη.
Η καριέρα της θα έλεγα ότι αναβίωσε μετά την επιτυχία που γνώρισε το φιλμ του Σερβοβόσνιου σκηνοθέτη Εμίρ Κουστουρίτσα «Ο καιρός των τσιγγάνων» μέσ’ απ’ το οποίο βγήκαν στο παγκόσμιο προσκήνιο – σχεδόν παράλληλα με την έξαρση των μουσικών του κόσμου, το αποκαλούμενο έθνικ – οι μουσικές, οι τεχνοτροπίες και η φλόγα των τσιγγάνων του κόσμου και δη των Βαλκανίων. Μάλιστα, ένα τραγούδι που είχε πει παλιά το «Chaje Shukarije» ακούστηκε παντού όταν το επανέφερε με διάφορες εκτελέσεις ο Βόσνιος συνθέτης, που έκανε μόδα το βαλκανικό ήχο, Γκόραν Μπρέγκοβιτς. Η Έσμα τιμήθηκε και για την ανθρωπιστική προσφορά της απέναντι στη φτώχεια και τα ορφανά που άφησε ο πολέμος της Γιουγκοσλαβίας και υπήρξε δύο φορές υποψήφια για το Νόμπελ Ειρήνης.
Την πάσα, πάντως, για την αναφορά στην περίπτωσή της, μου την έδωσαν δυο διαφορετικά «στιγμιότυπα» ελληνικού ενδιαφέροντος. Το πρώτο έχει να κάνει με δυο τραγούδια του Βασίλη Βασιλειάδη σε στίχους του Πυθαγόρα, από το ίδιο 45άρι δισκάκι που το 1966 είχε κάνει μεγάλες επιτυχίες ο Καζαντζίδης, τα: «Δεν σε πιστεύω» και «Έφυγε-έφυγε» που η Έσμα τραγούδησε στα σλαβομακεδονικά, στα τέλη της δεκαετίας του 1960. (Τα συγκεκριμένα τραγούδια έχουν γίνει και από Τούρκους τραγουδιστές).
Το δεύτερο έχει να κάνει με την «εξαφάνιση» ενός τραγουδιού που την ίδια εποχή ερμήνευσε στα ελληνικά («Σήκω χόρεψε μαζί μου») και το οποίο είχε κυκλοφορήσει από την πολυεθνική ετικέτα της Monitor, στην Αμερική.
Όταν ο πρωτότυπος δίσκος («Songs of the Macedonian Gypsy») μαζί με κάποιες άλλες προσθήκες επανακυκλοφόρησε το 1994 σε ψηφιακή μορφή, το εν λόγω τραγούδι και μόνο, ως δια μαγείας, είχε χαθεί!
Ή Έσμα, πάντως, έχει τραγουδήσει για το ελληνικό κοινό, κάμποσες φορές. Μία από αυτές που θυμάμαι ήταν στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών προ 2-3 ετών (μαζί με την ξεχωριστή ερμηνεύτρια των μακεδονίτικων τραγουδιών Ξανθίππη Καραθανάση). Όταν τα τσιγγάνικα έγιναν έθνικ απόκτησαν άλλη οντότητα. Παλιότερα ήταν γύφτικα και γύφτοι τα έπαιζαν. Πως να ξεχάσω τις αντιδράσεις από μερίδα του τύπου, αλλά και τα κωμικοτραγικά που ακολούθησαν, όταν το καλοκαίρι του 1983 είχαν ανέβει στο Λυκαβηττό οι δικοί μας τσιγγάνοι και ο Μανώλης Αγγελόπουλος. Δε βαριέσαι, τι τα θες και τα σκαλίζεις; Η αλήθεια είναι ότι η μουσική καθώς και η γενικότερη κουλτούρα των Βαλκανίων έχει βαθιά Ελληνική επιρροή, όπως και το ότι οι τσιγγάνοι είναι γεννημένοι για τη μουσική κι έχουν αφήσει τα χνάρια τους σε κάθε γωνιά του πλανήτη.
