Κ. Κούκα, τι ακριβώς εννοούμε όταν λέμε καλό τραγούδι;
Μάλλον θα έλεγα, και αυτό θα είναι η απάντησή μου, τι είναι κακό τραγούδι. Κακό τραγούδι, λοιπόν, για μένα είναι το ψεύτικο τραγούδι. Το επιτηδευμένο, το τραγούδι που γράφεται με σκοπιμότητα. Κακό τραγούδι είναι το κακά τραγουδισμένο, άσχημα παιγμένο, με άσχημο ήχο. Αυτό που δε λέει αλήθεια! Γιατί πιστεύω ακράδαντα και το αποδεικνύει η ιστορία, ότι την αλήθεια και τις αγνές προθέσεις ενός τραγουδιού, ο κόσμος πραγματικά τα εισπράττει. Η ιστορία του τραγουδιού δείχνει πως αυτά που έμειναν στο χρόνο που πέρασε, είναι μόνο τα τραγούδια που άγγιξαν τις ψυχές των ανθρώπων. Αυτά κουβαλάει μαζί του ο κόσμος κι όχι μόνο τα κουβαλάει, τα μεταφέρει και στις επόμενες γενιές. Όταν κάτι είναι καλό, το παίρνει κανείς και το κάνει δικό του… Έτσι έχουμε μια πλούσια και σπουδαία κληρονομιά σ’ αυτό που λέγεται ελληνικό τραγούδι. Και κάθε φορά που όταν τραγουδάω βλέπω από κάτω νέους ανθρώπους να τραγουδάνε μαζί μου Τσιτσάνη, Καλδάρα, Χατζιδάκι, Θεοδωράκη, Ξαρχάκο συγκινούμαι βαθιά, γιατί μαγικά τα σκουπίδια τα πετάει ο κόσμος. Μπορεί να παίξει μαζί τους για λίγο, αλλά ο χρόνος ξεσκαρτάρει τα πράγματα και τελικά αυτό που μένει είναι η αλήθεια.
Στις μέρες μας εξακολουθούν να γράφονται αληθινά τραγούδια;
Είμαι απολύτως βέβαιη πως γράφονται σπουδαία τραγούδια. Κατ’ αρχήν είμαστε ένας λαός που ζει με τη μουσική & το τραγούδι που μας συνοδεύουν από την αρχαιότητα, ακόμη και στις κηδείες! Σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής, ο Έλληνας πορεύεται με το τραγούδι. Και δε θα σταματήσει ποτέ αυτό, θα είναι με άλλη χροιά, άλλα όργανα ενδεχομένως, η ουσία όμως θα είναι πάντα το καλό ή το κακό. Η αλήθεια ή το ψέμα. Θέλω να πιστεύω ότι θα μένει πάντα η αλήθεια, γιατί το ψέμα, λέει ο λαός, έχει κοντά ποδάρια…
Πολύ σωστά. Παρατηρούμε ένα φαινόμενο που δεν το είχαμε παλιά. Το σύστημα μας «πουσάρει» τραγούδια που φαντάζουν πολύ μεγάλες επιτυχίες κι όμως σε τρεις μήνες δεν τα θυμάται κανείς. Άρα, λοιπόν, μιλάμε για μια εικονική πραγματικότητα, γιατί θα φανεί μετά από δέκα – είκοσι χρόνια τι θα μείνει απ’ αυτά που τόσο πολλή φασαρία κάνουν. Πάντα, όμως, υπήρχαν τραγούδια φτηνά που έκαναν ντόρο και σήμερα κανείς δεν τα θυμάται κι αν τα θυμηθεί, θα είναι για να γελάσει μαζί τους. Αυτό που κουβεντιάζουμε τώρα θα φανεί μετά από χρόνια, όμως δε σημαίνει πως υπάρχει μόνο ό,τι κραυγάζει σήμερα. Υπάρχει ένας φοβερός πυρήνας νέων, ταλαντούχων δημιουργών ή τραγουδιστών που βρίσκονται σε ένα μεταίχμιο αλλαγών, κι όμως ψάχνονται αληθινά και καταθέτουν πράγματα.
Βρίσκουν, όμως, βήμα να παρουσιάσουν αυτές τις καταθέσεις;
Δύσκολα. Κι αυτή είναι η δυσκολία των ανθρώπων που ψάχνονται από την όχθη της αλήθειας σήμερα. Διότι, όταν υπήρχε δισκογραφία κι έβγαιναν χιλιάδες δίσκοι ταυτοχρόνως, υπήρχαν και τα σκουπίδια, υπήρχαν και τα καλά και τα μέτρια. Υπήρχε μια δράση, όμως, μια κίνηση και ο κόσμος διάλεγε ό,τι του έκανε. Τώρα, ζούμε τη δικτατορία και το φασισμό του παράγεται και προβάλλεται ένα συγκεκριμένο μόνο είδος. Οτιδήποτε άλλο γίνεται πια με προσωπική πρωτοβουλία και κόστος των ανθρώπων που καίγονται από την ανάγκη να δημιουργήσουν και να εκφραστούν, δε βρίσκει βήμα να επικοινωνηθεί. Οι περισσότεροι καλλιτέχνες σήμερα αντιμετωπίζουμε αυτό το πρόβλημα. Εδώ έρχεται πάλι, με μαγικό τρόπο, η αλήθεια να λάμψει. Εμείς από την όχθη αυτών που δεν προβάλλονται, που δεν έχουν βήμα, που τίποτα δεν είναι εύκολο για μας, πηγαίνουμε σ’ ένα Βεάκειο και γεμίζει. Έρχεται κόσμος που τραγουδάει τα τραγούδια μας που δεν έγιναν τεράστιες επιτυχίες, δεν κραύγασαν, δε βοούν τα ραδιόφωνα απ’ αυτά…
Είναι πραγματικά περίεργο το γεγονός ότι λαϊκά τραγούδια με μπουζούκι δεν παίζονται στα ραδιόφωνα κι όμως τα μεγαλύτερα «γλέντια», ας το πω έτσι, γίνονται με λαϊκό πρόγραμμα και μπουζούκι κι αναρωτιέμαι γιατί να το καταπνίγουμε αυτό, ποιός είναι ο σκοπός;
Αυτή ακριβώς η διερώτηση ενός νέου ανθρώπου, αυτό το «γιατί, αφού τα πράγματα μας δείχνουν άλλα» είναι η ελπίδα μου! Ότι τα γιατί θα γίνουν περισσότερα κι αυτό που συμβαίνει θα ανατραπεί και θα έρθει πάλι η πολυφωνία και το πολύχρωμο μωσαϊκό που θα διαμορφώνει πράγματα, που θα δίνει στον πολίτη την επιλογή, ώστε να μην του επιβάλει κανένα σύστημα αυτό το φασισμό. Γιατί για μένα είναι φασισμός αυτό που συμβαίνει σήμερα! Επίσης, κατ’ εμέ συντελείται και κάτι άλλο εγκληματικό, η τάση να σκοτώσουμε οτιδήποτε είναι Ελληνικό! Από τον τρόπο που ντυνόμαστε ως τον τρόπο που ζούμε γενικότερα. Δεν είμαι απ’ τους ανθρώπους που βλέπουν τα πάντα μαύρα. Απλώς παρατηρώ γύρω μου. Αλλά, επειδή επικοινωνώ και με ανθρώπους εκτός Ελλάδας και άλλων εθνικοτήτων, βλέπω ότι αυτό συμβαίνει σε όλες τις χώρες που έχουν μεγάλη ιστορία και έντονα πολιτιστικά και πολιτισμικά χαρακτηριστικά. Στα πλαίσια της παγκοσμιοποίησης για την οποία τόσος λόγος, πια, γίνεται, πρέπει να χάσει κάθε έθνος το χρώμα του, την ιδιαιτερότητά του… Τα αποτελέσματα είναι το ερώτημα που κάνεις εσύ, γιατί αφού εμείς με άλλα πράγματα διασκεδάζουμε, με άλλα συγκινούμαστε… Το φεγγάρι στην Ελλάδα το βλέπω και θέλω να κλάψω με το φεγγάρι του Χατζιδάκι, δηλαδή πώς θα με κάνετε τώρα να το δω με τη Madonna ας πούμε, απαραίτητα και μόνο… Θέλω να πω ότι γίνεται ένας πόλεμος γενικότερος, να αλλοιωθούν τα χαρακτηριστικά μας.
Πιστεύω ακράδαντα στην ιδιαιτερότητά μας ως λαού. Είμαστε ένας έντονος λαός, δε μπορεί να μας σβήσει απ’ το χάρτη κανένα σύστημα. Και η ερώτηση που έκανες πριν, είναι αντίσταση. Όταν εγώ στην ηλικία που βρίσκομαι και με το ρεπερτόριο που τραγουδάω, όλο και περισσότερο βλέπω στο κοινό μου νέο κόσμο, θεωρώ πως είναι η ελπίδα και η απάντηση στο σύστημα. Όταν βλέπω 12χρονο παιδάκι με το μπουζούκι αγκαλιά να τρέχει να βρει δάσκαλο και να κλαίει από αγάπη γι’ αυτό το όργανο, είμαι σίγουρη πως δε θα πεθάνει τίποτα, ποτέ! Τέλος! Και είναι σημαντικό να μη χαθεί το πάθος, η φωτιά των ανθρώπων, που μπορεί να κουνήσει βουνά. Μου ήρθε στο μυαλό τώρα ο Λόρδος Βύρων. Όταν η Ελλάδα ήταν σκλαβωμένη, ενέπνευσε όλη την Ευρώπη να βοηθήσει στον αγώνα γράφοντας ποιήματα. Ο άνθρωπος έκανε αντίσταση με ποίηση και στην πραγματικότητα πυροδότησε την επανάσταση με ποίηση, με πάθος δηλαδή! Ήταν ένας καλλιτέχνης που κατάφερε το πάθος του να το κάνει ποιήματα και να κινητοποιήσει ανθρώπους και να γίνει πράξη, να ξεκινήσει η πυρκαγιά! Η λέξη πάθος, και φλόγα και φωτιά είναι οι λέξεις που χρειάζεται αυτή τη στιγμή ο ελληνικός λαός για να αντισταθεί. Είτε αυτό θα μετουσιωθεί σε τραγούδι, είτε σε πείσμα, πρέπει να αντιδράσουμε σε όλα τα επίπεδα καθένας απ’ το μετερίζι του, γιατί δε μας παίρνει άλλο. Είμαι υπέρ της προσπάθειας και του ταξιδιού. Αν θα φτάσω στην Ιθάκη, λίγο με νοιάζει. Το ταξίδι μετράει και στο ταξίδι οφείλουμε ν’ αντιδράσουμε. Το αποτέλεσμα θα μας το δείξει μετά από 30 χρόνια η ιστορία. Όμως αν δεν κάνουμε τίποτα, ξέρουμε ήδη τι θα γίνει μετά από 30 χρόνια. Γι’ αυτό ας κάνει καθένας ότι μπορεί, λίγο ή πολύ, μήπως και ανατρέψουμε αυτό το βέβαιο αποτέλεσμα. Αυτός που χάνει μια μάχη, απλά χάνει μια μάχη. Αυτός που λιποτακτεί, όμως, περνάει στρατοδικείο! Αυτή είναι η λογική μου, την οποία υπαγορεύει το πάθος μου για τη ζωή.
Εν τέλει, μοιάζει σαν το σημερινό σύστημα απλά να δυσκολεύει κάποια πράγματα!
Αυτό μπορεί και να συντελέσει θετικά!
Όπως όλα τα απαγορευμένα;
Όπως τα απαγορευμένα! Φτάσαμε δηλαδή, σ’ αυτή τη χώρα, να τείνει να γίνει απαγορευμένο οτιδήποτε είναι δικό μας! Δες τι γίνεται με τη διατροφή. Πριν μερικά χρόνια είχαμε μπει στα γκουρμέ και στα ξενόφερτα. Ξαφνικά, όλη η υφήλιος μιλάει για τη Μεσογειακή διατροφή κι ακούμε από παντού ότι είναι η πιο υγιεινή. Ανακαλύψαμε εκ νέου τη φασολάδα και ο τραχανάς έγινε γκουρμέ, ενώ πριν θεωρούνταν πασέ! Είναι για γέλια, αλλά τι δείχνει αυτό. Ότι ο τραχανάς της γιαγιάς μας ήταν ένα πλήρες γεύμα που χόρτασε γενιές και γενιές κι αποδείχθηκε καλύτερος απ’ τα Goody’ s που φέρανε στην κοινωνία μας παχύσαρκα παιδιά με καρδιοπάθειες απ’ τα δέκα. Καταλήγουμε λοιπόν, ότι όλα τα πράγματα κάνουν τους κύκλους τους με τους ξιπασμούς που κατά καιρούς έχουμε και θα φτάσουμε που; Στην αλήθεια! Δεν υπάρχει άλλος δρόμος.
Κοίταξε. Εγώ είμαι ένας από τους καλλιτέχνες εκείνους που σχεδόν εξαφανίστηκε από το περιβόλι που λέγεται ελληνικό τραγούδι. Σαν εμένα, πολλούς άλλους τους εξαφάνισε το σύστημα, σαν να μην υπήρξαμε ποτέ, σαν να μην υπάρχουμε! Όμως, υπάρχουμε και δρούμε. Πάνω σ’ αυτό θα σου πω κάτι που έχω πει πολλές φορές, αλλά θα το ξαναπώ γιατί είναι τόσο ωραίο. Ο Μάριος Τόκας μου το είπε και την έχω υιοθετήσει αυτή τη φράση. Όταν από ένα λόφο σπρώξεις ένα βαρέλι, άμα είναι άδειο κάνει πάρα πολλή φασαρία. Όταν όμως είναι γεμάτο, δεν κάνει καθόλου θόρυβο καθώς κυλάει. Ζούμε απελπιστικές στιγμές. Εγώ, προσωπικά, έχω φτάσει αρκετές φορές στα όρια της απελπισίας, να αναρωτιέμαι με τι παλεύω, άνισος ο αγώνας σχετικά με τα media και το τι προβάλλεται. Έχω ένα υπέροχο υλικό που δε ξέρω πώς να το βγάλω, η δουλειά όλο και φθίνει. Ξαφνικά, πρέπει να γίνω μπακάλης, να κόψω από το μουσικό, να κόψω από τον ήχο, εκπτώσεις, εκπτώσεις, εκπτώσεις… Στη δουλειά μου, στην ψυχή μου, παντού! Βεβαίως και είναι τα πράγματα απελπιστικά. Η αισιοδοξία μου, όμως, πηγάζει από τη ψυχή των ανθρώπων. Εκεί θέλω να απευθυνθώ, γιατί από εκεί αντλώ κι εγώ δύναμη και κουράγιο να παλέψω. Το ίδιο κάνουν, πίστεψέ με, και όλοι οι καλλιτέχνες που βάλλονται, ας το πω έτσι για να μη θεωρηθώ ακραία, σήμερα σ’ αυτή τη χώρα. Όμως, δεν έχουμε άλλη επιλογή ξέρεις. Ή τα παρατάμε και φεύγουμε, ή παλεύουμε με όποιο τρόπο, με όποιο μέσο και όπου βρεθούμε. Εμένα πλέον, το όνειρό μου στη φάση που βρίσκομαι, είναι να μην πάψω να ονειρεύομαι. Θέλω να ονειρεύομαι, να ελπίζω, να παλεύω για τα ιδανικά μου. Έτσι έμαθα να κάνω και δε μπορώ να αλλάξω τώρα. Αυτή είναι η αντίστασή μου.
Τι θα συμβουλεύατε έναν καλλιτέχνη ο οποίος μπορεί κι εκείνος να αισθάνεται απελπισία;
Να μην πέσει κάτω. Γιατί γονατισμένοι είμαστε όλοι. Η ζωή κάνει κύκλους σε όλα τα επίπεδα. Όπως είπε κι ένας άγιος πατέρας, είμαστε άνθρωποι και στο διάβα της ζωής μας θα γονατίσουμε πολλές φορές. Το ζήτημα είναι να ξανασηκωθούμε. Πρέπει να βρούμε τη δύναμη της ψυχής μας ώστε να μη χάσουμε τη χαρά του ονείρου.
Είστε, τελικά, αισιόδοξη;
Δεν είμαι ούτε πολύ αισιόδοξη, ούτε πολύ δυνατή. Προσπαθώ, όμως, να γίνω. Αυτή, νομίζω, είναι η δύναμη: η προσπάθεια. Δεν πρέπει κανείς από μας να εγκαταλείψει την προσπάθεια. Δεν πιστεύω ότι ο ελληνικός έχει τελείως χαζέψει, ας πούμε, ή ότι έχει τελείως χάσει την αίσθηση του μέτρου και του καλού. Δε μπορώ να το δεχτώ αυτό.
Τι έχετε να πείτε στη νέα γενιά;
Παραλάβατε από μας έναν κόσμο που ήταν στημένος σε γυάλινα πόδια. Πιστεύω ότι εσείς θα διορθώσετε αυτά που δε διορθώσαμε εμείς. Κι ας μη μιλάτε καλά ελληνικά οι πιο πολλοί. Θα την ανακαλύψετε την ελληνική γλώσσα και τη δύναμή της. Θα ανακαλύψετε την αξία της φασολάδας και του τραχανά, όχι ως μιζέρια, αλλά ως αξία. Θα ανακαλύψετε ξανά το Τσιτσάνη και το Μάνο Χατζιδάκι. Όχι γιατί τα καινούρια δεν είναι καλά και τα παλιά ήταν καλύτερα. Όχι! Θα ανακαλύψετε απλώς τις αλήθειες. Αυτά λέω και στο γιο μου, αυτά λέω και σε σας.
