«Πατρίδα αξέχαστη Μικρά Ασία»
Συνεχίζοντας το θεάρεστο έργο του για τη διάσωση και τη διατήρηση της ιστορικής μνήμης, το Ελληνικό Ίδρυμα Ιστορικών Μελετών (ΙΔ.ΙΣ.ΜΕ) προχώρησε στη δημιουργία ενός νέου ντοκιμαντέρ, με τίτλο «Πατρίδα αξέχαστη Μικρά Ασία», βασισμένου στο ομώνυμο βιβλίο της Βασιλικής Ράλλη, που εκδόθηκε επίσης από το ΙΔ.ΙΣ.ΜΕ. τον Ιούλιο του 2022.
Το ντοκιμαντέρ, που κυκλοφόρησε σε USB - Stick αφηγείται την τραγική ιστορία της οικογένειας της Βασιλικής Ράλλη, η οποία τον Σεπτέμβρη του 1922 αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την πατρίδα της, το Μοσχονήσι της Μικράς Ασίας και αφού δοκιμάστηκε από τη θλίψη της απώλειας και το πένθος της Καταστροφής, δόθηκε με δημιουργική ορμή στην οικοδόμηση μιας νέας ζωής στην απέναντι ακτή της Μυτιλήνης.
Η Βασιλική Ράλλη με καταγωγή από το Μοσχονήσι της Μικράς Ασίας, γεννήθηκε στο χωριό Θερμή της Λέσβου στις 28 Ιανουαρίου του 1923 λίγους μήνες μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή. Ο πατέρας της Νικόλαος Μαραγκός ήταν αιχμάλωτος των Τούρκων, ενώ η μητέρα της κατάφερε να φτάσει στη Λέσβο, ως πρόσφυγας, γλυτώνοντας ως εκ θαύματος από τη σφαγή τον Σεπτέμβρη του 1922. Η Βασιλική, που αποφοίτησε από το Ανώτερο Παρθεναγωγείο και τη Γαλλική Σχολή της Μυτιλήνης, αναφέρεται με συγκίνηση στην καταγωγή της: «Τι κι αν γεννήθηκα στη Θερμή της Λέσβου; Είμαι Μικρασιάτισσα κι εγώ. Είμαι ο σπόρος που κυοφορήθηκε μέσα στα αγιασμένα χώματα της γης αυτής της Επαγγελίας, της ποτισμένης με ιδρώτα και αίμα ελληνικό, της σπαρμένης με τα ιερά οστά των χιλιάδων μαρτύρων, τα οποία εναποτέθηκαν στην ιερή γη, ως παρακαταθήκη της ελληνικότητάς της».
Η σκηνοθεσία είναι της ιστορικού Ειρήνης Σαρίογλου («ψυχή» και γενική γραμματέας του ΙΔ.ΙΣ.ΜΕ), η μουσική του Γιώργου Παπαχριστούδη, το τραγούδι των τίτλων ερμηνεύει η Φωτεινή Δάρρα, η διεύθυνση φωτογραφίας είναι των Χάρη Μαυροφοράκη, Στάθη Γαλαζούλα και Ersin Caliskan, το μοντάζ του Βαγγέλη Πυρπίλη, η έρευνα του Κώστα Καουνά και της Έλλης Πολίτη, ενώ οι αφηγήσεις έγιναν από τον Γιώργο Κέντρο και την Ειρήνη Σαρίογλου.
Κράτησα μια παράγραφο από την εισαγωγή του βιβλίου. Ένα μικρό απόσπασμα από την «Ιστορία ενός αιχμαλώτου» του Στρατή Δούκα:
«Μονάχα οι ηλίθιοι και οι νεκροί έχουν δικαίωμα να λησμονούν, μα όσοι έχουν την πνοή της ζωής μέσα τους οφείλουν να θυμούνται για να στοχάζουνται και να συχωρούν. Η μνήμη είναι εκείνη που δίνει θροφή στο πνεύμα και στην καρδιά».
Στη λίστα μπορείτε να ακούσετε μεμονωμένα τα μουσικά κομμάτια που ακούγονται στην ταινία.
«Το Μικρασιατικό ζήτημα με τα μάτια των ξένων»
Ανάμεσα στο προαναφερθέν βιβλίο και στο ντοκιμαντέρ, το ΙΔ.ΙΣ.ΜΕ. παρουσίασε «Το Μικρασιατικό ζήτημα με τα μάτια των ξένων». Ένα βιβλίο, που υλοποιήθηκε με πρωτοβουλία και παραίνεση του καθηγητή του Πανεπιστημίου της Γενεύης Matteo Campagnolo, στο οποίο συμμετέχουν εξέχοντες ιστορικοί, ρίχνοντας φως σε άγνωστες πτυχές της Μικρασιατικής Καταστροφής, με το κέντρο βάρους και ενδιαφέροντος να τοποθετείται στην πρόσληψη και τον ρόλο που έπαιξαν οι Δυτικές Ευρωπαϊκές Δυνάμεις στην έκβαση και στο αποτέλεσμα που οδήγησε στην φρικτή τραγωδία του 1922.
Με αμιγώς ακαδημαϊκό χαρακτήρα και ερευνητική διάθεση, το συγκεκριμένο βιβλίο επιζητά να προβληματίσει και να βαθύνει τις ιστορικές μας γνώσεις για την πιο μαύρη σελίδα της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας, κρατώντας ταυτόχρονα την απαραίτητη και νηφάλια απόσταση από αναχρονισμούς και φανατικές διαστρεβλώσεις της Ιστορίας.
Το βιβλίο περιλαμβάνει κείμενα και μελέτες από τους Σαμίμ Ακγκιονούλ, Τανέρ Ακτσάμ, Νίκο Γιαννόπουλο, Ιωάννη Δασκαρόλη, Ματτέο Καμπανιόλο, Νίκο Νικολούδη, Ειρήνη Σαρίογλου, Γιάννη Χαραλαμπίδη, η ιδέα, η πρωτοβουλία και η επιμέλεια ήταν των Matteo Campagnolo, Νίκου Νικολούδη και Ειρήνης Σαρίογλου, η έρευνα έγινε από τον Νίκο Νικολούδη και την Ειρήνη Σαρίογλου και ο σχεδιασμός και η καλλιτεχνική επιμέλεια από τη Simona Sarchi.
«Η Μικρασιατική Καταστροφή του 1922 αποτελεί πιθανότατα την τραγικότερη σελίδα της νεοελληνικής Ιστορίας, καθώς είχε ως συνέπεια την οριστική εκδίωξη του ελληνικού στοιχείου από την Μικρά Ασία και την Ανατολική Θράκη και την υποχρεωτική μετεγκατάσταση περίπου 1.500.000 προσφύγων (στην συντριπτική τους πλειονότητα γυναικών και παιδιών) στα ελεύθερα ελληνικά εδάφη. Τα αίτια της καταστροφής υπήρξαν ποικίλα, και σε μεγάλο βαθμό ανάγονται σε ενδογενείς παθογένειες του ελληνικού πολιτικού συστήματος που εκδηλώθηκαν με μεγάλη ένταση την περίοδο 1915-1922 με αφορμή το κρίσιμο δίλημμα της συμμετοχής ή μη της Ελλάδας στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο. Οποιαδήποτε από τις δύο επιλογές ήταν βέβαιο ότι θα είχε καθοριστικές συνέπειες για το μέλλον της χώρας. Κατά την έναρξη όμως του Εθνικού Διχασμού κανείς στην Ελλάδα δεν μπορούσε να διανοηθεί το μέγεθος της τραγικής κορύφωσής του μετά από επτά χρόνια, για την οποία πάντως κάθε άλλο παρά αμέτοχες υπήρξαν και οι διεθνείς πολιτικές συγκυρίες που διαμορφώθηκαν μετά την λήξη του Α' Παγκοσμίου Πολέμου, καθώς χαρακτηρίζονταν από μεγάλη αστάθεια και συνεχή ρευστότητα. Σήμερα, μετά από έναν αιώνα, είναι πλέον ευδιάκριτες οι αλλαγές που είχαν πραγματοποιηθεί στο διεθνές πολιτικό περιβάλλον το 1922 σε σχέση με το 1919 ή το 1920. Πόσο προφανείς όμως ήταν στην διάρκεια εκείνης της τριετίας στους παρατηρητές των διεθνών εξελίξεων στην Ανατολική Μεσόγειο, ή ακόμη και στους ηγέτες των άτυπων διεθνών συνασπισμών που διαμόρφωσαν τις παραμέτρους του Μικρασιατικού ζητήματος;».
(Από τον πρόλογο του Νίκου Νικολούδη, επιμελητή της έκδοσης).
