Μελετώντας και καταγράφοντας εδώ και πολλά χρόνια τα τραγούδια που γεννήθηκαν ή αφιερώθηκαν στην πόλη μου την Καλαμαριά, θεωρώ σημαντική παράλειψη, πως μέχρι σήμερα δεν αναφέρθηκα σε μια έκδοση – κόσμημα που κυκλοφόρησε πριν από 33 χρόνια και που ξαναθυμήθηκα στις αρχές του περασμένου Σεπτέμβρη, ακούγοντας ένα τραγούδι της σε εκπομπή της κρατικής ραδιοφωνίας, η οποία ήταν αφιερωμένη στο δράμα της Μικρασιατικής Καταστροφής.
Το 1990 το Πολιτιστικό Κέντρο του Δήμου Καλαμαριάς προχώρησε στην έκδοση ενός δίσκου βινυλίου με δεκαοκτώ τραγούδια και μαρτυρίες κι ένα άλμπουμ είκοσι οκτώ σελίδων, με τίτλο «Καλαμαριά 1915 -1925 / Τα τραγούδια της προσφυγιάς». Τη συλλογή και την επιμέλεια του υλικού έκανε ο σπουδαίος ερευνητής της λαϊκής παράδοσης Γιώργης Μελίκης.
Στο άλμπουμ καταγράφεται η μουσική παράδοση της Καλαμαριάς, με τραγούδια, στοιχεία και πλούσιο φωτογραφικό υλικό μιας κουλτούρας που γεννήθηκε στις αλησμόνητες πατρίδες του Πόντου, της Μικράς Ασίας και της Ανατολικής Θράκης. Τα τραγούδια που ακούγονται είναι συνθέσεις της περιόδου 1915 – 1925, η ηχογράφηση έγινε στο Εργαστήριο Ηλεκτρακουστικής και Μουσικής Τεχνολογίας του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης από τον Γιώργο Παπανικολάου, ενώ κάποια από τα τραγούδια προέρχονται από γνήσιες και πρωτότυπες ηχογραφήσεις που έγιναν εκτός εργαστηρίου, με σκοπό να διατηρηθούν όλα τα στοιχεία της αυθεντικότητάς τους. Τις μεταφράσεις επιμελήθηκε η Τασούλα Πανταζίδου και τη γραφική επιμέλεια ο Κώστας Γεωργιάδης.
Όπως αναφέρει ο Γιώργης Μελίκης σε μεταγενέστερο σημείωμά του, η έκδοση πραγματοποιήθηκε χάρη στην πρωτοβουλία της τότε αντιπροέδρου του Πολιτιστικού Κέντρου (και νεοεκλεγείσας δημάρχου Καλαμαριάς) Χρύσας Αράπογλου και τη χρηματοδότηση του αναμορφωτή της Καλαμαριάς, αειμνήστου δημάρχου και πρόεδρου του Πολιτιστικού Κέντρου Θρασύβουλου Λαζαρίδη. Μεταφέρω το σημείωμά του από το ένθετο της έκδοσης:
«Ιδιαίτερη είναι η χαρά μας που οι αναζητήσεις του Πολιτιστικού Κέντρου του Δήμου για την ιστορία της πόλης μας, συναντήθηκαν με την εμπειρία και το μεράκι του Γιώργη Μελίκη.
Το περιεχόμενο αυτής της σύνθετης δουλειάς αποτελεί μια πρώτη απόπειρα καταγραφής της μουσικής παράδοσης της Καλαμαριάς. Τα τραγούδια της προσφυγιάς, εύγλωττοι μάρτυρες ενός οδυνηρού ξεριζωμού και μιας δύσκολης προσαρμογής στη νέα πατρίδα, δεσμεύονται για πρώτη φορά στο χαρτί και στο βινύλιο. Η χρονική περίοδος 1915-1925 είναι ίσως η σημαντικότερη για την ίδρυση της δικής μας πόλης, της Καλαμαριάς. Πρόσφυγες απ’όλα σχεδόν τα μέρη της Μικράς Ασίας, της Ανατολικής Θράκης και του μεγάλου Πόντου, ρίζωσαν σ’αυτό τον καινούργιο τόπο, έσμιξαν οι μουσικές και οι αγωνίες τους και… έγιναν ένα. Πιστεύουμε ότι αυτή η εθνομουσικολογική καταγραφή θα αποτελέσει ένα ιερό κειμήλιο για τον προσφυγικό πληθυσμό αλλά και μια αξιόλογη παρουσία στην δισκοθήκη του καθένα μας.
Ο πρόεδρος του Πολιτιστικού Κέντρου
Θρασύβουλος Λαζαρίδης
Δήμαρχος Καλαμαριάς»
Για να γίνουν περισσότερο κατανοητά το περιεχόμενο και η σημασία της έκδοσης, νομίζω πως αξίζει τον κόπο να διαβαστεί το «Κατατόπισμα» του Γιώργη Μελίκη από το ένθετο, το οποιο μεταφέρω αυτούσιο.
Το 2002 ο Πολιτιστικός Οργανισμός του Δήμου Καλαμαριάς προχώρησε σε μια αναθεωρημένη και εμπλουτισμένη έκδοση και πάλι σε επιμέλεια του Γιώργη Μελίκη, με ένα ψηφιακό δίσκο κι ένα δίγλωσσο βιβλίο 142 σελίδων με πλούσιο φωτογραφικό υλικό, πληροφορίες και κείμενα. Το σημαντικότερο σε αυτή την έκδοση είναι πως, εκτός από τις φωτογραφίες και τις πληροφορίες, προστέθηκαν εννέα κομμάτια που δεν υπήρχαν στον δίσκο βινυλίου. Πρόκειται για ιστορικές ηχογραφήσεις που κατέθεσε ο Στάθης Ευσταθιάδης με τον «Φάρο» και το συγκρότημά του και ακούστηκαν από τη ραδιοφωνική εκπομπή «Ποντιακοί Αντίλαλοι» του Ραδιοφωνικού Σταθμού Μακεδονίας την περίοδο 1969-1970.
Στο σημείωμά του ο δήμαρχος Καλαμαριάς και πρόεδρος του Πολιτιστικού Οργανισμού Χριστόδουλος Οικονομίδης χαιρέτησε και εξήρε τη σημασία της νέας έκδοσης:
«Δώδεκα χρόνια μετά την πρώτη απόπειρα καταγραφής της μουσικής παράδοσης της Καλαμαριάς, που έγινε με την έκδοση του δίσκου “Τα τραγούδια της προσφυγιάς”, σήμερα έχουμε μια βελτιωμένη επανέκδοσή του με περισσότερα στοιχεία και περισσότερα τραγούδια.
Στοιχεία, νότες και στίχοι μιας κουλτούρας που γεννήθηκε στις αλησμόνητες πατρίδες του Πόντου, της Μικράς Ασίας και της Ανατολικής Θράκης σε βάθος εκατοντάδων χρόνων.
Ενός πολιτισμού που δεν εκφυλίσθηκε από την πάροδο του χρόνου όπως τόσοι άλλοι στην ιστορία, έστω και αν έγινε μεγάλη προσπάθεια βίαιης καταστροφής του. Γιατί ο ξεριζωμός του 1922 αλλά και η γενοκτονία των Ποντίων που μερικά χρόνια πριν είχε αρχίσει να εξυφαίνεται απέδειξαν περίτρανα ότι η βαρβαρότητα μπορεί να εξαλείψει ή να εξευτελίσει τη ζωή, δεν μπορεί όμως, όσο και να το επιδιώκει, να εξαφανίσει τον πολιτισμό.
Μέσα από την ηχητική αυτή πραγματεία μπορούμε να ερευνήσουμε, να καταγράψουμε ή να συμπληρώσουμε την ιστορία των αλησμόνητων πατρίδων μας και να αντλήσουμε πλούσια λαογραφικά στοιχεία. Είναι τραγούδια που γεννούν ανάμεικτα συναισθήματα καθώς σ’ αυτά κυριαρχούν η ζωή και ο θάνατος, η ειρήνη και ο πόλεμος, η χαρά και ο πόνος, η δημιουργία και η καταστροφή, η ελπίδα και η απογοήτευση και φυσικά ο έρωτας.
Οφείλω να ευχαριστήσω αλλά και να συγχαρώ τον Γιώργη Μελίκη, αυτόν τον ακάματο ερευνητή των παραδόσεων του τόπου μας που με την εμπειρία του, το μεράκι, τον ενθουσιασμό αλλά και την ευλάβεια για τη λαϊκή μας παράδοση, χρόνια ολόκληρα τώρα συλλέγει μελετά και καταγράφει στοιχεία του πολιτισμού μας. Γιατί είναι από αυτούς που με συνέπεια πιστεύει ότι το τραγούδι και ο χορός αποτελούν το όχημα μεταφοράς μιας πλούσιας πολιτιστικής κληρονομιάς σε μας τους μεταγενέστερους.
Ο πρόεδρος του Πολιτιστικού Οργανισμού
Χριστόδουλος Οικονομίδης, Δήμαρχος Καλαμαριάς»
Τα τραγούδια του cd
Καύκασος – Πόντος
1) Οι πρώτες μέρες – Τραγούδι, αφήγηση: Ρόζα Βιοπούλου / Τραγούδι Κική Αδαμίδου
2) Ας έξερνα ντε γέντανε (γαρσλίδικο) – Χρύσανθος Θεοδωρίδης
3) Ασόν Πόντον εφύγαμ’ ένα πρωί (μοιρολόι) (Λήδα Κετικίδου) Λύρα, τραγούδι: Κόλιας Κετικίδης
4) Χριστέ μ’ να ποδεδίζοσε - Μαρία Ευσταθιάδου
5) Δίστιχα του ξεριζωμού – Λύρα, τραγούδι: Γιωργούλης Κουσίδης
6) Κρωμέτες σκύλιος είμαι – Τραγούδι, αφήγηση: Ιφιγένεια Γραμματικοπούλου
7) Γκάιντα – Οργανικό
8) Ο ουρανόν ελίβωσεν – Γιώργος Εμμανουηλίδης
9) Ο Πυλορόφ επρόσταξεν – Χρύσανθος Θεοδωρίδης
10) Μαρτυρία Α’ – Διαλεχτή Μεντεκίδου
11) Οργανικό
12) Τρία παπόρια – Μαρία Ευσταθιάδου & Χορωδία
13) Ν’ ας έξερνα ποίο παπόρ’ – Απαγγελία: Μαρία Ευσταθιάδου / Τραγούδι: Χρύσανθος
14) Νοσταλγικά δίστιχα – Λύρα, τραγούδι: Γιωργούλης Κουσίδης
15) Καιροί ήρθαν και πέρασαν – Λύρα, τραγούδι: Στάθης Ευσταθιάδης
Ιωνία – Αιολία – Καππαδοκία – Προποντίδα - Πόλη
16) Μαρτυρία Β’ – Αθηνά Καζουλίδου
17) Η Σμύρνη κι αν ικάηκε – Δήμητρα Καπετανάκη
18) Συληβριανός καρσιλαμάς – Οργανικό
19) Πάει ο παπάς στην εκκλησιά – Κουτάλια, τραγούδι: Δέσποινα Παναγιωτίδου
20) Μαρμαρινός θρήνος – Παναγιώτης Κούφατζης, Έλλη Παράβαλου, Μαρία Μπαρμπαλέξη, Σοφία Καμπά, Ευσεβία Χάρκα
21) Σα θέλεις λίρες και φλουριά – Δήμητρα Καπετανάκη
22) Αμανές – ραστ / Ανάστα Σμυρναίου
23) Στις σκάλες π’ανεβαίνω – Δήμητρα Καπετανάκη
24) Ντεβεζί – Οργανικό
25) Εσκί Σεχίρ έρημο – Αντώνης Σαριγιάννης & Γιώργης Μελίκης
26) Εγώ ‘μαι του ψαρά ο γιος -Δήμητρα Καπετανάκι
27) Μαρμαρινάκι μου - Παναγιώτης Κούφατζης, Έλλη Παράβαλου, Μαρία Μπαρμπαλέξη, Σοφία Καμπά, Ευσεβία Χάρκα
Στο video μπορείτε να ακούσετε όλα τα τραγούδια που περιλαμβάνονται στο cd.
Το 1990 το Πολιτιστικό Κέντρο του Δήμου Καλαμαριάς προχώρησε στην έκδοση ενός δίσκου βινυλίου με δεκαοκτώ τραγούδια και μαρτυρίες κι ένα άλμπουμ είκοσι οκτώ σελίδων, με τίτλο «Καλαμαριά 1915 -1925 / Τα τραγούδια της προσφυγιάς». Τη συλλογή και την επιμέλεια του υλικού έκανε ο σπουδαίος ερευνητής της λαϊκής παράδοσης Γιώργης Μελίκης.
Στο άλμπουμ καταγράφεται η μουσική παράδοση της Καλαμαριάς, με τραγούδια, στοιχεία και πλούσιο φωτογραφικό υλικό μιας κουλτούρας που γεννήθηκε στις αλησμόνητες πατρίδες του Πόντου, της Μικράς Ασίας και της Ανατολικής Θράκης. Τα τραγούδια που ακούγονται είναι συνθέσεις της περιόδου 1915 – 1925, η ηχογράφηση έγινε στο Εργαστήριο Ηλεκτρακουστικής και Μουσικής Τεχνολογίας του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης από τον Γιώργο Παπανικολάου, ενώ κάποια από τα τραγούδια προέρχονται από γνήσιες και πρωτότυπες ηχογραφήσεις που έγιναν εκτός εργαστηρίου, με σκοπό να διατηρηθούν όλα τα στοιχεία της αυθεντικότητάς τους. Τις μεταφράσεις επιμελήθηκε η Τασούλα Πανταζίδου και τη γραφική επιμέλεια ο Κώστας Γεωργιάδης.
Όπως αναφέρει ο Γιώργης Μελίκης σε μεταγενέστερο σημείωμά του, η έκδοση πραγματοποιήθηκε χάρη στην πρωτοβουλία της τότε αντιπροέδρου του Πολιτιστικού Κέντρου (και νεοεκλεγείσας δημάρχου Καλαμαριάς) Χρύσας Αράπογλου και τη χρηματοδότηση του αναμορφωτή της Καλαμαριάς, αειμνήστου δημάρχου και πρόεδρου του Πολιτιστικού Κέντρου Θρασύβουλου Λαζαρίδη. Μεταφέρω το σημείωμά του από το ένθετο της έκδοσης:
«Ιδιαίτερη είναι η χαρά μας που οι αναζητήσεις του Πολιτιστικού Κέντρου του Δήμου για την ιστορία της πόλης μας, συναντήθηκαν με την εμπειρία και το μεράκι του Γιώργη Μελίκη.
Το περιεχόμενο αυτής της σύνθετης δουλειάς αποτελεί μια πρώτη απόπειρα καταγραφής της μουσικής παράδοσης της Καλαμαριάς. Τα τραγούδια της προσφυγιάς, εύγλωττοι μάρτυρες ενός οδυνηρού ξεριζωμού και μιας δύσκολης προσαρμογής στη νέα πατρίδα, δεσμεύονται για πρώτη φορά στο χαρτί και στο βινύλιο. Η χρονική περίοδος 1915-1925 είναι ίσως η σημαντικότερη για την ίδρυση της δικής μας πόλης, της Καλαμαριάς. Πρόσφυγες απ’όλα σχεδόν τα μέρη της Μικράς Ασίας, της Ανατολικής Θράκης και του μεγάλου Πόντου, ρίζωσαν σ’αυτό τον καινούργιο τόπο, έσμιξαν οι μουσικές και οι αγωνίες τους και… έγιναν ένα. Πιστεύουμε ότι αυτή η εθνομουσικολογική καταγραφή θα αποτελέσει ένα ιερό κειμήλιο για τον προσφυγικό πληθυσμό αλλά και μια αξιόλογη παρουσία στην δισκοθήκη του καθένα μας.
Ο πρόεδρος του Πολιτιστικού Κέντρου
Θρασύβουλος Λαζαρίδης
Δήμαρχος Καλαμαριάς»
Για να γίνουν περισσότερο κατανοητά το περιεχόμενο και η σημασία της έκδοσης, νομίζω πως αξίζει τον κόπο να διαβαστεί το «Κατατόπισμα» του Γιώργη Μελίκη από το ένθετο, το οποιο μεταφέρω αυτούσιο.
Το 2002 ο Πολιτιστικός Οργανισμός του Δήμου Καλαμαριάς προχώρησε σε μια αναθεωρημένη και εμπλουτισμένη έκδοση και πάλι σε επιμέλεια του Γιώργη Μελίκη, με ένα ψηφιακό δίσκο κι ένα δίγλωσσο βιβλίο 142 σελίδων με πλούσιο φωτογραφικό υλικό, πληροφορίες και κείμενα. Το σημαντικότερο σε αυτή την έκδοση είναι πως, εκτός από τις φωτογραφίες και τις πληροφορίες, προστέθηκαν εννέα κομμάτια που δεν υπήρχαν στον δίσκο βινυλίου. Πρόκειται για ιστορικές ηχογραφήσεις που κατέθεσε ο Στάθης Ευσταθιάδης με τον «Φάρο» και το συγκρότημά του και ακούστηκαν από τη ραδιοφωνική εκπομπή «Ποντιακοί Αντίλαλοι» του Ραδιοφωνικού Σταθμού Μακεδονίας την περίοδο 1969-1970.
Στο σημείωμά του ο δήμαρχος Καλαμαριάς και πρόεδρος του Πολιτιστικού Οργανισμού Χριστόδουλος Οικονομίδης χαιρέτησε και εξήρε τη σημασία της νέας έκδοσης:
«Δώδεκα χρόνια μετά την πρώτη απόπειρα καταγραφής της μουσικής παράδοσης της Καλαμαριάς, που έγινε με την έκδοση του δίσκου “Τα τραγούδια της προσφυγιάς”, σήμερα έχουμε μια βελτιωμένη επανέκδοσή του με περισσότερα στοιχεία και περισσότερα τραγούδια.
Στοιχεία, νότες και στίχοι μιας κουλτούρας που γεννήθηκε στις αλησμόνητες πατρίδες του Πόντου, της Μικράς Ασίας και της Ανατολικής Θράκης σε βάθος εκατοντάδων χρόνων.
Ενός πολιτισμού που δεν εκφυλίσθηκε από την πάροδο του χρόνου όπως τόσοι άλλοι στην ιστορία, έστω και αν έγινε μεγάλη προσπάθεια βίαιης καταστροφής του. Γιατί ο ξεριζωμός του 1922 αλλά και η γενοκτονία των Ποντίων που μερικά χρόνια πριν είχε αρχίσει να εξυφαίνεται απέδειξαν περίτρανα ότι η βαρβαρότητα μπορεί να εξαλείψει ή να εξευτελίσει τη ζωή, δεν μπορεί όμως, όσο και να το επιδιώκει, να εξαφανίσει τον πολιτισμό.
Μέσα από την ηχητική αυτή πραγματεία μπορούμε να ερευνήσουμε, να καταγράψουμε ή να συμπληρώσουμε την ιστορία των αλησμόνητων πατρίδων μας και να αντλήσουμε πλούσια λαογραφικά στοιχεία. Είναι τραγούδια που γεννούν ανάμεικτα συναισθήματα καθώς σ’ αυτά κυριαρχούν η ζωή και ο θάνατος, η ειρήνη και ο πόλεμος, η χαρά και ο πόνος, η δημιουργία και η καταστροφή, η ελπίδα και η απογοήτευση και φυσικά ο έρωτας.
Οφείλω να ευχαριστήσω αλλά και να συγχαρώ τον Γιώργη Μελίκη, αυτόν τον ακάματο ερευνητή των παραδόσεων του τόπου μας που με την εμπειρία του, το μεράκι, τον ενθουσιασμό αλλά και την ευλάβεια για τη λαϊκή μας παράδοση, χρόνια ολόκληρα τώρα συλλέγει μελετά και καταγράφει στοιχεία του πολιτισμού μας. Γιατί είναι από αυτούς που με συνέπεια πιστεύει ότι το τραγούδι και ο χορός αποτελούν το όχημα μεταφοράς μιας πλούσιας πολιτιστικής κληρονομιάς σε μας τους μεταγενέστερους.
Ο πρόεδρος του Πολιτιστικού Οργανισμού
Χριστόδουλος Οικονομίδης, Δήμαρχος Καλαμαριάς»
Τα τραγούδια του cd
Καύκασος – Πόντος
1) Οι πρώτες μέρες – Τραγούδι, αφήγηση: Ρόζα Βιοπούλου / Τραγούδι Κική Αδαμίδου
2) Ας έξερνα ντε γέντανε (γαρσλίδικο) – Χρύσανθος Θεοδωρίδης
3) Ασόν Πόντον εφύγαμ’ ένα πρωί (μοιρολόι) (Λήδα Κετικίδου) Λύρα, τραγούδι: Κόλιας Κετικίδης
4) Χριστέ μ’ να ποδεδίζοσε - Μαρία Ευσταθιάδου
5) Δίστιχα του ξεριζωμού – Λύρα, τραγούδι: Γιωργούλης Κουσίδης
6) Κρωμέτες σκύλιος είμαι – Τραγούδι, αφήγηση: Ιφιγένεια Γραμματικοπούλου
7) Γκάιντα – Οργανικό
8) Ο ουρανόν ελίβωσεν – Γιώργος Εμμανουηλίδης
9) Ο Πυλορόφ επρόσταξεν – Χρύσανθος Θεοδωρίδης
10) Μαρτυρία Α’ – Διαλεχτή Μεντεκίδου
11) Οργανικό
12) Τρία παπόρια – Μαρία Ευσταθιάδου & Χορωδία
13) Ν’ ας έξερνα ποίο παπόρ’ – Απαγγελία: Μαρία Ευσταθιάδου / Τραγούδι: Χρύσανθος
14) Νοσταλγικά δίστιχα – Λύρα, τραγούδι: Γιωργούλης Κουσίδης
15) Καιροί ήρθαν και πέρασαν – Λύρα, τραγούδι: Στάθης Ευσταθιάδης
Ιωνία – Αιολία – Καππαδοκία – Προποντίδα - Πόλη
16) Μαρτυρία Β’ – Αθηνά Καζουλίδου
17) Η Σμύρνη κι αν ικάηκε – Δήμητρα Καπετανάκη
18) Συληβριανός καρσιλαμάς – Οργανικό
19) Πάει ο παπάς στην εκκλησιά – Κουτάλια, τραγούδι: Δέσποινα Παναγιωτίδου
20) Μαρμαρινός θρήνος – Παναγιώτης Κούφατζης, Έλλη Παράβαλου, Μαρία Μπαρμπαλέξη, Σοφία Καμπά, Ευσεβία Χάρκα
21) Σα θέλεις λίρες και φλουριά – Δήμητρα Καπετανάκη
22) Αμανές – ραστ / Ανάστα Σμυρναίου
23) Στις σκάλες π’ανεβαίνω – Δήμητρα Καπετανάκη
24) Ντεβεζί – Οργανικό
25) Εσκί Σεχίρ έρημο – Αντώνης Σαριγιάννης & Γιώργης Μελίκης
26) Εγώ ‘μαι του ψαρά ο γιος -Δήμητρα Καπετανάκι
27) Μαρμαρινάκι μου - Παναγιώτης Κούφατζης, Έλλη Παράβαλου, Μαρία Μπαρμπαλέξη, Σοφία Καμπά, Ευσεβία Χάρκα
Στο video μπορείτε να ακούσετε όλα τα τραγούδια που περιλαμβάνονται στο cd.
